ΟΔΗΓΟΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΣΤΟ ΑΙΤΩΛΙΚΟ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙAΣ ΚΑΙ ΓΕΩΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΣΤΟ ΑΙΤΩΛΙΚΟ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΣΤ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ- ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ Από: Μ. Σταματάκη, Καθηγητή Α. Αργυράκη, Επίκουρη Καθηγήτρια Ι. Μήτση, Λέκτορα ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2011-12 ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ: Αιτωλικό, Αιτωλοακαρνανία ΔΙΑΡΚΕΙΑ: Μονοήμερη (31/ 5/ 2012)

2 Σκοπός και στόχοι της άσκησης υπαίθρου Ο βασικός σκοπός της άσκησης υπαίθρου στην περιοχή του Αιτωλικού Αιτωλοακαρνανίας είναι η εξάσκηση των φοιτητών στην επιτόπου μελέτη ενός κοιτάσματος γύψου και η παρουσίαση των περιβαλλοντικών προβλημάτων της λιμνοθάλασσας του Αιτωλικού. Οι στόχοι της άσκησης είναι οι εξής: Να μπορούν οι φοιτητές να αναγνωρίζουν και να περιγράφουν τα χαρακτηριστικά του κοιτάσματος γύψου στην ύπαιθρο Να ενημερωθούν για την πρακτική διαδικασία της βιομηχανικής επεξεργασίας της γύψου και της παραγωγής τελικών προϊόντων Να κατανοήσουν τους γεωλογικούς, υδρολογικούς και γεωχημικούς παράγοντες που συμβάλουν στην εκδήλωση επεισοδίων ολικής ανοξίας στη λιμνοθάλασσα του Αιτωλικού Διαδρομή- Πρόγραμμα Άσκησης Ώρα Δραστηριότητα 8.00 Αναχώρηση από Πύλη Ούλοφ Πάλμε Πανεπιστημιόπολης προς Αιτωλικό (Εθν. Οδός Κορίνθου Πατρών) 12.30 Άφιξη στο ορυχείο Τριαδικής γύψου/ανυδρίτη στο Αιτωλικό. Ξενάγηση και μελέτη του κοιτάσματος 14.00 Επίσκεψη στο εργοστάσιο επεξεργασίας γύψου και παραγωγής τελικών προϊόντων 15.00 Γεύμα στην πόλη του Αιτωλικού 16.30 Στάση στη Λιμνοθάλασσα του Αιτωλικού και ανάπτυξη περιβαλλοντικών θεμάτων 17.30 Αναχώρηση και επιστροφή στην Αθήνα Αιτωλικό

3 Εικόνα 1. Γεωγραφική θέση Αιτωλικού.

4 Κοιτάσματα Εβαποριτών και Παραγωγή Γύψου στην Αιτωλοακαρνανία Εβαπορίτες ονομάζονται αποθέσεις ορυκτών, τα οποία σχηματίζονται από καθίζηση αλάτων σε κλειστές θαλάσσιες ή λιμναίες λεκάνες. Όταν η εξάτμιση δεν ισοσταθμίζεται από την προσφορά νερού, τότε αυξάνεται η αλμυρότητα και σχηματίζεται άλμη από την οποία θα αρχίσουν να καθιζάνουν άλατα. Η καθίζηση των αλάτων εξαρτάται από τη διαλυτότητά τους, τη θερμοκρασία και τη σύσταση της άλμης. Ορυκτά εβαποριτών Τα ορυκτά που συμμετέχουν στο σχηματισμό λιμναίων και θαλάσσιων εβαποριτών χωρίζονται σε 5 κύριες κατηγορίες: ανθρακικά, θειικά, χλωριούχα, βορικά και νιτρικά. Στον παρακάτω πίνακα εμφανίζονται ορισμένα από τα κυριότερα ορυκτά που συναντώνται σε θαλάσσιες εβαποριτικές αποθέσεις. Ασβεστίτης CaCO 3 Πολυαλίτης 2CaSO 4 Κ 2 SO 4 MgSO 4 2H 2 O Αραγονίτης CaCO 3 Αλίτης NaCl Μαγνησίτης MgCO 3 Συλβίνης KCl Δολομίτης CaMg(CO 3 ) 2 Μπισοφίτης MgCl 2 H 2 O Γύψος CaSO 4 2H 2 O Καρναλίτης MgCl 2 KCl H 2 O Ανυδρίτης CaSO 4 Περιβάλλοντα σχηματισμού θαλάσσιων εβαποριτών 1. Ενδοπαλιρροιακά και υπερπαλιρροιακά παράκτια περιβάλλοντα (sabkhas). Χαρακτηρίζονται από χαμηλό ανάγλυφο και κατακλύζονται περιοδικά από θαλασσινό νερό. Σημαντική είναι επίσης και η υπόγεια κυκλοφορία του θαλασσινού νερού προς την ξηρά με αποτέλεσμα ο υδροφόρος να παρουσιάζει υψηλή αλατότητα. 2. Λιμνοθάλασσες σε παράκτιες περιοχές (lagoons). Σε θερμές και ξηρές περιοχές η εξάτμιση νερού είναι υψηλότερη από την προσφορά. Με τον τρόπο αυτό σχηματίζεται μία αλατολίμνη (salina), στην οποία αποτίθενται εβαπορίτες. 3. Κλειστές βαθιές λεκάνες. Μεγάλες, βαθιές λεκάνες (βάθη πολλών εκατοντάδων μέτρων), όπου η στάθμη της άλμης βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια του θαλασσινού νερού. Το πάχος των εβαποριτών στις θέσεις αυτές φτάνει τα εκατοντάδες μέτρα. Για την απόθεση αυτού του πάχους απαιτείται συνεχής ανανέωση του νερού της λεκάνης με τροφοδοσία από τη θάλασσα. Σειρά απόθεσης ορυκτών Τα εβαποριτικά άλατα καθιζάνουν σε θαλάσσιες λεκάνες με τη σειρά: ανθρακικά θειικά χλωριούχα. Πειραματικά δεδομένα δείχνουν ότι με εξάτμιση θαλάσσιου νερού στο 50% του αρχικού όγκου αρχίζει η καθίζηση ανθρακικού ασβεστίου, σε μείωση στο 15-20% του αρχικού όγκου καθιζάνει θειικό ασβέστιο, ενώ μόνο όταν η μείωση φτάσει στο 10% του αρχικού όγκου αρχίζει η καθίζηση χλωριούχου νατρίου. Το θειικό ασβέστιο εμφανίζεται με τις μορφές της γύψου και του ανυδρίτη και ο σχηματισμός της μίας ή της άλλης μορφής εξαρτάται από τη θερμοκρασία, την πίεση και την αλατότητα του διαλύματος. Η κρίσιμη θερμοκρασία εξατμίσεως του θαλασσινού νερού για το σχηματισμό αλάτων του θειικού ασβεστίου είναι 34 C. Σε θερμοκρασίες μεγαλύτερες των 34 C αποτίθεται ανυδρίτης, ενώ σε μικρότερες θερμοκρασίες αποτίθεται γύψος.

5 Με τον ενταφιασμό σε βάθη μεγαλύτερα του 1 km, διαγενετικές διεργασίες επηρεάζουν τις εβαποριτικές αποθέσεις. Έτσι, η γύψος αφυδατώνεται προς ανυδρίτη με σύγχρονη μείωση του όγκου κατά 40%. Θαλάσσιοι εβαπορίτες Ελλαδικού χώρου Οι σημαντικότερες αποθέσεις θαλάσσιων εβαποριτών στον Ελλαδικό χώρο είναι Τριαδικής ηλικίας, αντιπροσωπεύονται από γύψο και ανυδρίτη και εντοπίζονται στην Κρήτη (Αλτσί Σητείας, Στόμιο-Σούγια Χανίων, κ.α.), την Δυτική Πελοπόννησο (Κυλλήνη), τη δυτική Στερεά-Ήπειρο (Αιτωλικό-Αμφιλοχία, Βρυσέλλα-Φιλιάτες Θεσπρωτίας, κ.α.) και τη Ζάκυνθο. Αποτελούν τη βάση της Ιόνιου Ενότητας και της Ενότητας των Παξών και παρουσιάζουν μεγάλο πάχος, το οποίο κατά θέσεις ξεπερνά τα 2 km. Τα κυριότερα εκμεταλλεύσιμα σήμερα κοιτάσματα είναι αυτά του Αιτωλικό και Αμφιλοχίας Αιτωλοακαρνανίας, του Σκοπού Ζακύνθου και του Αλτσί Σητείας. Θαλάσσιοι εβαπορίτες του Ανώτερου Μειοκαίνου, οι οποίοι συνδέονται με την κρίση αλμυρότητας της Μεσογείου κατά το Μεσσήνιο εντοπίζονται κυρίως στην Κρήτη, τη Ζάκυνθο και αλλού. Σήμερα δεν πραγματοποιείται κάποια εκμετάλλευση αυτών των εβαποριτών. Χρήσεις γύψου Η γύψος, με σκληρότητα 2 στην κλίμακα Mohs, κρυσταλλώνεται στο μονοκλινές σύστημα και οι κρύσταλλοι είναι απλοί ή συχνά δίδυμοι (ουρά χελιδόνος). Ο μεγαλύτερος καταναλωτής γύψου στον Ελλαδικό χώρο είναι η τσιμεντοβιομηχανία. Ανάλογα με την κατεργασία που έχει υποστεί, η γύψος χρησιμοποιείται ως δομικό υλικό, στα κονιάματα, ως κοινή γύψος βιομηχανίας, σε γύψινες διακοσμήσεις, σε προπλάσματα, εκμαγεία, στην χαρτοποιία, στη βιομηχανία χρωμάτων, στην τυπογραφία, κ.α. Προϊόν θέρμανσης της γύψου στους 100-110 C είναι ο ημιυδρίτης (CaSO 4 1/2Η 2 Ο). Ονομάζεται «γύψος ταχείας πήξεως», «γύψος καλλιτεχνίας» ή Plaster of Paris και χρησιμοποιείται για μαρμαροκονιάματα, προπλάσματα, διακοσμήσεις, περιβαλλοντικές χρήσεις, κ.α. Χρήσεις ανυδρίτη Ο ανυδρίτης, σκληρότερος της γύψου [σκληρότητα 3.5 στην κλίμακα Mohs] κρυσταλλώνεται στο ρομβικό σύστημα και με ενυδάτωση μετατρέπεται σε γύψο με σύγχρονη αύξηση του όγκου. Αλέθεται εύκολα και η σκόνη του χρησιμοποιείται ως λίπασμα σε υγρά μόνο εδάφη. Λεπτή σκόνη με το όνομα «λεϊζίνη» βρίσκει εφαρμογή ως προσθετικό στη χαρτοβιομηχανία. Χρήσεις μίγματος γύψου ανυδρίτη Σε πολλές περιπτώσεις εκμετάλλευσης κοιτασμάτων γύψου είναι δύσκολος ο διαχωρισμός του συνυπάρχοντος ανυδρίτη από τη γύψο. Το φυσικό μίγμα γύψου ανυδρίτη βρίσκει εφαρμογές στη τσιμεντοβιομηχανία ως επιβραδυντικό πήξης. Το κοίτασμα στο Αλτσί της Σητείας, αλλά και αυτό του Αιτωλικού αποτελεί μια τέτοια περίπτωση. Κοίτασμα γύψου- ανυδρίτη Αιτωλοακαρνανίας Σε διάφορες περιοχές της Αιτωλοακαρνανίας και συγκεκριμένα στο Αιτωλικό και στην Αμφιλοχία (Εικόνα 2) δραστηριοποιούνται 3 εταιρίες (BIOGYPS-ΚΑΡΒΕΛΗΣ Ο.Ε., KNAUF Γυψοποιία ΑΒΕΕ και Saint Gobain SA [πρώην BPB Ελλάς ΑΒΕΕ) οι οποίες εξορύσσουν επεξεργάζονται και εμπορεύονται γύψο για συγκεκριμένες χρήσεις. KNAUF Γυψοποιία ΑΒΕΕ Η εταιρία δραστηριοποιείται στην Ελλάδα από το 1991 και παράγει τα εξής είδη: Γυψοσανίδες (Στάνταρντ, Πυράντοχες, Ανθυγρές, Ανθυγροπυράντοχες), Διάτρητες γυψοσανίδες (Διάτρηση κανονική, διαγώνια, ακανόνιστη, τετράγωνη), Υλικά ακτινοπροστασίας (Επενδυμένες με μόλυβδο γυψοσανίδες, ταινίες και κουτιά μολύβδου), Πυράντοχες πλάκες Fireboards A1 (Ειδικές γυψόπλακες υψηλής πυραντοχής Α1, 15, 20, 25 mm).

6 Knauf και περιβάλλον Η εταιρεία KNAUF, σε συνεργασία με ερευνητικούς φορείς (ΙΓΜΕ, ΕΜΠ) επιδίδεται και σε έρευνα και ανάπτυξη νέων καινοτόμων προϊόντων, όπως η σημαντική ανακάλυψη πως οι γυψοσανίδες που περιέχουν ζεόλιθους μικρής κοκκομετρίας, συντελούν στην αποσύνθεση της φορμαλδεΰδης και του βενζολίου που βρίσκονται στον ατμοσφαιρικό αέρα. Η φορμαλδεΰδη είναι ένα επικίνδυνο αέριο που εκπέμπεται μεταξύ άλλων από διάφορους τύπους ξύλινων επίπλων. Η φορμαλδεΰδη και το βενζόλιο είναι επίσης σημαντικοί ρύποι που περιέχονται στον καπνό του τσιγάρου. Για αυτό στους πρόσφατους στόχους της εταιρίας ήταν η μελέτη και αποτύπωση κοιτασμάτων ζεολιθικών τόφφων στην Ελλάδα και Ιταλία για την παραγωγή δομικών υλικών με χρήση ζεόλιθων και γύψου. BIOGYPS ΚΑΡΒΕΛΗΣ Ο.Ε. Η εταιρεία ξεκίνησε στις αρχές του 1960 σαν μονάδα επεξεργασίας γύψου και αποτελεί έκτοτε μια από τις πιο δυναμικές μονάδες παραγωγής οικοδομικού γύψου καθώς και καλλιτεχνίας (πλαστικής) στον Ελληνικό χώρο, ενώ πραγματοποιεί και εξαγωγές σε εταιρίες Βαλκανικών χωρών καθώς και σε εταιρίες χωρών της Μέσης Ανατολής. Λειτουργώντας ανελλιπώς και αυξάνοντας συνεχώς την παραγωγική της δύναμη και παράλληλα βελτιώνοντας την ποιότητα των προϊόντων της με εφαρμογή των πλέον εξελιγμένων τεχνολογιών στα πλαίσια διεθνών προδιαγραφών, έχει κατορθώσει να αποτελεί σήμερα μια πρότυπη μονάδα παραγωγής ορυκτής και επεξεργασμένης γύψου. Λατομείο ΒΙΟΓΥΨ ΚΑΡΒΕΛΗΣ Ο.Ε. Εικόνα 2. Γεωλογικός χάρτης του ΙΓΜΕ περιοχής Αιτωλικού όπου εμφαίνεται η θέση δραστηριοποίησης των εταιρειών ΒΙΟΓΥΨ ΚΑΡΒΕΛΗΣ και BPB. Ο μηχανολογικός της εξοπλισμός έχει ανανεωθεί μέσα στην τελευταία 5ετία με υπερσύγχρονα μηχανήματα εξελιγμένης τεχνολογίας, ικανά να παράγουν προϊόντα υψηλών προδιαγραφών. Το μεγαλύτερο δε μέρος του εξοπλισμού της προέρχεται από τον εξειδικευμένο οίκο Atritor Αγγλίας, όπως και πλήρη υποστήριξη δηλ. τεχνογνωσία (know-how), κάλυψη ανταλλακτικών, κ.τ.λ.

7 Η BIOGYPS ΚΑΡΒΕΛΗΣ Ο.Ε. εξορύσσει τη γύψο από δύο λατομεία. Το ένα βρίσκεται στην περιοχή Σκοπού Ζακύνθου, είναι υπαίθριο και η εξόρυξη γίνεται με τη βοήθεια εκρηκτικών. Το υλικό μετά από μικρή επεξεργασία μεταφέρεται σε ειδική προβλήτα για να φορτωθεί σε πλοίο και να μεταφερθεί ακολούθως στο Μεσολόγγι - Αιτωλικό όπου βρίσκονται οι εγκαταστάσεις της εταιρείας, γίνεται το τελικό άλεσμα και το υλικό μπαίνει στη παραγωγική διαδικασία. Το δεύτερο λατομείο βρίσκεται στην περιοχή Αγίου Ηλία Αιτωλικού. Το κοίτασμα είναι επιφανειακό και αποτελείται κατά κύριο λόγο από γύψο, με ελάχιστες συγκεντρώσεις ανυδρίτη. Η γύψος παρουσιάζει υψηλότερες συγκεντρώσεις στο ανώτερο τμήμα, ενώ με αύξηση του βάθους αυξάνεται το ποσοστό του ανυδρίτη, λόγω φαινομένων διαγένεσης. Η γύψος είναι μικροκρυσταλλική, λευκή έως υπόλευκη. Ο ανυδρίτης είναι αδροκρυσταλλικός, γκρίζου χρώματος. Με βάση το ανάγλυφο του λατομικού χώρου, η εκμετάλλευση πραγματοποιείται με τη μέθοδο των ανοικτών, ορθών, διαδοχικών βαθμίδων μικρού ύψους, με μέτωπα εξόρυξης ύψους 8 m. Από τη μέχρι τώρα δραστηριότητα έχουν διαμορφωθεί 4 βαθμίδες. Η εξόρυξη του υλικού γίνεται με χρήση ερπυστριοφόρου εκσκαφέα και πεπιεσμένου αέρα, χωρίς εκρηκτικά. Η διαμόρφωση του λατομικού χώρου, σε συνδυασμό με τη μέθοδο εκμετάλλευσης και το μηχανικό εξοπλισμό δίνουν δυνατότητα παραγωγής 12.000tοn ετησίως. Το υλικό φορτώνεται σε φορτηγά και μεταφέρεται απευθείας στο εργοστάσιο και στη παραγωγική διαδικασία. BIOGYPS Καρβέλης Ο.Ε. και περιβάλλον Η εταιρεία είναι ευαισθητοποιημένη στα έντονα περιβαλλοντικά προβλήματα της εποχής ακολουθεί μια πολιτική, συνεχώς ανανεώσιμη και προσαρμοσμένη πάντα στους διεθνείς κανονισμούς. Στα πλαίσια λοιπόν αυτής της πολιτικής, συμβάλλει στην προστασία του περιβάλλοντος χώρου των λατομείων και του εργοστασίου με συνεχείς δενδροφυτεύσεις. Επί πλέον επειδή η παραγωγική της μονάδα είναι εξοπλισμένη με τελευταίας τεχνολογίας φίλτρα, ο καπνός και οι ρύποι ελέγχονται αποτελεσματικά και δεν εκπέμπονται στον περίγυρο χώρο. Τέλος η συσκευασία της πούδρας της γύψου γίνεται σε σακούλες ανακυκλώσιμες. Saint Gobain S.A. Η εταιρεία δραστηριοποιείται στο Αιτωλικό, εκμεταλλευόμενη τα κοιτάσματα γύψου της περιοχής. Η εταιρεία παράγει γύψο καλλιτεχνίας, γύψο για εσωτερική διακοσμητική χρήση (ιδανικό για εφαρμογές με μεγάλη σημασία στη λεπτομέρεια και την αισθητική του αποτελέσματος) και γύψο για εξωτερικές εφαρμογές. Χρησιμοποιείται για παραγωγή καλουπιών και γύψινων διακοσμητικών, αγαλμάτων, ειδών δώρου. Τα απορρίμματα από την κατασκευή γυψοσανίδων επεξεργάζονται και διαχωρίζεται η γύψος από το χαρτί και ανακυκλώνεται.

8 Η λιμνοθάλασσα του Αιτωλικού περιβαλλοντικά προβλήματα Το Αιτωλικό, η νερένια πόλη, είναι δημοτική ενότητα του δήμου Μεσολογγίου, με πληθυσμό 5.349 κατοίκους, δέκα χιλιόμετρα βορειοδυτικά του Μεσολογγίου. Το συγκρότημα των λιμνοθαλασσών Αιτωλικού - Μεσολογγίου βρίσκεται στο ΝΔ τμήμα του νομού Αιτωλοακαρνανίας, αποτελεί τμήμα της περιοχή Natura 2000 (GR2310002) και προστατευόμενο υδροβιότοπο της συνθήκης Ramsar. Η λ/θ του Μεσολογγίου συνορεύει στο νότιο τμήμα της με τον Πατραϊκό κόλπο, με τον οποίο επικοινωνεί μέσω των ανοιγμάτων που δημιουργούνται μεταξύ μιας σειράς αμμωδών νησίδων, συνολικού μήκους περίπου 12Km. Πρόκειται για μια ρηχή λιμνοθάλασσα με μέσο βάθος περίπου 0,5m και μέγιστο 3m. Στο βόρειο τμήμα της εκτείνεται η λιμνοθάλασσα του Αιτωλικού, η οποία σε αντίθεση με την πρώτη στο μεγαλύτερο τμήμα της έχει βάθος περίπου 5-10m, εκτός από το βόρειο τμήμα της όπου το βάθος φθάνει μέχρι και τα 33m (Εικόνα 3). Οι δύο λιμνοθάλασσες επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω δύο γεφυριών με μέσο βάθος περίπου τα 80cm και μήκος 80m το κάθε ένα (Κουντουρά και Ζαχαρίας, 2009). Από τους πιο φημισμένους ψαρότοπους, η λιμνοθάλασσα Αιτωλικού - Μεσολογγίου, η ίδια είναι τεράστιος βιότοπος και αποτελεί το μεγαλύτερο τμήμα του πολύτιμου οικοσυστήματος που ορίζεται από τις εκβολές του Ευήνου έως τις εκβολές του Αχελώου. Πηγή πλούτου και ευημερίας η λιμνοθάλασσα και για τις δύο πόλεις: Αιτωλικού και Μεσολογγίου, ιδιαίτερα δε για την πόλη του Αιτωλικού που γεννήθηκε (αρκετές εκατοντάδες χρόνια πριν αυτής του Μεσολογγίου) κυριολεκτικά μέσα στην καρδιά της λιμνοθάλασσας και αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο του μεγάλου αυτού οικοσυστήματος, του μεγαλύτερου στην Ευρώπη. Όλα τα είδη ψαριών αφθονούσαν στη λιμνοθάλασσα, ιδιαίτερα η περίφημη τσιπούρα και ο κέφαλος, από το θηλυκό του οποίου -την «μπάφα»- βγαίνει το αυγοτάραχο, γνωστό με την επωνυμία «αυγοτάραχο Μεσολογγίου». Οι περισσότεροι κάτοικοι πριν λίγα χρόνια ήταν αλιείς: Ιχθυοτρόφοι που ήλεγχαν εφτά ιχθυοτροφεία (τα ¾) της λιμνοθάλασσας, ενώ ένα άλλο μεγάλο ποσοστό ασκούσε το επάγγελμα του ελεύθερου αλιέα (http://en.wikipedia.org/wiki/aitoliko). Το κύριο χαρακτηριστικό της λιμνοθάλασσας του Αιτωλικού είναι οι ανοξικές συνθήκες που χαρακτηρίζουν τα βαθύτερα στρώματά της, καθώς επίσης και οι υψηλές συγκεντρώσεις H 2 S που παρατηρούνται σε αυτά, σαν αποτέλεσμα τόσο της γεωλογίας της περιοχής (παρουσία γύψου) όσο και της αποσύνθεσης οργανικών υλικών (Leonardos and Sinis, 1997). Η λιμνοθάλασσα χαρακτηρίζεται από ισχυρή- διαρκή στρωμάτωση στην αλατότητα η οποία εμποδίζει την κατακόρυφη μίξη του νερού και τη διατήρηση των υποοξικών- ανοξικών συνθηκών στα βαθύτερα νερά (Εικόνα 4). Η αλατότητα των επιφανειακών και παράλιων υδάτων είναι χαμηλή, στα επίπεδα των ασθενώς υφάλμυρων τιμών. Η χαμηλή αλατότητα οφείλεται, στην εισροή πολλών αρδευτικών υδάτων και στη περιορισμένη επικοινωνία της περιοχής με τη λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου και μέσω αυτής με την ανοικτή θάλασσα. Αρκετές φορές στο παρελθόν οι ανοξικές συνθήκες επεκτάθηκαν έως την επιφάνεια προκαλώντας μαζικό θάνατο των ψαριών της λίμνης. Η πρώτη αναφορά μαζικού θανάτου ψαριών χρονολογείται το 1881. Επαναλαμβανόμενα επεισόδια ολικής ανοξίας έχουν σημειωθεί τις χρονιές 1963, 1990, 1992, 1995, 2001 και 2008. Το φαινόμενο εκδηλώνεται συνήθως κατά το φθινόπωρο και χειμώνα μετά από καταιγίδες με επικράτηση νότιων ή νοτιοανατολικών ανέμων. Οι άνεμοι ευνοούν την εισροή μεγάλων ποσοτήτων αλμυρού νερού από τη λιμνοθάλασσα του Μεσσολογίου. Το πυκνό αλμυρό νερό εκτοπίζει το πιο ελαφρύ, ανοξικό νερό από το βάθος της λίμνης διοχετεύοντας το προς την επιφάνειά της (Gianni and Zacharias, 2011). Από το 1965 και μετά πραγματοποιήθηκαν ποικίλες επεμβάσεις στο εσωτερικό της λιμνοθάλασσας του Μεσολογγίου, οι οποίες άλλαξαν τον τρόπο επικοινωνίας, τροφοδοσίας και κυκλοφορίας του γλυκού και του αλμυρού νερού, αλλά δημιούργησαν ταυτόχρονα και κάποιες πηγές ρύπανσης. Σύμφωνα με τον Ψιλοβίκο ο οποίος το 1995 μέτρησε τις ταχύτητες και τις παροχές του νερού στη δυτική γέφυρα του Αιτωλικού, η μέση παροχή ήταν ίση με 1,63m 3 /s ενώ η μέση ταχύτητα ήταν 0,07m/s. Οι τόσο μικρές τιμές των συγκεκριμένων παραμέτρων σε συνδυασμό με τις μικρές διαστάσεις των δύο γεφυριών, αλλά και τα διάφορα τεχνικά έργα που πραγματοποιήθηκαν στη λ/θ του Μεσολογγίου ενισχύουν κατά πολύ το περιβαλλοντικό πρόβλημα της συγκεκριμένης λιμνοθάλασσας, λόγω του ότι οι όγκοι του νερού που εισέρχονται από τη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου δεν επαρκούν ποσοτικά ώστε να ανανεωθεί το νερό της λιμνοθάλασσας του Αιτωλικού. Λύση

9 στο συγκεκριμένο περιβαλλοντικό πρόβλημα θα αποτελούσε η εισροή περισσότερου νερού στη λιμνοθάλασσα του Αιτωλικού (Κουντουρά και Ζαχαρίας, 2009). Εικόνα 3. Χάρτης ισοϋψών- ισοβαθών στην περιοχή του Αιτωλικού (Κουντουρά και Ζαχαρίας, 2009). Εικόνα 4. Μεταβολή τιμών διαφόρων παραμέτρων στη στήλη νερού της λίμνης αμέσως μετά και 3 μήνες αργότερα από το ανοξικό επεισόδιο του 1990 (Dasenakis et al. 1994).

10 Βιβλιογραφία Σταµατάκης M. (1987): H κατανοµή του βορίου σε θερµές πηγές και ατµίδες, θαλάσσιους εβαπορίτες και Καινοζωικούς ιζηµατογενείς και ηφαιστειακούς σχηµατισµούς του Ελλαδικού χώρου. Πανεπιστήµιο Αθηνών, Διδακτορική διατριβή, 465 σελ. Κουντουρά, Κ., Ζαχαρίας, Ι. (2009) Μελέτη του ρυθμού ανανέωσης των υδάτων στη λιμνοθάλασσα του Αιτωλικού, 9 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας- Πρακτικά, Τόμος ΙΙ, 1235-1240. Dassenakis, M., Krasakopoulou, E., Matzara, B., (1994). Chemical characteristics of Aetoliko lagoon, Greece, after an ecological shock. Marine Pollution Bulletin 28, 427-433. Gianni, A. and Zacharias, I. (2011) Anoxia, hydrogen sulfide and storm events in Aitoliko lagoon, Greece. Proceedings of the 3rd International CEMEPE & SECOTOX Conference, Skiathos, June 19-24, 2011, ISBN 978-960- 6865-43-5, 125-130. Leonardos, I., Sinis, A. (1997). Fish mass mortality in the Etolikon lagoon, Greece: The role of local geology. Cybium 21, 201-206. http://en.wikipedia.org/wiki/aitoliko