Μάχη Δαζιμώνος, 838. Περίληψη : Χρονολόγηση 22 Ιουλίου 838. Γεωγραφικός Εντοπισμός IΔΡΥΜA ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Για παραπομπή : Κιαπίδου Ειρήνη - Σοφία,, 2003, Περίληψη : Η μάχη του Δαζιμώνος έλαβε χώρα στις 22 Ιουλίου 838 ανάμεσα στο εκστρατευτικό σώμα του Άραβα στρατηγού Αφσίν και τις δυνάμεις του αυτοκράτορα Θεοφίλου. Παρά την αρχικά θετική εξέλιξη της σύγκρουσης, τελικά οι Βυζαντινοί ηττήθηκαν και τράπηκαν σε άτακτη φυγή, ενώ ο ίδιος ο Θεόφιλος με δυσκολία διασώθηκε από το πεδίο της μάχης. Χρονολόγηση 22 Ιουλίου 838 Γεωγραφικός Εντοπισμός πεδιάδα Δαζιμώνος (σημ. Dazmana, Τουρκία) 1. Ιστορικό πλαίσιο Στις 5 Απριλίου 838 ο Άραβας χαλίφης αλ-μουτασίμ (al-mu tasim, 833-842), επικεφαλής μεγάλης στρατιωτικής δύναμης, 1 αναχώρησε από τη Σαμάρρα (στην οποία είχε μεταφέρει την έδρα του χαλιφάτου του, εγκαταλείποντας τη Βαγδάτη) με σκοπό να εισβάλει στα βυζαντινά εδάφη της Μικράς Ασίας. Σκοπός της εκστρατείας ήταν η εκδίκηση για την άλωση και καταστροφή των Αρσαμοσάτων και κυρίως της Σωζόπετρας (Ζάπετρα), γενέτειρας του χαλίφη, κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του αυτοκράτορα Θεοφίλου το προηγούμενο έτος. Σε αντίθεση με παλαιότερες αραβικές εκστρατείες, οι οποίες στρέφονταν εναντίον οχυρών στα αραβοβυζαντινά σύνορα, ο αλ-μουτασίμ έθεσε εξαρχής ως στόχο του την κατάληψη της Άγκυρας και κυρίως του Αμορίου, 2 που ως έδρα του θέματος των Ανατολικών αποτελούσε σημαντικότατο στρατιωτικό κέντρο, αλλά ήταν και η γενέτειρα της δυναστείας του Θεοφίλου, γεγονός που προσέδιδε ξεχωριστή βαρύτητα σε ενδεχόμενη άλωσή του. 3 Ο χαλίφης στρατοπέδευσε κοντά στην Ταρσό, στον ποταμό Λάμο, και εκεί διαίρεσε το στράτευμά του σε δύο μέρη. Το ένα από αυτά, 4 με επικεφαλής τον περσικής καταγωγής Άραβα στρατηγό Αφσίν (Afshīn), διατάχθηκε να ενωθεί με τις δυνάμεις του εμίρη της Μελιτηνής Αμρ αλ-ακτά ( Amr al-aqta ) και να εισβάλει στο θέμα των Αρμενιάκων. Το στρατιωτικό σώμα του Αφσίν προέλασε έως την πεδιάδα του Δαζιμώνος, νοτιοανατολικά της Αμάσειας, όπου και στρατοπέδευσε, ενώ οι υπόλοιπες αραβικές δυνάμεις 5 εισέβαλαν λίγο αργότερα στη δυτική Καππαδοκία, το τμήμα του στρατηγού Ασινάς (Ashinās) στις 19 Ιουνίου και το κύριο σώμα υπό τον χαλίφη δύο ημέρες αργότερα. Εν τω μεταξύ, λίγο νωρίτερα (αρχές Ιουνίου) ο αυτοκράτορας Θεόφιλος, έχοντας ενημερωθεί για τις κινήσεις του αντιπάλου, αναχώρησε από την Κωνσταντινούπολη για να αντιμετωπίσει τους Άραβες. Το εκστρατευτικό σώμα του αυτοκράτορα, το οποίο περιλάμβανε τα τάγματα υπό τον δομέστικο των σχολών Μανουήλ, τους Πέρσες στρατιώτες του Nasr/Θεοφόβου 6 και πιθανώς στρατιώτες από τα θέματα Θράκης και Μακεδονίας, στρατοπέδευσε αρχικά στο Δορύλαιον, προκειμένου να ενισχύσει την άμυνα του Αμορίου και της Άγκυρας. Στη συνέχεια, ο αυτοκράτωρ κατευθύνθηκε προς την Καππαδοκία και στρατοπέδευσε κοντά στον Άλυ ποταμό. Περί τα μέσα Ιουλίου ο Θεόφιλος πληροφορήθηκε ότι ο Αφσίν βρισκόταν στην περιοχή του Δαζιμώνος. Επειδή η αραβική παρουσία στον συγκεκριμένο στρατηγικό κόμβο απειλούσε να αποκόψει την οδό ανεφοδιασμού και υποχώρησης των Βυζαντινών, ο Θεόφιλος αποφάσισε να επιτεθεί και να απωθήσει το αραβικό σώμα. 2. Η μάχη Στις 21 Ιουλίου ο αυτοκράτωρ Θεόφιλος, επικεφαλής μίας βυζαντινής στρατιάς, έφθασε στην πεδιάδα του Δαζιμώνος, στην οποία είχε ήδη στρατοπεδεύσει το αραβικό σώμα του Αφσίν, το οποίο περιλάμβανε, εκτός των άλλων, 10.000 Τουρκομάνους έφιππους τοξότες. Οι βυζαντινές δυνάμεις έλαβαν θέσεις νοτίως του φρουρίου του Δαζιμώνος, στην περιοχή ενός λόφου που ονομαζόταν Ανζήν. Ο Θεόφιλος βρέθηκε σε δίλημμα σχετικά με το πότε ακριβώς θα έπρεπε να επιτεθεί εναντίον των Αράβων. Παρά τις συμβουλές τόσο του Μανουήλ όσο και του Nasr/Θεοφόβου, ότι θα ήταν προτιμότερο να κινηθούν κατά τη Δημιουργήθηκε στις 10/10/2017 Σελίδα 1/7

Για παραπομπή : Κιαπίδου Ειρήνη - Σοφία,, 2003, διάρκεια της νύχτας, ο Θεόφιλος υιοθέτησε τελικά την άποψη των υπόλοιπων αξιωματικών του και διέταξε επίθεση τις πρωινές ώρες της επόμενης ημέρας, 22 Ιουλίου. Αρχικά η μάχη εξελίχθηκε θετικά για τους Βυζαντινούς, οι οποίοι κατόρθωσαν να τρέψουν σε φυγή τη μία πτέρυγα της εχθρικής παράταξης, προκαλώντας στους αντιπάλους σημαντικές απώλειες (3.000). Λίγο πριν από το μεσημέρι, ωστόσο, και ενώ ο Θεόφιλος με 2.000 άνδρες των ταγμάτων και του σώματος του Nasr/Θεοφόβου διέσχιζε τα μετόπισθεν της παράταξής του για να ενισχύσει την άλλη πτέρυγα και δεν ήταν ορατός στους άνδρες που μάχονταν στην πρώτη γραμμή, το αραβικό ιππικό εξαπέλυσε σφοδρή αντεπίθεση. Οι έφιπποι τοξότες εξαπέλυσαν βροχή από βέλη εναντίον της βυζαντινής παράταξης, γεγονός το οποίο, σε συνδυασμό με την απουσία του Θεοφίλου από την πρώτη γραμμή, είχε ως αποτέλεσμα να αποδιοργανωθεί το βυζαντινό στράτευμα και να τραπεί σε άτακτη φυγή, εγκαταλείποντας το πεδίο της μάχης. Ο ίδιος ο αυτοκράτωρ και η συνοδεία του βρέθηκαν περικυκλωμένοι στο λόφο Ανζήν, αλλά η καταιγίδα η οποία ενέσκηψε ξαφνικά προκάλεσε χαλάρωση στις χορδές των τόξων των τοξοτών και απομάκρυνε τον άμεσο κίνδυνο που διέτρεχε ο Θεόφιλος. Ενώ ο Αφσίν προσπαθούσε να μεταφέρει στην πρώτη γραμμή λιθοβόλες πολεμικές μηχανές, προκειμένου να συντρίψει την αντίσταση των τελευταίων Βυζαντινών στρατιωτών, 7 ο Θεόφιλος κατάφερε να απομακρυνθεί με ασφάλεια από το πεδίο της μάχης 8 και να καταφύγει στο Χιλιόκωμον, βόρεια της Αμάσειας. Εκεί ανασυγκρότησε το βυζαντινό στράτευμα, καθώς σταδιακά επέστρεφαν οι στρατιώτες οι οποίοι κατά τη διάρκεια της μάχης πίστεψαν ότι ο αυτοκράτοράς τους είχε χάσει τη ζωή του και φοβισμένοι είχαν διασκορπισθεί στις γύρω περιοχές. Οι νικητές Άραβες βάδισαν προς την Άγκυρα, όπου λίγες ημέρες αργότερα ενώθηκαν με το κύριο σώμα του στρατού εισβολής του χαλίφη. 3. Συνέπειες Η ήττα των βυζαντινών στρατευμάτων από τους Άραβες στην περιοχή του Δαζιμώνος επηρέασε αρνητικά για τους Βυζαντινούς την έκβαση των πολεμικών επιχειρήσεων στη Μικρά Ασία με δύο τρόπους. Πρώτον, η φήμη που διαδόθηκε στην Κωνσταντινούπολη, ότι ο Θεόφιλος σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια της μάχης, έδωσε την ευκαιρία σε ορισμένους αξιωματούχους να θέσουν θέμα αναγόρευσης νέου αυτοκράτορα. Μόλις ο Θεόφιλος πληροφορήθηκε αυτές τις εξελίξεις, αναγκάστηκε να επιστρέψει εσπευσμένα στη βασιλεύουσα, εγκαταλείποντας έτσι τον ηττημένο στρατό του σε μια χρονική στιγμή κατά την οποία οι Άραβες, με ενισχυμένο το ηθικό τους από την επιτυχία στον Δαζιμώνα, συνέχιζαν τις στρατιωτικές τους επιχειρήσεις στη Μικρά Ασία. 9 Δεύτερον, όταν οι άνδρες του περσικού στρατεύματος συγκεντρώθηκαν στη Σινώπη ή την Αμάστριδα, 10 φοβούμενοι την οργή του αυτοκράτορα για το ότι είχαν τραπεί και αυτοί σε φυγή κατά τη διάρκεια της μάχης, στασίασαν και ανακήρυξαν, παρά τη θέλησή του, αυτοκράτορα τον Nasr/Θεόφοβο. Αν και η στάση αυτή δεν φαίνεται να απείλησε σοβαρά την αυτοκρατορία, στέρησε ωστόσο τον βυζαντινό στρατό από ένα αξιόμαχο τμήμα του σε μια κρίσιμη φάση των αραβοβυζαντινών συγκρούσεων. Επίσης, η μάχη του Δαζιμώνος είναι σημαντική και για έναν ακόμα λόγο: πρόκειται για την πρώτη επαφή των Βυζαντινών με τους αξιόμαχους Τουρκομάνους έφιππους τοξότες οι οποίοι τους επόμενους αιώνες θα απειλήσουν την βυζαντινή κυριαρχία στην Μικρά Ασία, είτε ως μισθοφόροι του χαλιφάτου είτε ως αυτόνομοι νομάδες επιδρομείς και τελικά κατακτητές. 11 1. Ο Vasiliev, A. A., Byzance et les Arabes 1: La dynastie d Amorium (820-867) (Corpus Bruxellense Historiae Byzantinae 1, Bruxelles 1968), σελ. 146, υπολογίζει το δυναμικό του στρατεύματος από 200.000 μέχρι 500.000 άνδρες, ενώ αντίθετα ο Treadgold, W. T., The Byzantine Revival 780-842 (Stanford 1988), σελ. 297, περίπου στους 80.000 στρατιώτες, τους οποίους συνόδευε πλήθος υπηρετών, εμπόρων και μεταφορικών ζώων. 2. Είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι πάνω στα πολεμικά λάβαρα και τις ασπίδες των Αράβων στρατιωτών ήταν χαραγμένη η λέξη «Αμόριον». 3. Ο Rosser, J., Theophilus Khurramite Policy and its Finale: The Revolt of Theophobus Persian Troops in 838, Βυζαντινά 6 (1974), σελ. 265, θεωρεί ότι η πολιτική ενίσχυσης των Περσών επαναστατών την οποία ακολουθούσε ο Θεόφιλος ευθύνεται αποκλειστικά για τη σφοδρή επίθεση του χαλίφη στο Αμόριον. 4. Σύμφωνα με τον Treadgold, W. T., The Byzantine Revival 780-842 (Stanford 1988), σελ. 299, αριθμούσε 30.000 άνδρες και περιλάμβανε 10.000 Τουρκομάνους και όλο τον στρατό της αραβικής Αρμενίας. Ο Haldon, J. F. The Byzantine Wars (Stroud 2001), σελ. 80, υπολογίζει τη δύναμη του αραβικού σώματος σε 20.000 άνδρες. Δημιουργήθηκε στις 10/10/2017 Σελίδα 2/7

Για παραπομπή : Κιαπίδου Ειρήνη - Σοφία,, 2003, 5. Σύμφωνα με τον Treadgold, W. T., The Byzantine Revival 780-842 (Stanford 1988), σελ. 299, αριθμούσαν 50.000 άνδρες. 6. Ο Nasr πήρε το όνομα Θεόφοβος μετά τη βάπτισή του και έτσι μαρτυρείται στις βυζαντινές πηγές. Βλ περισσότερα στον Rékaya, M., Mise au point sur Théophobe et l alliance de Babek avec Théophile (833/834-839/840), Byzantion 44 (1974), σελ. 43-67. 7. Haldon, J. F., The Byzantine Wars (Stroud 2001), σελ. 82. 8. Σύμφωνα με τον Treadgold, W. T., The Byzantine Revival 780-842 (Stanford 1988), σελ. 300, υπεύθυνος για τη σωτηρία του Θεοφίλου ήταν ο Μανουήλ, ο οποίος άρπαξε τα ηνία του ίππου του αυτοκράτορα και τον απομάκρυνε από το πεδίο της μάχης. Βλ. και Treadgold, W. T., The Chronological Accuracy of the Chronicle of Symeon the Logothete for the Years 813-845, Dumbarton Oaks Papers 33 (1979), σελ. 180-183. Αντίθετα, ο Rékaya, M., Mise au point sur Théophobe et l alliance de Babek avec Théophile (833/834-839/840), Byzantion 44 (1974), σελ. 63, ο Rosser, J., Theophilus Khurramite Policy and its Finale: The Revolt of Theophobus Persian Troops in 838, Βυζαντινά 6 (1974), σελ. 269, και οι Belke, K. Restle, M., Galatien und Lykaonien (Tabula Imperii Byzantini 4, Wien 1984), σελ. 66, αποδίδουν το ίδιο γεγονός στον Nasr/Θεόφοβο, ενώ ο Vasiliev, A. A., Byzance et les Arabes 1: La dynastie d Amorium (820-867) (Corpus Bruxellense Historiae Byzantinae 1, Bruxelles 1968), σελ. 156-157, δεν παίρνει θέση για το ποιος από τους δύο άνδρες ήταν τελικά ο πρωταγωνιστής. 9. Ο Vasiliev, A. A., Byzance et les Arabes 1: La dynastie d Amorium (820-867) (Corpus Bruxellense Historiae Byzantinae 1, Bruxelles 1968), σελ. 158-159, θεωρεί ότι η στάση των περσικών στρατευμάτων και η αναγόρευση του Nasr/Θεοφόβου σε αυτοκράτορα ήταν ο λόγος που ανάγκασε τον Θεόφιλο να επιστρέψει εσπευσμένα στην Κωνσταντινούπολη. Αντίθετα, οι Treadgold, W. T., The Byzantine Revival 780-842 (Stanford 1988), σελ. 301-302, Belke, K., Paphlagonien und Honorias (Tabula Imperii Byzantini 9, Wien 1996), σελ. 75, και Cheynet, J.-Cl., Théophile, Théophobe et les Perses, στο Λαμπάκης, Σ. (επιμ.), Η Βυζαντινή Μικρά Ασία (6ος-12ος αιώνας) (Διεθνή Συμπόσια 6, Αθήνα 1998), σελ. 44-45, δεν συσχετίζουν τα δύο γεγονότα, αλλά αποδίδουν την επιστροφή του στη βυζαντινή πρωτεύουσα στα σχέδια ορισμένων ευγενών να αναγορεύσουν νέο αυτοκράτορα. Σύμφωνα μάλιστα με τον Rosser, J., Theophilus Khurramite Policy and its Finale: The Revolt of Theophobus Persian Troops in 838, Βυζαντινά 6 (1974), σελ. 269, είναι πολύ πιθανό να επιθυμούσαν να αναγορεύσουν αυτοκράτορα τον Nasr/Θεόφοβο. 10. Τη δεύτερη εκδοχή αναφέρουν οι Vasiliev, A. A., Byzance et les Arabes 1: La dynastie d Amorium (820-867) (Corpus Bruxellense Historiae Byzantinae 1, Bruxelles 1968), σελ. 159, και Cheynet, J.-Cl., Théophile, Théophobe et les Perses, στο Λαμπάκης, Σ. (επιμ.), Η Βυζαντινή Μικρά Ασία (6ος-12ος αιώνας) (Διεθνή Συμπόσια 6, Αθήνα 1998), σελ. 44. 11. Kaegi, W. E., The Contribution of Archery to the Turkish Conquest of Anatolia, Speculum 39 (1964), σελ. 96-108. Βιβλιογραφία : Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973 Ostrogorsky G., Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, 1-3, Αθήνα 1989, Παναγόπουλος, I. (μτφρ.) Belke K., Mersich N., Paphlagonien und Honorias, Wien 1996, Tabula Imperii Byzantini 9 Kaegi W.E., "Some reconsiderations on the themes (7th-9th centuries)", Jahrbuch der österreichischen byzantinischen Gesellschaft, 16, 1967, 39-53 Hild F., Restle M., Kappadokien. Kappadokia, Charsianon, Sebasteia und Lykandos, Wien 1981, TIB 2 Belke K., Restle M., Galatien und Lykaonien, Wien 1984, TIB 4 Χριστοφιλοπούλου Α., Βυζαντινή Ιστορία 2:1, Θεσσαλονίκη 1993 Vasiliev A.A., Byzance et les Arabes 1: La dynastie d Amorium (820-867), Bruxelles 1968, Corpus Bruxellense Historiae Byzantinae 1, Grégoire, H. Canard, M. (trans.) Δημιουργήθηκε στις 10/10/2017 Σελίδα 3/7

Για παραπομπή : Κιαπίδου Ειρήνη - Σοφία,, 2003, Άμαντος Κ., Ιστορία του βυζαντινού κράτους 1, Αθήνα 1963 Jenkins R.J.H., Byzantium: The Imperial Centuries (AD 610-1071), London 1966 Rékaya M., "Mise au point sur Théophobe et l alliance de Babek avec Théophile (833/834-839/840)", Byzantion, 44, 1974, 43-67 Rosser J., "Theophilus Khurramite Policy and its Finale: The Revolt of Theophobus Persian Troops in 838", Βυζαντινά, 6, 1974, 263-271 Treadgold W.T., The Byzantine Revival 780-842, Stanford California 1988 Cheynet J.-C., "Théophile, Théophobe et les Perses", Λαμπάκης Σ. (επιμ.), Η Βυζαντινή Μικρά Ασία (6ος- 12ος αι.), ΙΒΕ/EIE - Κέντρο για Μελέτη Ελληνισμού Σπύρος Βρυώνης, Αθήνα 1998, Διεθνή Συμπόσια 6, 39-50 Haldon J.F., The Byzantine Wars, Stroud 2001 Συμεών Μάγιστρος, Χρονικόν, Wahlgren, S. (ed.), Symeonis Magistri et Logothetae Chronicon, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 44:1, Berlin New York 2006 Συνεχισταί Θεοφάνους, Χρονογραφία συγγραφείσα εκ προστάγματος Κωνσταντίνου του φιλοχρίστου και πορφυρογεννήτου δεσπότου, Bekker, I. (ed.), Theophanes Continuatus, Joannes Cameniata, Symeon Magister, Georgius Monachus, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1838 Ιωσήφ Γενέσιος, Βασιλείαι, Lesmüller-Werner, Α. Thurn, Ι. (eds), Iosephi Genesii Regum Libri Quattuor, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 14, Berlin New York 1978 Συνεχιστής Γεωργίου Μοναχού, Βίοι των νέων βασιλέων, Bekker, I. (ed.), Theophanes Continuatus, Joannes Cameniata, Symeon Magister, Georgius Monachus, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1838 Al-Tabari, Ta'rikh al-rusul wa-l-muluk, Barth, J. et al. (eds), Leiden 1879-1901 Treadgold W.T., "The Chronological Accuracy of the Chronicle of Symeon the Logothete for the Years 813-845", Dumbarton Oaks Papers, 33, 1979, 159-197 Kaegi W.E., "The Contribution of Archery to the Turkish Conquest of Anatolia", Speculum, 39, 1964, 96-108 Δικτυογραφία : Al-Mo'tasim and al-wathik http://www.answering-islam.de/main/books/muir/caliphate/chap67.htm Ninth-century Byzantine Army http://www.deremilitari.org/resources/pdfs/treadgold.pdf Theophilos (emperor) http://en.wikipedia.org/wiki/theophilos_(emperor) Γλωσσάριo : δομέστικος των σχολών, ο Δημιουργήθηκε στις 10/10/2017 Σελίδα 4/7

Για παραπομπή : Κιαπίδου Ειρήνη - Σοφία,, 2003, Διοικητής του τάγματος των σχολών. Ο πρώτος γνωστός αξιωματούχος εμφανίστηκε το 767/768. Το 10ο αιώνα απέκτησε μεγάλη δύναμη στο στρατό των θεμάτων. Κατά τα μέσα του 10ου αιώνα το αξίωμα του δομέστικου των σχολών χωρίστηκε σε δύο: στο δομέστικο των σχολών της Ανατολής και στο δομέστικο των σχολών της Δύσης, τον ανώτατο δηλαδή στρατιωτικό διοικητή του στρατού των ανατολικών και των δυτικών επαρχιών αντίστοιχα. εμίρης, ο Αραβικός τίτλος (amir = αρχηγός) ο οποίος δηλώνει το στρατιωτικό αρχηγό μιας περιοχής (του εμιράτου). Την Πρώιμη Ισλαμική περίοδο αποδιδόταν σε αρχηγούς στρατευμάτων, ενώ αργότερα και σε πρόσωπα με διοικητικές και οικονομικές αρμοδιότητες. Την περίοδο της κυριαρχίας των Σελτζούκων δινόταν σε στρατιωτικούς αξιωματικούς και νεαρούς πρίγκιπες. Στα τέλη του 13ου και κατά τη διάρκεια του 14ου αιώνα αποδιδόταν σε Τουρκομάνους ηγεμόνες μικρότερων κρατιδίων που διαδέχθηκαν το σουλτανάτο του Ικονίου. τάγματα, τα Κατά τη Μέση Βυζαντινή περίοδο ήταν οι στρατιωτικές μονάδες που στάθμευαν στην Κωνσταντινούπολη και τα περίχωρά της. Τα κυριότερα ήταν των Σχολών, των Εξκουβιτών (προερχόμενα από αντίστοιχες μονάδες της Πρώιμης Βυζαντινής περιόδου και συγκροτημένα σε αυτοκρατορική φρουρά και κεντρικό στρατό κρούσης από τον Κωνσταντίνο Ε ), της Βίγλας (ιδρύθηκε από την Ειρήνη την Αθηναία) και των Ικανάτων (ιδρύθηκε από το Νικηφόρο Α ). Κατά την Ύστερη Βυζαντινή περίοδο τα τάγματα τα συγκροτούσαν κατά κανόνα μισθοφόροι με επικεφαλής τον άρχοντα, δηλαδή αξιωματικό επιφορτισμένο με κάποιο από τα ανώτατα στρατιωτικά αξιώματα. χαλίφης, ο O ανώτατος θρησκευτικός και πολιτικός αρχηγός των μουσουλμάνων, θεωρούμενος διάδοχος του Mωάμεθ (αραβ. khalifa = τοποτηρητής). Ήταν ο επικεφαλής του χαλιφάτου, του θρησκευτικού κράτους των Αράβων. Πηγές Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, ed. I. Thurn, Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum. Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5 (Berlin New York 1973), σελ. 74.24 77.94. Ιωσήφ Γενέσιος, Βασιλείαι, ed. A. Lesmüller Werner I. Thurn, Iosephi Genesii Regum Libri Quattuor. Corpus Fontium Historiae Byzantinae 14 (Berlin New York 1978), σελ. 47.21 49.73. Παραθέματα Περιγραφή της μάχης του Δαζιμώνος από τον Ιωάννη Σκυλίτζη ὁ δ ἀμερμουμνῆς τοσοῦτον ἐτρώθη τὴν ψυχὴν ἐπὶ τῇ καταλήψει τῆς ἐκπορθηθείσης πατρίδος αὐτοῦ, ὡς πανταχοῦ θεσπίσαι πᾶσαν ἡλικίαν ἔκ τε Βαβυλῶνος καὶ Φοινίκης καὶ Παλαιστίνης καὶ Συρίας, ἔτι δὲ καὶ τῆς πορρωτέρω Λιβύης ἀθροίζεσθαι. πάντα δὲ τὸν στρατευόμενον γράφειν ἐπὶ τῆς οἰκείας ἀσπίδος Ἀμώριον, τὴν κατ αὐτοῦ ὁρμὴν αἰνιττόμενος. συνήχθη γοῦν αὐτῷ πᾶς ὁ στρατὸς ἀνὰ τὴν Ταρσόν. ἐπεξῄει δὲ καὶ ὁ Θεόφιλος κατὰ τὸ Δορύλαιον, τριῶν ἡμερῶν ὁδὸν Ἀμωρίου ἀπέχον. πολλῶν οὖν συμβουλευόντων μετοικίσαι τὸν ἐν Ἀμωρίῳ οἰκοῦντα λαὸν καὶ ὑπενδοῦναι τῇ ἀσχέτῳ φορᾷ τῶν Σαρακηνῶν, τοῦτο μὲν ἄδοξον ἐδόκει τῷ Θεοφίλῳ καὶ ἄνανδρον, καλὸν δὲ καὶ πρὸς ἀνδρείαν εὔοδον τὸ μᾶλλον ἐποχυρῶσαι αὐτὸ καὶ στρατηγοῦ γενναίου διασῶσαι βουλαῖς. ἐξαπέστειλε γοῦν Ἀέτιον τὸν πατρίκιον καὶ τῶν Ἀνατολικῶν στρατηγόν, δοὺς αὐτῷ καὶ χεῖρα ἀρκοῦσαν εἰς ἀποτροπὴν τῶν ἐχθρῶν. ἐδίδου δὲ καὶ ἡγεμόνας τοῦ λαοῦ τοὺς μετὰ βραχὺ μαρτυρήσαντας, Θεόδωρον τὸν Κρατερὸν καὶ Θεόφιλον καὶ τὸν Βαβούτζικον καὶ τοὺς λοιπούς, οἵτινες οὐ μόνον τοῦ πεμφθέντος τότε λαοῦ, ἀλλὰ καὶ τῆς φάλαγγος τῶν τεσσαρακονταδύο μαρτύρων γεγόνασιν ἀρχηγοί. ὡς δὲ κατὰ τὴν Ταρσὸν ἐπέστη μετὰ παντὸς τοῦ λαοῦ ὁ τῶν Σαρακηνῶν ἡγεμών, βουλευσάμενος μετὰ τῶν συνόντων αὐτῷ καὶ μαντευσάμενος δέον ἔκρινε, μὴ εὐθέως χωρεῖν πρὸς Ἀμώριον, ἀποπειράσασθαι δὲ πρότερον τῆς τοῦ βασιλέως δυνάμεως διὰ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ, μέρος λαβόντος <τοῦ στρατοῦ>, τοῦτο λογισάμενος, ὡς εἰ περιγένηται τοῦ βασιλέως οὗτος, ἕψεται πάντως ἡ νίκη καὶ τῷ πατρί, εἰ δὲ μή, βέλτιον ἡσυχάζειν. ταῦτα βουλευσάμενός τε καὶ κρίνας ἐξέπεμψε τὸν υἱόν, λαβόντα μεθ ἑαυτοῦ καὶ Ἄμερα τὸν τηνικαῦτα διέποντα τὴν Μελιτηνὴν καὶ Τούρκους ὡσεὶ χιλιάδας δέκα καὶ πᾶσαν τὴν ἐξ Ἀρμενίων στρατιὰν καὶ τὸν ἄρχοντα τῶν ἀρχόντων. ὃς κατὰ τὸν λεγόμενον Δαζιμῶνα γενόμενος παρεμβολὴν ἐπήξατο. ἀπῄει γοῦν καὶ ὁ Θεόφιλος κατ αὐτοῦ στρατόπεδον ἐπαγόμενος οὐκ ἀγεννές, ἔκ τε Περσῶν καὶ τῶν δυτικῶν καὶ τῶν πρὸς ἀνίσχοντα ἥλιον συνιστάμενον. γενόμενος δὲ κατὰ τὸν οὕτω καλούμενον χῶρον Ἀνζῆν ἐπεθύμει κατασκοπεῦσαι πρὸ τοῦ πολέμου καὶ τῆς προσβολῆς τὸ τῶν ἐναντίων ἄθροισμα. εἴς τινα δὲ ὑψηλοτάτην περιωπὴν ὑπὸ τοῦ δομεστίκου τῶν σχολῶν ἀνενεχθεὶς Μανουὴλ κατεσκόπει τὸ πλῆθος τῶν ἐναντίων καί πως ἐκ στοχασμοῦ βαρύτερον ἐδόκει τὸ τῶν Σαρακηνῶν πλῆθος. ἀλλ ὁ Μανουὴλ «μὴ πρὸς τὸ πλῆθος, ὦ βασιλεῦ, ἀπόβλεπε, πρὸς δὲ τὸν ἐκ τῶν δοράτων καλαμῶνα τῶν ἀμφοτέρων.» ἐπεὶ δὲ ἰσχυρότερος ἐδόκει ὁ τῶν ἐναντίων στρατός, ἐβουλεύετο, ὅπως ἂν αὐτοῖς ἐπίθηται Δημιουργήθηκε στις 10/10/2017 Σελίδα 5/7

Για παραπομπή : Κιαπίδου Ειρήνη - Σοφία,, 2003, μετὰ δόλου. ὁ μὲν οὖν Μανουὴλ ἅμα τῷ Θεοφόβῳ νυκτὸς ἐπιθέσθαι τούτοις παρῄνει, οἱ δ ἄλλοι τῶν στρατηγῶν ἡμέρας τὴν συμβολὴν γενέσθαι προέτρεπον, οἷς ἐπέπειστο καὶ ὁ βασιλεύς. ταύτης δὲ ἐπικρατεστέρας γενομένης τῆς γνώμης, ὡς ἤδη ἡ ἡμέρα ἐπέλαμπε, μάχη συρρήγνυται φοβερά. καὶ τῶν βασιλικῶν ταγμάτων ἐκθύμως ἀγωνισαμένων οἱ Ἰσμαηλῖται ἐνέκλιναν εἰς φυγήν. τῶν δὲ Τούρκων ἐπιμόνῳ χρωμένων τῇ τοξείᾳ, καὶ τὸ καταδιῶκον τῶν Ρωμαίων ἀνακεκρουκότων, παλίντροπον συνέβη γενέσθαι τὴν μάχην. μὴ δυνάμενοι γὰρ οἱ Ρωμαίοι τὰ Τούρκων φέρειν τοξεύματα τῷ βάλλεσθαι καρτερῶς νῶτα δόντες τὸν βασιλέα κατέλιπον. οὐ μὴν οἱ τῶν ταγμάτων ἔξαρχοι, οὐδ οἱ Πέρσαι τοῦτο δρᾶσαι ἠνέσχοντο, ἀλλὰ περιστάντες τὸν βασιλέα εὐρώστως σῴζειν ἠπείγοντο. καὶ κἂν ἀπώλοντο πανδημεί, εἰ μὴ νὺξ ἐπῆλθε καὶ βραχὺς ἐξ οὐρανοῦ κατενεχθεὶς ὑετὸς τὰς μὲν νευρὰς τῶν τόξων χαλαρὰς εἰργάσατο, τοῖς δὲ Ρωμαίοις ἄνεσιν τὴν ἐκ τῶν βελῶν περιεποίησε καὶ σωτηρίας ἐνέδωσεν ἀφορμάς. βαθείας δὲ νυκτὸς γενομένης, ὡς ἠσχόλητο περὶ τὰς φυλακὰς ὁ Μανουήλ, γλώττῃ πως ᾔσθετο τῇ Σαρακηνῶν τοὺς Πέρσας τοῖς Σαρακηνοῖς σπενδομένους καὶ τὸ στράτευμα τῶν Ρωμαίων προδοῦναι καὶ πρὸς τὴν ἐνεγκοῦσαν παλινδρομῆσαι. δῆλα γοῦν εὐθὺς ταῦτα ποιεὶ τῷ βασιλεῖ καὶ σῴζειν ἑαυτὸν μετὰ τῶν λογάδων ἠξίου, καὶ μὴ περιμένειν τὴν ἅλωσιν. τοῦ δὲ βασιλέως «καὶ πῶς τοῦτο ἔσεται» ἐπερωτήσαντος, «τῶν δι ἐμὲ προσμεινάντων ἀπολομένων;» ὑπολαβὼν ὁ Μανουὴλ «σοὶ μόνον ἔστω, βασιλεῦ;» ἔφη, «τὸ σῴζεσθαι ἐκ θεοῦ, οὗτοι δὲ ταχέως τὰ κατ αὐτοὺς διοικήσουσιν.» ὀψὲ γοῦν κατὰ τὸ περίορθρον τοῦ βασιλέως φυγῇ χρησαμένου καὶ πρὸς τὸ λεγόμενον Χιλιόκωμον διασωθέντος οἱ λειποτάκται ὑπήντων αὐτῷ καὶ ἀναξίους ἑαυτοὺς ἔφασκον τῆς ζωῆς, βασιλέα ἐν πολέμῳ καταπροέντες, καὶ ἅμα τοῖς ἑαυτῶν ἐγυμνοῦντο ξίφεσιν. ἀλλ ὁ Θεόφιλος τῷ θεάματι τρωθεὶς τὴν ψυχήν, «εἰ ἐγώ», φησί, «σέσῳσμαι ἐκ θεοῦ, σώθητε καὶ ὑμεῖς.» αὕτη ἡ τῶν Περσῶν πρὸς τοὺς ἐξ Ἄγαρ κοινολογία τοῖς Θεοφόβου ἐχθροῖς καὶ θάνατον αὐτοῦ ψηφιζομένοις δευτέρα τις γέγονεν αἰτία καὶ ἀφορμὴ εὔκαιρος εἰς διαβολήν. τῷ δ ἀμερμουμνῇ ἀκηκοότι τὴν νίκην ἔδοξε μὴ μέλλειν, ἀλλ ἀπιέναι πρὸς τὸ Ἀμώριον. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, ed. I. Thurn, Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum. Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5 (Berlin New York 1973), 74.24 77.94. Ο Βυζαντινός ιστορικός Ιωσήφ Γενέσιος περιγράφει τη μάχη του Δαζιμώνος τὸν δὲ ἴδιον υἱὸν ὁ ἀμεραμνουνῆ προεξέπεμψεν κατὰ τὸ πρὸς ἀνατολὴν σὺν τοῖς ἀνατολικωτάτοις τῶν ἀνδρικῶν Τούρκων, καὶ αὐτοῖς γειτνιάζουσιν, ἄχρι χιλιάδων ι, μετὰ πάσης τῆς ἐξ Ἀρμενίων στρατιᾶς, τοῦ τε Βεσπαρακανίτου, καὶ αὐτοῦ τοῦ ἄρχοντος τῶν ἀρχόντων, καὶ Ἄμερ τηνικαῦτα τὴν Μελιτηνὴν διέποντος, οἳ κατὰ τὸν Δαζυμῶνα συνήχθησαν στρατοπεδευσάμενοι. οὕτως γὰρ τοῦ ἀμεραμνουνῆ οἱ ὑπὸ χεῖρα βουλὴν συντιθέασιν, τὸν μὲν αὐτοῦ υἱὸν μετὰ προσηκούσης προεξιέναι δυνάμεως «καὶ εἰ μὲν οὗτος νικήσειεν, ἔσται καὶ σοὶ νικητήριον εἰ δέ γε τὸ ἐναντίον, κἂν τὸ σωτήριον.» Ταῦτα Θεόφιλος διακηκοὼς ἔκ τε τῶν <ἐξ> ἀνατολῆς ἀγηγερμένων καὶ δύσεως καὶ Περσῶν ἐπαγείρει στρατόπεδον ἦν δὲ ἀπὸ Συρίας ὁ Μανουὴλ νεωστὶ ἐξεληλυθὼς καὶ τῆς πρὸ τῆς φυγῆς στρατηγήσεως τότε τῶν σχολῶν προστασίας μεταποιούμενος προϊόντος οὖν τοῦ στρατοπέδου κατὰ τὸν Ἀνζῆν, οὕτω χωρίον καλούμενον, προῃρέθη ὁ βασιλεὺς τὸ τῶν ἐναντίων θεάσασθαι στράτευμα ὃν κατά τινα τῶν ὑπερκειμένων τόπων τοῦ Μανουὴλ προβιβάσαντος, στοχαστικῶς κατεῖδεν στρατὸν τὸν Σαρακηνικὸν τῶν Ρωμαίων ἐλάττονα. πρὸς ὃν στοχασμὸν συντίθεται Μανουήλ, ἀλλ ὅμως αὐτῷ ἀντειρήκει «ὦ δέσποτα, τὸν ἐπ ἀμφοῖν ἐκ δοράτων καλαμῶνα στοχάσθητι, ἐξ οὗ γνώσῃ τὸ καρτερώτερον.» συμβεβουλευκότες οὖν ὅ τε Θεόφιλος καὶ οἱ περὶ αὐτὸν μεγιστᾶνες, ὁ μὲν Μανουὴλ καὶ ὁ Θεόφοβος ὑπετίθοντο συνιστᾶν ἐν νυκτὶ πόλεμον, κατὰ τὴν ἡμέραν δὲ ἕτεροι οἳ μᾶλλον καὶ προετίμηνται. κατὰ γοῦν τὸ πρὸς αὔριον γεγονυίας προσβολῆς οἱ Ἰσμαηλῖται τροπῇ συνεσχέθησαν, ὅθεν οἱ Τοῦρκοι ἐπιμόνως τοξείᾳ χρησάμενοι τοὺς Ἰσμαηλίτας θαρσαλεότητος καὶ ἰσχύος ἐπλήρωσαν, τοὺς δὲ Ρωμαίους πρὸς φυγαδείαν ἐτρέψαντο καὶ μόνοι τῷ βασιλεῖ οἱ ἀρχηγοὶ τῶν ταγμάτων προσεκαρτέρησαν μετὰ Μανουὴλ καὶ Περσῶν, οὓς κύκλῳ περιστοιχήσαντες οἱ ἐξ Ἄγαρ βιαίως συνεῖχον, κἂν οἱ Τοῦρκοι τὸ τοξάζειν κεκώλυντο ὑετοῦ γε συμβάντος τῶν τε νευρῶν τῶν τόξων χαυνωθεισῶν τῇ ὑγρότητι. ἀμέλει τῶν Ρωμαϊκῶν στρατευμάτων πημαινομένων ὁ Μανουὴλ διηκούτιστο τῇ Σαρακηνικῇ γλώττῃ πρὸς αὐτοὺς τῶν Περσῶν καθ ὁμιλίαν οἱονεὶ σπενδομένων, καὶ τῷ Θεοφίλῳ φησίν «οἶμαι, ὦ βασιλεῦ, ὅτι ἡ Ρωμαϊκὴ νῦν δυσφορία τῷ ἀμεραμνουνῇ τοὺς Πέρσας περιποιήσεται εἰς τὸ προδοῦναί σε αὐτῷ, τὸ πρὶν ἀποστάντας αὐτοῦ. οὐκοῦν καλῶς συμβουλευομένῳ μοι σύνθοιο. συναγερῶ ἐκ τοῦ καθ ἡμᾶς στρατεύματος τὸ κατ ἐκλογὴν σύστημα, δι οὗ τὸ σὸν κράτος ἐκ τῶν πολεμίων ἐξοίσομαι.» ὁ δὲ βασιλεύς «καὶ τούτου γινομένου, ὦ Μανουήλ, τῷ λαῷ τί συμβήσεται;» ὦ βασιλεῦ, σοὶ μὲν θεόθεν παρέσται τὸ σῴζεσθαι, ὁ δέ γε λαὸς καὶ αὐτὸς ὑψόθεν, οἶμαι, προνοηθήσεται.» τοῦ γοῦν βασιλέως μόγις τῶν πολεμίων ἐκστάντος, κατὰ δὲ τὸν Χιλιόκωμον παραγεναμένου, οἱ τῶν στρατηγετῶν τὸ συνειδὸς λιποταξίᾳ πιέζοντες ἐκεῖσε τῷ Θεοφίλῳ γονυπετοῦσι καὶ τὰς σπάθας αὐτῶν ἀποθέμενοι ἑαυτοὺς θανάτῳ ψηφίζονται πρὸς οὓς ὁ βασιλεὺς Δημιουργήθηκε στις 10/10/2017 Σελίδα 6/7

Για παραπομπή : Κιαπίδου Ειρήνη - Σοφία,, 2003, φιλοικτιρμόνως διατεθεὶς ἐν ὀδυρμῷ δικαίῳ ἀπολελόγητο «ἐπεὶ ἐγώ, ὦ ἄνδρες, κἂν <ἐκ> λιποταξίας ἐνεκλίνασθε, παρὰ θεοῦ τοῦ οἰκτίρμονος ἠλέημαι, καὶ ὑμᾶς οἰκτερῶ.» ὁ οὖν πρωτοσύμβουλος τὸ κατὰ Ρωμαίων μαθὼν ἀνδραγάθημα εὐθέως κατὰ τοῦ Ἀμορίου συντίθεται <στράτευμα> ὁ δὲ βασιλεὺς πρός τε Νίκαιαν καὶ τὸ Δορύλαον διεκαρτέρει, τῇ αὐτοῦ πατρίδι τὸ μέλλον ἀπεκδεχόμενος τὰ γὰρ δύο στρατόπεδα τοῦ τε ἀμεραμνουνῆ καὶ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ κατὰ τὸ Ἀμόριον ἥνωντο. ὡς δὲ τὸ περὶ ταύτης δυστύχημα διενώτιστο, ἐγκαρδίῳ φλογώσει κάτοχος γίνεται, ὥστε ταύτῃ τοῦ χιονώδους ὕδατος προσιόντος χλιαρὸν τοῦτο λογίζεσθαι οὗ γ ἐ<κ> τῆς πόσεως ἀφορμὴ τοῦ δυσεντεριάσαι αὐτῷ γέγονεν. Ιωσήφ Γενέσιος, Βασιλείαι, ed. A. Lesmüller Werner I. Thurn, Iosephi Genesii Regum Libri Quattuor. Corpus Fontium Historiae Byzantinae 14 (Berlin New York 1978), 47.21 49.73. Χρονολόγιο 5 Απριλίου 838: Έναρξη της εκστρατείας του χαλίφη αλ Μουτασίμ στη Μικρά Ασία αρχές Ιουνίου 838: Αναχώρηση του αυτοκράτορα Θεοφίλου από την Κωνσταντινούπολη 19 Ιουνίου 838: Τμήμα του αραβικού εκστρατευτικού σώματος υπό τον Ασινάς εισέρχεται στη δυτική Καππαδοκία 21 Ιουνίου 838: Το κύριο σώμα του αραβικού στρατεύματος υπό τον χαλίφη αλ Μουτασίμ εισέρχεται στη δυτική Καππαδοκία 22 Ιουλίου 838: Μάχη στην πεδιάδα του Δαζιμώνος. Οι Βυζαντινοί ηττώνται από τους Άραβες Δημιουργήθηκε στις 10/10/2017 Σελίδα 7/7