Ιστορία. ΓΙΑΝΝΗΣ Ι. ΠΑΣΣΑΣ, MED ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» 16 Σεπτεμβρίου Α. ΚΕΙΜΕΝΟ [Ιστορία & Εκπαίδευση]

Transcript

1 ΓΙΑΝΝΗΣ Ι. ΠΑΣΣΑΣ, MED ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» 16 Σεπτεμβρίου Ιστορία Α. ΚΕΙΜΕΝΟ [Ιστορία & Εκπαίδευση] Η χρήση της ιστορίας μπορεί να συμβάλει στην πρόοδο και στην ειρηνική συνύπαρξη της ανθρωπότητας, καθώς και στη χειραφέτηση του ανθρώπου και των κοινωνικών τάξεων, γιατί περικλείει όλη τη γνώση, την ιστορική εμπειρία και τη μνήμη του παρελθόντος. Το πέρασμα από τη σκλαβιά στην ελευθερία, από την εκμετάλλευση, την αδικία και την υποταγή στην κοινωνική δικαιοσύνη και τη δημοκρατία δείχνει ότι η συμμετοχική δράση των ανθρώπων συνέβαλε και μπορεί να συμβάλει στην ιστορική εξέλιξη και πρόοδο. Συχνά όμως, εξαιτίας ιστορικών συνθηκών (λόγοι οικονομικοί, ιστορικοί, κοινωνικοί) τα κράτη περνούν από την «εθνική ιστορία» στην «εθνικιστική», η οποία αποτελεί εργαλείο προπαγάνδας για την ενίσχυση της εξουσίας. Ενώ η «εθνική ιστορία» αναδεικνύει ενοποιητικά στοιχεία και πατριωτικές αξίες για να εξηγήσει την ύπαρξή της, η «εθνικιστική ιστορία» ορίζεται πάντα σε σχέση με κάποιον εξωτερικό εχθρό, υπερτονίζοντας τις επικές και μυθικές πλευρές της καθώς και τα «εθνικά» χαρακτηριστικά. Εξυμνεί την ομογενοποίηση, τονίζει τις διαφορές με τις γειτονικές χώρες, υποβιβάζει τις διαφορές και τις ετερογένειες μέσα στη χώρα, αποσιωπά τις ομοιότητες, τις εξωτερικές επιρροές, τις επιμειξίες, καθώς και τις τοπικές ιστορίες και τις ιστορίες των μειονοτήτων. Παράλληλα, με την αποσιώπηση και την παραποίηση των γεγονότων, η επίσημη ιστοριογραφία επιβάλλει «επινοημένες παραδόσεις» οι οποίες μάλιστα μπορεί να έχουν νομιμοποιηθεί και θεσπιστεί μόλις τα τελευταία χρόνια. Συχνά οι παραδόσεις αυτές παίζουν ρόλο πιο σημαντικό από την ιστορική πραγματικότητα, γιατί εξυπηρετούν μια σύγχρονη πραγματικότητα ή ένα σχέδιο για το μέλλον. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 1

2 Τα σχολικά εγχειρίδια, ως μέσο διάδοσης της επίσημης ιστοριογραφίας, είναι λογικό να αποτελούν κι αυτά ευνοϊκό χώρο παρέμβασης της πολιτικής εξουσίας. Η δημιουργία των εθνικών κρατών και η ανάγκη μιας ενιαίας, λαϊκής εκπαίδευσης είχαν ως αποτέλεσμα τα σχολικά εγχειρίδια να εκδίδονται σύμφωνα με πολιτικές επιλογές, ιδεολογικές αξίες και γλώσσα την οποία η εξουσία επιδίωκε να προωθήσει. Κατά συνέπεια, τα σχολικά εγχειρίδια δεν είναι μόνο ένα παιδαγωγικό εργαλείο: αποτελούν επίσης και δημιουργήματα κοινωνικών και εθνικών ομάδων οι οποίες μέσω αυτών επιδιώκουν να διαιωνίσουν την ταυτότητά τους, τις αξίες τους, τις παραδόσεις τους και τον πολιτισμό τους. Όσον αφορά τα εγχειρίδια της ιστορίας, αυτά αποκτούν μιαν ιδιαίτερη βαρύτητα, γιατί η εικόνα που έχουμε για τους άλλους λαούς ή και για μας τους ίδιους είναι αυτή που μας έχουν διηγηθεί όταν ήμαστε παιδιά. Εσφαλμένες αξιολογήσεις ιστορικών γεγονότων, απόκρυψη της ενδεχόμενης ειρηνικής συνύπαρξης των λαών ή του ρόλου της γυναίκας, ενσυνείδητες αποσιωπήσεις συμβάλλουν στη δημιουργία προκαταλήψεων και παρανοήσεων. Κατά συνέπεια το περιεχόμενό τους έχει ένα συνεχές πολιτικό και παιδαγωγικό ενδιαφέρον, γιατί συντελεί στη δημιουργία εθνικών και κοινωνικών μοντέλων και στην εμπέδωση κλίματος ειρηνικής συνύπαρξης ή εχθρότητας απέναντι σε άλλες χώρες. Επομένως, στο ερώτημα «ποια ιστορία πρέπει να διδαχτεί στο σχολείο» η απάντηση δεν μπορεί παρά να είναι «ποιον κόσμο θέλουμε» και άρα βαθύτατα πολιτική. Μαδεμλής, Η. (2007, 18 Μαρτίου). Πολιτικές παρεμβάσεις στην Ιστορία. Το Βήμα. Ανακτήθηκε από ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 2

3 Β. ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΜΑ Α. (μονάδες 25) Με ένα σημείωμά σας (100 έως 120 λέξεις) να ενημερώσετε τα υπόλοιπα μέλη του Ομίλου Ιστορίας του Λυκείου σας για το περιεχόμενο του άρθρου του Ηλία Μαδεμλή. ΘΕΜΑ Β1. (μονάδες 10) Σε μία παράγραφο 60 έως 80 λέξεων, που να αναπτύσσεται με τη μέθοδο της σύγκρισης - αντίθεσης, να παρουσιάσετε τη σχέση «εθνικής» και «εθνικιστικής» Ιστορίας, όπως αναλύεται στο κείμενο που σας δόθηκε. ΘΕΜΑ Β2. (μονάδες 6) Να εντοπίσετε το είδος της συλλογιστικής πορείας του επιχειρήματος της α παραγράφου («Η χρήση της ιστορίας εξέλιξη και πρόοδο») του κειμένου. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. ΘΕΜΑ Β3. (μονάδες 10) [α] «χειραφέτηση», «ενίσχυση», «Συχνά», «Εσφαλμένες», «απόκρυψη»: Για καθεμία από τις λέξεις αυτές να γράψετε μία αντίθετη. [β] «συμμετοχική», «εργαλείο», «επινοημένες», «ενδεχόμενης», «συνεχές»: Για καθεμία από τις λέξεις αυτές να γράψετε μία συνώνυμη. ΘΕΜΑ Β4. (μονάδες 9) [α] «γιατί», «όμως», «παράλληλα», «ή», «Επομένως»: Ποια νοηματική σχέση δηλώνουν αυτές οι διαρθρωτικές λέξεις στο κείμενο; (μονάδες 5) [β] Να δικαιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών και της παρένθεσης στη β παράγραφο («Συχνά μέλλον») του κειμένου. (μονάδες 4) ΘΕΜΑ Γ. (μονάδες 40) Πολλοί μαθητές τα τελευταία χρόνια εκφράζουν την αμφισβήτησή τους για τη χρησιμότητα του μαθήματος της Ιστορίας. Με αφορμή το γεγονός αυτό αποφασίζεις να δημοσιεύσεις ένα κείμενο στην ιστοσελίδα του σχολείου σου (500 έως 600 λέξεις), ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 3

4 στο οποίο αναδεικνύεται η σημασία της ιστορικής γνώσης και προτείνονται τρόποι, ώστε να αναθερμανθεί το ενδιαφέρον των νέων γι αυτή. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 4

5 Γ. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α. Ο Ηλίας Μαδεμλής σε άρθρο που δημοσίευσε στην εφημερίδα το «Το Βήμα» παρουσιάζει τις πολιτικές παρεμβάσεις στην Ιστορία και ειδικά στα σχολικά εγχειρίδια. Αρχικά παρατηρεί πως η ιστορική γνώση συμβάλλει στην κοινωνική πρόοδο, αλλά συχνά μετατρέπεται σε μέσο προπαγάνδας από την εξουσία, που αναδεικνύει τις διαφορές με τους γειτονικούς λαούς και κατασκευάζει εθνικούς μύθους, για να στηρίξει εθνικιστικές της σκοπιμότητες. Ειδικότερα, τα σχολικά βιβλία της Ιστορίας αποτελούν διαχρονικά πεδίο πολιτικών παρεμβάσεων της εξουσίας, καθώς διαμορφώνουν τις μελλοντικές αντιλήψεις των μαθητών για το έθνος τους, αλλά και για τη σχέση του με τους άλλους λαούς. Ο αρθρογράφος καταλήγει λοιπόν στο συμπέρασμα πως η «σχολική ιστορία» δεν μπορεί παρά να είναι πολιτική. (110 λέξεις) ΘΕΜΑ Β1. Υπάρχουν σημαντικές διαφορές ανάμεσα στην «εθνική» και την «εθνικιστική» ιστορία. Ενώ η εθνική ιστορία προβάλλει τις υπαρκτές αξίες του έθνους, η εθνικιστική είτε κατασκευάζει γεγονότα είτε τα αποκρύπτει. Συγκεκριμένα, κατασκευάζει εξωτερικούς εχθρούς, υπερτονίζοντας τις διαφορές του έθνους από τα γειτονικά, ενώ αποσιωπά τις εθνικές ή άλλες διαφοροποιήσεις στο εσωτερικό του κράτους, ομογενοποιώντας τον πληθυσμό. Έτσι, ενώ η ιστορία γενικά συμβάλλει στην κοινωνική πρόοδο, η «εθνικιστική» της χρήση προκαλεί εχθρότητα μεταξύ των λαών. (72 λέξεις) ΘΕΜΑ Β2. Η συλλογιστική πορεία του επιχειρήματος της α παραγράφου του κειμένου είναι επαγωγική, γιατί από μία σειρά ειδικών προκείμενων προτάσεων, που σχετίζονται με την προσφορά της ιστορίας («γιατί περικλείει όλη τη γνώση στην ιστορική εξέλιξη και πρόοδο»), καταλήγει στο γενικότερο συμπέρασμα ότι η σημασία της ιστορίας είναι πολύ μεγάλη («Η χρήση της ιστορίας μπορεί να συμβάλει και των κοινωνικών τάξεων»). ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 5

6 ΘΕΜΑ Β3. [α] «χειραφέτηση» χειραγώγηση, υποταγή, εξάρτηση. «ενίσχυση» αποδυνάμωση, εξασθένιση. «συχνά» σπάνια. «Εσφαλμένες» ορθές, σωστές, αλάνθαστες. «απόκρυψη»: εμφάνιση, αποκάλυψη, φανέρωμα. [β] «συμμετοχική» = συλλογική, ενεργή. «εργαλείο» = μέσο, μέθοδος. «επινοημένες» = κατασκευασμένες, δημιουργημένες. «ενδεχόμενης» = πιθανής. «συνεχές» = διαρκές, αδιάκοπο. ΘΕΜΑ Β4. (μονάδες 9) [α] «γιατί»: αιτιολόγηση. «όμως»: αντίθεση, εναντίωση. «παράλληλα»: προσθήκη, σύζευξη. «ή»: διάζευξη. «Επομένως»: αποτέλεσμα, συμπέρασμα. [β] Τα εισαγωγικά στη β παράγραφο του κειμένου χρησιμοποιούνται για να δηλωθούν ειδικοί όροι (π.χ. «εθνικιστική ιστορία») και ειρωνεία («επινοημένες παραδόσεις»). Η παρένθεση χρησιμοποιείται για να επεξηγηθούν οι «ιστορικές συνθήκες». Η απουσία της επεξήγησης αυτής δε θα μετέβαλε σημαντικά το νόημα της φράσης. ΘΕΜΑ Γ. Τίτλος: Ιστορίες 1 (πρόλογος): Δ1 (ιστορία): σύνολο γεγονότων του παρελθόντος, αλλά και η επιστήμη που τα μελετά και τα ερμηνεύει. Περίσταση επικοινωνίας (αμφισβήτηση για τη χρησιμότητα του μαθήματος). ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 6

7 Σκοπός + σύνδεση με Ζ1: κατανόηση από τους μαθητές της σημασία της ιστορικής γνώσης. 2 (Ζ1Α): Για τους λαούς Ενίσχυση της εθνικής ταυτότητας / ιδιαιτερότητας (αποφυγή ομογενοποίησης, προστασία της πολιτισμικής ποικιλότητας). Ειρηνική συνύπαρξη λαών (εθνική αυτοεκτίμηση). 3 (Ζ1Β): Για τους πολιτισμούς Αποφυγή λαθών του παρελθόντος. Πηγή έμπνευσης για τους σύγχρονους δημιουργούς. 4 (μεταβατική): Συμπέρασμα Ζ1: η ιστορική άγνοια μπορεί να αποβεί πολλαπλά επιζήμια για έναν λαό και τον πολιτισμό του. Δ2 (ανιστόρητοι μαθητές): άγνοια, συγχύσεις. Σύνδεση με Ζ2: ευθύνη για την αναθέρμανση του ενδιαφέροντος των νέων για την ιστορική γνώση φέρει τόσο το σχολείο, όσο και οι υπόλοιποι φορείς αγωγής. 5 (Ζ2Α): Σχολείο Νέα μέσα: νέες τεχνολογίες, βιβλιογραφία, πηγές. Νέες μέθοδοι: επισκέψεις στο πεδίο, ερμηνεία των γεγονότων, σύνδεση με τη σύγχρονη πραγματικότητα. 6 (Ζ2Β): Υπόλοιποι φορείς ΜΜΕ: ιστορικό ντοκιμαντέρ. Κράτος: αποφυγή της εθνικιστικής χρήσης της ιστορίας. 7 (επίλογος): Συμπέρασμα Ζ2: η κοινωνία οφείλει να μυήσει τη νέα γενιά στο ιστορικό της παρελθόν. Σκοπός + περίσταση επικοινωνίας: η νέα γενιά θα πάψει να αμφισβητεί τη χρησιμότητα του μαθήματος και θα αποκτήσει ιστορική συνείδηση. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 7