ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ (LAYMAN S REPORT)

MILITARY ENERGY AND CARBON MANAGEMENT LIFE11 ENV/GR/000938 ACTION D1: Dissemination and Awareness ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ (LAYMAN S REPORT)

LIFE+ MECM 2012-2016 LIF11 ENV/GR/000938 Διαχείριση Ενέργειας & Εκπομπών Αερίων Θερμοκηπίου σε Μονάδες των Ενόπλων Δυνάμεων Συνοπτική Παρουσίαση (Layman s Report) 2

Εισαγωγή Το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας (ΥΠ.ΕΘ.Α) έχει εκδώσει και εφαρμόζει από το 2007 μία Περιβαλλοντική Πολιτική, προκειμένου να αντιμετωπιστούν όλα τα κύρια ζητήματα προστασίας του περιβάλλοντος που απορρέουν από την φύση και την έκταση των καθημερινών δραστηριοτήτων του. Επιπλέον έχει υπογράψει ένα Μνημόνιο Συνεργασίας με το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (Υ.Π.ΕΝ) σε μία προσπάθεια εφαρμογής περιβαλλοντικών προγραμμάτων μεγάλης κλίμακας τα οποία θα βελτιώσουν την ενεργειακή επίδοση των Μονάδων και δραστηριοτήτων του. Η βασική λογική του Προγράμματος είναι η διερεύνηση πώς η ενεργειακή επίδοση των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων και υποδομών και κατ αυτόν τον τρόπο η συνολική τους περιβαλλοντική επίδοση μπορεί να βελτιωθεί με την προσαρμογή και εφαρμογή ενός Συστήματος Διαχείρισης Ενέργειας (ΣΔΕ) σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις (πιλοτική εφαρμογή σε τρεις Μονάδες). Η εφαρμογή ενός Συστήματος Διαχείρισης Ενέργειας βάσει του ISO50001:2011 αποτελεί ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο, που βοηθά στην οργάνωση της παραγωγικής διαδικασίας των Στρατιωτικών Μονάδων με τρόπο ώστε οι στόχοι που τίθενται από το ΥΠ.ΕΘ.Α να βρίσκονται σε συμφωνία με τους εθνικούς στόχους για μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Για τους σκοπούς του παρόντος Προγράμματος το ΥΠ.ΕΘ.Α (Συντονιστής Δικαιούχος) συνεργάστηκε με το Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών και Εξοικονόμησης Ενέργειας ΚΑΠΕ (Συνδικαιούχος) που αποτελεί τον εθνικό φορέα για την προώθηση των Ανανεώσιμων Πηγών, της Ορθολογικής Χρήσης και της Εξοικονόμησης Ενέργειας. Τίτλος Προγράμματος: Διαχείριση Ενέργειας και Εκπομπών Αερίων του Θερμοκηπίου σε Μονάδες των Ενόπλων Δυνάμεων Προϋπολογισμός: 1.355.000 Χρηματοδοτική Συνεισφορά ΥΠ.ΕΘ.Α: 628.254 Χρηματοδοτική Συνεισφορά ΚΑΠΕ: 174.355 Χρηματοδοτική Συνεισφορά ΕΕ: 552.609 (50% των επιλέξιμων δαπανών) Διάρκεια: 51 μήνες (1.10.12-31.12.16) Website: http://www.life.mil.gr Επικοινωνία: Υπουργείο Εθνικής Άμυνας (ΥΠ.ΕΘ.Α) Διεύθυνση Διαχείρισης Ευρωπαϊκών και Αναπτυξιακών Προγραμμάτων (ΔΙΔΕΑΠ) Μεσογείων 227 231 Τηλ. +30 210 6598183 info@dideap.mil.gr 3

Σκοπός και Οφέλη Στόχος Προγράμματος: Η διαρκής βελτίωση της ενεργειακής επίδοσης των 3 επιλεγέντων Μονάδων, μία ανά κλάδο, χωρίς να παρακωλύεται η αποστολή τους, μέσω της εφαρμογής Συστήματος Διαχείρισης Ενέργειας (ΣΔΕ) στις μη-επιχειρησιακές δραστηριότητες. Συμμετέχουσες Μονάδες: Στρατόπεδο «Τριανταφυλλίδη» (Ξάνθη, Θράκη), Ναύσταθμος Κρήτης Σούδα (Χανιά, Κρήτη), 110 Πτέρυγα Μάχης (Λάρισα) Γενικότεροι Σκοποί και Οφέλη Προγράμματος 4

Δράσεις Έργου Το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας (ΥΠ.ΕΘ.Α) σε συνεργασία με το Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών και Εξοικονόμησης Ενέργειας (ΚΑΠΕ) υλοποίησαν το έργο Life 11 ENV/GR/000938 «Διαχείριση Ενέργειας & Εκπομπών Αερίων Θερμοκηπίου σε Μονάδες των Ενόπλων Δυνάμεων», βάσει των ακόλουθων Δράσεων. Η αρχική διάρκεια του έργου ήταν από 1.10.2012-30.09.2015 (36 μήνες) και μετά από τροποποίηση η διάρκεια παρατάθηκε κατά 15 μήνες μέχρι 31.12.2016 (51 μήνες). 5

Μεθοδολογία Έργου Οργανωτική Δομή Το Διάγραμμα της Ομάδας Έργου και της Δομής Διαχείρισης έχει ως ακολούθως: ISO50001:2011 μεθοδολογία που εφαρμόστηκε Ο πυρήνας των δράσεων του Προγράμματος βασίστηκε στη δομή και τα λογικά βήματα του Προτύπου ISO50001:2011. Το πρότυπο ISO50001:2011 για την Διαχείριση της Ενέργειας είναι διεθνές και παρέχει τις απαιτήσεις / κατευθύνσεις για την εφαρμογή ενός Συστήματος Διαχείρισης Ενέργειας (ΣΔΕ). Η επιτυχή εφαρμογή του βασίζεται αφενός στη δέσμευση όλων των επιπέδων διοίκησης και αφετέρου στη συμμετοχή του προσωπικού. Το πρότυπο ISO 50001:2011, βασίζεται στην γνωστή μεθοδολογία 4 σταδίων Σχεδιάζω-Εκτελώ-Ελέγχω-Βελτιώνω που αναλύεται ως ακολούθως: 6

Υλοποίηση Προγράμματος και αποτελέσματα Τα κάτωθι βήματα ακολουθήθηκαν κατά την διάρκεια της εφαρμογής του ΣΔΕ στις 3 Μονάδες: Ανάπτυξη και προσαρμογή του ΣΔΕ Ενεργειακή Πολιτική Ενεργειακή ανασκόπηση και ενεργειακή βάση αναφοράς Δείκτες ενεργειακής απόδοσης Ενεργειακοί σκοποί, στόχοι, και σχέδια δράσης διαχείρισης ενέργειας Εκπαίδευση για την εφαρμογή του ΣΔΕ Εφαρμογή του ΣΔΕ στις 3 Μονάδες (μεταξύ άλλων έλεγχος λειτουργιών, τεκμηρίωση, έλεγχος εγγράφων, ενεργειακά προγράμματα) Έλεγχος, Παρακολούθηση, Εσωτερικές Επιθεωρήσεις Αξιολόγηση Δράσεων, Ανασκόπηση - Πιστοποίηση Το Διάγραμμα που ακολουθεί δείχνει την βασική οργανωτική δομή για την υλοποίηση των κύριων Δράσεων και την εφαρμογή του ΣΔΕ από το επίπεδο του ΥΠ.ΕΘ.Α και το ΚΑΠΕ μέχρι αυτό των Μονάδων. 7

Ανάπτυξη ΣΔΕ Ενεργειακή Πολιτική ΓΕΣ, ΓΕΝ, ΓΕΑ Η τεκμηρίωση του ΣΔΕ αναπτύχθηκε λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαίτερες ανάγκες και χαρακτηριστικά των επιλεγμένων Μονάδων και όλα τα έγγραφα (Εγχειρίδιο, 12 Διαδικασίες, Έντυπα και οδηγίες) ήταν έτοιμα από το 2014, οπότε και εφαρμόστηκε από τις Μονάδες. Μικρές αλλαγές, προσθήκες και τροποποιήσεις ανέκυψαν ως συνήθης διαδικασία της εφαρμογής του ΣΔΕ, σύμφωνα με την απαίτηση 4.7 του Προτύπου. Ενεργειακή Πολιτική Τα κείμενα της Ενεργειακής Πολιτικής για τις 3 Μονάδες ετοιμάστηκαν τον Φεβρουάριο του 2014. Οι Ενεργειακές Πολιτικές υπεγράφησαν από τους αρμόδιους Αρχηγούς (Αρχηγό Γενικού Επιτελείου Στρατού για το Στρατόπεδο «Τριανταφυλλίδη», Αρχηγό Γενικού Επιτελείου Ναυτικού για το Ναύσταθμο Κρήτης και Αρχηγό Γενικού Επιτελείου Αεροπορίας για την 110 Πτέρυγα Μάχης) και κοινοποιήθηκαν στα ενδιαφερόμενα μέρη με εσωτερική και εξωτερική αλληλογραφία. Ενεργειακή Ανασκόπηση Για κάθε μία από τις Μονάδες διενεργήθηκε ενεργειακή ανασκόπηση και καθορίστηκε η ενεργειακή βάση αναφοράς. Μεγάλος όγκος δεδομένων συλλέχθηκε για κάθε Μονάδα που αφορούσε την δομή και τις δραστηριότητές της, την χρήση, διαχείριση και κατανάλωση της ενέργειας. 8

Καθιέρωση Ενεργειακών Σκοπών, Στόχων και Σχεδίων Δράσης Διαχείρισης Ενέργειας Σε συνέχεια της Ανασκόπησης και της αναγνώρισης των σημαντικών ενεργειακών πλευρών και την ανάπτυξη των ειδικά προσαρμοσμένων ΣΔΕ, μέτρα, ενεργειακοί σκοποί και στόχοι καθιερώθηκαν με ποσοτικοποιημένους ενεργειακούς δείκτες βελτίωσης των σημαντικών ενεργειακών πλευρών, ώστε να εκπληρώνεται η απαίτηση της Ενεργειακής Πολιτικής για συνεχή βελτίωση. Σήμερα, οι Ομάδες Διαχείρισης Ενέργειας των Μονάδων εφαρμόζουν τα ΣΔΕ και είναι εξοικειωμένες με την Διαχείριση Ενέργειας. Σύμφωνα με την απαίτηση 4.4.6 του Προτύπου οι Ομάδες Διαχείρισης Ενέργειας του Στρατοπέδου Τριανταφυλλίδη, του Ναυστάθμου Κρήτης και της 110 Πτέρυγας Μάχης θέτουν σε ετήσια βάση ενεργειακούς σκοπούς και στόχους, καθώς και Σχέδια δράσης για την διαχείριση της ενέργειας. Παράμετροι ενεργειακών δεικτών (παραδείγματα) Βαθμοημέρες, προσωπικό, ώρες λειτουργίας θέρμανσης, διανυθέντα χιλιόμετρα οχημάτων Ενεργειακοί (παραδείγματα) δείκτες Κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας: kwh / m 2 (ηλεκτροδοτούμενης επιφάνειας), kwh / άτομο Κατανάλωση πετρελαίου θέρμανσης (κανονικοποιημένη με βαθμοημέρες): KWh/m 2 ή lt/m 2 (θερμαινόμενης επιφάνειας) Καύσιμα μεταφορών: lt /100 χλμ Εκπαίδευση για την εφαρμογή του ΣΔΕ Δύο (2) εκπαιδεύσεις διενεργήθηκαν στις Μονάδες την περίοδο 2014-2015 που αφορούσαν στην εφαρμογή του ΣΔΕ, καθώς και τη Διαχείριση Ενέργειας. Με βάση την εμπειρία υλοποίησης του Προγράμματος, τις ανάγκες και την ανατροφοδότηση από τις Μονάδες άλλος ένας αντίστοιχος κύκλος εκπαίδευσης έλαβε χώρα το 2016. Η εκπαίδευση θα συνεχιστεί, έτσι ώστε να ικανοποιήσει συγκεκριμένες και αυξανόμενες απαιτήσεις, σχετικά με την συμμετοχή νέων μελών στις Ομάδες Διαχείρισης Ενέργειας και νέων αναγκών. Η εκπαίδευση καθιερώνεται από τις Ομάδες Διαχείρισης Ενέργειας ως μία δυναμική Διαδικασία του ΣΔΕ η οποία συνεχίζεται και μετά το πέρας του Προγράμματος. Επιπλέον κατάλληλες εκδηλώσεις ευαισθητοποίησης θα λάβουν χώρα και ανάλογα με την περίπτωση στοχευμένες εκπαιδεύσεις θα διοργανωθούν από το ΥΠ.ΕΘ.Α. 9

Εφαρμογή ΣΔΕ, έλεγχος, παρακολούθηση και βελτίωση Η εφαρμογή της τεκμηρίωσης του ΣΔΕ ξεκίνησε από τον Μάιο του 2014 με βάση τις απαιτήσεις του ISO5001:2011 και του ειδικά προσαρμοσμένου σε κάθε Μονάδα ΣΔΕ. Συνοπτικά: Στο πλαίσιο του παρόντος Προγράμματος ένα πιλοτικό έργο ανά Μονάδα υλοποιήθηκε για επιδεκτικούς λόγους και λόγους εξοικονόμησης ενέργειας σε επιλεγμένες υποδομές των Μονάδων. Κατά την διάρκεια εφαρμογής του Συστήματος διαχείρισης Ενέργειας, επιπρόσθετα ενεργειακά μέτρα (προγράμματα) υλοποιήθηκαν αποσκοπώντας σε εξοικονόμηση ενέργειας (πχ. ηλιακά θερμικά και μπόιλερ στη Λέσχη Αξιωματικών και στο κτήριο «Μετέωρα» στην 110ΠΜ, ηλιακά θερμικά σε 3 θαλάμους στρατευσίμων στο Στρατόπεδο «Τριανταφυλλίδη»). Ενεργειακά Μέτρα (Προγράμματα) που εξετάστηκαν κατά την διάρκεια του Προγράμματος από τις Ομάδες Διαχείρισης Οδηγίες εξοικονόμησης ενέργειας, εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση προσωπικού, ενεργειακή αναβάθμιση κτηρίων, παρεμβάσεις στον φωτισμό, διοικητικά μέτρα, ορθολογική χρήση ενέργειας, έλεγχος λειτουργιών, συντήρηση, μετρητικός εξοπλισμός, ηλιακά θερμικά συστήματα, Eco driving, Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας 10

ΣΔΕ και αποτελέσματα του Προγράμματος Τον Αύγουστο του 2015 οι 3 Μονάδες πιστοποιήθηκαν για την εφαρμογή Συστήματος Διαχείρισης Ενέργειας σύμφωνα με το ISO50001:2011. Η πρώτη επιθεώρηση επιτήρησης διενεργήθηκε από τον Φορέα Πιστοποίησης τον Μάιο-Ιούλιο 2016. Η δεύτερη επιτήρηση προβλέπεται ένα έτος μετά (μέσα του 2017). 10/2012 Έναρξη LIFE11 ENV/GR/000938 MECM 2013 Προπαρασκευαστικές δράσεις 05/2014 Υπογραφή Ενεργειακής Πολιτικής και εφαρμογή ΣΔΕ 8/2015 Πιστοποίηση ΣΔΕ των 3 Μονάδων 05-07/16 1 η Επιτήρηση Σύμφωνα με τα διαθέσιμα δεδομένα η συνολική κατανάλωση ενέργειας (κανονικοποιημένη, kwh) και εκπομπές CO 2 μειώθηκαν στις 3 Μονάδες κατά 19% το 2014 και 24% το 2015 (σε σύγκριση με το έτος βάσης 2011). Εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση σε αριθμούς: Συνολικά 10 εκπαιδεύσεις, 133 εκπαιδευόμενοι στις απαιτήσεις του προτύπου ISO50001: 2011, εσωτερική και εξωτερική επιθεώρηση και ενεργειακά ζητήματα. Πέντε (5) εκδηλώσεις στις Μονάδες με περίπου 1.200 συμμετέχοντες που ενημερώθηκαν για το Πρόγραμμα, την δέσμευση των Μονάδων για μείωση του ενεργειακού και ανθρακικού τους αποτυπώματος και οδηγίες εξοικονόμηση ενέργειας Παρουσίαση του Προγράμματος σε 5 Στρατιωτικές Ακαδημίες σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη (πάνω από 800 συμμετέχοντες). Το τελικό Συνέδριο του Προγράμματος έγινε στην Αθήνα (στις 21.12.2016 με 150 συμμετέχοντες). 11

Προκλήσεις μακροπρόθεσμα περιβαλλοντικά οφέλη Προκλήσεις (ενδεικτικά) Όρια και Πεδίο εφαρμογής του ΣΔΕ στις 3 Μονάδες (πχ. επιχειρησιακές και μη δραστηριότητες) Οργανωτική δομή, μεγάλος αριθμός εμπλεκόμενων Τεχνικές προκλήσεις (πχ. δίκτυα διανομής, παλαιότητα κτηρίων και υποδομών, πολυπλοκότητα εγκαταστάσεων, γραφεία, ενδιαίτηση, υπηρεσίες), συλλογή δεδομένων και μετρήσεις Ανθρώπινος παράγοντας (ευαισθητοποίηση, αλλαγή συμπεριφοράς, μεταφορά τεχνογνωσίας), μεταθέσεις και συνταξιοδότηση προσωπικού Διαθεσιμότητα οικονομικών πόρων, αποστολή και καθήκοντα προσωπικού Δέσμευση, υποστήριξη, συμμετοχή, κίνητρο. Περισσότερες πληροφορίες στο EnMS guidelines Μακροπρόθεσμα οφέλη Το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας (ΥΠ.ΕΘ.Α) είναι ένας από τους μεγαλύτερους Δημόσιους Φορείς στην Ελλάδα, και οι στρατιωτικές του εγκαταστάσεις θεωρούνται σημαντικοί καταναλωτές ενέργειας με μεγάλο δυναμικό εξοικονόμησης, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν και σε σημαντική μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Αν και οι στρατιωτικές εγκαταστάσεις και οι οργανισμοί που εμπίπτουν στην αρμοδιότητα του ΥΠ.ΕΘ.Α. εκτελούν τις καθημερινές τους δραστηριότητες σε ένα προκαθορισμένο περιβαλλοντικό πλαίσιο (ακολουθώντας τις αρχές και δράσεις που απορρέουν από την Περιβαλλοντική Πολιτική του ΥΠ.ΕΘ.Α), δεν έχει καθιερωθεί ένα συγκεκριμένο και αναγνωρίσιμο πλαίσιο για την ενσωμάτωση της ενεργειακής αποδοτικότητας στις διαχειριστικές πρακτικές. Το Πρόγραμμα LIFE11 ENV/GR/0000938 MECM αντιμετώπισε την ανάγκη αυτή, παρέχοντας πρόσβαση σε ένα απλό, εναρμονισμένο πρότυπο για εφαρμογή σε ολόκληρο το ΥΠ.ΕΘ.Α με λογική και συνεκτική μεθοδολογία αναγνώρισης και υλοποίησης μέτρων ενεργειακής αποδοτικότητας. Η εφαρμογή του ΣΔΕ είναι ένα σημαντικό και πολύ χρήσιμο εργαλείο, εξασφαλίζοντας την μελλοντική βιωσιμότητα του Προγράμματος (διαμέσου της διαδικασίας συνεχούς βελτίωσης). Επιπρόσθετα, τα αποτελέσματα του Προγράμματος μπορούν να μεταφερθούν και εφαρμοστούν και σε άλλες Στρατιωτικές και μη δραστηριότητες. Το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας προσαρμόζει την ενεργειακή του πολιτική σύμφωνα με το Πρόγραμμα Life 11 ENV/GR/000938 MECM και το πρότυπο 50001:2011 ώστε με την περαιτέρω ανάπτυξη του συστήματος διαχείρισης ενέργειας να συμβάλει αποτελεσματικά στην ορθολογική διαχείριση των ενεργειακών πόρων της χώρας. 12

Φορείς υλοποίησης Συντονιστής Δικαιούχος: Υπουργείο Εθνικής Άμυνας (ΥΠ.ΕΘ.Α) www.mod.mil.gr Συνδικαιούχος: Κέντρο Ανανεώσιμών Πηγών και Εξοικονόμησης Ενέργειας (ΚΑΠΕ) http://www.cres.gr Το Πρόγραμμα Life Το Πρόγραμμα LIFE αποτελεί το χρηματοδοτικό μέσο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EE) για το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή. Στόχος του LIFE είναι να συμβάλει στην εφαρμογή, τον εκσυγχρονισμό και την ανάπτυξη της Ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής και κλιματικής πολιτικής και νομοθεσίας μέσω της συγχρηματοδότησης έργων με προστιθέμενη αξία για την Ευρώπη. To LIFE ξεκίνησε το 1992 και μέχρι σήμερα έχουν ολοκληρωθεί τέσσερις φάσεις του Προγράμματος (LIFE I: 1992-1995, LIFE II: 1996-1999, LIFE III: 2000-2006 and LIFE+: 2007-2013). Κατά την διάρκεια αυτή το LIFE έχει συγχρηματοδοτήσει κάπου 3.954 έργα σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση, συνεισφέροντας περίπου 3.1 δις billion στην προστασία του περιβάλλοντος. Πληροφορίες: http://ec.europa.eu/environment/life www.lifetaskforce.gr 13