XI ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ίχ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ ΚΑΙ ΣΧΕΔΪΩΝ χνϋ ΕΕΑΓΩΓΗ 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΣΤΟΡΪΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 5 1. Θεσσαλονίκη η ταυτότητα της πόλης 5 2. Διεθνές ιστορικό πλαίσιο 1839-1912 7 3. Θεσσαλονίκη, 1839-1912 12 4. Πληθυσμός 14 5. Θρησκεία 16 6. Οικονομία 17 7. Πνευματική και ιδεολογική κίνηση - Εκπαίδευση 20 8. Αρχαιογνωσία - Αντιμετώπιση των μνημείων 26 9. Πολεοδομία 30 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΟΙ ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ ΧΡΙΓΠΑΝΙΚΟΙ ΝΑΟΙ 43 Α 1. Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΥΠΑΠΑΝΤΗΣ ΤΟΥ ΧΡΕΕΤΟΥ 43 1. Θέση 43 45 3. Τυπολογία 49 4. Μορφολογία ί 58 5. Κατασκευή 68 6. Διακόσμηση 77 7. Διαχωρισμός των οικοδομικών φάσεων και χρονολόγηση 84 Β'. Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΗΝΑ 87 1. Θέση 87 89 3. Τυπολογία 97 4. Μορφολογία 107 5. ΚαΓασχεί^ 120 6 Διακόσμηση 124 7. Διαχωρ&σμό το>ν οικοδομικών φάσεων και χρονολόγηση 138
XII Β. Ο αρχιτέκτονας Ράλλης Πλούφος Γ. Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΤΡΑΝΟΥ 1 Θέση 3. Τυπολογία 4. Μορφολογία 5. Κατασκευή 155 6. Διαχόσμηση 155 Δ 1. ΤΟ ΧΙΑΡΕΚΚΛΗΣΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΠΑΛΑΜΑ 157 /.- θέση. 157. 157 3. ΊΡυπολογία - Μορφολογία - Κατασκευή 158 Ε 1 ; :. Ο ΝΑΟ2 ΤΗ2 ΠΑΝΑΓΪΑΧ ΕΥΑΓΓΕΛΠΤΡΙΑΣ 160 Ι Θέση 160 160 3. Τυπολογία 163 4. Μορφολογία 173 5. Κατασκευή 175 6. Διακόσμηση 175 7. Διαχωρισμός των ο&χοδομι,κών φάσεων και χρονολόγ^στι 180 ΓΓ. Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΑΠΑΣ ΤΡΙΑΔΑΣ 181 Ι. θέση 181 - Τυπολογία 181 Ζ'. Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΠΑΛΑΜΑ 183 ' ί. Θέση. '. * '., 183 3. ΤίΜολογία 4. Μορφολογία 198 5. Κατασκευή. 6. Διακόσμηση.. 7. Ο αρχιτέκτονας Ερνέστος Τσίλλερ 207 8. Ο αρχιτέκτονας Ξενοφώντας Παιονίδης 212 Η 1. Ο ΝΑΟ2 ΤΗΣ ΑΝΑΛΗΨΗΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ : 217 ;:. Ι θέση 217....Ζ. Ιστορία 217 1 Τυπολογία. 219 4. Μορφολογία. 228 5. Κατασπενή 235 6. Διακόσμηση 235 7. Διαχοαριομός τοαν οικοδομικών φάσεων και αναζήτηση της αρχνκής μορφής 241
Χ1Π 243 Ι Θέση 243 2 Ιστορία. 243 1 Τυπολογία 246 4. Μορφολογία 250 5. Κατασκευή 256 6 ΔίίΜόϋμψηι 257 Γ. Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ 261 Ι Θέση 261 2 Ιατορία 261 1 Ιστολογία 263 4. ΜορφαΚογία 274 5. Κστασκεν»! ' 278 6 Διακόσμηση 278 ΙΑ*. ΤΟ ΚΟΔΩΝΟΓΓΑΣΙΟ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ 285 1 Θέση 285 2 Ιϋτορία 285 ΙΒ'. ΤΟ ΚΩΔΩΝΟΣΤΑΣΙΟ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑΣ 286 1 Θέση - Ιστορία 286 2 Τυπολογία - Μορφολογία - Καταοκενή 286 ΙΓ. ΤΟ ΚΩΔΩΝΟΣΤΑΣΙΟ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΗΣ ΑΠΑΣ ΘΕΟΔΩΡΑΣ 291 1. θέσν - Ιστορία 291 2 ΓΐΛολογία - Μορφολογία Κατασκευή 291 ΙΑ 1. ΤΟ ΚΩΔΙ^ΝΟΣΤΑΣΙΟ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΓΟΡΓΟΕΠΗΚΟΟΥ 296 1 θέση 296 1 Ιστορία 296 3. Τυπολογία 296 4. Μορφολογία 299 5. Κατασκευή 303 6. Χρονολόγηση 303 ΙΕ*. ΤΟ ΚΩ4ΩΝΟΣΤΑΣΪΟ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΟΥ ΑΠΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΜΟΥ 304 1 Θέση - Ιστορία 304 2 Ψυχολογία - Μορφολογία - Κατασκευή 304 ΤΟ ΚΩΑΟΝΟΣΤΑΣΪΟ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΔΕΞΙΑΣ 308 ί. Θέση -Ιστορία : 308 2. Τυπολογία - Μορφολογία - Κατασκευή 310 1 Χρονολόγψπι 310 ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΕΙΣ ΠΑΛΙΟΤΕΡΩΝ ΧΡΕΊΙΑΝΙΚΩΝ ΝΑΩΝ 311 1 Ό ναός της Νέας Παναγίας ' 311 2. Ο ναός τον Αγίου Αθανασίου 335 1 Ο ναός της Παναγίας Γοργοεπηχόον (Παναγούόας) 365
XIV 4. Το καθολικό της μονής Βλατάδων 387 5. Ο ναός του Αγίου Κωνσταντίνου 406 6. Ο ναός τον Αγίου Αντωνίου 412 7 Ο ναός της Αγίας Θεοδώρας 416 ΠΓ. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΕ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 421 1. Η ναοδομία στην Ελλάδα μετά την Άλωση και ο τύπος της τρίκλιτης βασιλικής 421 2. Η ναοδομία στη θεσσαλονίκη από την άλωση (1430) ώς το 1839 426 3. Η ναοδομία στη θεσσαλονίκη στο χρονικό διάστημα 1839-1912 440 4. Τυπολογία 449 α. Τρίκλιτη βασιλική 449 β. Μονόχωροι δρομικοί ναοί 461 γ. Ναοί με σταυρική κάτοψη και τρούλο 462 δ. Ανακαίνιση βυζαντινού ναού 469 ε. Ανεξάρτητα καμπαναριά 469 5. Μορφολογία 471 6. Κατασκευή ΑΠ 7. Διακόσμηση 480 8. Ανακεφαλαίωση και αισθητική θεώρηση 484 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΟΙ ΚΑΘΟΛΙΚΟΙ ΧΡΕΕΤΙΑΝΙΚΟΙ ΝΑΟΙ 491 Α'. Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΑΜΙΑΝΤΗΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ (1864) 491 1 θέση 491 493 3. Τυπολογία - Μορφολογία - Κατασκευή 493 Β 1. Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΑΜΙΑΝΤΗΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ (1897) 495 1. θέση 495 495 3. Τυπολογία 495 4. Μορφολογία 510 5. Κατασκευή 515 6. Διακόσμηση 516 7. Ο αρχιτέκτονας νίΐαΐΐαηο ΡοΞβΙΙί 520 8. Η πρόταση του αρχιτέκτονα Ρ. ΚαβαεΙ για τη διεύρυνση της καθολικής εκκλησίας του 1864. 520
XV ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΟΙ ΑΡΜΕΝΙΚΟΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΧ ΝΑΟΪ 525 Α'. Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ 525 1 θέση 525 525 1 Τυπολογία 532 4. Μορφολογία 540 5. Κατασκευή 548 & Διακόσμηση 548 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ ΟΙ ΧΡΙΣΤΪΑΝΙΚΟΙ ΕΞΑΡΧΙΚΟΙ ΝΑΟΙ 551 Α'. Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ 551 1. θέση 551 551 3. Τυπολογία 557 4. Μορφολογία 566 5. Κατασκευή 575 6 Διακόσμηση 577 7 Οι αρχιτέκτονες αδελφοί Μίΐτο\ν$Η 577 Α 1. Β\ Γ'. Δ 1. Ε'. ΣΤ. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΧΓΟ ΟΙ ΕΒΡΑΪΚΕΣ ΣΥΝΑΓΩΓΕΣ 581 Η ΣΥΝΑΓΩΓΉ ΜΠΕΘ ΕΛ Η ΣΥΝΑΓΩΓΉ ΒΑΡΔΑΡ Η ΣΥΝΑΓΩΓΗ ΚΑΛΑΜΑΡΙΑ Η ΣΥΝΑΓΩΓΉ ΤΑΛΜΟΥΔ ΤΟΡΑ ΑΓΚΑΔΟΛ Η ΣΥΝΑΓΩΓΗ ΜΠΕΘ ΣΑΟΥΛ 1. Θέση 3. Τυπολογία 4. Μορφολογία 5. Κατασκευή 6. Διακόσμηση ΠΑΡΑΤΗΡΉΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΆΣΜΑΤΑ 581 582 584 585 588 588 588 590 593 594 594 597 Α 1. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ ΤΑ ΤΟΥΡΚΙΚΑ ΤΖΑΜΙΑ ΤΟ ΤΖΑΜΪ ΤΟΥ ΖΪΗΝΪ ΡΑ$Α ι Θέση
XVI 3. Ψυχολογία 4. Μορφολογία 614 5. Κατασκευή 617 6. Διακόσμηση 7. Αναζήτηση της αρχικής μορφής Β'. ΤΟ ΓΕΝΙ ΤΖΑΜΙ (ΠΑΛΙΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ Μ0Υ2ΕΪ0) 621 1. Θέση 621 621 3. Τυπολογία 625 4. Μορφολογία 641 5. Κατασκευή 646 6. Διακόσμηση 649 Γ. ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΕΙΣ ΠΑΛΙΟΤΕΡΩΝ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΩΝ ΤΖΑΜΙΏΝ 653 1. Το τζαμί ίίηακΐγβ (ο ναός Αγίου Παντελεήμονα) 653 2. Το τζαμί Ηοηας Ε/βηάΐ (η Ροτόντα) 656 1 Το τζαμί Αγα 5οβα (ο ναός της Αγίας Σοφίας) 671 4. Το τζαμί Καεΐϊηΐγβ (ο ναός του Αγίου Δημητρίου) 678 5. Το τζαμί Ε$Η Οατηα (ο ναός της Παναγίας Αχειροποιήτου) 680 Δ 1. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΓΣ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΆΣΜΑΤΑ 682 1. Ανεγέρσεις τζαμιών. 682 2. Ανακαινίσεις τζαμιών 690 ΕΠΙΛΟΓΟΣ 695 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ 703 1. Βραχυγραφίες. 703 2. Πηγές - Βοηθήματα 704 3. Αρχεία 705 4. Βιβλιογραφία στα ελληνικά 706 5. Ξενόγλωσση βιβλιογραφία 735 ΕΧΤΕΝΟΕΟ 5ϋΜΜΑΚΥ 747 Ο5Τ ΟΡ Ι^υ$ΤΚΑΤΙΟΝ5 ΨΠΉ ΤΗΕΙΚ 5ΟϋΚ Ε5 759 ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΩΝ 775