ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΙΑΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΥΝΑΜΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΥΝΑΤΟΤΗΤΑΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΕΛΑΓΗ ΣΠΟΥ ΑΣΤΗΣ: ΚΑΖΑΛΑΣ ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: ΚΥΠΡΑΚΗΣ ΑΡΙΣΤΕΙ ΗΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟ 2010

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3 ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑ...5 ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΑΥΤΗΣ. 10 1. Το σύστηµα TAPCHAN..11 2. Το σύστηµα Swan DK...12 3. Salter Duck, Clam και Archimedes.13 4. Το σύστηµα Mighty Whale.13 5. Το σύστηµα Wave Dragon..14 6. Το σύστηµα PELAMIS...15 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΑΝΕΜΟΓΕΝΩΝ ΚΥΜΑΤΙΣΜΩΝ. 16 1. Μελέτη των θαλάσσιων ανεµογενών κυµατισµών στην γρήγορη κλίµακα χρόνου 19 2. Μελέτη των θαλάσσιων ανεµογενών κυµατισµών στην αργή κλίµακα χρόνου.. 22 ΙΑ ΙΚΑΣΙΑ ΛΗΨΗΣ ΜΕΤΡΗΣΕΩΝ. 25 1. Υποεπιφανειακά όργανα.....26 2. Επιφανειακά όργανα.. 26 3. Επίγεια όργανα.27 4. ορυφορικές µετρήσεις κυµατισµών...29 ΠΗΓΕΣ ΚΥΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΝΕΜΟΛΟΓΙΚΩΝ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α.32 1. Το σύστηµα ΠΟΣΕΙ ΩΝ..38 ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ Ε ΟΜΕΝΩΝ.45 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ.58 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.63 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΗΓΕΣ....64 2

Εισαγωγή Είναι γεγονός πλέον πως το κλίµα αλλάζει. Οι πάγοι στους πόλους λιώνουν, η στάθµη των θαλασσών ανεβαίνει, ακραία καιρικά φαινόµενα µαστίζουν ολόκληρες περιοχές του πλανήτη αφήνοντας πίσω τους ανθρώπινα θύµατα και υλικές καταστροφές. Είναι αδιαµφισβήτητο ότι οι κλιµατικές αλλαγές έχουν προκληθεί από ανθρώπινες δραστηριότητες και οι επιπτώσεις τους θα είναι καταστροφικές. Επιστηµονικές µελέτες προειδοποιούν ότι αν συνεχιστεί η συσσώρευση αερίων του θερµοκηπίου στην ατµόσφαιρα, θα έχουµε να αντιµετωπίσουµε συνεχιζόµενη αύξηση της µέσης θερµοκρασίας και άνοδο της στάθµης της θάλασσας, συχνότερα και εντονότερα ακραία καιρικά φαινόµενα, ξηρασίες, πληµµύρες, επανεµφάνιση ασθενειών, καταστροφές καλλιεργειών και οικοσυστηµάτων, καθώς και απώλειες ανθρώπινων ζωών. Η κύρια αιτία του προβλήµατος είναι η παραγωγή ενέργειας από ορυκτά καύσιµα (πετρέλαιο, άνθρακας, φυσικό αέριο). Σήµερα µπορούµε να προβλέψουµε τι µας περιµένει αν δεν περιορίσουµε τις εκποµπές ρύπων και αν δεν αλλάξουµε άµεσα το ενεργειακό µας µοντέλο. Ο έλεγχος των ορυκτών καυσίµων συχνά πυροδοτεί πολεµικές συγκρούσεις. Οι κυβερνήσεις συνεχίζουν να επιδοτούν βιοµηχανίες ορυκτών καυσίµων. Εταιρίες, κυβερνήσεις και πολίτες πρέπει να στραφούν άµεσα προς τις καθαρές, βιώσιµες ενεργειακές λύσεις, την απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιµα και στην εξοικονόµηση ενέργειας. Πάντως, παρά τις αντιδράσεις των ολίγων, αλλά ισχυρών αυτού του κόσµου, η ευαισθητοποίηση και η κινητοποίηση των πολιτών ολοένα και αυξάνει. Η εκφραζόµενη, ποικιλοτρόπως, πρόθεση αντιµετώπισης του θέµατος σε διεθνή κλίµακα, δείχνει ότι συνειδητοποιούµε αργά, αλλά σταθερά, πως η τεχνολογία, ως καρπός ανώτερης πνευµατικής εργασίας, πρέπει να έχει στόχο να θεραπεύει και να υπηρετεί των άνθρωπο, µε σεβασµό προς το οικοσύστηµα που τον φιλοξενεί. Εκατοµµύρια τόνοι µεθανίου αναδεύουν στην επιφάνεια από τον πυθµένα της Αρκτικής καθώς λειώνουν οι πάγοι. Το µεθάνιο είναι 10 φόρες βλαβερότερο αέριο θερµοκηπίου από το CO2. 3

Κλιµατικές αλλαγές: Το 2005 καταγράφηκε επίσηµα ως το πιο θερµό έτος των τελευταίων εκατό ετών. Έως το 2005, το πιο θερµό έτος ήταν το 1987. Τον 20ο αιώνα η µέση θερµοκρασία αυξήθηκε κατά 0,4 0,8 βαθµούς Κελσίου κατατάσσοντας τον αιώνα ως τον θερµότερο των τελευταίων χιλίων ετών. Η ιακυβερνητική Επιτροπή για τις Κλιµατικές Αλλαγές προβλέπει ότι αν συνεχίσει η εξάρτηση του πλανήτη από τα ορυκτά καύσιµα, τότε η µέση πλανητική θερµοκρασία θα αυξηθεί κατά 1,4 5,8 βαθµούς Κελσίου. Η µέση πλανητική θερµοκρασία έχει αυξηθεί σήµερα κατά 0,7 βαθµούς Κελσίου. Πιθανή αύξηση της θερµοκρασίας κατά 3 βαθµούς Κελσίου θα προκαλέσει την αύξηση της στάθµης της θάλασσας κατά 1 µέτρο. Η µέση στάθµη της θάλασσας έχει αυξηθεί κατά 20 εκατοστά τον 20ο αιώνα. Οι συγκεντρώσεις αερίων του θερµοκηπίου στην ατµόσφαιρα είναι οι υψηλότερες των τελευταίων 420.000 ετών. Η δεκαετία του 1990 ήταν η θερµότερη της χιλιετίας για το Βόρειο ηµισφαίριο. Τα οχτώ πιο θερµά έτη που έχουν καταγραφεί στην ιστορία, εµφανίζονται µετά το 1983. Η Ελλάδα είναι από τις ελάχιστες αναπτυγµένες χώρες που έχουν το δικαίωµα να αυξήσουν τις εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου βάσει του Πρωτοκόλλου του Κιότο. (+25%) Η Ελλάδα το 2005, είχε ήδη αυξήσει τις εκποµπές της κατά 28% σε σύγκριση µε τα επίπεδα του 1990. Τα επίσηµα στοιχεία προβλέπουν αύξηση κατά 38,4% έως το 2010 και 58,4% έως το 2020. Μόλις το 3% της ηλεκτροπαραγωγής της Ελλάδας καλύπτεται από ανανεώσιµες πηγές ενέργειας. Το 9% καλύπτεται από µεγάλα υδροηλεκτρικά φράγµατα και το υπόλοιπο 88% από ορυκτά καύσιµα µε κυριότερο το λιγνίτη(55%). Τα σηµαντικότερα κοιτάσµατα λιγνίτη στην Ελλάδα (Πτολεµαΐδα, Κοζάνη, Μεγαλόπολη) θα εξαντληθούν µέσα στα επόµενα 30 χρόνια, ακόµα και αν συνεχίσουµε να τα εκµεταλλευόµαστε µε τον ίδιο ρυθµό. Τα τελευταία 40 χρόνια στην Ελλάδα οι βροχοπτώσεις µειώθηκαν κατά 10 30%. Στην Ελλάδα η µέση µέγιστη θερµοκρασία αναµένεται να αυξηθεί κατά 8 βαθµούς Κελσίου έως το τέλος του αιώνα. (από 33 σε 41 βαθµούς Κελσίου) 4

ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Η θάλασσα συνεχώς κινείται, αφού ανεβαίνει (πληµυρίς) και κατεβαίνει (άµπωτης) λόγω της παλίρροιας, κυκλοφορεί ως ρεύµατα (λόγω της διαφοράς της θερµοκρασίας σε διάφορα σηµεία του νερού, όπως ακριβώς συµβαίνει µε τον άνεµο στην ατµόσφαιρα ) ή κινείται παλινδροµικά (κύµατα). Η κυµατική ενέργεια αποτελεί µία µη συνηθισµένη χαµηλής συχνότητας πηγή ενέργειας η οποία θα πρέπει να µετατραπεί σε συχνότητα της τάξεως των 50 Ηz πριν ενσωµατωθεί στο ηλεκτρικό δίκτυο. Παρόλο που τα τελευταία χρόνια πολλά συστήµατα έχουν επινοηθεί µόνο ένα µικρό ποσοστό έχει δοκιµαστεί και αξιολογηθεί για την αξιοπιστία τους 'Ένα σύστηµα κυµατικής ενέργειας µπορεί να τοποθετηθεί σε οποιοδήποτε σηµείο στον ωκεανό και να παράγει ενέργεια, µπορεί να είναι αγκυρωµένο στο πυθµένα ή πλωτό ανοιχτά της θάλασσας, ή σύστηµα εγκαταστηµένο στα παράλια ή στα ρηχά νερά. Ένα τέτοιο σύστηµα µπορεί επίσης να είναι ολικά βυθισµένο στο νερό η να είναι τοποθετηµένο πάνω από την θαλάσσια επιφάνεια σε µία πλωτή πλατφόρµα. Παρά τις δυνατότητες που παρουσιάζουν τα συστήµατα κυµατικής ενέργειας τα περισσότερα πρωτότυπα αυτών έχουν εγκατασταθεί στις ακτές. Η αισθητική επίδραση ενός συστήµατος στο περιβάλλον εξαρτάται από τον τύπο που θα υιοθετηθεί, έτσι ένα σύστηµα µερικώς βυθισµένο ή τοποθετηµένο λίγα χιλιόµετρα µακριά δεν επηρεάζει την εναρµόνιση του συστήµατος στο φυσικό περιβάλλον. Αντίθετα συστήµατα κυµατικής ενέργειας τοποθετηµένα στις ακτές µπορεί να επιδράσουν αρνητικά στην όλη αισθητική και να µετατρέψουν ένα φυσικό περιβάλλον σε άκρως βιοµηχανικό. Έτσι προσοχή απαιτείται τόσο στην µορφή του συστήµατος που πρόκειται να υιοθετηθεί καθώς και πως θα εναρµονιστεί µε την υπάρχουσα αρχιτεκτονική τοπίου και το φυσικό ανάγλυφο της περιοχής. Η συνεργασία του µελετητή αρχιτέκτονα και µηχανολόγου µηχανικού κρίνεται απαραίτητη και επιτακτική για αρµονικό σχεδιασµό. Αιτίες που δηµιουργούν θαλάσσια ρεύµατα είναι : παλίρροιες (εµφανίζουν τη µέγιστη ταχύτητα τους συνήθως στις παράκτιες περιοχές, εκεί που µπορούν να γίνουν τεχνικά έργα απόληψης της ενέργειας). άνεµος (αργά ρεύµατα, όχι τόσο πρόσφορα για παραγωγή ενέργειας όσο τα παλιρροϊκά ρεύµατα). θερµοκρασιακές διαφορές και διαφορές στην αλατότητα (αργά ρεύµατα στα βαθειά). 5

Φυσική της θαλάσσιας παλιρροϊκής ενέργειας : Η τεχνολογία παραγωγής ενέργειας από θαλάσσια παλιρροϊκά ρεύµατα εκµεταλλεύεται την άνοδο και την πτώση της στάθµης των Ωκεανών που οφείλεται στην αλληλεπίδραση των πεδίων βαρύτητας στα πλανητικά συστήµατα του Ήλιου, της Γης και της Σελήνης. Η µέση περίοδος των ρευµάτων αυτών είναι ηµερήσια, δηλαδή περίπου 24h. Κατά τη διάρκεια του έτους η κίνηση των ρευµάτων επηρεάζεται από την σχετική θέση των τριών πλανητών µεταξύ τους. Η κατακόρυφη κίνηση της ανόδου και πτώσης της στάθµης των παλιρροιών συνοδεύεται και από οριζόντια κίνηση υδάτινων µαζών που αναφέρονται σαν παλιρροϊκά ρεύµατα. Θα πρέπει κατά συνέπεια να γίνεται διάκριση µεταξύ παλιρροϊκής δυναµικής ενέργειας και κινητικής ενέργειας των σωµατιδίων του νερού στη παλίρροια. Η παγκόσµια δυναµική παλιρροϊκή ενέργεια εκτιµάται σε 3 TW, το 1 TW εξ αυτών είναι διαθέσιµο σε σχετικά ρηχά νερά. Στην Ευρώπη, την Αγγλία και τη Γαλλία έχουν την σχετικά υψηλότερη ενέργεια της κατηγορίας αυτής µε διαφορά στάθµης του νερού που φθάνει τα 10m. Πρόσφατες µελέτες έδειξαν ότι τα θαλάσσια ρεύµατα έχουν το δυναµικό να καλύψουν σηµαντικό κοµµάτι από τις µελλοντικές ενεργειακές ανάγκες. Εκτιµάται ότι η εγκατεστηµένη ισχύς στροβιλοµηχανών εκµετάλλευσης της ενέργειας από τα θαλάσσια ρεύµατα µπορεί να ξεπεράσει τα 12000 MW. Όλες αυτές τις κινήσεις της θάλασσας µπορούµε να τις εκµεταλλευτούµε για να περιστρέψουµε τροχούς µε πτερύγια και, στη συνέχεια, να παράγουµε ηλεκτρική ενέργεια. Επίσης, είναι δυνατό να εκµεταλλευτούµε τη θερµοκρασιακή διαφορά µεταξύ της επιφάνειας και των βαθύτερων στρωµάτων της θάλασσας για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας (θερµική ενέργεια ηλεκτρική ενέργεια). Όλες αυτές οι εφαρµογές βρίσκονται ακόµη σε πειραµατικό στάδιο. Αν, όµως, οι επιστήµονες κατόρθωναν να κάνουν τις εφαρµογές αυτές και οικονοµικά αποδοτικές, θα µπορούσαµε να αντλήσουµε ενέργεια από µια αστείρευτη δεξαµενή - πηγή, όπως είναι η θάλασσα και οι µεγάλες λίµνες, χωρίς καµία απολύτως επιβάρυνση του περιβάλλοντος. 6

Σχηµατική διάταξη παραγωγής ηλεκτρικού ρεύµατος από τον κυµατισµό της θάλασσας. Η κινητική ενέργεια των κυµάτων µπορεί να περιστρέψει την τουρµπίνα, όπως φαίνεται στο σχήµα. Η ανυψωτική κίνηση του κύµατος πιέζει τον αέρα προς τα πάνω, µέσα στο θάλαµο και θέτει σε περιστροφική κίνηση την τουρµπίνα έτσι ώστε η γεννήτρια να παράγει ρεύµα. Αυτός είναι ένας µόνο τύπος εκµετάλλευσης της ενέργειας των κυµάτων. Η παραγόµενη ενέργεια είναι σε θέση να καλύψει τις ανάγκες µιας οικίας, ενός φάρου, κ.λπ. Η αξιοποίηση της παλιρροϊκής ενέργειας χρονολογείται από εκατοντάδες χρόνια πριν, αφού µε τα νερά που δεσµεύονταν στις εκβολές ποταµών από την παλίρροια, κινούνταν νερόµυλοι. Ο τρόπος είναι απλός: Τα εισερχόµενα νερά της παλίρροιας στην ακτή κατά την πληµµυρίδα µπορούν να παγιδευτούν σε φράγµατα, οπότε κατά την άµπωτη τα αποθηκευµένα νερά ελευθερώνονται και κινούν υδροστρόβιλο, όπως στα υδροηλεκτρικά εργοστάσια. Τα πλέον κατάλληλα µέρη για την κατασκευή σταθµών ηλεκτροπαραγωγής είναι οι στενές εκβολές ποταµών. Η διαφορά µεταξύ της στάθµης του νερού κατά την άµπωτη και την πληµµυρίδα πρέπει να είναι τουλάχιστον 10 µέτρα. Επίσης η θερµική ενέργεια των ωκεανών µπορεί να αξιοποιηθεί µε την εκµετάλλευση της διαφοράς θερµοκρασίας µεταξύ του θερµότερου επιφανειακού νερού και του ψυχρότερου νερού του πυθµένα αρκεί η διαφορά αυτή να είναι τουλάχιστον 3,5οC. Τα πλεονεκτήµατα από τη χρήση της ενέργειας των ωκεανών, εκτός από "καθαρή" και ανανεώσιµη πηγή ενέργειας, µε τα γνωστά ευεργετήµατα, είναι το σχετικά µικρό κόστος κατασκευής των απαιτούµενων εγκαταστάσεων, η µεγάλη απόδοση (40-70 KW ανά µέτρο µετώπων κύµατος) και η δυνατότητα παραγωγής υδρογόνου µε ηλεκτρόλυση από το άφθονο θαλασσινό νερό που µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως καύσιµο. Οι σπουδαιότερες δυσκολίες που αντιµετωπίζονται στην εκµετάλλευση της κυµατικής ενέργειας είναι: 7

-Τυχαίοι θαλάσσιοι κυµατισµοί ως προς το ύψος, τη φάση και την διεύθυνσή τους. Έτσι, είναι δύσκολο να επιτύχουµε µέγιστη απόδοση µιας συσκευής σε όλο το εύρος των συχνοτήτων διέγερσής της από τους θαλάσσιους κυµατισµούς -Οι φορτίσεις που οφείλουν να αναληφθούν από τις συσκευές σε περίπτωση ακραίων καιρικών συνθηκών, όπως τυφώνες, µπορεί να είναι και 100 φορές µεγαλύτερες από τις µέσες φορτίσεις που δέχονται οι κατασκευές σε συνήθεις καταστάσεις λειτουργίας. -Η σύζευξη της ακανόνιστης, αργής κίνησης του κυµατισµού (συχνότητας περίπου 0.1 Hz) µε ηλεκτρικούς κινητήρες απαιτεί συνήθως περί τις 500 φορές υψηλότερη συχνότητα. Κύρια Προβλήµατα στην εφαρµογή της θαλάσσιας ενέργειας Σύνδεση µε το δίκτυο. Το κόστος µεγάλο για τη µεταφορά στη ξηρά. Επί πλέον το δίκτυο ξηράς δεν είναι προσαρµοσµένο στις µεγάλες ποσότητες ενέργειας που µπορούν να προέλθουν από τη θάλασσα. Κόστος παραγωγής. Σήµερα της τάξης των 33 37 c /kwh. Στόχος είναι να µειωθεί σε κόστος αντίστοιχο αυτών των συµβατικών τεχνολογιών. Για το σκοπό αυτό είναι αναγκαία η καλύτερη κατανόηση της συµπεριφοράς των συστηµάτων στο θαλάσσιο περιβάλλον. Θεσµικό πλαίσιο: Απόλυτη ανάγκη για περιβαλλοντική πολιτική που να ενθαρρύνει τους πιθανούς επενδυτές. Είναι αναγκαίες πιο σταθερές συνθήκες στην αγορά για να επιταχύνουν την τεχνολογική εξέλιξη και την εµπορική εκµετάλλευση. Είναι αναγκαία η ύπαρξη εθνικού και ευρωπαϊκού θεσµικού πλαισίου που να ακολουθεί µια τιµολογιακή πολιτική αντίστοιχη αυτής των φωτοβολταϊκών. Απλοποίηση των διαδικασιών αδειοδότησης. Η κύρια πρόκληση κατά συνέπεια είναι η σχεδίαση συστηµάτων µε: - υψηλό βαθµό αξιοπιστίας - χαµηλό κόστος - ασφάλεια 8

Χάρτης: Παγκόσµιο κυµατικό δυναµικό σε kw/m 9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Εισαγωγή ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΚΥΜΑΤΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Κατά την δεκαετία του 70 µόνο δυο χώρες κατάφεραν να αναδείξουν τις δυνατότητες των συστηµάτων κυµατικής ενέργειας µέσα από τα ερευνητικά τους προγράµµατα, η Ιαπωνία και η Μεγάλη Βρετανία. Οι επίµονες προσπάθειες των ερευνητών τους κατάφεραν να βελτιώσουν την απόδοση παραγωγικότητας των συστηµάτων αυτών. Εδώ θα δούµε κάποιες από τις τεχνολογίες αυτές. Σε γενικές γραµµές τα συστήµατα µπορούν να διαχωριστούν σε δύο κατηγορίες, τα σταθερά και τα πλωτά. Τα σταθερά συστήµατα τα οποία τοποθετούνται στις ακτές ή στα ρηχά νερά έχουν σηµαντικά πλεονεκτήµατα έναντι των πλωτών συστηµάτων και συγκεκριµένα στον τοµέα της συντήρησης. Ωστόσο, ο αριθµός των διαθέσιµων περιοχών κατάλληλες για σταθερά συστήµατα είναι περιορισµένος, Οι ταλαντώσεις που συντελούνται στην στήλη νερού του συστήµατος µετατρέπουν την κυµατική ενέργεια σε ηλεκτρική. Η διαδικασία που ακολουθείται γίνεται σε δύο στάδια. Καθώς το νερό εισέρχεται στο εσωτερικό του συστήµατος αναγκάζει τον αέρα που υπάρχει να µετατοπιστεί προς το επάνω µέρος και να θέσει σε λειτουργία την τουρµπίνα η οποία µετατρέπει την κινητική ενέργεια σε ηλεκτρική. Η διαδικασία µετατροπής περιγράφεται σχηµατικά στην παρακάτω εικόνα 10

Το σύστηµα TAPCHAN Ένα σηµαντικό σύστηµα είναι το λεγόµενο TAPCHAN (Tapered channel systems).πρόκειται δηλαδή για σύστηµα µε χρήση βαθµιαίων καναλιών σε δεξαµενή. Καθώς το νερό εισέρχεται στην δεξαµενή τα κανάλια συµβάλουν στην αύξηση του ύψους των κυµάτων και στην συνέχεια κινούν έναν άξονα τοποθετηµένο παράλληλα σε αυτά. Η κίνηση του άξονα µετατρέπει την κινητική ενέργεια σε ηλεκτρική και στην συνέχεια την διοχετεύει σε ηλεκτρικό δίκτυο ή αποθηκεύεται σε µπαταρίες. Η ιδέα του συστήµατος αυτού υιοθετεί αρχές παραδοσιακού υδροηλεκτρικού συστήµατος, συλλέγει νερό, αποθηκεύει νερό και µετατρέπει αυτό µέσω της κίνησης σε ηλεκτρική ενέργεια. Τα συστήµατα αυτά έχουν χαµηλό κόστος συντήρησης, µεγάλη αξιοπιστία και επιπρόσθετα ότι η δεξαµενή έχει την δυνατότητα να παράγει ενέργεια όταν απαιτηθεί κάτι 11

που δύσκολα επιτυγχάνεται µε άλλα συστήµατα. υστυχώς όµως τα συστήµατα τύπου TAPCHAN δεν είναι κατάλληλα για εφαρµογή σε όλες τις παράλιες περιοχές. Ιδανικές περιοχές είναι εκείνες µε σταθερό ρυθµό κυµάτων, µε καλό µέσο ποσό κυµατικής ενέργειας και µε ύψος κυµάτων µικρότερο του 1 µέτρου, καθώς και παράλιες περιοχές µε βαθιά νερά και έκταση για την εγκατάσταση δεξαµενής. Τα πλωτά συστήµατα: Salter Duck, Clam και Archimedes Τα πλωτά συστήµατα, που είναι περισσότερο γνωστά στην ερευνητική κοινότητα είναι τα Salter Duck, Clam και Archimedes. Τα πλωτά συστήµατα σε αντίθεση µε τα σταθερά παράγουν ενέργεια από την αρµονική κίνηση του πλωτού τµήµατος του συστήµατος και όχι από την κίνηση της σταθερής τουρµπίνας στο εσωτερικό. Στα συστήµατα αυτά οι οδηγοί ανεβαίνουν και κατεβαίνουν ανάλογα µε την κίνηση του κύµατος και η ηλεκτρική ενέργεια παράγεται µέσω της κίνησης αυτής. Η ανάπτυξη των συστηµάτων αυτών ξεκίνησε την δεκαετία του '80 και η καθυστέρηση αυτή οφείλεται σε λάθος υπολογισµούς που έγιναν όσον αφορά το κόστος παραγωγής ενέργειας. Τα τελευταία χρόνια µε την ανάπτυξη της τεχνολογίας τα λάθη κατανοήθηκαν και η έρευνα και ανάπτυξη ξεκίνησε και πάλι. Όµως οι ρυθµοί ανάπτυξης γίνονται µε αργό ρυθµό λόγω µειωµένων ερευνητικών κονδυλίων και κυβερνητικών επιδοτήσεων. Εξαίρεση αποτελούν κάποια ερευνητικά ιδρύµατα στην Ευρώπη και φωτεινό παράδειγµα η Σκανδιναβία µε το να πρωτοστατεί πλέον στο τοµέα αυτό. 12

Το σύστηµα Mighty Whale Αποτελεί το ερευνητικό πρόγραµµα Ιαπώνων επιστηµόνων µε την ονοµασία Mighty Whale, όπως το όνοµα προδίδει πρόκειται για κινητό σύστηµα κυµατικής ενέργειας που εξωτερικά το περίβληµα θυµίζει µικρή φάλαινα.. Το σύστηµα Mighty Whale µετατρέπει την κυµατική ενέργεια σε ηλεκτρική µε την χρήση κάθετης στήλης νερού που περικλείεται στο εσωτερικό του. Καθώς το σύστηµα κινείται στην επιφάνεια της θάλασσας, το νερό εισέρχεται στην κάθετη στήλη και κινεί την τουρµπίνα παράγοντας ηλεκτρική ενέργεια. Όπως φαίνεται στην εικόνα κάτω, το νερό εισέρχεται από το στόµιο του Mighty Whale και αυξάνει την στάθµη του νερού εσωτερικά, ο αέρας κινείται προς τα επάνω και κινεί την τουρµπίνα. Η διαδικασία θυµίζει αυτής των σταθερών συστηµάτων, µε την διαφορά ότι το σύστηµα στην περίπτωση αυτή κινείται. Σχηµατική αναπαράσταση λειτουργίας του συστήµατος Mighty Whale. Το σύστηµα Wave Dragon 13

Ένα παρόµοιο σύστηµα είναι αυτό µε την ονοµασία Wave Dragon. Το σύστηµα αυτό είναι πλωτό και κάνει χρήση µεγάλης θαλάσσιας επιφάνειας. Τα κύµατα εγκλωβίζονται από δύο πλωτές πλατφόρµες από µπετόν τοποθετηµένες η µία απέναντι από την άλλη σε απόσταση 227 µ. Η πλωτή δεξαµενή στην οποία καταλήγει το κύµα καταλαµβάνει όγκο χωρητικότητας 2.600 κ.µ.. Το νερό εισέρχεται στην πλωτή δεξαµενή και κινεί τις τουρµπίνες µε ταχύτητα 100 κ.µ. το δευτερόλεπτο. Το σύστηµα αυτό είναι το µοναδικό πρόγραµµα της ανίας που συµµετέχει στο Ευρωπαϊκό Πρόγραµµα Κυµατικής Ενέργειας. Είναι τυχαίο άραγε το γεγονός ότι η Ελλάδα δεν εκπροσωπεί κανένα πρόγραµµα και απουσιάζει εντελώς; µάλλον όχι, αφού ο ερευνητικός τοµέας στην Ελλάδα έχει τα χαµηλότερα ποσοστά συµµετοχής στην Ευρώπη. Το σύστηµα Swan DK3 Ένα άλλο πρωτοποριακό πλωτό σύστηµα αποτελεί το Swan DK3, αρχικά αναπτύχθηκε από την Ιαπωνία, έλλειψη κονδυλίων οδήγησε στο να αναπτυχθεί από την συνεργασία της Κίνας µε την ανία. Στο σύστηµα αυτό περιλαµβάνεται ένας αγωγός σε σχήµα L στο κάτω µέρος και το νερό εισέρχεται στον αγωγό και ο αέρας κινεί την τουρµπίνα στο επάνω µέρος παράγοντας ηλεκτρική ενέργεια. Μοντέλα εξοµοίωσης και πειράµατα έχει προγραµµατίσει το Ινστιτούτο Υδραυλικής της ανίας στην Βόρεια θάλασσα για τα επόµενα χρόνια. 14

Το σύστηµα Pelamis Το σύστηµα Pelamis, της βρετανικής εταιρείας Pelamis Wave Power, ονοµαστικής ισχύος 750 kw, έχει ήδη δοκιµασθεί µε επιτυχία σε διασυνδεδεµένη λειτουργία, και ετοιµάζεται η εγκατάσταση κυµατικών πάρκων µε πολλές µηχανές Pelamis στις πορτογαλικές, σκοτσέζικες και βρετανικές ακτές. H µηχανές Pelamis, πήραν την ονοµασία τους από το λατινικό «θαλάσσιο φίδι». Οι µηχανές αυτές είναι µια σειρά κόκκινων µεταλλικών σωλήνων που επιπλέουν, καθεµία στο µέγεθος ενός µικρού τραίνου, συνδεδεµένων µεταξύ τους και µε κατεύθυνση ίδια µε αυτή των κυµάτων. Tα κύµατα ταξιδεύουν µέσα από τους σωλήνες, προκαλώντας τους ταλάντωση, και ένα υδραυλικό σύστηµα εκµεταλλεύεται αυτήν την κίνηση για να παραγάγει ηλεκτρική ενέργεια 750 µεγαβάτ. Κάθε µηχανή Pelamis έχει µήκος 170 µέτρα, πλάτος 3,5 και ζυγίζει 750 τόνους. Όταν θα βρίσκονται σε πλήρη λειτουργία οι µηχανές θα παράγουν ενέργεια που θα µπορεί να τροφοδοτεί 1.500 νοικοκυριά, ενώ στο απώτερο µέλλον σχεδιάζεται η εγκατάσταση ακόµη 25 µηχανών Pelamis. O συλλέκτης ενέργειας του συστήµατος αποτελείται από ένα πλάγιο θάλαµο από µπετόν που βρίσκεται πάνω στους βράχους και έχει πρόσβαση που επιτρέπει την ελεύθερη είσοδο και έξοδο του νερού των κυµάτων από τον κεντρικό θάλαµο. Όταν τα κύµατα εισέρχονται στον θάλαµο, το επίπεδο του νερού ανεβαίνει και συµπιέζει τον αέρα στην κορυφή του θαλάµου ο οποίος κινεί µία τουρµπίνα. Συµπεράσµατα, Οι περισσότερες τεχνολογίες που είδαµε παραπάνω βασίζονται στην ίδια ιδέα, να εκµεταλλευτούν την κίνηση των κυµάτων και µε κάποιο υδραυλικό τρόπο να την οδηγήσουν σε µια γεννήτρια. Μπορούµε να πούµε επίσης ότι η πιο εξελιγµένη και ανεπτυγµένη τεχνολογία είναι αυτή του Pelamis. 15

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΥΤΕΡΟ Εισαγωγή στη µελέτη των θαλάσσιων ανεµογενών κυµατισµών Εισαγωγή Για να κατανοηθούν και να χρησιµοποιηθούν σωστά τα αποτελέσµατα του Άτλαντα είναι σκόπιµο να παρουσιασθεί, έστω και συνοπτικά, το απαραίτητο θεωρητικό (µαθηµατικό) υπόβαθρο για τη µελέτη και µοντελοποίηση των ανεµογενών θαλάσσιων κυµατισµών. Η αναγκαιότητα αυτή καθίσταται επιτακτικότερη από το γεγονός ότι στην Ελλάδα, µέχρι στιγµής, δεν υπάρχει δηµόσιος φορέας που να παρέχει επίσηµη κυµατική πρόγνωση κατά τα πρότυπα της µετεωρολογικής πρόγνωσης. Έτσι, δεν υπάρχει εξοικείωση των χρηστών µε τις βασικές έννοιες της κυµατικής και η (ανεπίσηµη) κυµατική πρόγνωση που παρέχεται σήµερα από ορισµένους φορείς (όπως π.χ. το ΕΛΚΕΘΕ ή το ΙΕΣΕ/ Πανεπιστηµίου Αθηνών) δεν «κατανοείται» πάντοτε µε το σωστό τρόπο. Ορισµένες σχετικά πρόσφατες, µονογραφίες στις οποίες συνοψίζεται η βασική θεωρία για τη στοχαστική µελέτη και µοντελοποίηση των θαλάσσιων ανεµογενών κυµατισµών είναι των Μassel (1996), Ochi (1998). Young (1999), Goda (2000), Boccotti (2000), Tucker, Pitt (2001), Lavrenov (2003). Επίσης µια αναλυτική µελέτη του όλου θέµατος παρουσιάζεται στο πανεπιστηµιακό σύγγραµµα µε τίτλο «Πράξεις και µετασχηµατισµοί τυχαίων µεταβλητών. Ανεµογενείς θαλάσσιοι κυµατισµοί» του καθ. Γ.Α. Αθανασούλη, Έκδοση ΕΜΠ, 2003, που διδάσκεται στο τµήµα ναυπηγών µηχανολόγων µηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Σε µια προσπάθεια προσέγγισης της εξέλιξης του συνολικού φαινοµένου των θαλάσσιων επιφανειακών κυµατισµών, µπορούµε να διακρίνουµε τα στάδια της γένεσης (wave generation), ανάπτυξης (wave development), διάδοσης, (wave propagation), και απόσβεσης (wave decay). Καθένα από αυτά τα στάδια αποτελεί ένα επιµέρους φυσικό φαινόµενο µε τις δικές του ιδιαιτερότητες και το δικό του υποσύνολο συσχετισµών φαινοµένων και διαδικασιών. Κοινό χαρακτηριστικό όλων των θαλάσσιων επιφανειακών κυµατισµών είναι ο χώρος διάδοσης (η επιφάνεια της θάλασσας) και το είδος της γενικότερης υδροδυναµικής ροής (ροή ρευστού µε ελεύθερη επιφάνεια). Όµως, η ολιστική µελέτη του φαινοµένου ενέχει σηµαντικές δυσκολίες λόγω της πολυπαραµετρικής φύσης του: Το χωρικό πεδίο της πρωταρχικής των κυµατισµών άλλοτε είναι σχετικά καλά ορισµένο (π.χ., στην περίπτωση των ανεµογενών κυµατισµών είναι το σύνορο µεταξύ της ελεύθερης επιφάνειας της θάλασσας και του εφαπτόµενου στρώµατος της ατµόσφαιρας), και άλλοτε όχι (π.χ., στην περίπτωση των παλιρροιών είναι ο Παγκόσµιος Ωκεανός). Περαιτέρω η χρονική στιγµή της γένεσης µπορεί να προσδιορισθεί είτε µε σχετική ακρίβεια (π.χ., στην περίπτωση των παλιρροιών η στιγµή έναρξης του φαινοµένου ακολουθεί την περίοδο της παλίρροιας, ενώ στη περίπτωση των ανεµογενών κυµατισµών είναι κάποια χρονική στιγµή µετά την έναρξη της καταιγίδας), είτε όχι (στην περίπτωση των κυµατισµών τσουνάµι, η στιγµή γένεσης του φαινοµένου σχετίζεται µε τη στιγµή έναρξης του σεισµού ή της έκρηξης του ηφαιστείου, η οποία γενικά δεν είναι προβλέψιµη). Ειδικότερα, κάθε επιµέρους χαρακτήρας του φαινοµένου των θαλάσσιων 16

κυµατισµών εξελίσσεται χρονικά στη δική του κλίµακα χρόνου και χώρου, και, από αυτήν την άποψη, δεν µπορεί καταρχήν να υπάρξει µια µοναδική και συνολική προσέγγιση στο όλο φαινόµενο. Έτσι, η γένεση των ανεµογενών κυµατισµών µπορεί να εξελίσσεται σε µερικές ώρες από τη στιγµή επιβολής του αιτίου ή µπορεί να είναι σχεδόν ταυτόχρονη µε την επιβολή του αιτίου (στην περίπτωση των τσουνάµι). Αντίστοιχες παρατηρήσεις ισχύουν για τη φάση ανάπτυξης και διάδοσης των επιφανειακών κυµατισµών, όπου Η χρονική εξέλιξη του φαινοµένου µπορεί να διαρκεί από µερικές ώρες µέχρι ορισµένα εικοσιτετράωρα και το συνολικό φαινόµενο µπορεί να επαναλαµβάνεται σε τακτά (π.χ., στην περίπτωση των παλιρροιών ή άτακτα (π.χ, στην περίπτωση των ανεµογενών κυµατισµών) χρονικά διαστήµατα. Γενικά οι θαλάσσιοι κυµατισµοί, ενώ ουσιαστικά δηµιουργούνται σε µια περιορισµένη περιοχή της ελεύθερης επιφάνειας (την περιοχή της «γένεσης»), στη συνέχεια διαδίδονται σε αποστάσεις που µπορεί να εκτείνονται σε µερικές εκατοντάδες η και χιλιάδες χιλιόµετρα από την περιοχή της γένεσης. Τέλος, τα αίτια δηµιουργίας και συντήρησης και ο τρόπος επιβολής τους αποτελούν σηµαντικούς παράγοντες που διαµορφώνουν τη διαδικασία της γένεσης, τη κυµατική µορφολογία, καθώς και τα πρώτα στάδια της διάδοσης των επιφανειακών κυµατισµών. Λαµβάνοντας υπόψη και τις απαιτήσεις πρόγνωσης του φαινοµένου, η κατάσταση περιπλέκεται ακόµα περισσότερο. Έτσι, ο χώρος και ο χρόνος της προεκβολής (πρόβλεψης) αποτελούν ένα βασικότατο ρυθµιστικό παράγοντα, καθόσον οι θεωρητικές προσεγγίσεις που θα χρησιµοποιηθούν σχετίζονται µε τις χωροχρονικές κλίµακες προεκβολής. Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσµα µια προσέγγιση που είναι κατάλληλη για τη µελέτη του φαινοµένου σε µια κλίµακα να είναι συχνά ακατάλληλη σε µια άλλη. Κλίµακές χρόνου Εστιάζοντας στη συνέχεια στους θαλάσσιους ανεµογενείς κυµατισµούς και στη σωστή χρήση των αντίστοιχων κυµατικών δεδοµένων και προγνώσεων σε διάφορες εφαρµογές, πρέπει να έχουµε υπόψη µας ότι οι κυµατισµοί αυτοί µελετώνται, µοντελοποιούνται και προβλέπονται µε διαφορετικούς τρόπους σε διαφορετικές κλίµακες χρόνου. Το πρωτογενές φαινόµενο ( ανύψωση της επιφάνειας της θάλασσας) µελετάται πλήρως µέσω της θεωρίας των στάσιµων και κανονικών στοχαστικών διαδικασιών στη βραχυχρόνια κλίµακα χρόνου. Όµως όταν η στασιµότητα παύει να ισχύει τότε δεν ισχύουν τα αντίστοιχα θεωρητικά αποτελέσµατα, οπότε επιβάλλεται η χρήση εναλλακτικών θεωρήσεων για τη περιγραφή της ακολουθίας πλέον των καταστάσεων θάλασσας, βλ. εδάφιο 2.4.3. τους δυο κεντρικούς άξονες για τη µελέτη των θαλάσσιων ανεµογενών κυµατισµών αποτελούν τα αποτελέσµατα της θεωρίας των στάσιµων και κανονικών στοχαστικών διαδικασιών και η έννοια του κυµατιστικού φάσµατος πυκνότητας ισχύος ( στη συνέχεια θα αναφέρεται απλά ως «φάσµα»). 17

Ειδικότερα για τη µελέτη των ανεµογενών κυµατισµών στο πεδίο του χρόνου θεωρούµε δυο ειδών κλίµακες: τις «γρήγορες κλίµακες χρόνου» και τις «αργές κλίµακες χρόνου», βλ. Soukissian (1995). Γρήγορες κλίµακες χρόνου (t) Βασική περίοδος δειγµατοληψίας 0,5 sec Περίοδος από κύµα σε κύµα 12 sec (4-20 sec) Περίοδος από κυµατική οµάδα σε κυµατική οµάδα 100 sec ιάρκεια στασιµότητας 3 ώρες (1/2-6 ώρες) Η βασική περίοδος δειγµατοληψίας ( sampling period) είναι το ελάχιστο χρονικό διάστηµα για το οποίο έχουµε τη στοιχειώδη αριθµητική πληροφορία για τη συνάρτηση της ανύψωσης της επιφάνειας της θάλασσας η (t). αυτό πρακτικά σηµαίνει ότι η πληροφορία για την ανωτέρω συνάρτηση είναι διακριτή µε βήµα της τάξεως των 0.5 sec π.χ., ένα κύµα µε περίοδο 10 sec περιγράφεται από 20 σηµεία της ανυψώσεως. Η περίοδος από κύµα σε κύµα ( wave period) είναι εκείνο το χρονικό διάστηµα µέσα στο οποίο παρατηρείται το στοιχειώδες «δοµικό συστατικό» του φαινοµένου, δηλαδή το «ένα κύµα» ( individual wave), και αντιστοιχεί στην συνηθισµένη περίοδο µηδενικής πρόσβασης Τ z, βλ. εδάφιο 2.3.1. Η περίοδος κυµατικής οµάδας (wave group period) είναι το χρονικό διάστηµα που µεσολαβεί ανάµεσα σε δύο κυµατικές οµάδες, όπου πλέον έχουν «αποκαλυφθεί» ορισµένοι από τους βασικούς χαρακτήρες του φαινοµένου, βλ. Goda (2000), σελ. 268. Τέλος, η διάρκεια στασιµότητας (duration of stationarity) είναι η µεγαλύτερη χρονική κλίµακα από τις γρήγορες κλίµακες χρόνου και ορίζεται πρακτικά ως το χρονικό διάστηµα κατά το οποίο δεν µεταβάλλεται ο στατικός χαρακτήρας της ανύψωσης επιφάνειας της θάλασσας. Γενικά, σε χρονικά διαστήµατα της τάξεως της διάρκειας στασιµότητας, η ανύψωση της επιφάνειας της θάλασσας στο χώρο και το χρόνο µπορεί να περιγράφεται ικανοποιητικά από ένα στάσιµο, κανονικό και εργοδικό στοχαστικό πεδίο (random field), βλ. εδάφιο 2.3.2. Αργές κλίµακες χρόνου(τ) Βασική περίοδος δειγµατοληψίας 3 ώρες (1/2-6 ώρες) Περίοδος καιρικού συστήµατος 50 ώρες (1-15 ηµέρες) Περίοδος από εποχή σε εποχή 1 έτος Περίοδος από έτος σε έτος 10 έτη Κλιµατική περίοδος 100 έτη Η βασική περίοδο δειγµατοληψίας (της αργής κλίµακας χρόνου) είναι το ελάχιστο εκείνο χρονικό διάστηµα για το οποίο έχουµε τη στοιχειώδη στατιστική πληροφορία για τη συνάρτηση της ανύψωσης της επιφάνειας της θάλασσας η (τ). η περίοδος καιρικού συστήµατος (weather system period) είναι το χρονικό εκείνο διάστηµα στο οποίο σηµειώνονται ορατές (παρατηρήσιµες) καιρικές αλλαγές. Στη περίοδο αυτή αναφέρονται οι συνήθεις επιχειρησιακές προγνώσεις των φασµατικών µοντέλων. Η περίοδος από εποχή σε εποχή (seasonal period) αποτελεί τη βασική (στατιστική) περίοδο του φαινόµενου των ανεµογενών θαλάσσιων κυµατισµών, µε την έννοια ότι είναι το ελάχιστο δυνατό χρονικό διάστηµα για το οποίο έχει ισχύ οποιαδήποτε στατιστική ανάλυση των φασµατικών κυµατικών παραµέτρων (βλ. κατωτέρω). η περίοδος από έτος σε έτος (annual period) και η κλιµατική περίοδος ( climatic period) είναι οι δύο µεγαλύτερες χρονικές περίοδοι από τις αργές κλίµακες χρόνου. Οι περισσότερες εφαρµογές που αφορούν µακροχρόνιες προβλέψεις των χαρακτηριστικών των θαλάσσιων κυµατισµών και των αποκρίσεων πλοίων και 18

πλωτών κατασκευών σε αυτούς γίνονται στα πλαίσια των δύο τελευταίων περιόδων. Ειδικότερα για τους ανεµογενείς κυµατισµούς, η βασική διαφορά των περιόδων αυτών σε σχέση µε εφαρµογές µοντελοποίησης και µακροχρόνιας πρόβλεψης συνίσταται στο ότι, ενώ για την εξέλιξη του φαινόµενου στη περίοδο από έτος σε έτος υπάρχουν διαθέσιµα στατιστικά δεδοµένα, για την εξέλιξη στην κλιµατική περίοδο δεν υπάρχουν (ακόµα) αντίστοιχα δεδοµένα. Το γεγονός αυτό καθιστά απαγορευτική τη διατύπωση αξιόπιστων νόµων για τη συµπεριφορά αυτού του φαινόµενου σε πολύ µεγάλες χρονικές κλίµακες. Γενικά, στις γρήγορες (βραχυχρόνιες) κλίµακες χρόνου ο φαινόµενος και ταχέως µεταβαλλόµενος χαρακτήρας της ανύψωσης της ελεύθερης επιφάνειας της θάλασσας η (t). Στην περίπτωση αυτή, µε τη βοήθεια της θεωρίας των στάσιµων και κανονικών στοχαστικών διαδικασιών, το πρόβληµα µελετάται πλήρως. Στις αργές κλίµακες χρόνου δεν υπάρχει το αντίστοιχο θεωρητικό υπόβαθρο, και έτσι το πρόβληµα µετατοπίζεται συνήθως στη µοντελοποίηση της ακολουθίας των φασµατικών χαρακτηριστικών που αντιστοιχούν στις διαδοχικές καταστάσεις θάλασσας, Κατά συνέπεια, η κύρια επίδραση των διαφορετικών κλιµάκων χρόνου στη µελέτη των θαλάσσιων κυµατισµών και στην ορθολογική συγκέντρωση και διαχείριση των κυµατικών δεδοµένων οφείλεται στο γεγονός ότι ένα στοχαστικό µοντέλο, το οποίο είναι κατάλληλο για την περιγραφή της συνάρτησης η (t) και της στατιστικής των οριζόµενων επί αυτής µεγεθών (όπως, π.χ., του ύψους κύµατος που µας ενδιαφέρει ιδιαίτερα) στα πλαίσια της µελέτης στη γρήγορη κλίµακα χρόνου, είναι ακατάλληλο για κάποια άλλη. Επιπλέον στη γρήγορη κλίµακα χρόνου, τα βασικά κυµατικά (φασµατικά) χαρακτηριστικά, η χρήση των οποίων έχει καθιερωθεί σε επιχειρησιακές εφαρµογές (όπως είναι π.χ., το σηµαντικό ύψος κύµατος ), θεωρούνται σταθερές ποσότητες, ενώ στις αργές κλίµακες χρόνου θεωρούνται τυχαίες µεταβλητές ή στοχαστικές διαδικασίες. Υπό αυτό το πρίσµα, άλλου είδους κυµατικά δεδοµένα απαιτούνται όταν εργαζόµαστε στη γρήγορη κλίµακα χρόνου και άλλου είδους δεδοµένα όταν εργαζόµαστε στην αργή. Σε κάθε πάντως περίπτωση, µόνον ο συνδυασµός µετρήσεων ή άλλου είδους σχετικών δεδοµένων (π.χ., δεδοµένα από προσοµοίωση) και στοχαστικής µοντελοποίησης επιτρέπει την βαθύτερη µελέτη του όλου φαινόµενου και παρέχει την δυνατότητα αξιόπιστων προβλέψεων. Όλες οι ανωτέρω παρατηρήσεις καταδεικνύουν ότι το θέµα της µελέτης και πρόβλεψης των ανεµογενών θαλάσσιων κυµατισµών αποτελεί ένα ιδιαίτερα σύνθετο όσο και περίπλοκο φυσικοµαθηµατικό πρόβληµα. Μελέτη των θαλάσσιων ανεµογενών κυµατισµών στη γρήγορη κλίµακα χρόνου Γεωµετρικά χαρακτηριστικά των θαλάσσιων κυµατισµών Στη συνέχεια ορίζονται και περιγράφονται ορισµένα βασικά γεωµετρικά χαρακτηριστικά των θαλάσσιων ανεµογενών κυµατισµών, όπως είναι το ύψος, το πλάτος και η περίοδος κύµατος, και γίνεται µια σύντοµη εισαγωγή στη στοχαστική θεώρηση του φαινοµένου. Τα µεγέθη αυτά ορίζονται και στις δύο κλίµακες χρόνου, όµως η αναλυτική θεωρία για τη µαθηµατική περιγραφή τους έχει ισχύ µόνο µέσα στη διάρκεια στασιµότητας. 19

Ας θεωρήσουµε τη συνάντηση της ανύψωσης η (t)σ σε ένα σταθερό σηµείο της αδιατάρακτης ελεύθερης επιφάνειας. Η καταγραφή της ανύψωσης συνίσταται σε µια ακανόνιστη αλληλουχία κορυφών και κοιλάδων που αντιστοιχούν σε τοπικά µέγιστα και τοπικά ελάχιστα της ανύψωσης, βλ. Σχήµα 2.1. γενικά, η κυµατοµορφή της ανύψωσης της επιφάνειας της θάλασσας µπορεί να µεταβάλλεται από µια οµαλή και λεία καµπύλη ηµιτονοειδούς τύπου ( για τις αποθάλασσες) µέχρι και καµπύλη έντονα ακανόνιστου σχήµατος (για τους τοπικούς ανεµογενείς κυµατισµούς). Πάνω στη κυµατοµορφή µπορεί κανείς να διακρίνει το δοµικό συστατικό του κυµατικού φαινόµενου που είναι το «ένα κύµα» και να ορίσει ορισµένα βασικά χαρακτηριστικά του, όπως είναι το ύψος (wave height) και η περίοδος κύµατος (wave period). Τα χαρακτηριστικά αυτά µπορούν να εκτιµώνται από την καταγραφή ενός οργάνου οπότε θα ονοµάζονται µετρούµενα (measured), ενώ όταν προσεγγίζονται από οπτική παρατήρηση θα ονοµάζονται παρατηρούµενα (visual). Τα χαρακτηριστικά αυτά ονοµάζονται επίσης φαινόµενα (apparent characteristics), µε την έννοια ότι φαίνονται απευθείας πάνω στην επιφάνεια της θάλασσας. Ορισµός 1: Η ( προσηµασµένη) κατακόρυφη απόσταση µιας κορυφής (τοπικού µέγιστου) από την αδιατάρακτη επιφάνεια ονοµάζεται πλάτος κορυφής κύµατος (ή απλά πλάτος κύµατος)και συµβολίζεται ως α c ή απλούστερα, α. Ορισµός 2: Η (απόλυτη) κατακόρυφη απόσταση µεταξύ µιας κορυφής και της επόµενης κοιλάδας ονοµάζεται ύψος κύµατος κορυφής- κοιλάδας, και συµβολίζεται ως H CT ή, απλούστερα, Η. Το ύψος κύµατος Η είναι µη αρνητική ποσότητα. Αντιστοίχως ορίζεται και το ύψος κύµατος κοιλάδας-κορυφής που συµβολίζεται ως H rc. Στη συνέχεια ορίζονται οι σηµαντικότερες κυµατικές περίοδοι που διακρίνονται πάνω σε µια καταγραφή της η (t). Ορισµός 3: Το χρονικό διάστηµα που µεσολαβεί µεταξύ δύο διαδοχικών υπερβάσεων του επιπέδου ηρεµίας από τη συνάρτηση η (t) ονοµάζεται περίοδος µηδενικής υπέρβασης (zero up- crossing period) και συµβολίζεται ως T z. Ορισµός 4: Το χρονικό διάστηµα που µεσολαβεί µεταξύ δύο διαδοχικών κορυφών (κοιλάδων) της συνάρτησης η (t) ονοµάζεται περίοδος (κοιλάδων) (crest/ trough period) και συµβολίζεται ως Τ c (T T ). Οµοίως µπορούν να ορισθούν και άλλα µεγέθη όπως η περίοδος κορυφής κοιλάδας T CT, κ.λπ. Τονίζεται ότι οι τιµές των φαινοµένων µεγεθών που ορίστηκαν ανωτέρω µεταβάλλονται κατά µήκος µιας καταγραφής, ακόµη και όταν η κατάσταση θάλασσας παραµένει σταθερή. Ως εκ τούτου, και σύµφωνα µε την στοχαστική θεώρηση των ανεµογενών κυµατισµών, τα ανωτέρω µεγέθη θεωρούνται τυχαίες µεταβλητές και η πιθανοθεωρητική τους δοµή περιγράφεται µε τη βοήθεια συναρτήσεων κατανοµής. Ο αναλυτικός προσδιορισµός αυτών των συναρτήσεων βασίζεται στα πρωτογενή αποτελέσµατα του Rice (1954). Βλ. επίσης Longuet- Higgins (1952), Pierson (1952), Kinsman (1965), Massel (1996). 20

Στατιστική και στοχαστική θεώρηση των ανεµογενών θαλάσσιων κυµατισµών Η ουσιαστική επανάσταση στην µελέτη των επιφανειακών θαλάσσιων κυµατισµών ξεκίνησε µε τις πρώτες προσπάθειες συσχέτισης του βασικού αιτίου (άνεµος) µε το αποτέλεσµα (κύµα). Οι προσπάθειες αυτές χρονολογούνται από το 1805 µε τον Beaufort (λίγο πριν ο Airy διατυπώσει τη δική του θεώρηση), το 1850 µε τον Stevenson κ.λπ.. Ένα πρώτο σηµαντικό αποτέλεσµα που προέκυψε είναι ότι τα ίδια ανεµολογικά πεδία δηµιουργούν στην ίδια περιοχή κυµατισµούς «στατιστικά παρόµοιους». Ξεκινώντας από ανεµολογικές παρατηρήσεις, διαπιστώθηκε ότι οι καταγραφές της οριζόντιας ταχύτητας και της κατεύθυνσης παρουσιάζουν τη µορφολογία µιας διακύµανσης γύρω από µια σχεδόν σταθερή µέση τιµή. Στη συνέχεια, µε τη συσχέτιση των µέσων τιµών των ανεµολογικών χαρακτηριστικών µε αντίστοιχα στατιστικά κυµατικά χαρακτηριστικά, και στην κατάλληλη χρονική κλίµακα, επιβεβαιώθηκε η στατιστική οµοιότητα» της συµπεριφοράς των κυµατισµών όταν βρίσκονται υπό την επίδραση ίδιων ανεµολογικών πεδίων. ηλαδή, οι στατιστικά οριζόµενες κυµατικές παράµετροι παρουσιάζουν αξιοσηµείωτη σταθερότητα όταν οι µέσες τιµές των χαρακτηριστικών του ανέµου που διεγείρει τους κυµατισµούς παραµένουν περίπου σταθερές. Η θεώρηση αυτή συστηµατοποιήθηκε προς το τέλος του Β Παγκοσµίου πολέµου από τους Sverdrup, Munk και Bretschneider. Σηµαντικότερη συνεισφορά αυτών των επιστηµόνων αποτελεί η έννοια της εισαγωγής του σηµαντικού ύψους κύµατος H s και η διατύπωση σχέσεων µεταξύ του σηµαντικού ύψους κύµατος και της ταχύτητας ανέµου U w, καθώς και άλλων µεγεθών, όπως το µήκος και η διάρκεια πνοής του ανέµου. Αναφέρουµε ως παράδειγµα δύο χαρακτηριστικές και κλασικές σχέσεις που συνδέουν την ταχύτητα ανέµου µε το σηµαντικό ύψος και την περίοδο κορυφής φάσµατος T p για πλήρως ανεπτυγµένη κατάσταση θάλασσας, βλ. Pierson- Moskowitz (1964): H s 2 U W = 0.2092 και g T P 2 U W = 7.1628, g Το µεγάλο ενδιαφέρον και η χρησιµότητα της στατιστικής θεώρησης την καθιέρωσαν ως µια αυτοτελή θεµατική ενότητα στη µελέτη των ανεµογενών θαλάσσιων επιφανειακών κυµατισµών. Μέσω της στατιστικής θεώρησης εισήχθη η σηµαντική έννοια της «κατάστασης θάλασσας» (sea-state), σύµφωνα µε την οποία, για πρώτη φορά, η ανύψωση της ελεύθερης επιφάνειας δεν µελετάται αυτή καθεαυτή, αλλά ως ένα σύνολο ορισµένων στατιστικών (ή φασµατικών) παραµέτρων της ( π.χ., σηµαντικό ύψος κύµατος, µέση περίοδος µηδενικής υπέρβασης κ.ο.κ.). Μέσα στην ίδια κατάσταση θάλασσας τα φασµατικά χαρακτηριστικά θεωρούνται σταθερά, σε αντίθεση µε τα φαινόµενα χαρακτηριστικά, τα οποία µεταβάλλονται µε τυχαίο τρόπο. Κατά συνέπεια, στη στατιστική θεώρηση των κυµατισµών, το δοµικό συστατικό δεν είναι πια το «ένα κύµα» ή «η ανύψωση της επιφάνειας της θάλασσας», αλλά οι στατιστικές παράµετροι των «πολλών διαδοχικών κυµατισµών». Έτσι, η κατάσταση θάλασσας καθορίζεται αυτοτελώς, χωρίς να χρειάζεται απαραίτητα η αναφορά στα χαρακτηριστικά του διεγείροντος ανέµου. Ένα ακόµα σηµαντικό χαρακτηριστικό της έννοιας της κατάστασης θάλασσας είναι η διάρκεια της, τ, η οποία αποτελεί στην πραγµατικότητα µια τυχαία µεταβλητή, βλ. Athanassoulis et al. (1992), Soukissian Theohari (2001), Soukissian, Samalekos (2006). 21

Αν στη δεκαετία 1949-1950 η µελέτη των ανεµογενών κυµατισµών πέρασε από την αταξία στη «στατιστική σταθερότητα», τότε θα µπορούσαµε να πούµε ότι στη δεκαετία 1950-1960 η «στατιστική σταθερότητα» έδωσε τη θέση της στη στοχαστική θεώρηση. Η έννοιας της στοχαστικής θεώρησης εισήχθη για πρώτη φορά από τον ωκεανογράφο Willard Pierson το 1952 και προκάλεσε ιδιαίτερη αίσθηση στους τότε επιστηµονικούς κύκλους. Για την εποχή εκείνη, η στοχαστική θεώρηση των ανεµογενών κυµατισµών αποτέλεσε και εξακολουθεί και σήµερα να αποτελεί, το πιο εµπεριστατωµένο εννοιολογικό υπόβαθρο για την κατανόησης και περιγραφή της πολυπλοκότητας των φαινοµένων που σχετίζονται µε αυτούς. Αυτό που κάνει τη στοχαστική θεώρηση τόσο ξεχωριστή σε σχέση µε τις υπόλοιπες είναι η διαφορετική σκοπιά από την οποία εξετάζεται το φαινόµενο των ανεµογενών κυµατισµών. Η καταγραφή της ανύψωσης της ελεύθερης επιφάνειας της θάλασσας θεωρείται ως µία από τις πολλές καταγραφές (συναρτήσεις) που θα µπορούσαν να παρατηρηθούν στο ίδιο σηµείο και κάτω από τις ίδιες συνθήκες, αποτελεί δηλαδή µία από τις άπειρες δυνατές πραγµατοποιήσεις µια στοχαστικής διαδικασίας. Το 1952 ο Longuet- Higgins, υποθέτοντας ότι η ανύψωση της ελεύθερης επιφάνειας της θάλασσας µπορεί να θεωρηθεί ως µια στάσιµη (stationary), εργοδική (ergodic) και κανονική (Gaussian) στοχαστική διαδικασία στενής λωρίδας, απέδειξε ότι το ύψος κύµατος κατανέµεται σύµφωνα µε τη συνάρτηση πυκνότητας πιθανότητας Rayleigh, βλ. σχετικά Pierson (1952), Longuet- Higgins (1952), Kinsman (1965), Phillips (1967), Borgman (1978), Ochi (1990, 1998). Το στοχαστικό µοντέλο που προτάθηκε το 1952 από τους Pierson και Longuet-Higgins σκόπευε σε δύο στόχους. Την περιγραφή του ακανόνιστου σχήµατος των κυµατισµών, και Την εισαγωγή, µε ορθολογικό και µαθηµατικά «βολικό» τρόπο, της τυχαιότητας στη συνάρτηση που περιγραφεί την ανύψωση της ελεύθερης επιφάνειας της θάλασσας. Ο πρώτος στόχος επετεύχθη σχετικά εύκολα, καθώς το ακανόνιστο της κυµατοµορφής αποδόθηκε µέσω µιας γραµµικής υπέρθεσης συνηµιτονοειδών συναρτήσεων µε διαφορετικά πλάτη, φάσεις και συχνότητες, οπότε η ανύψωση της ελεύθερης επιφάνειας της θάλασσας θα µπορούσε πλέον να αναπαριστάται από µία συνήθη ντετερµινιστική συνάρτηση του χρόνου. Επιπλέον, η αναπαράσταση αυτή ήταν απολύτως συµβατή µε τα βασικά αποτελέσµατα της θεωρίας των απλών αρµονικών κυµατισµών, δηλαδή µε τη βασική φυσική του φαινόµενου, βλ. Dean, Dalymple (1991). Η επίτευξη του δευτέρου στόχου επέβαλε µια a priori υπόθεση: οι φάσεις στη γραµµική υπέρθεση είναι οµοιόµορφα κατανεµηµένες τυχαίες µεταβλητές. Μελέτη των θαλάσσιων ανεµογενών κυµατισµών στην αργή κλίµακα χρόνου. Γενικά Αν υποθέσουµε ότι η καταγραφή της ανύψωσης της ελεύθερης επιφάνειας της θάλασσας εκτείνεται σε ένα µεγάλο χρονικό διάστηµα της τάξης, π.χ., ορισµένων ωρών ή ακόµα και λίγων ηµερών, παρατηρείται ότι το κυρίαρχο χαρακτηριστικό στοιχείο της καταγραφής είναι µια γενική τάση (trend) ή/και κάποια ηµερήσια περιοδικότητα. Τα φαινόµενα µεγέθη και η διακύµανση της ελεύθερης επιφάνειας, 22

που ήταν «ορατά» στη γρήγορη κλίµακα χρόνου, τώρα απλά αποτελούν τις συνιστώσες µιας γενικότερης συµπεριφοράς της καταγραφής. Ως εκ τούτου, στην αργή κλίµακα χρόνου εξετάζονται συνήθως µόνο τα στατιστικά ή (φασµατικά) χαρακτηριστικά των κυµατισµών, τα οποία φαίνονται ως αργά µεταβαλλόµενες συναρτήσεις του χρόνου τα, χωρίς όµως αυτό να αποκλείει τη µελέτη των φαινοµένων χαρακτηριστικών µε χρήση κατάλληλων µακροχρόνιων στοχαστικών µοντέλων, βλ., π.χ., Athanasoulis et. Al. (1992), Athanasoulis, Soukissian (1993). Η εισαγωγή της αργής κλίµακας χρόνου προτάθηκε από τους Borgman (1973) και Battjes (1977). Η έννοια αυτή αναπτύχθηκε περαιτέρω στις εργασίες Athanasoulis et al. (1992), Athanasoulis, Soukissian (1993), οπού εισάγεται για πρώτη φορά η στοχαστική θεώρηση της συνάρτησης S ηη (ω,τ) ως προς το χρόνο τ. εδοµένου ότι το ανεµολογικό και κυµατικό κλίµα µιας περιοχής συνδέεται άµεσα µε τη στατιστική συµπεριφορά των φασµατικών χαρακτηριστικών των ανεµογενών κυµατισµών σε ένα µεγάλο σχετικά βάθος χρόνου ( και τουλάχιστον µεγαλύτερο των 5 ετών), θα παρουσιάσουµε στη συνέχεια αναλυτικά τους ορισµούς των φασµατικών κυµατικών παραµέτρων. Φασµατικά και στατιστικά χαρακτηριστικά της κατάστασης θάλασσας Η πλέον σηµαντική φασµατική παράµετρος, δεδοµένου ότι είναι η προγνωστική παράµετρος που παρέχεται από όλα τα φασµατικά κυµατικά µοντέλα, είναι το σηµαντικό ύψος κύµατος Ηs και εκτιµάται από τη σχέση H s = 4 m, Όπου m o είναι η φασµατική ροπή µηδενικής τάξης. Σε µια κατάσταση θάλασσας µε σηµαντικό ύψος κύµατος H s, το µέγιστο αναµενόµενο ύψος κύµατος κορυφήςκοιλάδας υπολογίζεται από την προσεγγιστική σχέση H 4 CT,max = (1.6~2.0) Hs ( ) Η φασµατική µέση τιµή τετραγώνων του ύψους κύµατος δίνεται από τη σχέση H 2 = 8m, Η µέση περίοδος µηδενικής υπέρβασης Tz T = 2 π m / m, z 0 0 2 o υπολογίζεται από την σχέση Όπου m 0, m 2 είναι οι φασµατικές ροπές µηδενικής και δεύτερης τάξης αντίστοιχα.. Η µέση κυµατική περίοδος T = 2 π m / m 0 2 23

Συµπεράσµατα, Στην εξέλιξη του συνολικού φαινόµενου των θαλάσσιων επιφανειακών κυµατισµών, διακρίνουµε τα στάδια της γένεσης, ανάπτυξης, διάδοσης, και απόσβεσης. Το θέµα της µελέτης και πρόβλεψης των ανεµογενών θαλάσσιων κυµατισµών αποτελεί ένα ιδιαίτερα σύνθετο όσο και περίπλοκο φυσικοµαθηµατικό πρόβληµα. Για τη µελέτη των ανεµογενών κυµατισµών στο πεδίο του χρόνου θεωρούµε δυο ειδών κλίµακες: τις «γρήγορες κλίµακες χρόνου» και τις «αργές κλίµακες χρόνου». 24

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΙΑ ΙΚΑΣΙΑ ΛΗΨΗΣ ΜΕΤΡΗΣΕΩΝ Εισαγωγή Οι τεχνικές που σχετίζονται µε τη µέτρηση των ανεµογενών κυµατισµών αποτελούν ένα εκτεταµένο και έντονο αναπτυσσόµενο πεδίο, καθώς την τελευταία µόνο δεκαετία έχουν υλοποιηθεί πολλά διαφορετικά συστήµατα µέτρησης. Χαρακτηριστικές εργασίες για περιγραφή των θεωρητικών και πρακτικών βάσεων των µεθόδων κυµατικής µέτρησης είναι η µονογραφία του Tucker, Pitt (2001) και η έκθεση επισκόπησης Hauser et al (2003). Στο κεφάλαιο αυτό λοιπόν αναφέρουµε τις τεχνολογίες µε τις οποίες παίρνουµε µετρήσεις. Μετρήσεις κυµατικών χαρακτηριστικών Οι πρώτες γνωστές κυµατικές µετρήσεις µε όργανα πραγµατοποιήθηκαν πριν 120 χρόνια από τον Robert Fort στον κόλπο της Βρέστης. Η ανάλυση των δεδοµένων µέτρησης αρχικά γινόταν χειρωνακτικά ή µε την χρήση µηχανικών συσκευών, ενώ αργότερα για την ανάλυση των καταγραφών χρησιµοποιήθηκαν αναλογικοί υπολογιστές. Σήµερα, οι κυµατισµοί µετρώνται µε χρήση πολλών, διαφορετικών ως προς την αρχή τους, µεθόδων και η ανάλυση των µετρηµένων δεδοµένων γίνεται µε τη βοήθεια ψηφιακών συστηµάτων. Οι διαθέσιµες τεχνολογίες διαιρούνται στις ακόλουθες τέσσερις κατηγορίες: 1.) τα υποεπιφανειακά όργανα κυµατικής µέτρησης, 2.) τα επιφανειακά όργανα µέτρησης, 3.) τα επίγεια συστήµατα κυµατικής µέτρησης, και 4.) τα δορυφορικά συστήµατα µέτρησης θαλάσσιων κυµατισµών. Σήµερα, οι πιο διαδεδοµένες µετρητικές συσκευές είναι οι αγκυρωµένοι πλωτήρες (buoys) που µετρούν την ανύψωση της επιφάνειας της θάλασσας, την κλίση ή/και την οριζόντια µετατόπιση. Οι επιτόπιες µετρήσεις των αγκυρωµένων πλωτήρων θεωρούνται µετρήσεις αναφοράς, και όλες οι άλλου τύπου µετρήσεις (δορυφορικές, µε λέιζερ, κ.λπ.) ρυθµίζονται βάσει αυτών. Το πείραµα Wave Direction Measurement Calibration Project (WADIC experiment), που έγινε στη Βόρεια Θάλασσα, Allender et al. (1989), διευκόλυνε σηµαντικά την ανάπτυξη τεχνικών ανίχνευσης (µέτρησης) εξ αποστάσεως, συµπεριλαµβανοµένων των ραντάρ υψηλών συχνοτήτων και των µικροκυµατικών ραντάρ, η χρήση των οποίων εξαπλώνεται συνεχώς, κυρίως για πρακτικές κυµατικές µετρήσεις. Την τελευταία εικοσαετία οι κυµατικές µετρήσεις έχουν περάσει σε µια νέα φάση ανάπτυξης µε την συνδροµή των δορυφόρων, οι οποίοι µε χρήση υψοµετρικών ραντάρ και του Synthetic Radar (SAR) µετρούν το σηµαντικό ύψος κύµατος, την ταχύτητα του ανέµου και το κατευθυντικό φάσµα των κυµατισµών. 25

Υποεπιφανειακά όργανα Το απλούστερο υποεπιφανειακό όργανο είναι ο αισθητήρας πίεσης, ο οποίος µετρά τις διακυµάνσεις της πίεσης που δηµιουργούνται από τη µεταβολή του ύψους της στήλης του νερού λόγω της διάδοσης των επιφανειακών κυµατισµών. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι πρώτες σύγχρονες µετρήσεις µε όργανα έγιναν µε εγκατάσταση πιεσόµετρων στον πυθµένα της θάλασσας σε ρηχά νερά. Τα σύγχρονα όργανα που χρησιµοποιούνται για τη µέτρηση του κατευθυντικού φάσµατος των κυµατισµών συνίστανται ουσιαστικά σε συνδυασµό πολλών αισθητήρων πίεσης. Τα όργανα και οι µέθοδοι ανάλυσης δεν έχουν υποστεί ουσιαστικές αλλαγές στα τελευταία 10 µε 15 χρόνια, εκτός από τη µείωση των διαστάσεων των πρώτων, γεγονός που τα καθιστά πιο ευέλικτα και διευκολύνει την κατευθυντική ανάλυση των µετρήσεων. Σε αυτή την κατηγορία οργάνων ανήκουν τα λεγόµενα Short Baseline Pressure Arrays (SBPA), µε διαστάσεις µικρότερες από τα συνήθη µήκη κύµατος. Μια άλλη διαµόρφωση αποτελείται από τριάδες οργάνων για την µέτρηση της πίεσης και της ταχύτητας-κατεύθυνσης των ρευµάτων συστήµατα τέτοιου τύπου υπάρχουν στην αγορά από τα µέσα της δεκαετίας του 70 και σήµερα η ακρίβεια τους είναι συγκρίσιµη µε την ακρίβεια του SBPA, ενώ τα περισσότερα από αυτά διαθέτουν λογισµικό για την επιτόπια ανάλυση των κυµατικών µετρήσεων. Επιφανειακά όργανα Πλωτήρες Η µέτρηση των κυρίων στατιστικών κυµατικών χαρακτηριστικών (σηµαντικό ύψος, µέση περίοδος και κατεύθυνση κύµατος), καθώς και του µονοδιάστατου (σηµειακού) ή επιτόπιας µέτρησης (πλωτήρων), αποτελεί σήµερα µια εργασία ρουτίνας. Εν τούτοις, το κόστος αυτών των µετρήσεων, ιδιαίτερα σε µακροχρόνια βάση, παραµένει υψηλό, κυρίως λόγου της απαιτούµενης συντήρησης των ενεργειακών συστηµάτων των µετρητικών οργάνων, δεδοµένου ότι αυτά λειτουργούν σε άµεση επαφή µε ένα δυσµενές περιβάλλον. Οι πρώτες αναφορές χρήσης πλωτήρων για την µέτρηση κατευθυντικών κυµατισµών έγιναν από των Barber (1946) για λογαριασµό του Admiralty Research Laboratory στην Αγγλία. Οι αγκυρωµένοι πλωτήρες ήταν τοποθετηµένοι κοντά στις θαλάσσιες διαδροµές των υπερπόντιων πλοίων, συγκεντρώνοντας επιτόπια στοιχεία για τους επικρατούντες κυµατισµούς µε σκοπό την διευκόλυνση και ασφάλεια της ναυσιπλοΐας. Από τους πλέον επιτυχηµένους πλωτήρες θεωρείται ο πλωτήρας Waverider, ο οποίος µετρά την κάθετη επιτάχυνση σε µια σταθεροποιηµένη πλατφόρµα και στη συνέχεια υπολογίζει την κατακόρυφη ταλάντωση. Ο σχετικός αισθητήρας (Hippy 40) τελειοποιήθηκε ώστε να συµπεριλαµβάνει και τις µετρήσεις κλίσεως µαζί µε την κάθετη επιτάχυνση, κα τελικά ενσωµατώθηκε στον πρωτότυπο πλωτήρα Wavec µε σχήµα δίσκου και αργότερα στο σφαιρικό πλωτήρα Directional Waverider. Ο αισθητήρας Hippy 40 χρησιµοποιείται ακόµα σε πολλούς πλωτήρες ανά τον κόσµο, όπως π.χ., στους πλωτήρες του ΝΟΑΑ των ΗΠΑ. Παρά το γεγονός ότι οι αισθητήρες αυτοί έχουν αποδειχθεί ιδιαίτερα ανθεκτικοί, η µηχανική κατασκευή µε εγκατάσταση επιταχυνσιοµέτρων στη σφαιρική πλατφόρµα συχνά 26

δηµιουργεί προβλήµατα κατά την µεταφορά και την αποθήκευση, καθώς και πλωτήρες που µπορούν να ριχτούν ακόµα και από αεροσκάφος. Σχετικά πρόσφατα εµφανίστηκαν νέοι τρόποι προσέγγισης των κυµατικών µετρήσεων. Οι τρόποι αυτοί βασίζονται στην χρήση του µαγνητικού διανυσµατικού πεδίου για το αζιµούθιο. Μία εναλλακτική προσέγγιση στο πρόβληµα είναι οι αισθητήρες που αποτελούνται από µη κινούµενα τµήµατα και µετρούν τις κινήσεις και των έξι βαθµών ελευθερίας ενός σώµατος, όπως π.χ., η µονάδα Motion Reference Unit (MRU). H MRU µπορεί να χρησιµοποιηθεί για κατευθυντικές µετρήσεις κυµατισµών σε ένα πλωτήρα σχήµατος δίσκου ή σφαίρας. Ο αισθητήρας έχει µικρό µέγεθος και βάρος και παρουσιάζει ανοχή σε απότοµες περιστροφές κατά τη µεταφορά του σε χαµηλές θερµοκρασίες λειτουργίας. Παρόµοιας λογικής είναι και ο κατευθυντικός αισθητήρας κυµατικης µέτρησης AXYS. Ο αισθητήρας χρησιµοποιείται σε πλωτήρες µε σύστηµα ανάλυσης δεδοµένων, που αναπτύχθηκε µε τη συµβολή του Hydraulics Centre του National Research Council του Καναδά. Τέλος, µια εντελώς διαφορετική αντιµετώπιση του προβλήµατος της κυµατικής µέτρησης υλοποιείται µε χρήση του δορυφορικού GPS, όπως π.χ., στον πλωτήρα Smart-800. Ο πλωτήρας ένα δείκτη GPS που δίνει την ακριβή θέση του πλωτήρα µε ρυθµό δειγµατοληψίας 1 Hz, απαλλαγµένη από τυχόν σφάλµατα που προέρχονται από το δορυφόρο. Όργανα µέτρησης από πλατφόρµας Οι κυµατικές µετρήσεις µε την βοήθεια οργάνων που είναι τοποθετηµένα πάνω σε αγκυρωµένες πλατφόρµες εξόρυξης πετρελαίου ή άλλων ορυκτών, φαρόπλοια. Κ.λπ., γνώρισαν µεγάλη άνθιση στη δεκαετία του 70. Τα όργανα αυτά έχουν παρεµφερή χαρακτηριστικά µε τα συστήµατα και χρησιµοποιούνται ακόµα και σήµερα, αν και εν µέρει έχουν αντικατασταθεί από υψοµετρικά ραντάρ ή λέιζερ. Τα τελευταία χρησιµοποιούνται για να παρακολουθούν την κατακόρυφη ανύψωση της ελεύθερης επιφάνειας της θάλασσας για µεγάλες χρονικές περιόδους. Ορισµένα προβλήµατα των υψοµετρικών λέιζερ σχετίζονται µε την αλλοίωση των καταγραφών λόγω της εµφάνισης αφρού και της επακόλουθης απώλειας του στίγµατος. Επίγεια συστήµατα Επίγειες τεχνικές τηλεανίχνευσης (remote sensing) Η µεγαλύτερη πρόοδος στη µέτρηση των κυµατισµών τα τελευταία χρόνια έχει επιτευχθεί χάρη στην τηλεανίχνευση µέσω µικροκυµάτων. Επειδή τα ηλεκτροµαγνητικά κύµατα, ανάλογα µε το µήκος κύµατος, διασπείρονται µε ποικίλους µηχανισµούς στην επιφάνεια του ωκεανού, οι λειτουργικές αρχές των ραντάρ διαφέρουν. Στη συνέχεια αναφερόµαστε σε αισθητήρες για την παρακολούθηση των κυµατισµών σε πραγµατικό χρόνο, τοποθετώντας είτε στη ξηρά, είτε πάνω σε πλατφόρµα ή σε πλοίο που κινείται. 27