1 ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Νοέμβριος 2013 Ονοματεπώνυμο: Λυσίου, Ὑπὲρ Μαντιθέου Α. Να μεταφράσετε στο τετράδιό σας τα παρακάτω αποσπάσματα. Απόσπασμα α. «Ἡγοῦμαι γὰρ τοῖς ἀδίκως διαβεβλημένοις τούτους εἶναι μεγίστων ἀγαθῶν αἰτίους, οἵτινες ἂν αὐτοὺς ἀναγκάζωσιν εἰς ἔλεγχον τῶν αὐτοῖς βεβιωμένων καταστῆναι. ἐγὼ γὰρ οὕτω σφόδρα ἐμαυτῷ πιστεύω, ὥστ ἐλπίζω καὶ εἴ τις πρός με τυγχάνει ἀηδῶς [ἢ κακῶς] διακείμενος, ἐπειδὰν ἐμοῦ λέγοντος ἀκούσῃ περὶ τῶν πεπραγμένων, μεταμελήσειν αὐτῷ καὶ πολὺ βελτίω με εἰς τὸν λοιπὸν χρόνον ἡγήσεσθαι». Απόσπασμα β. «Ἡμᾶς γὰρ ὁ πατὴρ πρὸ τῆς ἐν Ἑλλησπόντῳ συμφορᾶς ὡς Σάτυρον τὸν ἐν τῷ Πόντω διαιτησομένους ἐξέπεμψε, καὶ οὔτε τῶν τειχῶν καθαιρουμένων <ἐπεδημοῦμεν> οὔτε μεθισταμένης τῆς πολιτείας, ἀλλ ἤλθομεν πρὶν τοὺς ἀπὸ Φυλῆς εἰς τὸν Πειραιᾶ κατελθεῖν πρότερον πένθ ἡμέραις. Καίτοι οὔτε ἡμᾶς εἰκὸς ἦν εἰς τοιοῦτον καιρὸν ἀφιγμένους ἐπιθυμεῖν μετέχειν τῶν ἀλλοτρίων κινδύνων, οὔτ ἐκεῖνοι φαίνονται τοιαύτην γνώμην ἔχοντες ὥστε καὶ τοῖς ἀποδημοῦσι καὶ τοῖς μηδὲν ἐξαμαρτάνουσι μεταδιδόναι τῆς πολιτείας, ἀλλὰ μᾶλλον ἠτίμαζον καὶ τοὺς συγκαταλύσαντας τὸν δῆμον». Β. Ερμηνευτικές ερωτήσεις Να χαρακτηρίσετε το Μαντίθεο με βάση τα αποσπάσματα τα οποία σας έχουν δοθεί. Ποια είναι τα επιχειρήματα τα οποία αναφέρει ο Μαντίθεος στο δεύτερο απόσπασμα και τι αποδεικνύουν, σύμφωνα με τον ίδιο, σχετικά με την κατηγορία την οποία του αποδίδουν οι κατήγοροι; 3. Ποια πιστεύετε ότι ήταν η ψυχολογική κατάσταση του Μαντίθεου όταν αρχίζει να εκφωνεί το λόγο του;
Γ. Ερωτήσεις από την εισαγωγή Η Αθήνα, σε αντίθεση με τη Σπάρτη και άλλες πόλεις, αποτελεί το κέντρο της συστηματικής ρητορικής κατά τους αιώνες 5 ο και 4 ο π.χ. Γιατί κατά τη γνώμη σας συμβαίνει αυτό; Ποια θέση υιοθετεί ο Ισοκράτης απέναντι στη διαφωνία φιλοσοφίας και ρητορικής η οποία αποκτά και κοινωνικές συνέπειες; Δ. Λεξιλογικές ασκήσεις Από τα δοθέντα αποσπάσματα να γράψετε από μία λέξη που να συγγενεύει ετυμολογικά με καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις της νέας ελληνικής: φόρος, εμπράγματος, βεληνεκές, σταθμός, δωρεά. Να γράψετε από δύο παράγωγα για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: βεβιωμένων, πιστεύω, ἐξέπεμψε, ἀφιγμένους, δῆμον. Αδίδακτο κείμενο Πολλήν μοι ἀπορίαν παρέχει ὁ ἀγὼν οὑτοσί, ὦ ἄνδρες δικασταί, ὅταν ἐνθυμηθῶ ὅτι, ἐὰν ἐγὼ μὲν μὴ νῦν εὖ εἴπω, οὐ μόνον ἐγὼ ἀλλὰ καὶ ὁ πατὴρ δόξει ἄδικος εἶναι καὶ τῶν ὄντων ἁπάντων στερήσομαι ἀνάγκη οὖν, εἰ καὶ μὴ δεινὸς πρὸς ταῦτα πέφυκα, βοηθεῖν τῷ πατρὶ καὶ ἐμαυτῷ οὕτως ὅπως ἂν δύνωμαι. τὴν μὲν οὖν παρασκευὴν καὶ τὴν προθυμίαν τῶν ἐχθρῶν ὁρᾶτε, καὶ οὐδὲν δεῖ περὶ τούτων λέγειν τὴν δ ἐμὴν ἀπειρίαν πάντες ἴσασιν, ὅσοι ἐμὲ γιγνώσκουσιν. αἰτήσομαι οὖν ὑμᾶς δίκαια καὶ ῥᾴδια χαρίσασθαι, ἄνευ ὀργῆς καὶ ἡμῶν ἀκοῦσαι, ὥσπερ καὶ τῶν κατηγόρων. Λυσίου, Ὑπὲρ τῶν Ἀριστοφάνους χρημάτων 1-2 Λεξιλόγιο παρέχω: προκαλώ προθυμία: επιδίωξη ἴσασιν: γ πληθυντικό πρόσωπο οριστικής ενεστώτα του ρ. «οἶδα»: ξέρω, γνωρίζω χαρίζομαι: κάνω χάρη ὥσπερ: όπως ακριβώς 2 Παρατηρήσεις Α. Να μεταφράσετε το παραπάνω κείμενο. Μονάδες 20
Β. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου να γράψετε στο τετράδιό σας τους ζητούμενους τύπους: α. παρέχει: το β ενικό πρόσωπο οριστικής παρατατικού ενεργητικής φωνής εἶναι: το γ πληθυντικό πρόσωπο οριστικής μέλλοντα λέγειν: το γ ενικό πρόσωπο οριστικής υπερσυντελίκου ενεργητικής φωνής γιγνώσκουσιν: το απαρέμφατο μέλλοντα ενεργητικής φωνής ἀκοῦσαι: το β πληθυντικό πρόσωπο οριστικής αορίστου ενεργητικής φωνής β. πολλήν: το θετικό βαθμό του αντίστοιχου επιρρήματος μοι: την ίδια πτώση στον αντίθετο αριθμό ἀπορίαν: τη γενική στον αντίθετο αριθμό ὁ ἀγών: τη δοτική στον ίδιο αριθμό ἄνδρες: την κλητική στον αντίθετο αριθμό δικασταί: τη δοτική στον ίδιο αριθμό ὁ πατήρ: τη δοτική στον αντίθετο αριθμό παρασκευήν: την κλητική στον ίδιο αριθμό τῶν ἐχθρῶν: την ίδια πτώση στον αντίθετο αριθμό τῶν κατηγόρων: την αιτιατική στον αντίθετο αριθμό α. Να χαρακτηρίσετε συντακτικά τους παρακάτω όρους: πολλήν, ἀπορίαν, ὁ ἀγών, ὦ ἄνδρες, ἄδικος, ἁπάντων, δεινός, περὶ τούτων, λέγειν, ὑμᾶς (Επισήμανση: Για κάθε όρο, εκτός από το «ὦ ἄνδρες», να γράψετε και τη λέξη στην οποία αποδίδεται, π.χ.» «δικασταί»: επιθετικός προσδιορισμός στο «ἄνδρες» «ἄνευ ὀργῆς»: εμπρόθετος προσδιορισμός της εξαίρεσης στο απαρέμφατο «λέγειν» «ἡμῶν»: αντικείμενο στο απαρέμφατο «ἀκοῦσαι» β. Να αντιστοιχίσετε στο τετράδιό σας τις λέξεις της στήλης Α με το συντακτικό τους ρόλο στη στήλη Β. Α Β μοι νῦν 3. εἶναι 4. τῶν ὄντων 5. βοηθεῖν 6. τῷ πατρί 7. τὴν παρασκευήν 8. τῶν ἐχθρῶν 9. οὐδέν 10. πάντες α. υποκείμενο ρήματος β. υποκείμενο ρήματος, τελικό απαρέμφατο γ. αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο δ. αντικείμενο ρήματος ε. σύστοιχο αντικείμενο απαρεμφάτου στ. αντικείμενο ρήματος, επιθετική μετοχή ζ. έμμεσο αντικείμενο ρήματος η. αντικείμενο απαρεμφάτου θ. επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου ι. γενική υποκειμενική 3
4 Απαντήσεις Λυσίου, Ὑπὲρ Μαντιθέου Α. Απόσπασμα α. Γιατί νομίζω ότι αυτοί είναι υπαίτιοι για πολύ μεγάλες ωφέλειες για αυτούς που έχουν άδικα συκοφαντηθεί, όσοι τυχόν αναγκάζουν αυτούς να λογοδοτήσουν για τις πράξεις της ζωής τους. Γιατί εγώ έχω τόσο μεγάλη εμπιστοσύνη στον εαυτό μου, ώστε ελπίζω ότι, ακόμη κι αν κάποιος τυχαίνει να φέρεται άσχημα ή εχθρικά σε εμένα, όταν με ακούσει να μιλάω για όσα έχουν γίνει από εμένα, θα μετανιώσει και θα με θεωρήσει στο μέλλον πολύ καλύτερο. Απόσπασμα β. Ο πατέρας δηλαδή πριν από την καταστροφή στον Ελλήσποντο έστειλε εμάς για να ζήσουμε κοντά στο Σάτυρο, το βασιλιά του Πόντου, και δε βρισκόμασταν στην Αθήνα ούτε όταν γκρεμίζονταν τα τείχη ούτε όταν άλλαζε το πολίτευμα, αλλά ήρθαμε πέντε μέρες νωρίτερα, πριν επιστρέψουν (από την εξορία) στον Πειραιά αυτοί από τη Φυλή. Και πράγματι ούτε εμείς ήταν φυσικό να θέλουμε να συμμετέχουμε στους ξένους κινδύνους, αφού είχαμε φτάσει σε τέτοια κρίσιμη χρονική στιγμή ούτε εκείνοι είχαν προφανώς τέτοια γνώμη, ώστε να παρέχουν αξιώματα στη διοίκηση της πολιτείας σε όσους ζούσαν στα ξένα και σε όσους δε διέπρατταν κανένα αδίκημα, αλλά περισσότερο στερούσαν τα πολιτικά δικαιώματα ακόμα και από εκείνους που συνεργάστηκαν μαζί τους στην κατάλυση του πολιτεύματος. Β. Σύμφωνα με τα αποσπάσματα που έχουν δοθεί, ο Μαντίθεος φαίνεται ότι έχει μεγάλη αυτοπεποίθηση, αφού δηλώνει ότι έχει εμπιστοσύνη στον εαυτό του και ότι είναι σίγουρος ότι ακόμη και αυτοί οι οποίοι είναι δυσμενώς διατεθειμένοι απέναντί του θα αναγνωρίσουν την αξία του. Επίσης, φαίνεται ότι έχει δημοκρατικά φρονήματα, πράγμα το οποίο δηλώνεται έμμεσα, αφού αναφέρει ότι την εποχή της τυραννίας των Τριάκοντα απουσίαζε από την πόλη υπαινίσσεται ότι, αν ήταν ολιγαρχικός θα είχε παραμείνει στην πόλη ή ότι τουλάχιστον θα είχε επιστρέψει. Το ότι απουσίαζε από την Αθήνα την εποχή του τυραννικού πολιτεύματος αποτελεί ένδειξη του ότι ήταν αντίθετος προς το συγκεκριμένο πολίτευμα. Νύξη για τη συμπάθειά του προς το δημοκρατικό πολίτευμα, μολονότι ο ίδιος ήταν αριστοκρατικός, αποτελεί και το γεγονός ότι αναφέρει ότι δε θα συνεργαζόταν με τους ολιγαρχικούς, ιδιαίτερα σε εκείνη την τόσο κρίσιμη περίοδο. Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι ο Μαντίθεος, μολονότι κατηγορούνταν ότι συνεργάστηκε με τους ολιγαρχικούς, ωστόσο διατηρεί την αξιοπρέπειά του και την ψυχραιμία του και με θάρρος απαντά στις κατηγορίες. Αυτό δείχνει άνθρωπο ψύχραιμο, θαρραλέο, του οποίου η ζωή χαρακτηρίζεται από διαύγεια και ειλικρίνεια. Εξάλλου, μεταξύ άλλων αυτά τα χαρακτηριστικά έπρεπε να επιδείξει στη «δοκιμασία», αφού αποσκοπούσε να αποκτήσει το δημόσιο αξίωμα του βουλευτή.
5 Τα επιχειρήματα του Μαντίθεου στο απόσπασμα β είναι τα εξής: α) Έλειπε από την Αθήνα ήδη πριν την κατάλυση της δημοκρατίας και επέστρεψε μόλις πέντε μέρες πριν από την αποκατάστασή της. β) Επίσης, δε θα ήταν δυνατό να λάβει κάποιο αξίωμα στη διοίκηση της πολιτείας από τους ολιγαρχικούς, διότι πρώτον ούτε ο ίδιος θα ήθελε να αναμειχθεί στην ταραγμένη πολιτική κατάσταση της εποχής και δεύτερον διότι ούτε οι ολιγαρχικοί θα έδιναν στον ίδιο και τον αδερφό του κάποιο αξίωμα, επειδή δε συνήθιζαν να παραχωρούν αξιώματα σε όσους δεν είχαν συνεργαστεί μαζί τους στην κατάλυση της δημοκρατίας. Αντίθετα, ακόμη και από τους συνεργάτες τους στερούσαν τα πολιτικά δικαιώματα. Από τα παραπάνω αποδεικνύεται ότι ο Μαντίθεος ουδέποτε συνεργάστηκε με τους ολιγαρχικούς και, κατά συνέπεια, είναι αθώος στην κατηγορία που του προσάπτουν οι αντίπαλοί του. 3. Είναι σίγουρο πως ο Μαντίθεος στην αρχή του λόγου θα αισθανόταν άγχος, αγωνία για την έκβαση της διαδικασίας, ιδιαίτερα αφού οι εχθροί του του καταλόγιζαν συνεργασία με τους ολιγαρχικούς την περίοδο των Τριάκοντα. Θα φοβόταν ότι οι ακροατές δε θα πείθονταν από τα λεγόμενά του και ότι συνεπώς δε θα λάμβανε το αξίωμα του βουλευτή. Ωστόσο, διατηρεί την ψυχραιμία του και με τόλμη και αγωνιστικότητα καταθέτει τα επιχειρήματά του. Γ. Αν και η Σικελία ήταν η κοιτίδα της συστηματικής ρητορικής, όμως από τα μέσα περίπου του 5 ου αιώνα π.χ. το επίκεντρό της είναι η Αθήνα όπου υπήρχαν όλες οι προϋποθέσεις για να ευδοκιμήσει. Την ευνοούσαν η δημοκρατία με τις λαϊκές συνελεύσεις και τα δικαστήρια, οι πολυλόγοι και φιλόλογοι Αθηναίοι και το μέγεθος της πόλης, όπου αγαπούσαν να μένουν και να διδάσκουν οι σοφιστές, αυτοί οι περιφερόμενοι διδάσκαλοι ανώτερης παιδείας. Πολλοί από αυτούς, όπως ο Πρωταγόρας και ο Πρόδικος, δίδασκαν κάποια στοιχεία Γραμματικής και τεχνικής του λόγου. Στην οξυδερκή όσο και οξεία κριτική του Πλάτωνα προς τη ρητορική απαντά ο Ισοκράτης. Υπερασπίζοντας τη Ρητορική του Σχολή, επικρίνει βέβαια τα τεχνάσματα των επαγγελματιών της ρητορικής, τονίζει όμως την παιδευτική αξία της διδασκαλίας της. Υποστηρίζει ότι με τη διδασκαλία της ρητορικής, έστω όχι στηριγμένη στην ακριβή επιστημονική γνώση, αλλά στην πείρα της πραγματικότητας, μπορεί να επιτύχει στην πράξη ένα ευρύτερο παιδευτικό αποτέλεσμα. Αυτή τη γενική πνευματική καλλιέργεια, την αγωγή που έχει πρακτικούς πολιτικούς στόχους, καταρτίζοντας «ανθρώπους της δράσεως», ο Ισοκράτης την ονομάζει «φιλοσοφίαν». Δ. φόρος: συμφορᾶς
6 εμπράγματος: πεπραγμένων βεληνεκές: διαβεβλημένοις σταθμός: καταστῆναι δωρεά: διδόναι βεβιωμένων: βίος, βιοπάλη πιστεύω: πίστη, έμπιστος ἐξέπεμψε: πομπός, διαπόμπευση ἀφιγμένους: ικανός, άφιξη δῆμον: δημόσιος, δημοτικός Αδίδακτο κείμενο Α. Μεγάλη αμηχανία μου προκαλεί αυτή εδώ η δίκη, άνδρες δικαστές, όταν θυμηθώ ότι, εάν εγώ τώρα δε μιλήσω καλά, όχι μόνο εγώ, άλλα και ο πατέρας (μου) θα δώσει την εντύπωση ότι είναι άδικος και θα στερηθώ όλα γενικά τα υπάρχοντα. Είναι ανάγκη λοιπόν, αν και δεν είμαι από τη φύση πολύ ικανός σε αυτά, να βοηθώ τον πατέρα έτσι, όπως τυχόν μπορώ. Βλέπετε όμως την προετοιμασία και την επιδίωξη των εχθρών (μου) και δεν είναι απαραίτητο τίποτα να πω για αυτά και την δική μου απειρία όλοι ξέρουν, όσοι με γνωρίζουν. Θα ζητήσω λοιπόν εσείς να (μου) κάνετε δίκαιη και εύκολη χάρη, δηλαδή να ακούσετε και εμένα χωρίς οργή, όπως ακριβώς (ακούσατε) και τους κατηγόρους. Β. α. παρέχει: παρεῖχες εἶναι: ἔσονται λέγειν: εἰρήκει γιγνώσκουσιν: γνώσεσθαι ἀκοῦσαι: ἠκούσατε β. πολλήν: πολύ μοι: ἡμῖν ἀπορίαν: ἀποριῶν ὁ ἀγών: τῷ ἀγῶνι ἄνδρες: ἄνερ δικασταί: δικασταῖς ὁ πατήρ: τοῖς πατράσι(ν) παρασκευήν: παρασκευή τῶν ἐχθρῶν: τοῦ ἐχθροῦ τῶν κατηγόρων: τὸν κατήγορον α.
πολλήν: επιθετικός προσδιορισμός στο «ἀπορίαν» ἀπορίαν: άμεσο αντικείμενο στο ρήμα «παρέχει» ὁ ἀγών: υποκείμενο του ρήματος «παρέχει» ὦ ἄνδρες: κλητική προσφώνηση ἄδικος: κατηγορούμενο στα υποκείμενα του απαρεμφάτου «εἶναι», τα «ἐγώ» και «ὁ πατήρ» από το συνδετικό «εἶναι» ἁπάντων: κατηγορηματικός προσδιορισμός στο «τῶν ὄντων» δεινός: κατηγορούμενο στο υποκείμενο του ρήματος «πέφυκα», το «ἐγώ» από το συνδετικό ρήμα «πέφυκα» περὶ τούτων: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός της αναφοράς στο απαρέμφατο «λέγειν» λέγειν: υποκείμενο του απροσώπου ρήματος «δεῖ», τελικό απαρέμφατο υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι το εννοούμενο «ἐμέ» (ετεροπροσωπία) ὑμᾶς: άμεσο αντικείμενο το ρήμα «αἰτήσομαι» και υποκείμενο στα απαρέμφατα «χαρίσασθαι» και «ἀκοῦσαι», ετεροπροσωπία β. 1-ζ, 2-θ, 3-γ, 4-στ, 5-β, 6-η, 7-δ, 8-ι, 9-ε, 10-α 7