«ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ»

«ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ» ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ Β.5.6 Μελέτη Παρακολούθησης Εξελίξεων στις Μικρότερες Επιχειρήσεις Σεπτέμβριος 2014 ΚΟΙΝΟΠΡΑΞΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης «Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης»

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 3 1.1. Περιεχόμενο παραδοτέου... 3 2. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ... 4 2.1 Δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος... 4 2.2 Απολογισμός της πορείας των επιχειρήσεων το 2013... 6 2.3 Εκτιμήσεις για την πορεία των επιχειρήσεων το 2014 και προβλέψεις για το 2015... 13 2.4 Διερεύνηση των συνθηκών ανταγωνισμού και εξαγωγικός προσανατολισμός... 19 2.5 Επιβίωση στην οικονομική συγκυρία... 23 3. ΚΥΡΙΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ... 25 Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων 2

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρόν παραδοτέο «Παραδοτέο Β.5.6: Μελέτη Παρακολούθησης Εξελίξεων στις Μικρότερες Επιχειρήσεις» υποβάλλεται στο πλαίσιο της από 8.4.2014 Σύμβασης μεταξύ της Εταιρείας Ανάπτυξης και Τουριστικής Προβολής Αθηνών (ΕΑΤΑ ΑΕ) ως αναθέτουσας αρχής και της Κοινοπραξίας για το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων για την υλοποίηση του έργου «Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων». Το έργο χρηματοδοτείται από το Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ΑΤΤΙΚΗ 2007-2013. Το παρόν παραδοτέο αποτελεί την πρώτη μελέτη παρακολούθησης και αποτύπωσης της επιχειρηματικής εξέλιξης και των οικονομικών αποτελεσμάτων των ΑΕ και ΕΠΕ που εδρεύουν εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Αθηναίων. 1.1. Περιεχόμενο παραδοτέου Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι να καταγράψει πληροφορίες για την πορεία ενός πολύ μεγάλου κομματιού της οικονομίας που οροθετείται εντός του Δήμου Αθηναίων, η οποία αποτελείται από επιχειρήσεις μικρομεσαίου (ΜΜΕ) και πολύ μικρού (ΠΜΕ) μεγέθους. Η πλειοψηφία των εν λόγω επιχειρήσεων δεν υποχρεούνται στη δημοσίευση των οικονομικών τους στοιχείων, με συνέπεια η καταγραφή της εξέλιξής τους να μην καθίσταται εφικτή χωρίς τη διεξαγωγή πρωτογενούς έρευνας. Η έρευνα απευθύνεται σε ένα δείγμα συνολικά 308 επιχειρήσεων, στρωματοποιημένο βάσει κλάδου οικονομικής δραστηριότητας και νομικής μορφής. Ο διαχωρισμός κατά κλάδο δραστηριότητας έχει γίνει βάσει του συστήματος NACE Rev 2., ενώ η νομική μορφή αφορά κατά κύριο λόγο τις κατηγορίες ΟΕ, ΕΕ, ΑΕ και ΕΠΕ. Οι ερωτήσεις της έρευνας καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα ποιοτικών στοιχείων, τα οποία αφορούν τον απολογισμό της ετήσιας οικονομικής πορείας των επιχειρήσεων το 2013 (πωλήσεις, κέρδη, ρευστότητα, επενδύσεις, τραπεζικές και συνολικές υποχρεώσεις, απασχόληση), εκτιμήσεις για την πορεία τους το 2014 και προβλέψεις για το 2015 (πωλήσεις, επενδύσεις, υποχρεώσεις, ρευστότητα, κέρδη και απασχόληση), καθώς επίσης και απόψεις σχετικά με τις συνθήκες ανταγωνισμού που αντιμετωπίζουν. Επιπλέον, ένα ειδικό κομμάτι της έρευνας αναφέρεται στην οικονομική κρίση στην οποία έχει εισέλθει η ελληνική οικονομία, προσπαθώντας να καταγράψει πιθανές επιπτώσεις και μέτρα αντιμετώπισης. Στη συνέχεια (ενότητα 2) αναλύονται τα κύρια αποτελέσματα της έρευνας πεδίου, ενώ στο παράρτημα Α παρουσιάζονται αναλυτικά οι πίνακες με τις ποσοστιαίες κατανομές των απαντήσεων των επιχειρήσεων ανά κλάδο και νομική μορφή. Στο παράρτημα Β επισυνάπτεται το ερωτηματολόγιο της έρευνας. Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης «Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης»

2. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 2.1 Δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος Η έρευνα απευθύνεται σε ένα δείγμα συνολικά 308 εταιρειών, στρωματοποιημένο βάσει κλάδου οικονομικής δραστηριότητας και νομικής μορφής. Ο διαχωρισμός κατά κλάδο δραστηριότητας έγινε βάσει του συστήματος κωδικοποίησης NACE Rev. 2, το οποίο κατατάσσει τις επιχειρήσεις σε κατηγορίες Κωδικών Αριθμών Δραστηριότητας (ΚΑΔ). Προκειμένου να εξασφαλισθεί η αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος από τον πληθυσμό των επιχειρήσεων που εδρεύουν εντός των διοικητικών ορίων του δήμου Αθηναίων και να γενικευτούν τα συμπεράσματα στον ευρύτερο πληθυσμό, χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της ενστρωμάτωσης (stratified random sampling), βάσει της οποίας ο πληθυσμός κατανέμεται σε ομάδες ιδίων χαρακτηριστικών των στρωμάτων (strata). Χαρακτηριστικότερες ομάδες είναι ο κλάδος άσκησης επιχειρηματικής δραστηριότητας (Κωδικοί ΚΑΔ) και η νομική μορφή. Η παρουσίαση και ανάλυση των αποτελεσμάτων της έρευνας επικεντρώνεται στις εξής κατηγορίες δραστηριότητας: χονδρικό εμπόριο 1, λιανικό εμπόριο 2 και δραστηριότητες υπηρεσιών εστίασης 3, εκδοτικές δραστηριότητες 4 και δραστηριότητες ταξιδιωτικών πρακτορείων 5. Η επιλογή έγινε βάσει του υψηλότερου μεριδίου συμμετοχής των συγκεκριμένων ΚΑΔ στην κατανομή του δείγματος. Η στρωματοποίηση βάσει νομικής μορφής αφορά τις κατηγορίες ΑΕ, ΟΕ, ΕΕ, ΕΠΕ Μονοπρόσωπες ΕΠΕ και λοιπές νομικές μορφές 6. Διάγραμμα 2-1. Δημογραφικά στοιχεία δείγματος % κατανομή ανά ΚΑΔ % κατανομή ανά νομική μορφή 1 ΚΑΔ: 46 2 ΚΑΔ: 47 3 ΚΑΔ: 56 4 ΚΑΔ: 58 5 ΚΑΔ: 79 6 Ως λοιπές καταχωρούνται οι: αστικές εταιρείες, μονοπρόσωπες ιδιωτικές κεφαλαιουχικές εταιρίες καθώς και άλλες Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων 4

Η πλειοψηφία των επιχειρήσεων του δείγματος αποτελείται από Ε.Π.Ε. Μονοπρόσωπες ΕΠΕ (45% περίπου). Το δείγμα αποτελείται επίσης από Ομόρρυθμες Εταιρείες (Ο.Ε) σε ποσοστό 29,55%, από Ετερόρρυθμες Εταιρείες (Ε.Ε) οι οποίες καλύπτουν το 19,8% του δείγματος, καθώς και από εταιρείες που λειτουργούν υπό λοιπές νομικές μορφές (ΙΚΕ, κλπ.) με μερίδιο συμμετοχής στο δείγμα 5,52%. Το μικρότερο μερίδιο κατέχουν οι ανώνυμες εταιρείες (Α.Ε) με ποσοστό 2,6%. Οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον εμπορικό τομέα με ΚΑΔ 46 και 47 (χονδρικό και λιανικό εμπόριο, με εξαίρεση το εμπόριο μηχανοκίνητων οχημάτων και μοτοσικλετών) καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μερίδιο του δείγματος με ποσοστό εμφάνισης 29%, ενώ το σύνολο των υπόλοιπων υπό παρακολούθηση δραστηριοτήτων με ΚΑΔ 56, 58 και 79 (εστίασης, ταξιδιωτικές και εκδοτικές) καταλαμβάνουν το 13,5% του δείγματος. Το υπόλοιπο 57,4% του δείγματος κατανέμεται συνολικά σε 41 ΚΑΔ. Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων 5

2.2 Απολογισμός της πορείας των επιχειρήσεων το 2013 Ο ετήσιος απολογισμός της πορείας των επιχειρήσεων πραγματοποιείται μέσα από μία σειρά ερωτήσεων σχετικά με την εξέλιξη των πωλήσεων, των κερδών προ φόρου, των συνθηκών ρευστότητας, των πάγιων επενδύσεων, των τραπεζικών και συνολικών υποχρεώσεων, καθώς και την καταγραφή της δυναμικής της απασχόλησης για το έτος 2013 έναντι του 2012 (ερωτήσεις 2.1-2.7). Οι απαντήσεις των επιχειρήσεων παρουσιάζονται αναλυτικά στους πίνακες Α1-Α5 του παραρτήματος Α. Στην παρούσα ενότητα πραγματοποιείται η αποτύπωση και αξιολόγηση των απαντήσεων συνολικά, καθώς και για επιλεγμένες κατηγορίες άσκησης οικονομικής δραστηριότητας, μέσω του υπολογισμού των σχετικών ισορροπιών τους. Οι ισορροπίες ισούνται με τη διαφορά μεταξύ των σταθμισμένων μέσων όρων των θετικών και αρνητικών απαντημένων επιλογών, υπολογισμένες ως ποσοστά επί των συνολικών απαντήσεων. Συγκεκριμένα, στην παρούσα ενότητα ισορροπίες υπολογίζονται για τις ερωτήσεις 2.1-2.7, όπου οι πέντε επιλογές που προσφέρονται προς απάντηση είναι «σημαντικά υψηλότερες», «υψηλότερες», «περίπου στάσιμες», «χαμηλότερες» και «σημαντικά χαμηλότερες». Οι δύο πρώτες θεωρούνται θετικές επιλογές, η τρίτη ουδέτερη και οι δύο τελευταίες αρνητικές. Αν υποθέσουμε ότι, οι ποσοστιαίες κατανομές των απαντημένων παραπάνω πέντε επιλογών κωδικοποιούνται αντιστοίχως σε ΘΘ, Θ, Ο, Α, ΑΑ έτσι ώστε ΘΘ + Θ + Ο + Α + ΑΑ = 100, τότε η ισορροπία (Ι) για κάθε απάντηση υπολογίζεται ως εξής: Ι = (ΘΘ + 1 / 2Θ) ( 1 / 2Α + ΑΑ) Οι τιμές των ισορροπιών κυμαίνονται από -100, όταν όλοι επιλέγουν την αρνητικότερη απάντηση, μέχρι +100, όταν όλοι επιλέγουν τη θετικότερη απάντηση. Κατά συνέπεια, μικρές (θετικές ή αρνητικές) ισορροπίες υποδηλώνουν συνολικά ουδετερότητα. Σημειώνεται ότι, μία θετική/αρνητική ισορροπία δεν ερμηνεύεται πάντα και ως μία ευνοϊκή/ μη ευνοϊκή κατάσταση για την επιχείρηση. Η ερμηνεία της εξαρτάται από το πώς έχει τεθεί η ερώτηση, καθώς και από το ευρύτερο αντικείμενο της έρευνας. Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης «Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης»

Διάγραμμα 2-2: Απολογισμός πωλήσεων 2013 έναντι 2012 (ισορροπίες απαντήσεων) -70-50 -30-10 10 ΣΥΝΟΛΟ -36,4 Α.Ε Ε.Ε Ε.Π.Ε - Μονοπρόσωπη Ε.Π.Ε Λοιπές Κατηγορίες Ο.Ε -47,4-31,3-31,3-30,0-38,1 Χονδρικό εμπόριο Λιανικό εμπόριο Εστίαση Εκδόσεις Ταξιδιωτικά πρακτορεία -52,6-43,3-31,7-5,0 10,0 Ιδιαίτερα αρνητικός κρίνεται ο απολογισμός αναφορικά με την πορεία των πωλήσεων το 2013 έναντι του 2012. Εξειδικεύοντας, η πλειοψηφία των συμμετεχόντων (περίπου 60%) δήλωσε ότι ο κύκλος εργασιών της επιχείρησης κατέγραψε μείωση το 2013 έναντι του 2012, με τη συντριπτική πλειοψηφία αυτών να αναφέρει ότι η συρρίκνωση του κύκλου εργασιών ξεπέρασε το 10%. Ως αποτέλεσμα, οι σχετικές ισορροπίες απαντήσεων υπολογίζονται σε ιδιαίτερα αρνητικά επίπεδα (- 36,4). Εξειδικεύοντας την ανάλυση σε επίπεδο νομικής μορφής, τις πλέον αρνητικές ισορροπίες απαντήσεων σημειώνουν οι Ομόρρυθμες Εταιρείες (-38,1), με το ποσοστό των επιχειρήσεων που εμφάνισαν μείωση του κύκλου εργασιών να εμφανίζεται ελαφρώς υψηλότερο σε σχέση με το σύνολο. Σε επίπεδο κλάδου, αξίζει να δοθεί έμφαση στην κατηγορία των ταξιδιωτικών πρακτορείων, η οποία καταγράφει θετικές ισορροπίες απαντήσεων (+10), καθώς το 47% περίπου των επιχειρήσεων δηλώνει πως σημείωσαν αύξηση των πωλήσεων το 2013. Αντίθετα, σε ιδιαίτερα αρνητικά επίπεδα καταγράφεται η ισορροπία απαντήσεων στον κλάδο του λιανικού εμπορίου (-52,6), με το 70% των συμμετεχόντων να δηλώνει μείωση των πωλήσεων για το 2013, με την πλειοψηφία μάλιστα να προσδιορίζει ότι η εν λόγω μείωση ξεπέρασε το 10% σε σχέση με το 2012. Τα αρνητικά αποτελέσματα της παρούσας αρνητικής οικονομικής συγκυρίας, αποτυπώνονται τόσο στη συρρίκνωση του κύκλου εργασιών των επιχειρήσεων, όπως αναλυτικά παρουσιάσθηκε ανωτέρω, όσο και στην επιδείνωση των συνθηκών κερδοφορίας. Ειδικότερα, η πλειοψηφία των συμμετεχόντων στην έρευνα (60% περίπου) δήλωσε ότι τα προ φόρου κέρδη σημείωσαν απώλειες, οι οποίες (για τις περισσότερες επιχειρήσεις) ξεπέρασαν το 10%. Ως αποτέλεσμα η σχετική ισορροπία απαντήσεων καταγράφεται σε έντονα αρνητικά επίπεδα (-35,7), ήτοι στα ίδια επίπεδα με αυτά που καταγράφηκαν κατά τον απολογισμό των πωλήσεων. Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων 7

Διάγραμμα 2-3: Απολογισμός κερδών 2013 έναντι 2012 (ισορροπίες απαντήσεων) -50-45 -40-35 -30-25 -20-15 -10-5 0 ΣΥΝΟΛΟ -35,7 Α.Ε Ε.Ε Ε.Π.Ε - Μονοπρόσωπη Ε.Π.Ε Λοιπές Κατηγορίες Ο.Ε -48,1-38,4-31,9-25,0 0,0 Χονδρικό εμπόριο Λιανικό εμπόριο Εστίαση Εκδόσεις Ταξιδιωτικά πρακτορεία -44,7-37,9-26,9-14,3-5,6 Εξειδικεύοντας την ανάλυση, τη σημαντικότερη επιδείνωση των προ φόρου κερδών σημειώνουν οι εταιρείες που λειτουργούν υπό τη μορφή της Ε.Ε. (-48,1). Σημαντική επιδείνωση των συνθηκών κερδοφορίας καταγράφουν και οι Ομόρρυθμες Εταιρείες (-38,4) οι οποίες σημειώνουν αντίστοιχα αρνητικές ισορροπίες και κατά τον απολογισμό των πωλήσεων. Σε επίπεδο κλάδου, και σε αυτή την περίπτωση οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στο λιανικό εμπόριο καταγράφουν την πλέον αρνητική ισορροπία απαντήσεων (-44,7), καθώς το 70% δηλώνει μείωση των προ φόρου κερδών για το 2013. Στους κλάδους των εκδόσεων και των ταξιδιωτικών πρακτορείων, ο αριθμός των επιχειρήσεων που σημειώνουν βελτίωση των συνθηκών κερδοφορίας ουσιαστικά ισούται με τον αριθμό των επιχειρήσεων που καταγράφουν επιδείνωση. Ωστόσο, το γεγονός ότι η επιδείνωση που σημειώνει η δεύτερη κατηγορία επιχειρήσεων είναι πιο έντονη έναντι της βελτίωσης που σημειώνει η πρώτη κατηγορία, έχει ως αποτέλεσμα οι σχετικές ισορροπίες απαντήσεων να διαμορφώνονται σε χαμηλά και αρνητικά επίπεδα. Οι επιπτώσεις της ύφεσης και της ευρύτερης συρρίκνωσης της οικονομικής δραστηριότητας έχει επηρεάσει και τις συνθήκες ρευστότητας που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις, με τη συντριπτική πλειοψηφία (64% περίπου) των συμμετεχόντων να απαντά ότι το επίπεδο ρευστότητας επιδεινώθηκε το 2013. Ως αποτέλεσμα, η σχετική ισορροπία απαντήσεων διαμορφώνεται σε έντονα αρνητικά επίπεδα (-42,8). Σε επίπεδο κλάδου, ακόμα πιο αρνητικές καταγράφονται οι σχετικές ισορροπίες στο λιανικό εμπόριο (-54,4) καθώς πάνω από το 70% των επιχειρήσεων θεωρεί ότι το επίπεδο ρευστότητας τους επιδεινώθηκε σημαντικά. Και σε αυτή την περίπτωση οι κλάδοι των ταξιδιωτικών πρακτορείων και των εκδόσεων σημειώνουν (συγκριτικά με το σύνολο) τις λιγότερο δυσμενείς απαντήσεις, με τις σχετικές ισορροπίες απαντήσεων να διαμορφώνονται σε αρνητικά αλλά πιο ήπια επίπεδα. Σε όρους νομικής μορφής, τις μεγαλύτερες αντιστάσεις έναντι της επιδείνωσης των συνθηκών ρευστότητας σημειώνουν οι Ανώνυμες Εταιρείες με τη σχετική ισορροπία απαντήσεων να Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων 8

διαμορφώνεται στο -21,4, αποτελώντας με διαφορά την καλύτερη επίδοση συγκριτικά με τις λοιπές κατηγορίες. Διάγραμμα 2-4: Απολογισμός επιπέδου ρευστότητας 2013 έναντι 2012 (ισορροπίες απαντήσεων) -60-50 -40-30 -20-10 0 ΣΥΝΟΛΟ -42,8 Α.Ε Ε.Ε Ε.Π.Ε - Μονοπρόσωπη Ε.Π.Ε Λοιπές Κατηγορίες Ο.Ε -48,2-50,0-43,3-36,3-21,4 Χονδρικό εμπόριο Λιανικό εμπόριο Εστίαση Εκδόσεις Ταξιδιωτικά πρακτορεία -54,4-44,8-46,7-35,0-26,7 Η επιδείνωση των συνθηκών ρευστότητας των επιχειρήσεων αντικατοπτρίζεται έντονα και στην αύξηση που εμφανίζουν οι υποχρεώσεις τους κυρίως προς τον Δημόσιο Τομέα, καθώς οι αντίστοιχες υποχρεώσεις προς τις Τράπεζες έχουν παραμείνει σε γενικές γραμμές σταθερές. Εξειδικεύοντας, σύμφωνα με την επεξεργασία των στοιχείων προκύπτει ότι το 55% των επιχειρήσεων του δείγματος είχε υποχρεώσεις προς τραπεζικά ιδρύματα το 2013. Για την πλειοψηφία αυτών των επιχειρήσεων (περίπου 51%) οι εν λόγω υποχρεώσεις παρέμειναν σταθερές. Ωστόσο, η σχετική ισορροπία καταγράφεται σε οριακά θετικά επίπεδα (+7,2) δεδομένου ότι οι επιχειρήσεις που δηλώνουν αύξηση των υποχρεώσεων τους προς τις τράπεζες υπερισχύουν αριθμητικά έναντι αυτών που δηλώνουν σχετική μείωση (30% έναντι 19%). Εστιάζοντας στην ανάλυση ανά κλάδο προκύπτει ιδιαίτερα αρνητική ισορροπία απαντήσεων στις δραστηριότητες των ταξιδιωτικών πρακτορείων (-31,3) με την πλειοψηφία των συμμετεχόντων να δηλώνει ότι οι υποχρεώσεις τους προς τον τραπεζικό τομέα περιορίσθηκαν αισθητά. Αντίθετα, ιδιαίτερα υψηλές (συγκρινόμενες με το σύνολο) καταγράφονται οι ισορροπίες απαντήσεων στους κλάδους της εστίασης και των εκδόσεων (+25,0 και +20,0 αντίστοιχα). Σε όρους νομικής μορφής, στην κατηγορία των Ανώνυμων Εταιρειών καταγράφεται το υψηλότερο μερίδιο επιχειρήσεων με υποχρεώσεις προς τράπεζες (75%), με τη πλειοψηφία των οποίων να σημειώνει μείωση των υποχρεώσεων τους. Ως αποτέλεσμα, η σχετική ισορροπία απαντήσεων διαμορφώνεται σε ιδιαίτερα αρνητικά επίπεδα συγκρινόμενη με το σύνολο (-16,7) Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων 9

Διάγραμμα 2-5: Απολογισμός υποχρεώσεων 2013 έναντι 2012 (ισορροπίες απαντήσεων) Προς Τράπεζες -40-30 -20-10 0 10 20 30 ΣΥΝΟΛΟ 7,2 Α.Ε -16,7 Ε.Ε -3,9 Ε.Π.Ε - Μονοπρόσωπη Ε.Π.Ε 4,5 Λοιπές Κατηγορίες 16,7 Ο.Ε 23,8 Χονδρικό εμπόριο -6,3 Λιανικό εμπόριο 3,0 Εστίαση 25,0 Εκδόσεις 20,0 Ταξιδιωτικά πρακτορεία -31,3 Προς Δημόσιους Φορείς 0 10 20 30 40 50 60 ΣΥΝΟΛΟ 32,3 Α.Ε Ε.Ε Ε.Π.Ε - Μονοπρόσωπη Ε.Π.Ε Λοιπές Κατηγορίες Ο.Ε 6,3 16,7 28,1 27,9 46,5 Χονδρικό εμπόριο Λιανικό εμπόριο Εστίαση Εκδόσεις Ταξιδιωτικά πρακτορεία 10,0 17,9 26,0 46,7 55,0 Αντίθετα με τις υποχρεώσεις προς τράπεζες, για την πλειοψηφία των επιχειρήσεων (51%) καταγράφεται αύξηση των υποχρεώσεων προς το Δημόσιο το 2013, με αποτέλεσμα η σχετική πλειοψηφία να διαμορφώνεται σε ιδιαίτερα θετικά επίπεδα (+32,3). Σε επίπεδο κλάδου οι σχετικές ισορροπίες καταγράφονται ακόμα υψηλότερες στην εστίαση και στις εκδόσεις (+46,7 και +55,0 αντίστοιχα), με το ποσοστό των επιχειρήσεων που δηλώνουν αύξηση των υποχρεώσεων προς το Δημόσιο να ξεπερνά το 70%.. Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων 10

Διάγραμμα 2-6: Απολογισμός επενδύσεων παγίου κεφαλαίου 2013 έναντι 2012 (κατανομή απαντήσεων) Δεν υπήρξαν επενδύσεις, 78,2% Υψηλότερες, 7,3% Σημαντικά Υψηλότερες, 2,1% Περίπου στάσιμες, 9,7% Σημαντικά Χαμηλότερες, 2,4% Χαμηλότερες, 0,3% Η συντριπτική πλειοψηφία (78%) των επιχειρήσεων της έρευνας δηλώνουν ότι δεν πραγματοποίησαν επενδύσεις παγίου κεφαλαίου το 2013. Για το υπόλοιπο 22% που πραγματοποίησε σχετικές επενδύσεις, η πλειοψηφία (που αντιστοιχεί ωστόσο στο 9,3% των συμμετεχόντων) δήλωσε αύξηση των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου, με αποτέλεσμα η σχετική ισορροπία απαντήσεων να διαμορφώνεται σε θετικά επίπεδα (+14,3). Σε επίπεδο κλάδου την υψηλότερη ισορροπία εμφανίζει αυτός της εστίασης (+50), ωστόσο και σε αυτή την περίπτωση η συντριπτική πλειοψηφία (86%) δηλώνει ότι δεν πραγματοποίησε τέτοιου είδους επενδύσεις το 2013. Διάγραμμα 2-7: Απολογισμός επενδύσεων παγίου κεφαλαίου 2013 έναντι 2012 (ισορροπίες απαντήσεων) -20-10 0 10 20 30 40 50 ΣΥΝΟΛΟ 14,3 Α.Ε Ε.Ε Ε.Π.Ε - Μονοπρόσωπη Ε.Π.Ε Λοιπές Κατηγορίες Ο.Ε -16,7 3,8 20,0 27,3 50,0 Χονδρικό εμπόριο Λιανικό εμπόριο Εστίαση Εκδόσεις Ταξιδιωτικά πρακτορεία 12,5 12,5 25,0 35,7 50,0 Αναφορικά με την απασχόληση, η πλειοψηφία των συμμετεχόντων στην έρευνα (63%) δήλωσε ότι δεν μετέβαλε ουσιαστικά τις θέσεις απασχόλησης στην επιχείρηση του. Ωστόσο, η μείωση των θέσεων απασχόλησης αποτέλεσε τη δεύτερη πιο δημοφιλή απάντηση, καθώς επιλέχθηκε από το Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων 11

27% περίπου των επιχειρήσεων (έναντι 10% που δήλωσαν αύξηση). Ως αποτέλεσμα, η σχετική ισορροπία απαντήσεων διαμορφώνεται σε αρνητικά επίπεδα (-12,9). Σε επίπεδο κλάδου, ακόμα πιο αρνητικές καταγράφονται οι ισορροπίες στο χονδρικό και λιανικό εμπόριο (-19,6 και -19,2 αντίστοιχα), κυρίως εξαιτίας της μετατόπισης των επιλογών από τη στασιμότητα στη μείωση των θέσεων απασχόλησης. Διάγραμμα 2-8: Απολογισμός θέσεων απασχόλησης 2013 έναντι 2012 (ισορροπίες απαντήσεων) -25-20 -15-10 -5 0 ΣΥΝΟΛΟ -12,9 Α.Ε Ε.Ε Ε.Π.Ε - Μονοπρόσωπη Ε.Π.Ε Λοιπές Κατηγορίες Ο.Ε -22,7-20,0-18,8-9,7-9,3 Χονδρικό εμπόριο Λιανικό εμπόριο Εστίαση Εκδόσεις Ταξιδιωτικά πρακτορεία -19,6-19,2-15,0-12,5-13,3 Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων 12

2.3 Εκτιμήσεις για την πορεία των επιχειρήσεων το 2014 και προβλέψεις για το 2015 Η καταγραφή των εκτιμήσεων και προβλέψεων των επιχειρήσεων του δείγματος για τα έτη 2014 και 2015 αντίστοιχα, πραγματοποιείται μέσω της διερεύνησης της πορείας των πωλήσεων, των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου, των κερδών προ φόρου, των υποχρεώσεων προς τις τράπεζες και το Δημόσιο, του επιπέδου ρευστότητας, καθώς και της απασχόλησης για τα εν λόγω έτη. Η μεθοδολογία που χρησιμοποιείται για την ανάλυση των αποτελεσμάτων αφορά και πάλι τον υπολογισμό των ισορροπιών των απαντήσεων. Συγκεκριμένα για τις ερωτήσεις 3.1 και 4.1 προσφέρονται τρεις επιλογές προς απάντηση, «ανοδική» (Θ), «στάσιμη» (Ο), «καθοδική» (Α), εκ των οποίων η πρώτη θεωρείται θετική, η δεύτερη ουδέτερη και η τρίτη αρνητική. Ακολουθώντας την λογική που έχει περιγραφεί στην προηγούμενη ενότητα και δεδομένου ότι πλέον υπάρχουν τρεις (και όχι πέντε) εναλλακτικές έτσι ώστε Θ + Ο + Α = 100, η ισορροπία (Ι) για κάθε απάντηση υπολογίζεται ως εξής: Ι = Θ - Α Όπως και πριν, το εύρος των τιμών των ισορροπιών κυμαίνεται μεταξύ -100 (όλοι διαλέγουν την αρνητική απάντηση) και +100 (όλοι διαλέγουν την θετική απάντηση). Η ερμηνεία της ισορροπίας εξαρτάται και πάλι από το αντικείμενο που διερευνάται. Διάγραμμα 2-9:. Εκτιμήσεις 2014 και προβλέψεις 2015 (ισορροπίες απαντήσεων, σύνολο επιχειρήσεων) 2014 (εκτιμήσεις) 2015 (προβλέψεις) Πωλήσεις -6,3 16,3 Κέρδη -15,4 3,4 Υποχρεώσεις προς Δημόσιο 26,3 20,5 Υποχρεώσεις προς Τράπεζες Επενδύσεις Παγίου Κεφαλαίου -5,9 0,4 4,5 2,2 Ρευστότητα-27,8-0,9 Απασχόληση -6,9 6,1 Αντιπαραθέτοντας τις πληροφορίες του 2013 με το 2014 και το 2015, αποτυπώνεται σταδιακή μεταστροφή των επιχειρηματικών προσδοκιών όπως προκύπτει βάσει της πορείας των σημαντικότερων παραμέτρων επιχειρηματικής δραστηριότητας. Ειδικότερα, για το 2014 παρατηρείται σε γενικές γραμμές μικρή μετακίνηση των αρνητικών απαντήσεων προς τις πιο ουδέτερες, με αποτέλεσμα οι σχετικές ισορροπίες απαντήσεων για τα βασικότερα μεγέθη να παραμένουν αρνητικές, σημειώνοντας ωστόσο σημαντική βελτίωση. Η Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων 13

μεταστροφή των προσδοκιών συνεχίζεται πιο έντονη για το 2015, όπου πλέον οι απαντήσεις διαμορφώνονται συνολικά πιο αισιόδοξες, με τις σχετικές ισορροπίες απαντήσεων πλέον να διαμορφώνονται σε χαμηλά αλλά θετικά επίπεδα. Σε κάθε περίπτωση ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι ο χρονικός ορίζοντας αποτελεί σημαντικό παράγοντα για το αποτέλεσμα, καθώς η δυνατότητα πρόβλεψης γίνεται πιο δύσκολη όσο απομακρύνεται χρονικά από το παρόν. Επιπλέον, η δυνατότητα πρόβλεψης γίνεται ακόμα πιο δύσκολη αν ληφθούν υπόψη οι εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες που συντρέχουν στην ελληνική οικονομία και επιχειρηματικότητα. Αναφορικά με τις πωλήσεις οι εκτιμήσεις για το 2014 διαμορφώνονται σε γενικές γραμμές πιο αισιόδοξες σε σχέση με τον απολογισμό του 2013. Ωστόσο, η σχετική πλειοψηφία των επιχειρήσεων (37%) εκτιμά ότι και το 2014 θα είναι έτος συρρίκνωσης για τις πωλήσεις, με αποτέλεσμα η σχετική ισορροπία να εξακολουθεί να διαμορφώνεται σε οριακά αρνητικά επίπεδα (- 6,3). Ωστόσο, η εικόνα αλλάζει για το 2015 με έντονη μεταστροφή των προβλέψεων, καθώς πλέον η πλειοψηφία (43%) θεωρεί ότι θα σημειώσει αύξηση των πωλήσεων. Ως αποτέλεσμα η σχετική ισορροπία απαντήσεων διαμορφώνεται πλέον σε 16,3. Σε επίπεδο νομικής μορφής, οι προβλέψεις για το 2015 για τις Α.Ε διαμορφώνουν δύο φορές πιο αισιόδοξη άποψη σε σχέση με τις προσδοκίες του 2014 με αντίστοιχες τιμές ισορροπίας 57,14 και 25 αντίστοιχα. Οι ΕΠΕ και Ε.Ε διαμορφώνουν μεταστροφή κλίματος από απαισιόδοξες προσδοκίες για το 2014 σε αισιόδοξες προβλέψεις για το 2015, ενώ οι Ο.Ε προβλέπουν σχετική σταθερότητα. Σε επίπεδο δραστηριότητας, αισθητά πιο αισιόδοξο κλίμα για το 2015 διαμορφώνεται στον τομέα του εμπορίου, με τιμές ισορροπίας -10,7 (από -24,17) ως προς το λιανικό και +38,1 (από 3,13) ως προς το χονδρικό. Οι δραστηριότητες ταξιδιωτικών πρακτορείων διαμορφώνουν έντονα πιο αισιόδοξο κλίμα για το 2015 σε σχέση με το 2014, ενώ μεταστροφή του κλίματος διαμορφώνεται και στις υπηρεσίες εστίασης. Διάγραμμα 2-10: Προσδοκίες και προβλέψεις, πωλήσεις 2014-2015 (ισορροπίες απαντήσεων) Ισορροπίες απαντήσεων ανα νομική μορφή Ισορροπίες απαντήσεων ανα ΚΑΔ Αναφορικά με τις επενδύσεις παγίου κεφαλαίου, οι σχετικές προσδοκίες και προβλέψεις κρίνονται ιδιαίτερα μετριοπαθείς, καθώς η συντριπτική πλειοψηφία (> 80%) εκτιμά ότι δεν θα πραγματοποιήσει σχετικές δαπάνες. Οι σχετικές ισορροπίες ωστόσο διαμορφώνονται σε θετικά Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων 14

επίπεδα (4,5 για το 2014 και 2,2 για το 2015), γεγονός που υποδηλώνει ότι ο αριθμός των επιχειρήσεων που προτίθεται να αυξήσει τις εν λόγω δαπάνες υπερβαίνει τον αντίστοιχο αριθμό επιχειρήσεων που προτίθεται να προβεί σε μείωση. Σε επίπεδο νομικής μορφής, οι Α.Ε προβλέπουν σημαντικό περιορισμό των επενδύσεων με ισορροπία απαντήσεων (-50) για το 2015 σε σχέση με τις προσδοκίες σταθερότητας για το 2014. Εξίσου περιορισμό των επενδύσεων προβλέπουν οι Ε.Ε και λοιπές κατηγορίες με τιμές -9,3 και -15,3 αντίστοιχα. Ανα κατηγορία οικονομικής δραστηριότητας, οι προβλέψεις για το 2015 σχετικά με τις πάγιες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου διαμορφώνουν σχετική απομείωση. Ειδικότερα, ο εμπορικός τομέας και κυρίως το λιανικό εμπόριο προβλέπει περιορισμό των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου με τιμή ισορροπίας -12,5 σε σχέση με την σταθερότητα που διαμορφώθηκε για τις προσδοκίες του 2014 (τιμή ισορροπίας: 0). Εξίσου περιορισμό των επενδύσεων αναμένεται και για τις δραστηριότητες ταξιδιωτικών πρακτορείων με τιμή ισορροπίας -16,67 για το 2015. Διάγραμμα 2-11: Προσδοκίες και προβλέψεις, επενδύσεις 2014-2015 (ισορροπίες απαντήσεων) Ισορροπίες απαντήσεων ανα νομική μορφή Ισορροπίες απαντήσεων ανα ΚΑΔ Οι σχετικές προσδοκίες και προβλέψεις αναφορικά με το επίπεδο των προ φόρου κερδών, ακολουθούν σε γενικές γραμμές τις αντίστοιχες προσδοκίες για την πορεία των πωλήσεων. Ειδικότερα, για το τρέχον έτος η σχετική πλειοψηφία (41%) εκτιμά ότι τα κέρδη θα μειωθούν περαιτέρω, με τη σχετική ισορροπία ωστόσο να διαμορφώνεται σε πιο ήπια επίπεδα έναντι του 2013 (-15,4). Η εικόνα αλλάζει για το 2015 καθώς η πλειοψηφία (34,6%) προβλέπει αύξηση των κερδών, με αποτέλεσμα η σχετική ισορροπία να καταγράφεται σε οριακά θετικά επίπεδα (3,4). Σε επίπεδο νομικής μορφής, οι προβλέψεις για το 2015 διαμορφώνονται σταθερές προς αισιόδοξες για το σύνολο των κατηγοριών, με εξαίρεση τις Ο.Ε.. Σε επίπεδο κλάδου, ο τομέας του χονδρικού εμπορίου εκφράζει σημαντικά πιο αισιόδοξο κλίμα για το 2015, ενώ το λιανικό εμπόριο κυμαίνεται σε αρνητικά επίπεδα με παρόμοιες τιμές ισορροπίας (-28,5 και -29,5) τόσο για τις προσδοκίες του 2014 όσο και για τις προβλέψεις του 2015. Αναφορικά με τις δραστηριότητες ταξιδιωτικών πρακτορείων και τις εκδοτικές δραστηριότητες διαμορφώνεται κλίμα σταθερότητας σχετικά με τις προβλέψεις για το 2015, ενώ αισιοδοξία για σημαντικότερα κέρδη το 2015 διαμορφώνεται για τον κλάδο των υπηρεσιών εστίασης. Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων 15

Διάγραμμα 2-12: Προσδοκίες και προβλέψεις, κέρδη προ φόρων 2014-2015 (ισορροπίες απαντήσεων) Ισορροπίες απαντήσεων ανα νομική μορφή Ισορροπίες απαντήσεων ανα ΚΑΔ Οι σχετικές προσδοκίες και προβλέψεις σχετικά με την εξέλιξη των θέσεων απασχόλησης των επιχειρήσεων αξιολογούνται ιδιαίτερα μετριοπαθείς, καθώς η συντριπτική πλειοψηφία (>65%) των συμμετεχόντων στην έρευνα εκτιμά ότι δε θα μεταβάλει τις θέσεις απασχόλησης της επιχείρησης της επόμενη διετία (2014-2015). Ωστόσο, το μερίδιο των επιχειρήσεων που δηλώνουν ότι θα προβούν σε προσλήψεις ενισχύεται συνεχώς έναντι αυτών που απαντούν με απολύσεις, με αποτέλεσμα η σχετική ισορροπία απαντήσεων να βελτιώνεται συνεχώς και από αρνητικά επίπεδα για το 2014 (-6,9) να διαμορφώνεται σε θετικά επίπεδα για το 2015 (+6,1). Σε επίπεδο νομικής μορφής δε σημειώνονται ιδιαίτερες αποκλίσεις από τη γενικότερη τάση. Περισσότερο αισιόδοξες είναι οι ΕΠΕ με τιμή ισορροπίας +10 για τις προβλέψεις του 2015 σε σχέση την τιμή -5 για τις τρέχουσες προσδοκίες. Στο ίδιο πλαίσιο θετικής μεταστροφής του κλίματος καταγράφονται και οι Ο.Ε και οι Ε.Ε., ενώ σταθερότητα διαμορφώνεται για τις Α.Ε. Στο ίδιο πλαίσιο αισιόδοξων προβλέψεων για το 2015 κινούνται στο σύνολό τους οι κλάδοι ενδιαφέροντος, με εξαίρεση το λιανικό εμπόριο, το οποίο καταγράφει αρνητικό ισοζύγιο τόσο για το 2014 όσο και για το 2015. Επίσης, τόσο οι δραστηριότητες εστίασης όσο και οι εκδοτικές δραστηριότητες σημειώνουν το 2015 αισθητή βελτίωση του κλίματος αναφορικά με την απασχόληση. Διάγραμμα 2-13: Προσδοκίες και προβλέψεις, επίπεδο απασχόλησης 2014-2015 (ισορροπίες απαντήσεων) Ισορροπίες απαντήσεων ανα νομική μορφή Ισορροπίες απαντήσεων ανα ΚΑΔ Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων 16

Αναφορικά με τις συνθήκες ρευστότητας και συγκριτικά με τα υπόλοιπα υπό εξέταση μεγέθη, οι σχετικές προσδοκίες και προβλέψεις των επιχειρήσεων καταγράφονται λιγότερο αισιόδοξες. Ειδικότερα, η σχετική πλειοψηφία (45%) εκτιμά ότι και κατά το τρέχον έτος οι συνθήκες ρευστότητας θα σημειώσουν επιδείνωση, με το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων να διαμορφώνεται αρνητικό (-27,8). Αναφορικά με τις προβλέψεις για το 2015 η πλειοψηφία μετακινείται προς την ουδετερότητα (αμετάβλητες συνθήκες ρευστότητας), με τη σχετική ισορροπία απαντήσεων να διαμορφώνεται σχεδόν μηδενική. Σε επίπεδο νομικής μορφής, το αρνητικό κλίμα σχετικά με το επίπεδα ρευστότητας περιορίζεται σημαντικά για τις Ε.Ε και για τις Ο.Ε χωρίς εν τέλει οι θετικές απαντήσεις να ξεπερνάνε τις αρνητικές. Μεταστροφή κλίματος παρατηρείται και για τις ΕΠΕ (από 27,6 το 2014 σε + 9,76 το 2015). Σε επίπεδο κλάδου, το χονδρικό εμπόριο από αρνητικές προσδοκίες για το 2014 (-35,7) διαμορφώνει θετική πρόβλεψη για το 2015 (+20). Στο λιανικό εμπόριο το αρνητικό κλίμα παραμένει αναφορικά με τις προβλέψεις για το 2015 αλλά σε περιορισμένη κλίμακα. Στο ίδιο πλαίσιο με το λιανικό εμπόριο κινείτο και ο κλάδος με τις εκδοτικές δραστηριότητες. Οι δραστηριότητες των ταξιδιωτικών πρακτορείων παρουσιάζουν αισιοδοξία τόσο για τις προσδοκίες του 2014 όσο και για τις προβλέψεις του 2015, ενώ οι δραστηριότητες του κλάδου εστίασης διαμορφώνουν σταθερότητα. Διάγραμμα 2-14: Προσδοκίες και προβλέψεις, επίπεδο ρευστότητας 2014-2015 (ισορροπίες απαντήσεων) Ισορροπίες απαντήσεων ανα νομική μορφή Ισορροπίες απαντήσεων ανα ΚΑΔ Αναφορικά με τις υποχρεώσεις των επιχειρήσεων (τόσο προς τις Τράπεζες όσο και προς το Δημόσιο), η πλειοψηφία των συμμετεχόντων εκτιμά σε γενικές γραμμές ότι δε θα μεταβληθούν αισθητά τη διετία 2014-2015. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι οι επιχειρήσεις εμφανίζονται πιο επιφυλακτικές σχετικά με την εξέλιξη των υποχρεώσεων τους έναντι του Δημοσίου παρά έναντι του τραπεζικού τομέα, γεγονός που αποτυπώνεται και στο ύψος των αντίστοιχων ισορροπιών απαντήσεων. Ειδικότερα, η ισορροπία απαντήσεων σχετικά με την εξέλιξη των υποχρεώσεων έναντι του Δημοσίου κυμαίνεται μεταξύ +20 και +25, τη στιγμή που οι αντίστοιχες ισορροπίες απαντήσεων για την εξέλιξη των υποχρεώσεων έναντι του Τραπεζικού τομέα διαμορφώνονται κοντά στο μηδέν. Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων 17

Κύριος παράγοντας για αυτή την απόκλιση, είναι το γεγονός ότι οι επιχειρήσεις που αναμένουν αύξηση των υποχρεώσεων τους έναντι του Δημοσίου υπερέχουν αισθητά έναντι των αντίστοιχων που αναμένουν αύξηση των υποχρεώσεων τους προς Τράπεζες. Σε επίπεδο νομικής μορφής, οι προσδοκίες και προβλέψεις των Α.Ε. διαμορφώνονται προς την κατεύθυνση της μείωσης των υποχρεώσεων τους τόσο έναντι του Δημοσίου (με μικρότερη ένταση) όσο και έναντι των Τραπεζών (με μεγαλύτερες προσδοκίες). Σε επίπεδο κλάδου, σημαντικές διαφοροποιήσεις παρατηρούνται αναφορικά με την εξέλιξη των υποχρεώσεων προς τράπεζες, με τους κλάδους της εστίασης και του χονδρικού εμπορίου να σημειώνουν θετικές ισορροπίες απαντήσεων. Διάγραμμα 2-15: Προσδοκίες και προβλέψεις, υποχρεώσεις προς Δημόσιο 2014-2015 (ισορροπίες απαντήσεων) Ισορροπίες απαντήσεων ανα νομική μορφή Ισορροπίες απαντήσεων ανα ΚΑΔ Ο.Ε Λοιπές Κατηγορίες Ε.Π.Ε - Μον. Ε.Π.Ε Ε.Ε Α.Ε -20,0-12,5 30,0 37,8 28,6 17,6 13,8 20,0 19,5 29,3 ΚΑΔ 79 ΚΑΔ 58 ΚΑΔ 56 ΚΑΔ 47 ΚΑΔ 46-7,7 13,3 16,7 21,7 27,8 10,5 9,7 37,5 44,4 70,0-30 -20-10 0 10 20 30 40 50 2015 2014-20 0 20 40 60 80 2015 2014 Διάγραμμα 2-16: Προσδοκίες και προβλέψεις, υποχρεώσεις προς Τράπεζες 2014 2015 (ισορροπίες απαντήσεων) Ισορροπίες απαντήσεων ανα νομική μορφή Ισορροπίες απαντήσεων ανα ΚΑΔ Ο.Ε 2,9 3,6 ΚΑΔ 79-16,7-21,4 Λοιπές Κατηγορίες 0,0 6,3 ΚΑΔ 58-16,7 0,0 Ε.Π.Ε - Μον. Ε.Π.Ε -13,0 0,9 ΚΑΔ 56 12,5 15,4 Ε.Ε -4,8-3,6 ΚΑΔ 47 0,0 8,7 Α.Ε -50,0-28,6 ΚΑΔ 46-15,8-13,8-60 -50-40 -30-20 -10 0 10 2015 2014-30 -20-10 0 10 20 2015 2014 Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων 18

2.4 Διερεύνηση των συνθηκών ανταγωνισμού και εξαγωγικός προσανατολισμός Οι συνθήκες ανταγωνισμού εξετάζονται μέσω της βελτίωσης ή επιδείνωσης της ποιότητας, του κόστους και των τιμών των προϊόντων των επιχειρήσεων το 2014, καθώς και μέσω του προσδιορισμού των κύριων χωρών διάθεσης τους. Για την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με την ποιότητα, το κόστος και τις τιμές των προϊόντων (ερωτήσεις 5.5-5.7) ακολουθείται και πάλι η μεθοδολογία υπολογισμού των ισορροπιών των απαντήσεων, έτσι όπως έχει περιγραφεί στις προηγούμενες ενότητες. Αρκεί να σημειωθεί ότι, για τις ερωτήσεις 5.6 και 5.7, θετική απάντηση θεωρείται η διατύπωση «Αυξήθηκε/αν» (Θ), ουδέτερη η «αμετάβλητο/α» (Ο) και αρνητική η «μειώθηκε/αν» (Α). Αντίστοιχα, για την ερώτηση 5.5 η κωδικοποίηση είναι «βελτιώθηκε» (Θ), «έμεινε αμετάβλητη» (Ο) και «επιδεινώθηκε» (Α). Διάγραμμα 2-17: Χαρακτηριστικά των προϊόντων της επιχείρησης το 2014 σε σχέση με τον ανταγωνισμό, σύνολο (ισορροπίες απαντήσεων) Ποιότητα 52,0 Κόστος 16,3 Τιμές -47,1 Το ισοζύγιο απαντήσεων για την ποιότητα των προϊόντων κυμάνθηκε σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα (+52), καθώς η πλειοψηφία των επιχειρήσεων (56%) εκτιμά ότι το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό έχει βελτιωθεί το 2014 σε σύγκριση με τον ανταγωνισμό. Σε θετικά αλλά χαμηλότερα επίπεδα (+16,3) διαμορφώνεται το ισοζύγιο απαντήσεων για το κόστος παραγωγής των προϊόντων, καθώς η πλειοψηφία των επιχειρήσεων (49%) εκτιμά ότι το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό έχει παραμείνει ίδιο το 2014 σε σύγκριση με τον ανταγωνισμό. Αντίθετα, το ισοζύγιο των τιμών διαμορφώθηκε αρνητικό (-47,1) καθώς εκείνοι που εκτιμούν ότι η τιμή διάθεσης των προϊόντων τους μειώθηκε, είναι περισσότεροι από εκείνους που εκτιμούν ότι αυξήθηκε (51,2 % έναντι 4,0%). Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης «Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης»

Διάγραμμα 2-18: Χαρακτηριστικά των προϊόντων της επιχείρησης το 2014 σε σχέση με τον ανταγωνισμό, ανά κλάδο (ισορροπίες απαντήσεων) Ποιότητα 40,0 38,6 41,9 75,0 86,7 Κόστος 10,0 9,1 6,3 26,7 43,8 Τιμές -40,0-20,0-56,3-50,0-58,6 Ταξιδιωτικά πρακτορεία Εκδόσεις Εστίαση Λιανικό εμπόριο Χονδρικό εμπόριο Οι δραστηριότητες των ταξιδιωτικών πρακτορείων εμφανίζουν το θετικότερο ισοζύγιο ποιότητας (86,7), ο κλάδος της εστίασης εμφανίζει το θετικότερο ισοζύγιο κόστους (43,8), ενώ ο κλάδος του χονδρικού εμπορίου εμφανίζει το αρνητικότερο ισοζύγιο στις τιμές χρέωσης (-58,5). Σε ανάλυση νομικής μορφής, οι ΕΠΕ εμφανίζουν το θετικότερο ισοζύγιο ποιότητας, ενώ οι ΑΕ είναι η μόνη κατηγορία με αρνητικά ισοζύγια στο κόστος παραγωγής. Αντίστοιχα, το αρνητικότερο ισοζύγιο στις τιμές χρέωσης εμφανίζει η κατηγορία των Ε.Ε. Διάγραμμα 2-19: Χαρακτηριστικά των προϊόντων της επιχείρησης το 2014 σε σχέση με τον ανταγωνισμό, ανά νομική μορφή (ισορροπίες απαντήσεων) Ποιότητα 25,0 48,9 52,9 57,4 48,3 Κόστος -12,5 17,6 11,2 11,7 28,9 Τιμές -64,9-41,6-47,1-42,9-50,0 Ο.Ε Λοιπές Κατηγορίες Ε.Π.Ε - Μονοπρόσωπη Ε.Π.Ε Ε.Ε Α.Ε Τα επίπεδα εξωστρέφειας των επιχειρήσεων εξετάζονται μέσω της ανάλυσης του εξαγωγικού τους προφίλ. Η απόκτηση κωδικού VIES για συναλλαγές εκτός Ελλάδος αποτελεί απαραίτητη Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων 20

προϋπόθεση άσκησης εξαγωγικής δραστηριότητας. Ως εκ τούτου προκύπτει ποσοτικοποίηση του δείκτη εξωστρέφειας. Ειδικότερα, στο σύνολο των επιχειρήσεων το 29,8% νομιμοποιείται να εξάγει μέσω της απόκτησης του εν λόγω κωδικού ενώ η συντριπτική πλειοψηφία των ερωτηθέντων απάντησε αρνητικά ως προς την απόκτηση του εν λόγω κωδικού σε ποσοστό 61,02%. Το 9,15% δεν γνωρίζει σχετικά με την συγκεκριμένη προϋπόθεση. Σε επίπεδο νομικής μορφής, οι Α.Ε κατέχουν την πρωτοκαθεδρία στην απόκτηση του κωδικού VIES με ποσοστό 55,5% ενώ οι υπόλοιπες κατηγορίες νομικής μορφής έχουν αποκτήσει το VIES σε ποσοστό που κυμαίνεται από 20% έως και 30%. Οι επιχειρηματικοί κλάδοι με πιστοποιημένη την δυνατότητα εξαγωγών είναι ο ΚΑΔ 46 με ποσοστό 51,6% και ο ΚΑΔ 47 με 26%. Διάγραμμα 2-20: Απόκτηση κωδικού VIES (Κατανομή απαντήσεων) Βάσει της κατανομής του χρόνου απόκρισης του συγκεκριμένου κωδικού παρατηρούμε ότι η συντριπτική πλειοψηφία με μερίδιο 69% έχει αποκτήσει τον κωδικό VIES κατά την τελευταία εξαετία (2008 2014) γεγονός που συμβαδίζει με την ανοδική τάση για άσκηση εξαγωγικής δραστηριότητας και της επένδυσης των ελληνικών επιχειρήσεων στο εξαγωγικό τους προφίλ. Στο ίδιο πλαίσιο, από τις επιχειρήσεις που εξάγουν και έχουν αποκτήσει κωδικό VIES μόνο το 25,2% του συνόλου προβαίνει σε προωθητικές ενέργειες. Σε επίπεδο κλάδων, οι εξαγωγικές δραστηριότητες του ΚΑΔ 79 ενισχύονται σημαντικά με περεταίρω προωθητικές ενέργειες σε επίπεδο 66,67%, ενώ σε επίπεδο νομικής μορφής διαμορφώνεται ισοκατανομή ως προς το βαθμό άσκησης προωθητικών ενεργειών. Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων 21

Διάγραμμα 2-21: Προωθητικές ενέργειες εξαγωγικής δραστηριότητας Χρονική κατανομή απόκτησης κωδικού VIES (σύνολο επιχειρήσεων) Προωθητικές ενέργειες Στο πλαίσιο των προωθητικών ενεργειών συμπεριλαμβάνεται η δημιουργία ιστοσελίδας με προφίλ σε ξένη γλώσσα. Με συντριπτική πλειοψηφία της τάξης του 83,19%, οι ιστοσελίδες των επιχειρήσεων του δείγματος έχουν προφίλ στην αγγλική γλώσσα. Ακολουθούν το προφίλ στα Γαλλικά με 5,3%, στα Ιταλικά με 3,5% ενώ μερίδιο της τάξης του 2,6% μοιράζονται τα προφίλ στα Ρωσικά, στα Κινέζικα και στα Γερμανικά. Οι σημαντικότερες αγορές στόχοι της εξαγωγικής δραστηριότητας του συνόλου των επιχειρήσεων του δείγματος είναι κυρίως οι χώρες της ευρωζώνης με μερίδιο 19,8%. Οι υπόλοιποι προορισμοί καταλαμβάνουν μερίδιο συμμετοχής που κυμαίνεται από 1,6% έως και 3,7%. Διάγραμμα 2-22: Απόκτηση κωδικού VIES (Κατανομή απαντήσεων) Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων 22

2.5 Επιβίωση στην οικονομική συγκυρία Το τελευταίο κομμάτι της έρευνας (ερωτήσεις 6.1-6.5) επιχειρεί να αποτυπώσει την επίδραση της εξαετούς ύφεσης (2008-2014) στην μέχρι σήμερα δραστηριότητα των επιχειρήσεων, καθώς και στη μελλοντική τους πορεία. Η δυσκολία ανταπόκρισης στις τρέχουσες υποχρεώσεις μέχρι το τέλος του 2014 εκτιμάται μέτρια προς αρκετά πιθανή για το σύνολο των επιχειρήσεων του δείγματος. Ειδικότερα, κατά μέσο όρο η επίπτωση αξιολογήθηκε με 2,84 σε κλίμακα 1: καθόλου πιθανό έως 5: πολύ πιθανό. Λιγότερο πιθανό εκτιμάται το κλείσιμο της επιχείρησης μέσα στο 2014 (μέσος όρος 1,64). Σε επίπεδο νομικής μορφής, οι Α.Ε αντιμετωπίζουν σημαντικότερες δυσκολίες ανταπόκρισης στις τρέχουσες υποχρεώσεις σε σχέση με τις άλλες νομικές μορφές με μέσο όρο 3,1. Ωστόσο όλες οι κατηγορίες νομικής μορφής διαμορφώνουν μέτριας έντασης πιθανότητα ως προς την δυσκολία ανταπόκρισης στις υποχρεώσεις. Αναφορικά με τους κλάδους δραστηριότητας και οι πέντε υπό εξέταση επιχειρηματικές δραστηριότητες αντιμετωπίζουν μέτριας έντασης δυσκολίες ανταπόκρισης με εύρος βαθμολογίας από 2,7 έως 3,1. Διάγραμμα 2-23: Επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης ανά νομική μορφή και ΚΑΔ (μέσοι όροι απαντήσεων, κλίμακα 1: καθόλου πιθανό 5: πολύ πιθανό) Ως βασικό μέτρο αντιμετώπισης της δύσκολης οικονομικής συγκυρίας και των δυσκολιών ανταπόκρισής τους στις τρέχουσες υποχρεώσεις, αναδυκνείεται η μείωση των τιμών με ποσοστό απόκρισης 14%, ενώ σε παρόμοια επίπεδα κυμαίνεται και ο περιορισμός του κόστους λειτουργίας (12,6%). Ως τρίτο σημαντικότερο μέτρο λαμβάνεται η αύξηση των παροχών/ προσφορών με μερίδιο ανταπόκρισης 7,3%. Άλλα πιθανά μέτρα αξιολουγούνται τα εξής: Μείωση προσωπικού με 4,7%, Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης «Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης»

αλλαγή προμηθευτών με 4,3%, επέκαταση σε άλλες δτασηριότητες με 4%. Η αλλαγή στρατηγικής με στόχο την επέκταση πωλήσεων στο εξωτερικό καταλαμβάνει μερίδιο 1,3% των απαντήσεων, ενώ ισχνή θετική απόκριση έχουν τα μέτρα του περιορισμού περιόδου λειτουργίας και αλλαγής τόπου εγκατάστασης. Ωστόσο, η συντριπτική πλειοψγηφία σε ποσοστό 50,8% δεν προτίθεται να λάβει περεταίρω μέτρα κατά το τρέχον έτος ή μελλοντικά από αυτά που έχει αναλάβει ήδη. Διάγραμμα 2-24: Εφαρμογή μέτρων για τη βελτίωση της θέσης της θέσης της επιχείρησης και των αποτελεσμάτων της εντός του 2014 Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων 24

3. ΚΎΡΙΑ ΕΥΡΉΜΑΤΑ Οι επιπτώσεις της αρνητικής οικονομικής συγκυρίας αποτυπώνονται ιδιαίτερα έντονα κατά τον απολογισμό των επιχειρήσεων σχετικά με την εξέλιξη των βασικών οικονομικών τους μεγεθών κατά την τελευταία κλεισμένη διαχειριστική χρήση (2013). Η έντονη συρρίκνωση του κύκλου εργασιών, η σημαντική επιδείνωση των συνθηκών κερδοφορίας και ρευστότητας, η αποχή από επενδύσεις παγίου κεφαλαίου και η αύξηση των υποχρεώσεων (κυρίως προς το Δημόσιο) χαρακτηρίζει σε γενικές γραμμές τις επιδόσεις των επιχειρήσεων για το 2013. Ωστόσο, αντιπαραθέτοντας τις εκτιμήσεις για το 2014 με τις προβλέψεις για το 2015 είναι φανερό ότι οι απόψεις των συμμετεχόντων για την πορεία της επιχειρηματικής τους δραστηριότητας αρχίζουν σταδιακά να καταγράφονται πιο αισιόδοξες. Ειδικότερα βάσει της επεξεργασίας των στοιχείων, το 2014 δείχνει να αποτελεί για τις επιχειρήσεις ένα μεταβατικό έτος, κατά τη διάρκεια του οποίου οι αρνητικές επιδόσεις θα επαναληφθούν, ωστόσο αναμένονται πιο ήπιες έναντι του 2013. Η μεταστροφή των προσδοκιών συνεχίζεται πιο έντονη για το 2015 όπου πλέον οι απαντήσεις των συμμετεχόντων για την πορεία της επιχειρηματικής τους δραστηριότητας διαμορφώνονται συνολικά πιο αισιόδοξες. Πιο αναλυτικά, ο απολογισμός της δραστηριότητας των επιχειρήσεων για το τελευταίο ολοκληρωμένο οικονομικό έτος (βάσει των απολογιστικών στοιχείων) διαμορφώνεται έντονα αρνητικός, με σημαντικές ωστόσο προοπτικές μεταστροφής του κλίματος στο βραχυπρόθεσμο μέλλον. Ειδικότερα, η συντριπτική πλειοψηφία των επιχειρήσεων εκτιμά ότι οι πωλήσεις, τα κέρδη προ φόρων και η ρευστότητα διαμορφώθηκαν σε χαμηλότερα επίπεδα το 2013 έναντι του 2012, ενώ παράλληλα δηλώνει ότι δεν πραγματοποιήθηκαν επενδύσεις παγίου κεφαλαίου τη διετία 2012-2013. Η κακή αυτή εικόνα καταγράφεται σε γενικές γραμμές σε όλους τους κλάδους ενδιαφέροντος, χωρίς αξιόλογες διαφοροποιήσεις. Αντιπαραθέτοντας ωστόσο τις πληροφορίες του 2013 με το 2014 και το 2015, αποτυπώνεται σταδιακή μεταστροφή των επιχειρηματικών προσδοκιών όπως προκύπτει βάσει της πορείας των σημαντικότερων παραμέτρων επιχειρηματικής δραστηριότητας. Ειδικότερα, για το 2014 παρατηρείται σε γενικές γραμμές μικρή μετακίνηση των αρνητικών απαντήσεων προς τις πιο ουδέτερες, με αποτέλεσμα οι σχετικές ισορροπίες απαντήσεων για τα βασικότερα μεγέθη να παραμένουν αρνητικές, σημειώνοντας ωστόσο σημαντική βελτίωση. Η μεταστροφή των προσδοκιών συνεχίζεται πιο έντονη για το 2015, όπου πλέον οι απαντήσεις διαμορφώνονται συνολικά πιο αισιόδοξες, με τις σχετικές ισορροπίες απαντήσεων πλέον να διαμορφώνονται σε χαμηλά αλλά θετικά επίπεδα. Αναφορικά με τον εξωστρεφή προσανατολισμό των επιχειρήσεων, προκύπτει ότι επιδέχεται σημαντικά περιθώρια ενίσχυσης. Στο σύνολο των επιχειρήσεων μόνο το 1/3 πραγματοποιεί εξαγωγές το 2014 με κυριότερες χώρες προορισμού τις χώρες της Ε.Ε., ενώ βάσει των στοιχείων της έκδοσης VIES, ο ουσιαστικός αναπροσανατολισμός των επιχειρήσεων προς τις διεθνείς αγορές καταγράφεται από το 2008, με την τριετία 2011-20104 να σημειώνει τη μεγαλύτερη ένταση. Περισσότερο δραστήριες ως προς την άσκηση εξαγωγικής δραστηριότητας εμφανίζονται οι Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων 25

Ανώνυμες Εταιρείες, ενώ οι πλέον εξωστρεφείς επιχειρηματικές δραστηριότητες είναι το χονδρικό και το λιανικό εμπόριο. Η παρατεταμένη οικονομική ύφεση που μόλις φέτος διαμορφώνει σημάδια περιορισμού, έχει επηρεάσει αρνητικά τις προσδοκίες των επιχειρήσεων σχετικά με την πιθανότητα αντιμετώπισης προβλημάτων κατά το τρέχον έτος. Ωστόσο, η πιθανότητα παύσης της λειτουργίας της επιχείρησης εντός τους έτους καταγράφεται σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Ανάδοχος: Κοινοπραξία για το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων 26

Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης «Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης»