ΕΚΘΕΣΗ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΕΚΘΕΣΗ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2003

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΕΚΘΕΣΗ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2003

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...1 2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ...3 2.1 ΙΕΘΝΕΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΙΣΟΤΙΜΙΕΣ... 3 2.2 ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ.12 2.3 ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ.. 31 2.4 ΕΓΧΩΡΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ...33 2.5 ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ... 44 ΠΛΑΙΣΙΑ 1. Νέο Νοµισµατικό Μέγεθος...14 2. Παρακολούθηση Πιστωτικής Επέκτασης....22 3. άνεια σε Ξένο Νόµισµα και Συναλλαγµατικός Κίνδυνος...24 3. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ...50

1 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα οικονοµικά στοιχεία συνεχίζουν να εµφανίζονται αντιφατικά, συνεπή µε τις προβλέψεις για µια ασθενική διεθνή ανάκαµψη. Η αβεβαιότητα που επικρατεί στις γεωπολιτικές εξελίξεις αποτελεί τον κυριότερο περιοριστικό παράγοντα στις επενδυτικές και καταναλωτικές δαπάνες και γενικότερα στο σχετικά χαµηλό προσδοκώµενο ρυθµό µεγέθυνσης της παγκόσµιας οικονοµίας. Η αµερικανική οικονοµία, η ατµοµηχανή της διεθνούς ανάκαµψης, παρουσιάζεται αδύναµη και το δολάριο αποδυναµωµένο. Μέσα σ αυτό το οικονοµικό περιβάλλον, αρκετοί αναλυτές δεν αποκλείουν το ενδεχόµενο η Οµοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ να προχωρήσει σε περαιτέρω χαλάρωση της νοµισµατικής της πολιτικής. Στην Ευρωζώνη, ο πληθωρισµός ξεπερνά το στόχο της ΕΚΤ και ως εκ τούτου αναµένεται τα ευρωπαϊκά επιτόκια να διατηρηθούν αµετάβλητα, χωρίς, όµως, να αποκλείεται να µειωθούν αν το ευρώ συνεχίσει να ενδυναµώνεται. Στην Αγγλία, το ενδεχόµενο µείωσης των επιτοκίων θεωρείται ως αποµακρυσµένο λόγω του ότι οι καταναλωτικές δαπάνες διατηρούνται σε ψηλά επίπεδα και οι τιµές των κατοικιών εξακολουθούν να αυξάνονται. Στις εγχώριες εξελίξεις, ο πληθωρισµός το εκέµβριο του 2002 ανήλθε στο 2,94% σε σύγκριση µε 2,86% τον προηγούµενο µήνα. Η άνοδος του πληθωρισµού οφείλεται στην επιτάχυνση των τιµών των εγχώριων βιοµηχανικών προϊόντων και του ηλεκτρισµού. Συνολικά, για ολόκληρο το 2002 ο πληθωρισµός ανήλθε στο 2,81%, σε σύγκριση µε 1,98% το 2001. Η άνοδος αυτή οφείλεται στη µεγάλη επιτάχυνση που σηµείωσαν οι τιµές των εγχώριων βιοµηχανικών, µη πετρελαιοειδών προϊόντων και καυσίµων καθώς και στη µικρή επιτάχυνση που παρουσιάστηκε στις τιµές των υπηρεσιών. Αυτές οι εξελίξεις αντανακλούν εν πολλοίς την αύξηση του συντελεστή ΦΠΑ και άλλων φόρων κατανάλωσης από τον Ιούλιο του 2002. Σε αντιδιαστολή, η συνεχιζόµενη από τον Ιούλιο µείωση στις τιµές των εισαγόµενων αυτοκινήτων, λόγω της µείωσης των φόρων κατανάλωσης, επέδρασε ανασταλτικά στην περαιτέρω αύξηση του δείκτη τιµών καταναλωτή. Στη συγκράτηση των πληθωριστικών πιέσεων το 2002 συνέβαλε και η επιβράδυνση της οικονοµικής δραστηριότητας, η οποία, µε τη σειρά της, διατηρεί την πιστωτική επέκταση προς τον ιδιωτικό τοµέα σε χαµηλά επίπεδα. Ειδικότερα, το Νοέµβριο ο ετήσιος ρυθµός µεγέθυνσης των πιστώσεων ανήλθε στο 8,7% σε σύγκριση µε αύξηση 13,7% που σηµειώθηκε τον προηγούµενο χρόνο. Μέσα σ αυτό το περιβάλλον της υποτονικής πιστωτικής επέκτασης εξακολουθεί να υπάρχει σηµαντική υπερβάλλουσα τραπεζική ρευστότητα, η οποία συνιστά δυνητικό πληθωριστικό κίνδυνο σε περίπτωση αναστροφής της ζήτησης για δάνεια. Ως εκ τούτου, για να διατηρήσει τα επιτόκια συµβατά µε την αντιπληθωριστική πολιτική της, η Κεντρική Τράπεζα συνεχίζει να παρεµβαίνει στη χρηµαταγορά µέσω δηµοπρασιών (depos) για απορρόφηση της πλεονασµατικής ρευστότητας και να υφίσταται το συνακόλουθο κόστος. Για το έτος 2003, οι εκτιµήσεις είναι ότι ο πληθωρισµός, υπό την επίδραση των αυξήσεων στο βασικό συντελεστή ΦΠΑ, των διαφοροποιήσεων σε άλλους φόρους κατανάλωσης και της σωρευτικής επίδρασης της ΑΤΑ, θα σηµειώσει αυξηµένη επιτάχυνση και θα κυµανθεί γύρω στο 4,0 4,5%. Σε σχέση µε τον τοµέα του τουρισµού, η πτωτική τάση που παρετηρείτο στις αφίξεις τουριστών το πρώτο εννιάµηνο του 2002 ανατράπηκε τον

2 Οκτώβριο και το Νοέµβριο όπου οι αφίξεις σηµείωσαν µικρή άνοδο λόγω της επίδρασης βάσης (base effect) που προκύπτει από τα γεγονότα της 11 ης Σεπτεµβρίου και τη δραστική µείωση στην ταξιδιωτική κίνηση που ακολούθησε τους επόµενους µήνες. Η µείωση, όµως, των τουριστικών αφίξεων κατά την περίοδο Ιανουαρίου Νοεµβρίου εξακολουθεί να είναι σηµαντική, της τάξης του 10,7%, σε σύγκριση µε άνοδο 1,1% την αντίστοιχη περίοδο του 2001. Σηµειώνεται επίσης, ότι το εισόδηµα από τον τουρισµό µειώθηκε κατά 13,7% την πρώτη εννιαµηνία του έτους. Ως προς το εξωτερικό εµπόριο, οι συνολικές εισαγωγές αυξήθηκαν κατά 13,3% το Σεπτέµβριο του 2002, σε σύγκριση µε πτώση 7,7% τον αντίστοιχο µήνα του 2001. Αύξηση το µήνα Σεπτέµβριο παρουσίασαν και οι εισαγωγές για εγχώρια κατανάλωση, εξαιρουµένων των πετρελαιοειδών και του στρατιωτικού υλικού. Όµως για ολόκληρη την πρώτη εννιαµηνία του 2002, οι συνολικές εισαγωγές µειώθηκαν κατά 3,4%, σε σύγκριση µε άνοδο 7,4% την αντίστοιχη περίοδο του 2001. Ταυτόχρονα, οι συνολικές εξαγωγές παρουσίασαν µείωση κατά 2,2% το Σεπτέµβριο, λόγω κυρίως της πτωτικής πορείας των επανεξαγωγών, ενώ για ολόκληρη την περίοδο Ιανουαρίου Σεπτεµβρίου 2002, οι συνολικές εξαγωγές µειώθηκαν κατά 16,3%, έναντι αύξησης 4,3% την αντίστοιχη περίοδο του προηγούµενου χρόνου. Ως αποτέλεσµα, το ακαθάριστο εµπορικό έλλειµµα κατά το πρώτο εννιάµηνο του έτους ήταν της τάξης των 1.449,5 εκ., έναντι 1.435,7 εκ. το αντίστοιχο εννιάµηνο του 2001. Η ιδιωτική κατανάλωση, όπως αντανακλάται στη µεταβολή του δείκτη όγκου λιανικών πωλήσεων, σηµείωσε πτώση 4,3% το Σεπτέµβριο του 2002, έναντι αύξησης 13,2% το Σεπτέµβριο του 2001. Για ολόκληρο το πρώτο εννιάµηνο του 2002 η ιδιωτική κατανάλωση σηµείωσε πτώση της τάξης του 0,4%, σε σύγκριση µε αύξηση 6,6% την αντίστοιχη περίοδο του 2001. Η πτώση του δείκτη όγκου λιανικών πωλήσεων συνάδει µε τη µείωση του ρυθµού αύξησης των εισαγωγών για εγχώρια κατανάλωση κατά το πρώτο εννιάµηνο του έτους. Η ανεργία κατά το 2002 ανήλθε, ως ποσοστό του οικονοµικά ενεργού πληθυσµού, στο 3,2% σε σύγκριση µε 3,0% το 2001. Ο αριθµός των ανέργων αυξήθηκε αισθητά και κατά το εκέµβριο του 2002, συνεχίζοντας έτσι την ανοδική πορεία που ξεκίνησε από το Νοέµβριο του 2001. Συγκεκριµένα, για ολόκληρο το 2002, αριθµός των εγγεγραµµένων ανέργων ανήλθε κατά 10,6%, σε σύγκριση µε πτώση 12,7% το 2001. Η πορεία που θα ακολουθήσει η ανεργία κατά το τρέχον έτος θα εξαρτηθεί σε µεγάλο βαθµό από τον ρυθµό αύξησης του Α.Εγχ.Π. Στους δευτερογενείς τοµείς της οικονοµίας εξακολουθούν να σηµειώνονται τόσο θετικές όσο και αρνητικές εξελίξεις. Η µεταποίηση παρουσίασε και πάλι πτώση το Σεπτέµβριο. Από την άλλη, η πορεία του τοµέα των κατασκευών συνεχίζει να είναι γενικά ενθαρρυντική. Ενδεικτική τούτου είναι η αύξηση που παρουσίασαν οι δείκτες όγκου και αξίας των αδειών οικοδοµής το Σεπτέµβριο του 2002 καθώς και οι πωλήσεις τσιµέντου το Νοέµβριο. Στα δηµόσια οικονοµικά, τα τελευταία διαθέσιµα στοιχεία εξακολουθούν να αναφέρονται στην πρώτη οκταµηνία του 2002 και δείχνουν ότι το δηµοσιονοµικό έλλειµµα το πρώτο οκτάµηνο του 2002 έφτασε τα 204,1 εκ., σε σύγκριση µε 137,2 εκ. την αντίστοιχη περίοδο του 2001. Η αύξηση του δηµοσιονοµικού ελλείµµατος οφείλεται κυρίως στη µεγάλη επιβράδυνση των δηµόσιων εσόδων, που µεγεθύνθηκαν κατά 1,9% την πρώτη οκταµηνία του 2002, σε σύγκριση µε 11,1% την αντίστοιχη περίοδο του 2001, ενώ µικρότερη επιβράδυνση σηµειώθηκε στις δηµόσιες δαπάνες.

3 2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2.1 ΙΕΘΝΕΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΙΣΟΤΙΜΙΕΣ ιεθνείς Οικονοµικές Εξελίξεις Το 2002 έληξε µε τα κύρια χρηµατιστηριακά κέντρα να καταγράφουν σηµαντικές ζηµιές, τα οικονοµικά δεδοµένα των πιο ανεπτυγµένων χωρών να δείχνουν προς ασθενή ανάκαµψη, ενώ σηµαδεύτηκε, επίσης, από τις µειώσεις στα επιτόκια της Οµοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ και της ΕΚΤ το Νοέµβριο και το εκέµβριο, αντίστοιχα. Έκτοτε, οι δύο Κεντρικές Τράπεζες διατήρησαν τα επιτόκιά τους αµετάβλητα, όπως και η Τράπεζα της Αγγλίας η οποία ακολουθεί πολιτική αµετάβλητων επιτοκίων από τις 8 Νοεµβρίου 2001. Η συνεχιζόµενη απειλή για πολεµική σύρραξη µεταξύ των ΗΠΑ και του Ιράκ καθώς και η διαρκής γενική απεργία στη Βενεζουέλα, η οποία είναι µέλος του Οργανισµού Πετρελαιοεξαγωγικών Χωρών (OPEC), ώθησαν ανοδικά την τιµή του πετρελαίου. Στις ΗΠΑ, ο Πρόεδρος Μπους εξήγγειλε στις 7 Ιανουαρίου, 2003, το καινούργιο δηµοσιονοµικό πακέτο στήριξης της οικονοµίας. Το πακέτο αυτό παρέχει, µεταξύ άλλων, φοροαπαλλαγή στα µερίσµατα των µετοχών των εταιρειών και άλλες φορολογικές ελαφρύνσεις. Ορισµένοι αναλυτές εξέφρασαν επιφυλάξεις για την αποτελεσµατικότητα του πακέτου, επισηµαίνοντας ότι η πολιτική αυτή θα επιβαρύνει το ήδη διευρυµένο δηµοσιονοµικό έλλειµµα της χώρας, θα επηρεάσει αρνητικά τις κεφαλαιουχικές επενδύσεις και την εγχώρια κατανάλωση και, εποµένως, το ρυθµό µεγέθυνσης. Όσον αφορά τους δείκτες της αµερικανικής οικονοµίας, η καταναλωτική εµπιστοσύνη φαίνεται να επηρεάστηκε από την αύξηση στην ανεργία στο 6,0% κατά το Νοέµβριο, σε σύγκριση µε 5,7% τον Οκτώβριο, από την αυξηµένη πλέον πιθανότητα πολεµικής αντιπαράθεσης µεταξύ των ΗΠΑ και του Ιράκ, καθώς και τη µειωµένη κατανάλωση κατά τη διάρκεια των εορτών των Χριστουγέννων. Οι χρηµατιστηριακοί δείκτες Dow Jones, S&P 500 και Nasdaq παρουσίασαν πτώση 6,0%, 5,9% και 9,8%, αντίστοιχα, κατά το µήνα εκέµβριο, ενώ για ολόκληρο το 2002 η πτώση τους ήταν της τάξης του 16,8%, 23,4% και 31,3%, αντίστοιχα. Στην Ευρωζώνη, η ανεργία το µήνα Νοέµβριο παρέµεινε αµετάβλητη στο 8,4%, ενώ αµετάβλητος στο 2,2% έµεινε, σύµφωνα µε προκαταρκτικά στοιχεία, και ο πληθωρισµός, παραµένοντας όµως πάνω από το στόχο του 2,0% που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Τα ευρωπαϊκά χρηµατιστήρια δεν αποτέλεσαν εξαίρεση στην πτωτική τάση των αξιών. Το εκέµβριο ο γερµανικός δείκτης DAX παρουσίασε πτώση 14,4%, ο γαλλικός CAC40 7,1% και ο ιταλικός BCI 9,6%. Από την αρχή του χρόνου οι εν λόγω δείκτες παρουσίασαν πτώσεις 43,9%, 33,7% και 23,8%, αντίστοιχα. Στη Βρετανία, ο πληθωρισµός το Νοέµβριο, βασισµένος στο δείκτη λιανικών τιµών (RPIX), έφτασε στο 2,8% υπερβαίνοντας το 2,5% που είναι ο στόχος της Τράπεζας της Αγγλίας. Αύξηση 4,0% παρουσίασαν οι λιανικές πωλήσεις για τη δωδεκαµηνία µέχρι το Νοέµβριο, ενώ η ανεργία κατά την περίοδο Αυγούστου Οκτωβρίου 2002, µειώθηκε στο 5,2%, από το 5,3% που βρισκόταν κατά την περίοδο Ιουλίου Σεπτεµβρίου. Ο χρηµατιστηριακός δείκτης FTSE 100 µειώθηκε κατά 5,1% το µήνα εκέµβριο, ενώ για το 2002 η πτώση ήταν της τάξης του 24,5%.

4 Στην Ιαπωνία, η βιοµηχανική παραγωγή τους πρώτους έντεκα µήνες του 2002 παρουσίασε άνοδο της τάξης του 4,5% συγκρινόµενη µε την ίδια περίοδο του 2001. Ο αποπληθωρισµός περιορίστηκε στο 0,4% για το Νοέµβριο, σε σύγκριση µε 0,9% που ήταν τον Οκτώβριο, ενώ η ανεργία είχε ελαφρά πτώση στο 5,3% το Νοέµβριο σε σύγκριση µε 5,5% τον προηγούµενο µήνα. Ο χρηµατιστηριακός δείκτης Nikkei παρουσίασε πτώση 5,0% το εκέµβριο, ενώ από την αρχή του χρόνου η πτώση ήταν της τάξης του 17,3%. Στην αγορά αργού πετρελαίου οι τιµές παρουσίασαν άνοδο κατά το µήνα εκέµβριο, φτάνοντας κατά µέσο όρο τα $28,14 το βαρέλι, σε σύγκριση µε $24,38 το βαρέλι τον προηγούµενο µήνα. Η αύξηση αυτή οφείλεται στη συνεχιζόµενη απειλή για επίθεση των ΗΠΑ εναντίον του Ιράκ, καθώς και στη γενική απεργία στη Βενεζουέλα που είχε ως αντίκτυπο τη διακοπή των εξαγωγών πετρελαίου της χώρας. Σηµειώνεται ότι ο OPEC, κατά την έκτακτη συνεδρία του στις 12 Ιανουαρίου, 2003, αποφάσισε όπως προβεί σε αύξηση της παραγωγής πετρελαίου κατά 1,5 εκ. βαρέλια την ηµέρα από την 1 η Φεβρουαρίου 2003, σε µια προσπάθεια µετριασµού των δυσµενών επιπτώσεων που δυνατόν να επιφέρουν οι πιο πάνω εξελίξεις.

5 Πίνακας 1 Προβλέψεις Α.Εγχ.Π. (ετήσια ποσοστιαία µεταβολή) 1 The Economist Poll Lehman Brothers ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο GDP forecasts 2 Weekly Outlook - GDP 3 GDP forecast 4 2000 4 2001 2002 2003 2001 2002 2003 2001 2002 2003 Βρετανία 3,1 2,2 1,6 2,4 (2,6) 2,0 1,8 (1,6) 2,6 (2,4) 1,9 1,7 2,4 Ιαπωνία 2,4-0,4-0,3 (-0,7) 0,4 (1,0) -0,2-0,2 (-0,1) 1,3 (0,6) -0,3-0,5 1,1 ΗΠΑ 3,8 1,2 2,4 2,5 (2,7) 0,3 2,4 2,4 0,3 2,2 2,6 Ευρωζώνη 3,5 1,5 0,7 1,3 (1,7) 1,4 0,8 (0,9) 1,6 (2,3) 1,5 0,9 2,3 Παγκόσµια 4,7 0,7 1,3 1,9 (2,0) 2,2 2,8 3,7 1 Οι αριθµοί σε παρένθεση δίνουν το αντίστοιχο του περασµένου µήνα, σε περίπτωση αλλαγής 2 The Economist, 11 Ιανουαρίου 2003 3 Lehman Brothers Global Weekly Economic Monitor, 10 Ιανουαρίου 2003 4 ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο, World Economic Outlook, Σεπτέµβριος 2002 Πίνακας 2 Βασικοί χρηµατιστηριακοί δείκτες (τιµές κλεισίµατος) 2001 2002 % µεταβολή 31 εκ. 2 εκ. 31 εκ. Ιαν. - εκ. εκ. ΗΠΑ Dow Jones 10.021,5 8.862,6 8.332,9-16,8-6,0 S&P 500 1.148,1 934,5 879,4-23,4-5,9 Nasdaq 1.950,4 1.484,8 1.339,5-31,3-9,8 Γερµανία DAX 5.160,1 3.380,2 2.892,6 * -43,9-14,4 Γαλλία CAC 40 4.624,6 3.298,8 3.063,9-33,7-7,1 Ιταλία BCI 1.433,4 1.207,6 1.091,9 * -23,8-9,6 Βρετανία FTSE 100 5.217,4 4.154,3 3.940,4-24,5-5,1 Ιαπωνία Nikkei 10.542,6 9.174,5 8.714,1 ** -17,3-5,0 Πηγή: Reuters * Τιµή κλεισίµατος στις 30 εκεµβρίου 2002 ** Τιµή κλεισίµατος στις 27 εκεµβρίου 2002

6 Πίνακας 3 Βασικοί οικονοµικοί δείκτες (ποσοστιαία µεταβολή) Α.Εγχ.Π. Βιοµηχανική Λιανικές Ανεργία Πληθωρισµός 1 παραγωγή πωλήσεις Q2 Q2 Q3 Q3 Νοέµβριος Νοέµβριος Νοέµβριος Νοέµβριος (τριµηνιαία) (ετήσια) (τριµηνιαία) (ετήσια) (ετήσια) (ετήσια) (ετήσια) (ετήσια) Βρετανία 2,4 1,3 3,4 1,8-1,2 2 4,0 5,2 3 2,6 Ιαπωνία 2,6-0,7 3,2 1,3 4,5-1,8 2 5,3-0,4 ΗΠΑ 1,3 2,2 4,0 3,2 1,8 3,3 6,0 2,2 Ευρωζώνη 1,6 0,7 1,3 0,8 0,3 2 1,6 2 8,4 2,2 Πηγή: The Economist, 11 Ιανουαρίου 2003 1 Βάσει του είκτη Τιµών Καταναλωτή 2 Στοιχεία Οκτωβρίου 2002 3 Αύγουστος - Οκτώβριος 2002 ιεθνή Νοµίσµατα Το µήνα εκέµβριο το ευρώ σηµείωσε έντονη ενδυνάµωση έναντι του δολαρίου, φθάνοντας τα 105 σεντ ανά ευρώ την τελευταία µέρα του µήνα, σε σύγκριση µε 99 σεντ ανά ευρώ την πρώτη ηµέρα του µήνα. Πιο πρόσφατα στοιχεία µέχρι τα µέσα Ιανουαρίου παρουσιάζουν διατήρηση της υποτονικότητας του δολαρίου έναντι του ευρώ. Το σηµείο αντίστασης των 100 σεντ ανά ευρώ φαίνεται να έχει ξεπεραστεί για καλά, όπως επιβεβαιώνεται και από τις πρόσφατες προβλέψεις των Reuters (πίνακας 4). Η αποδυνάµωση του δολαρίου οφείλεται στη συνεχιζόµενη αστάθεια στις αµερικανικές χρηµαταγορές, την ακολουθούµενη επεκτατική νοµισµατική και δηµοσιονοµική πολιτική, τα αντιφατικά στοιχεία που ανακοινώνονται για την οικονοµία των ΗΠΑ, την αιφνίδια παραίτηση του υπουργού οικονοµικών και του οικονοµικού συµβούλου του Λευκού Οίκου, οι οποίοι ευνοούσαν την πολιτική ισχυρού δολαρίου, όπως επίσης και το αυξηµένο ενδεχόµενο πολεµικής σύρραξης µεταξύ ΗΠΑ και Ιράκ. Σηµειώνεται, πάντως, ότι κατά το µήνα εκέµβριο παρατηρήθηκαν και στην οικονοµία της Ευρωζώνης περαιτέρω σηµάδια αβεβαιότητας, µε την ανακοίνωση υποτονικών οικονοµικών στοιχείων. Η στερλίνα κατά το µήνα εκέµβριο παρέµεινε σχετικά σταθερή έναντι του ευρώ, κυµαινόµενη γύρω στις 64 65 πέννες ανά ευρώ, παρουσιάζοντας οριακή αποδυνάµωση σε σύγκριση µε προηγούµενους µήνες. Παράλληλα, παρουσίασε µικρές διακυµάνσεις έναντι του δολαρίου, καταγράφοντας ενδυνάµωση. Σηµειώνεται ότι η πορεία της στερλίνας συνοδεύτηκε από ανακοινώσεις θετικών οικονοµικών στοιχείων στο Ηνωµένο Βασίλειο, όπως για παράδειγµα την άνοδο στις τιµές κατοικιών, µείωση της ανεργίας και αύξηση των λιανικών πωλήσεων το µήνα Νοέµβριο. Το ιαπωνικό γεν κατά το µήνα εκέµβριο κυµάνθηκε µεταξύ 120-125 γεν ανά δολάριο, παρουσιάζοντας µια πτωτική πορεία, που αντικατοπτρίζει τις συνεχιζόµενες ανησυχίες των επενδυτών σχετικά µε την αστάθεια του χρηµατοοικονοµικού συστήµατος της χώρας και την αρνητική πορεία που διανύει εδώ και καιρό η ιαπωνική οικονοµία. Μια γενική εικόνα των διακυµάνσεων στις διεθνείς συναλλαγµατικές ισοτιµίες κατά το πρόσφατο παρελθόν, µέχρι το τέλος εκεµβρίου, 2002, παρουσιάζεται στο διάγραµµα 1.

ιάγραµµα 1 ιεθνείς συναλλαγµατικές ισοτιµίες 2/1/2001-31/12/2002 (Τιµές πώλησης, ανοίγµατος) 7 1,05 ολάριο Η.Π.Α. ανά Ευρώ 1,00 0,95 0,90 0,85 0,80 04/01/00 03/02/00 04/03/00 03/04/00 03/05/00 02/06/00 02/07/00 01/08/00 31/08/00 30/09/00 30/10/00 29/11/00 29/12/00 28/01/01 27/02/01 29/03/01 28/04/01 28/05/01 27/06/01 27/07/01 26/08/01 25/09/01 25/10/01 24/11/01 24/12/01 23/01/02 22/02/02 24/03/02 23/04/02 23/05/02 22/06/02 22/07/02 21/08/02 20/09/02 20/10/02 19/11/02 ολάριο Η.Π.Α ανά Λίρα Αγγλίας 1,70 1,60 1,50 1,40 1,30 0,66 Λίρα Αγγλίας ανά Ευρώ 0,64 0,62 0,60 0,58 0,56 Γεν Ιαπωνίας ανά Ευρώ 120 110 100 90 80 04/01/00 03/02/00 04/03/00 03/04/00 03/05/00 02/06/00 02/07/00 01/08/00 31/08/00 30/09/00 30/10/00 29/11/00 29/12/00 28/01/01 27/02/01 29/03/01 28/04/01 28/05/01 27/06/01 27/07/01 26/08/01 25/09/01 25/10/01 24/11/01 24/12/01 23/01/02 22/02/02 24/03/02 23/04/02 23/05/02 22/06/02 22/07/02 21/08/02 20/09/02 20/10/02 19/11/02 04/01/00 03/02/00 04/03/00 03/04/00 03/05/00 02/06/00 02/07/00 01/08/00 31/08/00 30/09/00 30/10/00 29/11/00 29/12/00 28/01/01 27/02/01 29/03/01 28/04/01 28/05/01 27/06/01 27/07/01 26/08/01 25/09/01 25/10/01 24/11/01 24/12/01 23/01/02 22/02/02 24/03/02 23/04/02 23/05/02 22/06/02 22/07/02 21/08/02 20/09/02 20/10/02 19/11/02 04/01/00 03/02/00 04/03/00 03/04/00 03/05/00 02/06/00 02/07/00 01/08/00 31/08/00 30/09/00 30/10/00 29/11/00 29/12/00 28/01/01 27/02/01 29/03/01 28/04/01 28/05/01 27/06/01 27/07/01 26/08/01 25/09/01 25/10/01 24/11/01 24/12/01 23/01/02 22/02/02 24/03/02 23/04/02 23/05/02 22/06/02 22/07/02 21/08/02 20/09/02 20/10/02 19/11/02

8 Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται οι εκτιµήσεις µεγάλου αριθµού διεθνώς αναγνωρισµένων και έγκυρων χρηµατοοικονοµικών ιδρυµάτων για την αναµενόµενη διαµόρφωση των διεθνών συναλλαγµατικών ισοτιµιών στο σύντοµο µέλλον, όπως καταγράφονται από δηµοσκόπηση του Reuters. Σύµφωνα µε τον πίνακα 4, οι αγορές αναµένουν ότι το ευρώ θα διατηρηθεί στα ίδια περίπου επίπεδα στα οποία ανήλθε πρόσφατα έναντι του δολαρίου και της στερλίνας, ενώ θα παρουσιάσει περαιτέρω ενδυνάµωση έναντι του γεν. Πίνακας 4 Προσδοκίες διεθνών αγορών για συναλλαγµατικές ισοτιµίες Μηνιαία ηµοσκόπηση των Reuters (Ιανουάριος, 2003) Προσδοκίες για συναλλαγµατικές Ισοτιµίες Νόµισµα Στατιστικά στοιχεία 1 µήνας 3 µήνες 6 µήνες 12 µήνες ολάρια ανά Ευρώ Μέσος όρος Ελάχιστη τιµή Μέγιστη τιµή Αριθµός παρατηρήσεων 1,04 1,00 1,07 53 1,04 0,97 1,10 53 1,04 0,92 1,15 53 1,06 0,85 1,20 52 ολάρια ανά Στερλίνα Μέσος όρος Ελάχιστη τιµή Μέγιστη τιµή Αριθµός παρατηρήσεων 1,61 1,55 1,65 48 1,60 1,49 1,66 49 1,61 1,48 1,67 48 1,62 1,44 1,72 47 Γεν ανά ολάριο Μέσος όρος Ελάχιστη τιµή Μέγιστη τιµή Αριθµός παρατηρήσεων 119,63 115,00 125,00 50 121,23 115,00 133,00 50 121,99 112,70 135,00 50 121,40 108,00 140,00 49 Στερλίνες ανά ευρώ Μέσος όρος Ελάχιστη τιµή Μέγιστη τιµή 0,65 0,64 0,66 0,65 0,62 0,66 0,65 0,62 0,68 0,66 0,59 0,70 Πηγή: Reuters. Η δηµοσκόπηση διεξήχθη κατά την περίοδο 6-7 Ιανουαρίου, 2003. Κυπριακή λίρα Το κυπριακό νόµισµα κατά το µήνα εκέµβριο σηµείωσε οριακές διακυµάνσεις, φθάνοντας τα 1,7390 ευρώ στις 31 εκεµβρίου 2002 (τιµή πώλησης/ανοίγµατος), σε σύγκριση µε 1,7399 ευρώ στις 2 εκεµβρίου 2002. Αντικατοπτρίζοντας τις διακυµάνσεις των διεθνών νοµισµάτων κατά το µήνα εκέµβριο, η ισοτιµία της κυπριακής λίρας έναντι του δολαρίου παρουσίασε ενδυνάµωση, ενώ παρέµεινε σχετικά σταθερή έναντι της στερλίνας και παρουσίασε οριακές διακυµάνσεις έναντι του γεν. Οι πρόσφατες συναλλαγµατικές διακυµάνσεις της κυπριακής λίρας έναντι του ευρώ, του δολαρίου, της στερλίνας και του γεν παρουσιάζονται στα πιο κάτω διαγράµµατα:

9 ιάγραµµα 2 (Τιµές πώλησης, ανοίγµατος) Συναλλαγµατικές ισοτιµίες έναντι της Κυπριακής Λίρας 2/1/2001-31/12/2002 Ευρώ 1,72 1,72 1,73 1,73 1,74 1,74 1,75 1,75 04/01/00 03/02/00 04/03/00 03/04/00 03/05/00 02/06/00 02/07/00 01/08/00 31/08/00 30/09/00 30/10/00 29/11/00 29/12/00 28/01/01 27/02/01 29/03/01 28/04/01 28/05/01 27/06/01 27/07/01 26/08/01 25/09/01 25/10/01 24/11/01 24/12/01 23/01/02 22/02/02 24/03/02 23/04/02 23/05/02 22/06/02 22/07/02 21/08/02 20/09/02 20/10/02 19/11/02 Γεν Ιαπωνίας 150 160 170 180 190 200 210 220 04/01/00 03/02/00 04/03/00 03/04/00 03/05/00 02/06/00 02/07/00 01/08/00 31/08/00 30/09/00 30/10/00 29/11/00 29/12/00 28/01/01 27/02/01 29/03/01 28/04/01 28/05/01 27/06/01 27/07/01 26/08/01 25/09/01 25/10/01 24/11/01 24/12/01 23/01/02 22/02/02 24/03/02 23/04/02 23/05/02 22/06/02 22/07/02 21/08/02 20/09/02 20/10/02 19/11/02 19/12/02 Λίρα Αγγλίας 0,97 0,99 1,01 1,03 1,05 1,07 1,09 1,11 1,13 04/01/00 03/02/00 04/03/00 03/04/00 03/05/00 02/06/00 02/07/00 01/08/00 31/08/00 30/09/00 30/10/00 29/11/00 29/12/00 28/01/01 27/02/01 29/03/01 28/04/01 28/05/01 27/06/01 27/07/01 26/08/01 25/09/01 25/10/01 24/11/01 24/12/01 23/01/02 22/02/02 24/03/02 23/04/02 23/05/02 22/06/02 22/07/02 21/08/02 20/09/02 20/10/02 19/11/02 19/12/02 ολάριο Η.Π.Α. 1,40 1,45 1,50 1,55 1,60 1,65 1,70 1,75 1,80 1,85 04/01/00 03/02/00 04/03/00 03/04/00 03/05/00 02/06/00 02/07/00 01/08/00 31/08/00 30/09/00 30/10/00 29/11/00 29/12/00 28/01/01 27/02/01 29/03/01 28/04/01 28/05/01 27/06/01 27/07/01 26/08/01 25/09/01 25/10/01 24/11/01 24/12/01 23/01/02 22/02/02 24/03/02 23/04/02 23/05/02 22/06/02 22/07/02 21/08/02 20/09/02 20/10/02 19/11/02 19/12/02

10 Όσον αφορά την εγχώρια αγορά συναλλάγµατος, τα συνοπτικά αποτελέσµατα των συνεδριάσεων καθορισµού συναλλαγµατικών ισοτιµιών fixing, που διεξήχθησαν µέχρι τις 31.12.2002, µε βάση την ηµεροµηνία συναλλαγής (transaction date), παρουσιάζονται στον πίνακα 5. Όπως φαίνεται στον εν λόγω πίνακα, κατά το έτος 2002 καταγράφηκαν καθαρές εισροές συναλλάγµατος ύψους 223,07 εκ., σε σύγκριση µε εισροές 499,05 εκ. κατά το 2001. Το µήνα εκέµβριο καταγράφηκαν χαµηλές εισροές της τάξης των 14,96 εκ., για εποχιακούς κυρίως λόγους. Συνολικά, συµπεριλαµβανοµένων των παρεµβάσεων και άλλων πράξεων στη διατραπεζική αγορά (συγκεκριµένα, εκτέλεση προθεσµιακών συµβολαίων συναλλάγµατος), η Κεντρική Τράπεζα απορρόφησε από το τραπεζικό σύστηµα από τις 2.1.2001 µέχρι τις 31.12.2002 ξένο συνάλλαγµα αξίας 936,42 εκ. Σηµειώνεται ότι πέραν του 50% αυτών των εισροών αποτελούν δανεισµό κατοίκων Κύπρου σε ξένο συνάλλαγµα από εγχώριες εµπορικές τράπεζες που καταγράφηκε ιδιαίτερα το 2001. Σηµειώνεται, επίσης, ότι οι παρεµβάσεις της Κεντρικής Τράπεζας στην εγχώρια αγορά συναλλάγµατος µειώθηκαν σηµαντικά το 2002, φθάνοντας τα 273,13 εκ., σε σύγκριση µε 663,3 εκ. την αντίστοιχη περίοδο του 2001. Οι συνολικές αγοραπωλησίες συναλλάγµατος της Κεντρικής Τράπεζας µε τις εγχώριες τράπεζες σε ηµερήσια βάση από το 1999 και εντεύθεν φαίνονται στο διάγραµµα 3.

11 Πίνακας 5 Συνοπτικά Αποτελέσµατα Συνεδριάσεων Καθορισµού Συναλλαγµατικών Ισοτιµιών Fixing Μήνας Μέση τιµή Fixing Ξένα νοµίσµατα προς Λ.Κ. (τελευταία ηµέρα της περιόδου) Αγορές(+)/Πωλήσεις(-) ξένου συναλλάγµατος από την Κεντρική Τράπεζα (µε βάση την ηµεροµηνία συναλλαγής) Σε εκ. ξένου Συναλλάγµατος 2001 Ευρώ ολάριο Στερλίνα Ευρώ ολάριο Στερλίνα Σε εκ. Λίρες Κ. Ιανουάριος 1,7278 1,6060 1,0983-169,80-9,55-7,00-110,17 Φεβρουάριος 1,7264 1,5916 1,1016 49,25-0,20 1,20 29,51 Μάρτιος 1,7275 1,5209 1,0670 130,40 38,00-0,10 99,37 Απρίλιος 1,7283 1,5369 1,0713 81,25-5,30 0,00 43,59 Μάιος 1,7338 1,4716 1,0382 233,25 5,30 0,00 138,17 Ιούνιος 1,7413 1,4743 1,0490 250,00-1,00 0,00 143,20 Ιούλιος 1,7425 1,5265 1,0712 148,25 0,00 0,02 85,11 Αύγουστος 1,7455 1,5989 1,0962 39,45 0,00 0,00 22,58 Σεπτέµβριος 1,7411 1,5968 1,0852 0,75 9,50 5,30 11,28 Οκτώβριος 1,7414 1,5766 1,0833 15,90 15,50 10,28 28,46 Νοέµβριος 1,7414 1,5464 1,0861-14,65 6,35 9,20 10,70 εκέµβριος 1,7387 1,5380 1,0622-7,60-3,05 3,50-2,74 2002 Σύνολο 2001 756,95 65,55 22,40 499,05 Ιανουάριος Φεβρουάριος Μάρτιος Απρίλιος Μάιος Ιούνιος Ιούλιος Αύγουστος Σεπτέµβρης Οκτώβριος Νοέµβριος εκέµβριος 1,7347 1,7381 1,7374 1,7287 1,7272 1,7249 1,7402 1,7435 1,7442 1,7504 1,7449 1,7447 1,4977 1,5053 1,5160 1,5563 1,6192 1,7189 1,7047 1,7192 1,7187 1,7267 1,7346 1,8287 1,0612 1,0631 1,0626 1,0685 1,1045 1,1201 1,0890 1,1078 1,0988 1,1078 1,1157 1,1348-13,45 39,70-6,00-18,70 19,10-12,65 152,45 41,00 12,10 57,20-48,20 13,20-3,60 8,10 0,00-0,80 20,85-3,75-1,00 11,60 3,25 20,30 0,00 8,00 4,60 4,90-1,40 10,30 19,50 4,00-0,10-0,10 0,0 7,75 1,00 2,60-5,76 32,89-4,75-1,65 42,07-5,98 87,25 30,28 8,83 51,63-26,70 14,96 Σύνολο 2002 235,75 63,75 53,05 223,07

12 ιάγραµµα 3 Ηµερήσιες αγοραπωλησίες συναλλάγµατος της Κεντρικής Τράπεζας µε τις εγχώριες τράπεζες 4/1/1999-31/12/2002 50,00 45,00 40,00 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00-5,00-10,00-15,00-20,00-25,00 04/01/99 11/03/99 16/05/99 21/07/99 25/09/99 30/11/99 04/02/00 10/04/00 15/06/00 Λ.Κ. εκατ. 20/08/00 25/10/00 30/12/00 06/03/01 11/05/01 16/07/01 20/09/01 25/11/01 30/01/02 06/04/02 11/06/02 16/08/02 21/10/02 26/12/02 Σηµείωση: Αγορές ξένου συναλλάγµατος από την Κεντρική Τράπεζα εµφανίζονται µε θετικό πρόσηµο. 2.2 ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ Η Επιτροπή Νοµισµατικής Πολιτικής στις 13 εκεµβρίου, 2002, προέβηκε σε µείωση του επιτοκίου οριακής χρηµατοδότησης κατά 50 µ.β. Η απόφαση αυτή βασίστηκε σε ανάλογες αποφάσεις της Οµοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για µείωση των βασικών τους επιτοκίων κατά 50 µ.β., στις λιγότερο έντονες πληθωριστικές πιέσεις, καθώς και στην επιβράδυνση της εγχώριας οικονοµικής δραστηριότητας. Στις λοιπές νοµισµατικές εξελίξεις, ο ρυθµός µεγέθυνσης της συνολικής προσφοράς χρήµατος παρουσίασε µικρή επιτάχυνση, ενώ της πιστωτικής επέκτασης παρέµεινε ουσιαστικά αµετάβλητος. Η ρευστότητα στο τραπεζικό σύστηµα εξακολουθεί να είναι πλεονασµατική, λόγω, κυρίως, των αυξηµένων υπεραναλήψεων της κυβέρνησης. Τα νοµισµατικά µεγέθη αναφέρονται σε όλα τα τραπεζικά ιδρύµατα (all banks) δηλ. περιλαµβάνουν και την Τράπεζα Αναπτύξεως, την Κτηµατική Τράπεζα Κύπρου και τον Οργανισµό Χρηµατοδότησης Στέγης.

13 ιάγραµµα 4 Αύξηση του Μ2 (ετήσια ποσοστιαία µεταβολή, µηνιαία στοιχεία) % M2 Μ2 (Κινητός κεντρικός µέσος τριών µηνών) 20,0 18,0 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 1998-01 1998-04 1998-07 1998-10 1999-01 1999-04 1999-07 1999-10 2000-01 2000-04 2000-07 2000-10 2001-01 2001-04 2001-07 2001-10 2002-01 2002-04 2002-07 2002-10 ιάγραµµα 5 Αύξηση των πιστώσεων προς τον ιδιωτικό τοµέα (ετήσια ποσοστιαία µεταβολή, µηνιαία στοιχεία) Πιστώσεις προς τον ιδιωτικό τοµέα Κινητός κεντρικός µέσος τριών µηνών 21,0 19,0 17,0 15,0 % 13,0 11,0 9,0 7,0 5,0 1998-01 1998-04 1998-07 1998-10 1999-01 1999-04 1999-07 1999-10 2000-01 2000-04 2000-07 2000-10 2001-01 2001-04 2001-07 2001-10 2002-01 2002-04 2002-07 2002-10

14 Πλαίσιο 1 Μ2C Νέο νοµισµατικό µέγεθος που συµπεριλαµβάνει τις καταθέσεις των Συνεργατικών Πιστωτικών Ιδρυµάτων Η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου έχει ως κύριο στόχο της τη σταθερότητα των τιµών. Για την επίτευξη αυτού του στόχου παρακολουθούνται διάφορα οικονοµικά µεγέθη, µεταξύ των οποίων η συνολική προσφορά χρήµατος, τα οποία εµπεριέχουν σηµαντικές πληροφορίες ως προς τις µελλοντικές εξελίξεις στις τιµές. Ως εκ τούτου, οι δείκτες που χρησιµοποιούνται για τον προσδιορισµό της πορείας του πληθωρισµού χρήζουν εκτενούς ανάλυσης έτσι ώστε να γίνεται η όσο το δυνατό ορθότερη πρόβλεψη του πληθωρισµού. Ένα από τα προβλήµατα που έχει να αντιµετωπίσει η νοµισµατική αρχή στην Κύπρο είναι ότι η συνολική προσφορά (Μ2) περιλαµβάνει τις καταθέσεις όλων των τραπεζών, συµπεριλαµβανοµένης της Κεντρικής Συνεργατικής Τράπεζας, αλλά δεν περιλαµβάνει τις καταθέσεις των Συνεργατικών Πιστωτικών Ιδρυµάτων (ΣΠΙ) 1. Ως εκ τούτου, ένα σηµαντικό µέρος της προσφοράς χρήµατος αλλά και των δανείων, γύρω στο 25 30%, δεν παρακολουθείται, δηµιουργώντας εύλογες απορίες ως προς την ορθότητα τόσο των νοµισµατικών µεγεθών όσο και των πληροφοριών που δίνουν για σκοπούς νοµισµατικής πολιτικής. Επιπλέον, η καθυστέρηση που παρατηρείται στην παραλαβή των δεδοµένων των ΣΠΙ, που αφορούν τον ολικό δανεισµό και καταθέσεις, δυσχεραίνει το έργο της Κεντρικής Τράπεζας ακόµη περισσότερο. Για τους πιο πάνω λόγους υπάρχει η ανάγκη για τη δηµιουργία ενός καινούργιου νοµισµατικού µεγέθους το οποίο θα συµπεριλαµβάνει και τα ΣΠΙ. Η δηµιουργία του νέου νοµισµατικού µεγέθους έγινε εφικτή µε τα νέα προκαταρκτικά στοιχεία από τα 143 µεγαλύτερα ΣΠΙ που είναι διαθέσιµα στις αρχές κάθε µήνα 2. Συγκεκριµένα, δηµιουργήθηκε ένα µέγεθος προσφοράς χρήµατος Μ2C, το οποίο συµπεριλαµβάνει τις καταθέσεις στα Τραπεζικά Ιδρύµατα και στα ΣΠΙ. εδοµένου ότι η προσφορά χρήµατος, µε την ευρεία έννοια, αποτελείται σχεδόν εξ ολοκλήρου από καταθέσεις, ο ρυθµός µεγέθυνσης του καινούργιου µεγέθους θα πρέπει να είναι ένας σταθµικός µέσος όρος των ρυθµών µεγέθυνσης των καταθέσεων στα τραπεζικά ιδρύµατα (M2 ΤΙ) και στα ΣΠΙ (δες διάγραµµα 1). ιάγραµµα 1 Μ2C κατά τοµέα (ετήσιος ρυθµός µεγέθυνσης, %) 25 M2 ΤΙ ΣΠΙ M2C 20 15 10 5 0 1999-4 1998-11 1998-6 1998-1 2000-7 2000-2 1999-9 2002-3 2001-10 2001-5 2000-12 2002-8 1 Πρέπει να σηµειωθεί ότι τα ΣΠΙ δεν υπόκεινται στον εποπτικό έλεγχο της Κεντρικής Τράπεζας αλλά ανήκουν στην ξεχωριστή εποπτική αρχή του Εφόρου Συνεργατικής Ανάπτυξης. 2 Οι καταθέσεις των 143 ΣΠΙ υπολογίζονται περίπου στο 94% του συνόλου, ενώ για τα δάνεια το αντίστοιχο µερίδιο βρίσκεται στο 95%.

15 Ποια είναι όµως η σχέση των δύο µεγεθών συνολικής προσφοράς χρήµατος; Όπως φαίνεται στο διάγραµµα 2, το καινούργιο µέγεθος Μ2C ακολουθεί την ίδια τάση µε το Μ2, ενώ οι ρυθµοί µεγέθυνσης των δύο δε φαίνεται να διαφέρουν ουσιαστικά, τουλάχιστον στο µεγαλύτερο µέρος της υπό εξέταση περιόδου. Εντούτοις, ο συνυπολογισµός των καταθέσεων των ΣΠΙ σ ένα νέο νοµισµατικό µέγεθος διαφοροποιεί το ρυθµό αύξησης της προσφοράς χρήµατος κατά την περίοδο Σεπτεµβρίου 2001 Σεπτεµβρίου 2002 όπου παρατηρείται σηµαντική απόκλιση στους ρυθµούς µεγέθυνσης. Η εξήγηση του φαινοµένου για την περίοδο αυτή αποδίδεται στις αυξηµένες καταθέσεις που δέχεται η Κεντρική Συνεργατική από τα ΣΠΙ. Συγκεκριµένα, κάθε Συνεργατικό Ίδρυµα οφείλει 3 να καταθέσει τουλάχιστον 25% των καταθέσεών του στη Συνεργατική Κεντρική ενώ το υπόλοιπο ποσό µπορεί να δοθεί ως δάνεια ή να επενδυθεί σε κυβερνητικά χρεόγραφα. Μέσα στο 2002, τόσο ο δανεισµός όσο και οι πωλήσεις χρεογράφων φαίνονται µειωµένα µε αποτέλεσµα τα ΣΠΙ να καταθέτουν περισσότερα κεφάλαια στη Συνεργατική Κεντρική, και ο ρυθµός µεγέθυνσης του Μ2 να φαίνεται διογκωµένος. ιάγραµµα 2 Συνολική Προσφορά Χρήµατος (ετήσιος ρυθµός µεγέθυνσης, %) 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 2002-9 2002-5 2002-1 2001-9 2001-5 2001-1 2000-9 2000-5 2000-1 1999-9 1999-5 1999-1 1998-9 1998-5 1998-1 Μ2 M2C Οι ρυθµοί µεγέθυνσης όλων των µεγεθών φαίνονται στον πιο κάτω πίνακα: Συνολική προσφορά χρήµατος εκ.01 Ιούν.02 Ιούλ.02 Αύγ. 02 Σεπτ. 02 Οκτ. 02 Νοε. 02 M2 13,35 11,54 12,29 11,20 11,04 11,17 11,39 M2C 10,02 10,06 10,76 9,84 9,81 10,05 10,29 Μ2 ΤΙ 9,89 9,23 10,34 8,77 8,71 8,77 8,71 Εν κατακλείδι, η πιο πάνω ανάλυση έδειξε ότι, οι δύο ρυθµοί µεγέθυνσης κινούνται πολύ κοντά ο ένας στον τον άλλο που σηµαίνει ότι το Μ2 ήταν επαρκής δείκτης του ρυθµού αύξησης της προσφοράς χρήµατος. Εντούτοις, υπάρχουν περιπτώσεις όπου οι δύο ρυθµοί µεγέθυνσης αποκλίνουν σηµαντικά όπως την περίοδο Σεπτεµβρίου 2001 Σεπτεµβρίου 2002 που καθιστούν αναγκαία την παρακολούθηση και των δύο νοµισµατικών µεγεθών. Επιπλέον, πέρα του ρυθµού µεγέθυνσης, το µέγεθος Μ2C ως απόλυτο µέγεθος δίνει πληρέστερη εικόνα για ολόκληρο το νοµισµατικό πιστωτικό τοµέα. 3 Με βάση Εγκύκλιο του Εφόρου Συνεργατικής Ανάπτυξης

16 Ο ετήσιος ρυθµός µεγέθυνσης της συνολικής προσφοράς χρήµατος (Μ2) το Νοέµβριο σηµείωσε ελαφρά άνοδο, σε σύγκριση µε τον προηγούµενο µήνα, φτάνοντας στο 11,4% έναντι αύξησης 11,2% τον Οκτώβριο, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για το 2001 ήταν 13,7% (πίνακας 6). Όπως φαίνεται στο διάγραµµα 4, ο ρυθµός µεγέθυνσης της συνολικής προσφοράς χρήµατος από το µήνα Νοέµβριο 2001 παρουσιάζει ελαφρά πτωτική τάση. Ο κινητός µέσος τριών µηνών του ρυθµού µεγέθυνσης της συνολικής προσφοράς χρήµατος παρουσίασε οριακή άνοδο στο 11,2% για την περίοδο Σεπτεµβρίου Νοεµβρίου 2002, σε σύγκριση µε 11,1% την περίοδο Αυγούστου Οκτωβρίου. Στον πίνακα 7 παρουσιάζονται αναλυτικά οι παράγοντες που επηρεάζουν τη συνολική προσφορά χρήµατος. Από τον πίνακα αυτό φαίνεται ότι το Νοέµβριο, σε σύγκριση µε τον προηγούµενο µήνα, οι πιστώσεις προς τον ιδιωτικό και το δηµόσιο τοµέα καθώς και τα αταξινόµητα στοιχεία παρουσίασαν άνοδο, ενώ τα καθαρά συναλλαγµατικά διαθέσιµα παρουσίασαν πτώση. Για τους 12 µήνες µέχρι το Νοέµβριο 2002, η αύξηση στις πιστώσεις προς το δηµόσιο τοµέα έφτασε τα 315,3 εκ., έναντι αύξησης 290,9 εκ. που καταγράφηκε τη δωδεκαµηνία µέχρι τον Οκτώβριο. Για την ίδια δωδεκάµηνη περίοδο, τα καθαρά συναλλαγµατικά διαθέσιµα µειώθηκαν κατά 138,8 εκ., σε σύγκριση µε αύξηση 6,3 εκ. τον Οκτώβριο. Οι πιστώσεις προς τον ιδιωτικό τοµέα σηµείωσαν άνοδο της τάξης των 615,6 εκ., σε σύγκριση µε 609,0 εκ. τη δωδεκαµηνία µέχρι τον Οκτώβριο. Ο ρυθµός αύξησης των πιστώσεων προς τον ιδιωτικό τοµέα ανέβηκε οριακά στο 8,7%, σε σύγκριση µε 8,6% τον Οκτώβριο (πίνακας 6). Σύµφωνα µε τον τριµηνιαίο, κινητό µέσο όρο, ο ρυθµός µεγέθυνσης της πιστωτικής επέκτασης ήταν 8,4% την περίοδο Σεπτεµβρίου Νοεµβρίου, 2002, κοντά στο επίπεδο που καταγράφηκε την περίοδο Αυγούστου - Οκτωβρίου. Ο χαµηλός ρυθµός επέκτασης των τραπεζικών χορηγήσεων αποδίδεται αφενός στη µειωµένη ζήτηση για δάνεια από τον ιδιωτικό τοµέα, λόγω επιβράδυνσης της οικονοµικής δραστηριότητας και αφετέρου στην πιο αυστηρή αξιολόγηση των αιτήσεων για παραχώρηση δανείων από τις τράπεζες.

17 Πίνακας 6 Βασικά νοµισµατικά µεγέθη (ετήσια ποσοστιαία µεταβολή ) 1998 1999 2000 2001 2001 2002 2002 Νοέµ. Οκτ. Νοέµ. Προσφορά χρήµατος (Μ1) 3,4 41,3 4,0 2,0 1,7-5,8-6,7 Συνολική προσφορά χρήµατος (Μ2) 8,8 15,1 8,2 13,3 13,7 11,2 11,4 Πιστώσεις προς τον ιδιωτικό τοµέα 14,3 13,9 14,9 12,7 13,7 8,6 8,7 Πίνακας 7 Παράγοντες που επηρεάζουν τη συνολική προσφορά χρήµατος (µεταβολή, Κυπριακές λίρες χιλιάδες) Νοέµ. Ιαν.-Νοέµ. Οκτ. Νοέµ. 2002 2001 2002 2001/2002 2001/2002 Καθαρά συναλλαγµατικά διαθέσιµα -109.879 210.592-50.217 6.261-138.845 (Foreign assets (net)) Πιστώσεις προς τον ιδιωτικό τοµέα 30.031 580.857 369.170 608.985 615.615 (Claims on private sector) Πιστώσεις προς τον δηµόσιο τοµέα 84.556 174.842 151.199 290.864 315.329 (Claims on public sector) Αταξινόµητα στοιχεία 52.412-445.036-14.043-140.712-7.096 (Unclassified items) Συνολική προσφορά χρήµατος (Μ2) 57.120 521.255 456.109 765.398 785.003 (Total liquidity) Προσφορά χρήµατος (Μ1) -4.289-94.188-182.329-56.744-66.593 (Money supply) Νόµισµα σε κυκλοφορία -3.772 642-410 29.374 22.217 (Currency in circulation) Καταθέσεις όψεως -517-94.830-181.919-86.118-88.810 (Demand deposits) ευτερογενής ρευστότητα 61.409 615.443 638.438 822.142 851.596 (Quasi-money)

18 Η χαµηλή πιστωτική επέκταση τους πρώτους έντεκα µήνες του 2002 είχε ως αποτέλεσµα η τραπεζική χρηµατοδότηση να υπολείπεται, σύµφωνα µε τη µέθοδο κατανοµής (πλαίσιο 2), της τιµής αναφοράς κατά 81,1 εκ. Η ανάλυση των τραπεζικών πιστώσεων κατά τοµέα οικονοµικής δραστηριότητας (πίνακας 8) δείχνει ότι την περίοδο Ιανουαρίου Νοεµβρίου, 2002, οι τοµείς των προσωπικών και επαγγελµατικών δανείων, των κατασκευών και του τουρισµού απορρόφησαν το µεγαλύτερο µερίδιο των νέων πιστώσεων, φτάνοντας το 50,2%, 26,8% και 9,8%, αντίστοιχα. Την ίδια περίοδο του προηγούµενου χρόνου κυριαρχούσε ο τοµέας των προσωπικών και επαγγελµατικών δανείων µε µερίδιο 45,3% στις νέες πιστώσεις. Σε απόλυτους αριθµούς, το ποσό των νέων πιστώσεων που διοχετεύθηκε στον τοµέα του τουρισµού κατά την προαναφερθείσα περίοδο µειώθηκε από 69,0 εκ. το 2001 σε 35,5 εκ. το 2002. Μεγάλη πτώση παρατηρήθηκε και στα προσωπικά και επαγγελµατικά δάνεια που µειώθηκαν στα 182,1 εκ. σε σύγκριση µε 292,9 εκ. κατά τους πρώτους έντεκα µήνες του 2001. Μικρότερη πτώση είχε ο τοµέας των κατασκευών, όπου τα νέα δάνεια ανήλθαν στα 97,1 εκ. σε σύγκριση µε 108,0 εκ., ενώ αξιοσηµείωτη πτώση παρουσίασαν οι νέες πιστώσεις στον τοµέα εξωτερικού και εγχώριου εµπορίου, από 134,8 εκ. τους πρώτους έντεκα µήνες του 2001, σε 31,0 εκ. την ίδια περίοδο του 2002. Ως αποτέλεσµα, το µερίδιο του εξωτερικού και εγχώριου εµπορίου στο σύνολο των νέων πιστώσεων την περίοδο Ιανουαρίου Νοεµβρίου 2002 είχε σηµαντική πτώση στο 8,5%, σε σύγκριση µε 20,9% την αντίστοιχη περίοδο του 2001. Η αύξηση των πιστώσεων φαίνεται να κινείται σε χαµηλά επίπεδα και κατά το εκέµβριο. Σύµφωνα µε προκαταρκτικά εβδοµαδιαία στοιχεία, για την περίοδο 1-27 εκεµβρίου παραχωρήθηκαν νέες πιστώσεις ύψους 30,9 εκ., έναντι 37,7 εκ. την αντίστοιχη περίοδο του 2001. Για ολόκληρη τη δωδεκαµηνία µέχρι 27 εκεµβρίου, 2002, το ύψος νέων δανείων ανέβηκε στα 612,9 εκ. που ισοδυναµεί µε ετήσιο ρυθµό µεγέθυνσης 8,5%, έναντι αύξησης 11,2% την αντίστοιχη περίοδο του προηγούµενου έτους. Όσον αφορά τις διευκολύνσεις µέσω πιστωτικών καρτών, οι εγχώριες δαπάνες των Κυπρίων σηµείωσαν αύξηση 15,9% και 2,8% το Νοέµβριο και εκέµβριο, αντίστοιχα, σε σύγκριση µε τους ίδιους µήνες του 2001. Για ολόκληρο το 2002, οι εγχώριες δαπάνες των κατοίκων Κύπρου σηµείωσαν άνοδο της τάξης του 17,7%, έναντι 22,8% το προηγούµενο έτος. Αξιοσηµείωτη άνοδος 65,8% και 63,8% για τους ίδιους µήνες, αντίστοιχα, σε σύγκριση µε το 2001, παρατηρήθηκε στις δαπάνες Κυπρίων στο εξωτερικό µε πιστωτικές κάρτες, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τον Οκτώβριο ήταν 37,4%. Ως αποτέλεσµα των πιο πάνω σηµαντικών αυξήσεων τους τελευταίους τρεις µήνες του 2002, οι δαπάνες των Κυπρίων στο εξωτερικό κατέγραψαν σηµαντική άνοδο 9,5% το 2002, έναντι αύξησης 3,4% το 2001, αντιστρέφοντας τις µειωµένες δαπάνες που καταγράφηκαν τους πρώτους εννέα µήνες. Τέλος, οι ξένοι κάτοχοι καρτών ξόδεψαν στην Κύπρο κατά τους υπό ανασκόπηση µήνες 13,2% και 14,5% περισσότερα σε σύγκριση µε τους ίδιους µήνες το 2001, ενώ η αντίστοιχη αύξηση για τον Οκτώβριο ήταν 8,9%. Για ολόκληρο το 2002, οι ξένοι κάτοχοι καρτών ξόδεψαν 7,1% περισσότερα στην Κύπρο σε σύγκριση µε αύξηση 23,0% το 2001 που συνάδει, σε κάποιο βαθµό, µε την αναµενόµενη πτώση στις τουριστικές αφίξεις και έσοδα για το 2002.

19 Πίνακας 8 Τραπεζικές πιστώσεις κατά κατηγορία Ιανουάριος - Νοέµβριος 2001 2002 µεταβολή µερίδιο µεταβολή µερίδιο ΛΚ' 000 % ΛΚ' 000 % ηµόσια Ιδρύµατα και Οργανισµοί 44.244 6,8 15.046 4,1 Γεωργία -1.003-0,2-10.154-2,8 Μεταλλεία 2.155 0,3-1.837-0,5 Μεταποίηση -8.138-1,3 727 0,2 Μεταφορές και Επικοινωνίες 8.888 1,4 14.392 4,0 Εξωτερικό και Εγχώριο Εµπόριο 134.809 20,9 31.000 8,5 Κτήρια και Κατασκευές 107.955 16,7 97.148 26,8 Τουρισµός 69.015 10,7 35.482 9,8 Προσωπικά και Επαγγελµατικά άνεια 292.921 45,3 182.093 50,2 Προεξοφλήσεις Συναλλαγµατικών: Εσωτερικού -2.907-0,4-469 -0,1 Εξωτερικού -1.383-0,2-436 -0,1 Σύνολο 646.556 100,0 362.992 100,0 Από τα στοιχεία για τις πιστωτικές κάρτες και άλλα νοµισµατικά µεγέθη, όπως ο συµψηφισµός των επιταγών, που είναι διαθέσιµα έγκαιρα, µπορούν να αντληθούν πληροφορίες για τη µελλοντική πορεία των λιανικών πωλήσεων. Στο διάγραµµα 6 παρουσιάζονται ο δείκτης αξίας λιανικών πωλήσεων, για τον οποίο τα πιο πρόσφατα στοιχεία είναι για το Σεπτέµβριο 2002 και ο σύνθετος δείκτης (composite indicator) 4, για τον οποίο τα διαθέσιµα στοιχεία είναι µέχρι το Νοέµβριο 2002. Σύµφωνα µε το γράφηµα, ο σύνθετος δείκτης παρουσιάζει άνοδο τον Οκτώβριο και Νοέµβριο. Βάσει αυτών των στοιχείων αναµένεται αντίστοιχη κίνηση στο δείκτη αξίας λιανικών πωλήσεων κατά τους ίδιους µήνες, δεδοµένου ότι στους προηγούµενους µήνες η προβλεπτική ικανότητα του σύνθετου δείκτη αποδείχτηκε επαρκής. 4 Υπενθυµίζεται ότι ο σύνθετος δείκτης αποτελείται από τις εγχώριες δαπάνες Κυπρίων µε πιστωτικές κάρτες και το συµψηφισµό επιταγών (ΕΝΠ, Σεπτέµβριος 2002).

20 ιάγραµµα 6 Σχέση µεταξύ νοµισµατικών µεγεθών και λιανικών πωλήσεων είκτης λιανικών πωλήσεων Σύνθετος δείκτης 180,0 600,0 είκτης λιανικών πωλήσεων 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 Σεπτ. Οκτ. Νοέµ. 500,0 400,0 300,0 200,0 100,0 Σύνθετος δείκτης 0,0 1995-01 1995-05 1995-09 1996-01 1996-05 1996-09 1997-01 1997-05 1997-09 1998-01 1998-05 1998-09 1999-01 1999-05 1999-09 2000-01 2000-05 2000-09 2001-01 2001-05 2001-09 2002-01 2002-05 2002-10 0,0 Η παραχώρηση δανείων σε κατοίκους Κύπρου σε ξένο συνάλλαγµα παρουσίασε αύξηση το Νοέµβριο 5 κατά 13,8 εκ., σε σύγκριση µε µείωση 4,3 εκ. τον Οκτώβριο. Το µερίδιο των πιστώσεων σε ξένο νόµισµα στις συνολικές πιστώσεις ήταν ελαφρά αυξηµένο στο 10,2% το Νοέµβριο, σε σύγκριση µε 10,0% τον Οκτώβριο (πίνακας 9). Για την περίοδο 1-27 εκεµβρίου, 2002, οι ενδείξεις είναι ότι το ύψος του ξένου δανεισµού σε κατοίκους Κύπρου µειώθηκε κατά περίπου 1,8 εκ. 5 Σηµειώνεται ότι τα αναφερόµενα µεγέθη περιλαµβάνουν µόνο τις χορηγίες των δανείων που παραχωρήθηκαν από όλα τα εγχώρια τραπεζικά ιδρύµατα (all banks). Ο δανεισµός από τράπεζες του εξωτερικού σε Κύπριους σύµφωνα µε τα στοιχεία που υποβάλλονται για το µακροπρόθεσµο δανεισµό κυµαινόταν σε πολύ χαµηλά επίπεδα.

21 Πίνακας 9 Πιστώσεις προς τον ιδιωτικό τοµέα (µεταβολή, Κυπριακές λίρες εκατ.) 2002 2002 2002 Σεπτ. Οκτ. Νοέµ. άνεια σε ξένο νόµισµα σε κατοίκους Κύπρου -6,9-4,3 13,8 Σύνολο πιστώσεων 35,1-0,2 29,9 (υπόλοιπα τέλος περιόδου, Κυπριακές λίρες εκατ.) 1999 2000 2001 2001 2002 2002 Νοέµ. Οκτ. Νοέµ. άνεια σε ξένο νόµισµα σε κατοίκους Κύπρου 355,2 373,5 729,9 729,3 768,2 782,1 Σύνολο πιστώσεων 5673,5 6517,5 7317,0 7098,3 7672,6 7702,5 Μερίδιο % 6,3 5,7 10,0 10,3 10,0 10,2 Από τα στοιχεία που αφορούν το δανεισµό των Κυπρίων σε ξένο νόµισµα για τους πρώτους έντεκα µήνες του έτους επιβεβαιώνεται η στροφή προς ξένα νοµίσµατα πέραν του ευρώ. Ο ξένος δανεισµός των Κυπρίων προοδευτικά συνάπτεται σε δολάρια, ελβετικά φράγκα και ιαπωνικά γεν, µε αποτέλεσµα οι χορηγήσεις σε ευρώ να Τα χαµηλότερα επιτόκια καθώς και η πρόσφατη ενδυνάµωση του ευρώ, και κατά συνέπεια αποδυνάµωση των τριών νοµισµάτων, εξηγεί τη στροφή προς το δολάριο, γεν και ελβετικό φράγκο, ενώ φαίνεται να µη λαµβάνεται σοβαρά υπόψη ο αυξηµένος συναλλαγµατικός κίνδυνος (πλαίσιο 3). περιοριστούν περίπου στο 56,3% των νέων πιστώσεων σε ξένο συνάλλαγµα, ενώ η κατανοµή του υπολοίπου ποσού είναι 23,1% σε δολάρια, 8,1% σε γεν και 8,7% σε ελβετικά φράγκα. Αυτό είναι σε αντίθεση µε την εικόνα του προηγούµενου έτους όπου το ευρώ κυριαρχούσε, σε ποσοστό πέραν του 80,0%, στις προτιµήσεις Κατά τους πρώτους εννέα µήνες του 2002, γύρω στο 44,2% των δανείων σε ξένο συνάλλαγµα χρησιµοποιήθηκαν στον τοµέα των κατασκευών στην Κύπρο, 30,9% για την αποπληρωµή υφιστάµενων υποχρεώσεων, ενώ το 17,3% των δανείων για την αγορά πάγιου εξοπλισµού 6. των δανειζοµένων. 6 Αποπληρωµή υφιστάµενων υποχρεώσεων αναφέρεται τόσο σε υφιστάµενα δάνεια σε λίρες Κύπρου όσο και στη µετατροπή υφιστάµενων ξένων δανείων σε άλλο νόµισµα.

22 Πλαίσιο 2 Παρακολούθηση πιστωτικής επέκτασης* Σύµφωνα µε το οικονοµικό πρόγραµµα (Financial Programme) ως τιµή αναφοράς για την πιστωτική επέκταση το 2002 καθορίστηκε το 11% για ολόκληρο το χρόνο. Επίτευξη της τιµής αναφοράς θα σηµαίνει ότι οι πιστώσεις το 2002, ως ποσοστό του Α.Εγχ.Π., θα ανεβούν στο 131% από 125% το 2001**. Πιστώσεις ως % του Α.Εγχ.Π. ΠΙ/Α.Εγχ.Π. 1997 1998 1999 2000 2001 2002 100% 106% 113% 119% 125% 131% Η συνεχής διεύρυνση των πιστώσεων ως ποσοστού του Α.Εγχ.Π. δηµιουργεί εύλογες ανησυχίες για τη διατηρησηµότητα (sustainability) µιας τέτοιας πολιτικής και κατ επέκταση η τιµή αναφοράς του 11% για τις πιστώσεις θα πρέπει τουλάχιστον να τηρηθεί. Εποµένως, είναι απαραίτητο να διαπιστώνεται άν η πορεία της πιστωτικής επέκτασης σε κάθε χρονική περίοδο βρίσκεται εντός ή εκτός της τιµής αναφοράς. Για να απαντηθεί το πιο πάνω ερώτηµα εξετάζονται τρεις µέθοδοι: (1) Αναγωγή σε ετήσιους όρους (annualised) Ο ρυθµός αύξησης των πιστώσεων που παρατηρείται σε µια συγκεκριµένη χρονική στιγµή ανάγεται σε ολόκληρο το έτος (annualised) δηλαδή αν συνεχίσει η πιστωτική επέκταση να διευρύνεται µε τον ίδιο ρυθµό που θα καταλήξει για ολόκληρο το έτος. Για παράδειγµα η πιστωτική επέκταση σε απόλυτα µεγέθη από τα τέλη εκεµβρίου 2001 µέχρι το τέλος Νοεµβρίου, 2002 ήταν της τάξης των 369,2 εκ. Αυτή η απόλυτη µεταβολή µεταφραζόµενη σε ρυθµό αύξησης σε ετήσια βάση προσαρµοσµένη για εποχικότητα δίνει: Ετήσια Βάση (εποχικά διορθωµένη***) Τιµή αναφοράς 9,8% 11% (2) 12µηνος ρυθµός αύξησης Η τιµή αναφοράς του 11% καθορίστηκε ως η αύξηση των πιστώσεων από εκέµβριο σε εκέµβριο. Οπότε θα ήταν λογικό να υποθέσουµε ότι ο κάθε µήνας έναντι του αντίστοιχου µήνα του προηγούµενου χρόνου θα πρέπει να παρουσιάζει ρυθµό αύξησης µικρότερο ή ίσο της τιµής αναφοράς ώστε η πιστωτική επέκταση στο τέλος του έτους να παραµείνει εντός των καθορισµένων πλαισίων. Με βάση τη µέθοδο αυτή ο 12µηνος ρυθµός επέκτασης των πιστώσεων προς τον ιδιωτικό τοµέα το Νοέµβριο είναι: * Η πιστωτική επέκταση συµπεριλαµβάνει όλα τα τραπεζικά ιδρύµατα (all banks) ** Εάν συνυπολογισθεί και η χορήγηση πιστώσεων από τα συνεργατικά τότε οι συνολικές πιστώσεις ως ποσοστό του Α.Εγχ.Π. διαφοροποιούνται ως 139% το 1997, 145% το 1998, 154% το 1999, 158% το 2000 και 162% το 2001. *** Ο υπολογισµός της εποχικότητας έγινε µε τη µέθοδο Χ11 και περιέλαβε µια περίοδο 15 χρόνων.

23 Κινητός Μέσος όρος 8,4% 12 µήνες Τιµή Αναφοράς 8,7% 11,0% Η µέθοδος αυτή παρουσιάζει το πρόβληµα βάσης (base effect) δηλ. τα στοιχεία δυνατό να είναι παραπλανητικά άν ο µήνας βάσης για κάποιο λόγο παρουσιάζεται ασυνήθιστα ψηλός ή χαµηλός. Για περιορισµό του προβλήµατος η παρακολούθηση του εν λόγω µεγέθους δέον όπως συµπληρώνεται µε τη µέθοδο των κινητών µέσων (moving average). (3) Μέθοδος κατανοµής Η Κεντρική Τράπεζα υπολόγισε ότι οι πιστώσεις θα µπορούσαν να διευρυνθούν µέχρι 808 εκ. και να φτάσουν τα 8150 εκ. στο τέλος του 2002. Το ποσό αυτό (τιµή αναφοράς) δυνατό να κατανεµηθεί µέσα στους µήνες του 2002 σύµφωνα µε την εποχικότητα των προηγούµενων ετών. Η όλη παρακολούθηση δυνατό να γίνεται µε τον ακόλουθο πίνακα όπου η πρώτη γραµµή παρουσιάζει την κατανοµή των πιστώσεων σύµφωνα µε την τιµή αναφοράς και η δεύτερη γραµµή τη µέχρι σήµερα πραγµατοποιηθείσα πιστωτική επέκταση. Όπως φαίνεται από τον πίνακα η µέχρι σήµερα πιστωτική επέκταση βρίσκεται σε επίπεδα χαµηλότερα από την τιµή αναφοράς. Πίνακας τραπεζικής χρηµατοδότησης 2002 (Κυπριακές λίρες εκατ.) Ιαν. Φεβ. Μαρ. Απρ. Μάιος Ιουν. Ιουλ. Αύγ. Σεπ. Οκτ. Νοεµ. εκ. Τιµή αναφοράς* 7359 7431 7529 7550 7578 7658 7676 7646 7712 7753 7795 8150 Πραγµατική 7360,6 7394,7 7465,2 7479,5 7518,6 7691,2 7664,3 7649,0 7683,9 7683,9 7713,9 * Ο υπολογισµός της εποχικότητας έγινε µε τη µέθοδο Χ11 και περιέλαβε µια περίοδο 15 χρόνων. Επειδή δυνατό να διαφοροποιήθηκε µέσα στα χρόνια το εποχικό πρότυπο των τραπεζών λήφθηκε επίσης υπόψη το ποσοστό πιστώσεων που παραχωρήθηκε κάθε µήνα τα τελευταία 6 χρόνια.

24 Πλαίσιο 3 άνεια σε ξένο νόµισµα και συναλλαγµατικός κίνδυνος Μέσα στο 2002 φαίνεται να παρατηρείται µια στροφή του δανεισµού των Κυπρίων σε ξένο νόµισµα από το ευρώ προς τρίτα νοµίσµατα κυρίως σε γεν, δολάριο και ελβετικό φράγκο. Η ελκυστικότητα των εν λόγω νοµισµάτων οφείλεται κυρίως στα χαµηλότερα επιτόκια που χρεώνονται οι δανειζόµενοι σε σχέση µε το ευρώ, ενώ φαίνεται να παραβλέπεται ο αυξηµένος συναλλαγµατικός τους κίνδυνος. Στην προηγούµενη Έκθεση Νοµισµατικής Πολιτικής παρουσιάστηκε η περίπτωση του γεν ενώ στο πιο κάτω γράφηµα παρουσιάζεται, ως παράδειγµα, η πορεία του αµερικάνικου δολαρίου έναντι της κυπριακής λίρας τα τελευταία δέκα χρόνια. Το δολάριο παρουσιάζει µεγάλες διακυµάνσεις, δηλαδή αυξηµένο συναλλαγµατικό κίνδυνο για τους δανειζόµενους στο εν λόγω νόµισµα. Για παράδειγµα, κατά την περίοδο 30/09/1992 31/07/2001 το δολάριο ανατιµήθηκε έναντι της κυπριακής λίρας κατά 39,6%. Μεταβολές τέτοιου µεγέθους είναι ικανές να εξανεµίσουν τα οποιαδήποτε επιτοκιακά οφέλη και να προκαλέσουν σηµαντικές ζηµιές στους δανειζόµενους. Οι απότοµες µεταβολές του δολαρίου δεν εκτείνονται µόνο σε µεγάλες χρονικές περιόδους αλλά επίσης και σε σύντοµα χρονικά διαστήµατα όπως κατά την εξαµηνία 31/01/1999 31/07/1999 όπου είχε άνοδο έναντι της κυπριακής λίρας κατά 11,8%. Ισοτιµία κυπριακής λίρας - δολαρίου (τιµή αγοράς στο άνοιγµα) 2,6 2,4 30/09/92, 2,45 ολάρια ανά κυπριακή λίρα 2,2 2,0 1,8 1,6 1,4 1,2 1,0 31/05/92 30/11/92 Πηγή: Reuters 31/01/99, 2,03 31/07/99, 1,79 31/05/93 30/11/93 31/05/94 30/11/94 31/05/95 30/11/95 31/05/96 30/11/96 31/05/97 30/11/97 31/05/98 30/11/98 31/05/99 31/07/01, 1,48 30/11/99 31/05/00 30/11/00 31/05/01 30/11/01 31/05/02 30/11/02 Θα πρέπει να τονιστεί ότι η διαφορά στα επιτόκια προεξοφλείται σε µεγάλο βαθµό στην προθεσµιακή αγορά συναλλάγµατος όπου δυνατό να στραφούν οι δανειζόµενοι για κάλυψη του συναλλαγµατικού κινδύνου. Εν κατακλείδι, ο δανεισµός σε ξένο νόµισµα πρέπει πέραν από τη διαφορά στα επιτόκια να λαµβάνει υπόψη και το συναλλαγµατικό κίνδυνο, καθώς και άλλους συναφείς παράγοντες όπως εισπράξεις και πληρωµές σε ξένο νόµισµα, και τη γενικότερη διάθρωση χαρτοφυλακίου των δανειζοµένων ώστε να αποφεύγεται η έκθεση σε υπερβολικούς κινδύνους.

25 Χρηµαταγορά Στην αγορά χρήµατος, η τραπεζική ρευστότητα το εκέµβριο σηµείωσε αύξηση που, όπως φαίνεται στο πίνακα 11, οφείλεται αποκλειστικά στη αισθητή αύξηση που παρουσίασαν οι υπεραναλήψεις από το λογαριασµό των κυβερνητικών καταθέσεων. Σε αντιδιαστολή, η πτώση στα καθαρά συναλλαγµατικά διαθέσιµα και η αύξηση στο νόµισµα σε κυκλοφορία που σηµειώθηκε το εκέµβριο, σε σύγκριση µε το Νοέµβριο, συνέβαλαν στη συγκράτηση της υπερβάλλουσας ρευστότητας. Ειδικότερα, η µέση ηµερήσια αξία των καθαρών συναλλαγµατικών διαθεσίµων µειώθηκε στα 1371,4 εκ. το εκέµβριο, σε σύγκριση µε 1446,9 εκ. το Νοέµβριο, ενώ η µέση αξία των υπεραναλήψεων των κυβερνητικών καταθέσεων αυξήθηκε στα 330,1 εκ. το εκέµβριο, σε σύγκριση µε 135,9 εκ. το Νοέµβριο. Η εν λόγω αυξηµένη υπερανάληψη οφείλεται, εν µέρει, στην αποδέσµευση ρευστότητας ύψους 49,7 εκ. το εκέµβριο και 29,7 εκ. το Νοέµβριο µέσω των δηµοπρασιών κυβερνητικών τίτλων. Η Κεντρική Τράπεζα, για να διατηρήσει τα επιτόκια συµβατά µε την αντιπληθωριστική πολιτική της, παρενέβηκε στην αγορά χρήµατος µέσω δηµοπρασιών (depos). Ειδικότερα το εκέµβριο, η Κεντρική Τράπεζα απορρόφησε µέση ηµερήσια ρευστότητα ύψους 412,0 εκ., έναντι 385,3 εκ. τον προηγούµενο µήνα. Το µέσο µηνιαίο επιτόκιο για το εκέµβριο ήταν 3,95%, σε σύγκριση µε 3,98% το Νοέµβριο. Σηµειώνεται ότι στις 2 Ιανουαρίου 2003 έγιναν δύο δηµοπρασίες, µε σταθερό και κυµαινόµενο επιτόκιο. Στη δηµοπρασία µε σταθερό επιτόκιο 3,75% και διάρκεια 42 ηµερών, απορροφήθηκαν 270,0 εκ. ενώ στην άλλη δηµοπρασία το µέσο επιτόκιο ήταν 3,63% και απορροφήθηκαν 230,0 εκ. Σε πιο πρόσφατη δηµοπρασία διάρκειας 14 ηµερών απορροφήθηκε ρευστότητα ύψους 120 εκ. µε µέσο επιτόκιο 3,53%. Πίνακας 10 Επιτόκια 2000 2001 2002 2001 2002 2002 2002 εκ. Οκτ. Νοέµ. εκ. ιατραπεζική αγορά (1 µέρα) 5,96 4,93 3,42 3,88 3,40 3,79 3,52 Repos 5,97 6,39 Reverse repos/depos 4,44 4,59 3,91 3,75 3,98 3,98 3,95 Γραµµάτια δηµοσίου (13 εβδοµάδες) 5,75 6,00 4,02 Γραµµάτια δηµοσίου (52 εβδοµάδες) 6,21 6,35 4,30 Χρεόγραφα αναπτύξεως (2 χρόνια) 6,55 6,11 4,56 4,70 4,49 Χρεόγραφα αναπτύξεως (5 χρόνια) 7,45 6,96 5,07 5,04 5,09 Χρεόγραφα αναπτύξεως (10 χρόνια) 7,55 7,66 5,37 5,36 Χρεόγραφα αναπτύξεως (15 χρόνια) 6,47 5,60 5,60 (ποσοστά % ετησίως)