Ι.Ν. ΑΓΙΟΥ ΘΩΜΑ ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΩΝ:

Transcript

1

2 Ι.Ν. ΑΓΙΟΥ ΘΩΜΑ ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΩΝ: ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ ΣΠΟΥΔΗ ΣΤΗ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΝΑΟΔΟΜΙΑ ΤΟΥ 19 ου ΑΙΩΝΑ π. ΣΑΒΒΑΣ ΔΑΥΙΔ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ AKAKIA 2013

3 "Ως Θείος Απόστολος, θεολογίας κρουνούς, ενθέως εξήντλησας, εκ λογχονύκτου πλευράς, Χριστού του Θεού ημών. Οθεν της ευσεβείας, κατασπείρας τον λόγον, έλαμψας, εν Ινδία, ως ακτίς ουρανία, Θωμά των Αποστόλων θείον αγλάϊσμα." Ἀπολυτίκιο Ἁγ. Θωμά

4 Copyright Fr Savvas David Vasileiadis 2010 Published in England by AKAKIA Publications, 2013 AKAKIA Publications St Peters Vicarage Wightman Road London N8 0LY, UK π. Σάββας Δαυίδ Βασιλειάδης Ι.Ν. ΑΓΙΟΥ ΘΩΜΑ ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΩΝ: ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ ΣΠΟΥΔΗ ΣΤΗ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΝΑΟΔΟΜΙΑ ΤΟΥ 19ου ΑΙΩΝΑ Εικόνα Εξωφύλλου: Οι στήλες που περιέγραφαν την πύλη του ναού του 1867, όπως είναι σήμερα. Πηγή: Προσωπικό Αρχείο π. Σάββα Δαυίδ Βασιλειάδη Εικόνα Εσωφύλλου: Το παρεκκλήσι της "Πεντελιώτισσας", ως Άγιος Θωμάς πλέον, μετά την ανακαίνιση του Πηγή: All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, translated, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, microfilming, recording, or otherwise, without the prior permission in writing of the Author and the AKAKIA Publications, at the address above. ISBN: Copyright Fr Savvas David Vasileiadis 2010 London, UK

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ ΦΟΡΗΤΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ: ΤΕΜΠΛΟ ΦΟΡΗΤΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ: ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΑΡΙΟ ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΚΑΤΟΨΗ ΝΑΟΥ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ & ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στην πόλη της Αθήνας, σε μία από τις πιο πυκνο-κατοικημένες γειτονιές, αυτή των Αμπελοκήπων, που ονομάσθηκε έτσι αναμφισβήτητα από την σύνθεση των λέξεων Αμπέλια και Κήποι, και που ήταν τουλάχιστον μέχρι τον περασμένο αιώνα και τις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας μια πυκνοφυτεμένη εξοχική τοποθεσία, βρίσκεται ο παλαιός μικρός ναός του Αγ. Αποστόλου Θωμά του 19 ου αιώνα, ένα από τα ομορφότερα δείγματα της μεταβυζαντινής εκκλη-σιαστικής αρχιτεκτονικής. Η κεραμοσκέπαστος βασιλική πρώην Παναγία "Η Πεντελιώτισσα" 1, αποτελεί ένα μεσαιωνικό κτίσμα, μετόχι άλλοτε όπως και η ονομασία δηλώνει, της Ι. Μονής Πεντέλης. Το μικρό αυτό μεσαιωνικό κτίσμα αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου, το 1867 ανακαινίσθηκε και μετονομάσθηκε σε ναό του Αγ. Αποστόλου Θωμά, για να αποτελέσει αργότερα το 1928 ενοριακό ιερό ναό 2. Η ιστορία του Ι. Ν. του Αγ. Θωμά στους Αμπελοκήπους της πόλεως των Αθηνών, και πρόκειται βεβαίως για το μικρό εκκλησάκι που βρίσκεται δίπλα στο μεγαλοπρεπή ενοριακό ναό, χάνεται στους περασμένους αιώνες 3. Παρατηρώντας κανείς την δομή, την θέση και το ύφος του ναϋδρίου αυτού, αντλεί εικόνες από την ιστορία του. Παρόλο το πέρασμα των χρόνων και την ριζική αλλαγή του περιβάλλοντα χώρου από εξοχή σε πόλη, το εκκλησάκι αυτό δεν έπαψε ποτέ να

7 είναι ένα εξωκλήσι. Οι προσκυνητές που περνούν το κατώφλι του, βιώνουν την κατάνυξη της μοναστικής κοινωνίας και οσφραίνονται τα αρώματα από λιβάνι που σιγοκαίει αιώνες. Εκπέμπει την αύρα μιας πρότυπης ορθοδοξίας που αιματοκυλίστηκε για να μείνει ζωντανή. Ο μικρός αυτός ναός είναι ένα μεγάλο σύμβολο της ορθόδοξης πίστης. Ακλόνητη μονάδα εν μέσω των αιώνων, δοκιμάστηκε σε μία περίοδο μεστή από πολέμους και καταστροφές αλλά κατάφερε να μεταφέρει στο σήμερα ζωντανές πολύτιμες πληροφορίες για το μακρινό μας ορθόδοξο παρελθόν. Αποτελεί, εν γένει, ένα δείγμα εκκλησιαστικής λιτότητας που διατελεί προς διερεύνηση στα χέρια της Χριστιανικής και Βυζαντινής Αρχαιολογίας. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να διερευνήσει στο σύνολό του τον ναό του Αγίου Θωμά ως ένα ανεκτίμητο μνημείο μεταβυζαντινής εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής, αλλά και ως μία κιβωτό αγιογραφικής τέχνης και πολιτισμού του 19 ου αιώνα. Μέσα από ενδελεχή επιστημονική έρευνα, με την συμβολή της Επιστήμης της Θεολογίας, της Χριστιανικής και Βυζαντινής Αρχαιολογίας καθώς και της Ιστορίας, θα γίνει μία προσπάθεια αποσαφήνισης των χαρακτηριστικών που συνθέτουν αυτό το μνημείο. Στην πορεία, όπως σε κάθε έρευνα, θα αναδυθούν προβλήματα που ζητούν λύση 4. Ο ίδιος όμως ο ναός και η ιστορία του θα σπεύσουν να πληρώσουν κάθε κενό. Αρχικά, προτάσσεται το Ιστορικό-πολιτικό Πλαίσιο μέσα στο οποίο διαδραματίστηκε η ανακατασκευή του ναού. Έπειτα,

8 σκιαγραφείται η Αρχιτεκτονική Τυπολογία και Μορφολογία του ναού, ενώ εν τέλει, γίνεται επισταμένη έρευνα και παρουσίαση των επιτευγμάτων της Ζωγραφικής στο εσωτερικό του ναού. Αξίζει να σημειωθεί, πως ο ναός δεν διέθετε κατάλογο των εικόνων (εικονογραφικό πρόγραμμα) 5 ή κάποια πληροφορία σχετικά με την ταυτότητα των Αγίων ή των Παραστάσεων στις τοιχογραφίες του. Λόγω δε της φυσικής φθοράς, η αποκρυπτογράφηση της ταυτότητας κάποιων εικόνων από τις τοιχογραφίες επιτελέστηκε με τεράστια δυσκολία 6, με τη χρήση ειδικών, σύγχρονων μέσων επεξεργασίας φωτογραφίας και χρωμάτων.

9 ΚΑΤΟΨΗ ΝΑΟΥ

10 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ Εξ.1. Εξ.2α.