ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ & ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 27 / 05 / 2013 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ Β1. Ο συλλογισμός του Αριστοτέλη στηρίζεται στην εμπειρική παρατήρηση, όπως μαρτυρά η παρουσία του ρήματος ὁρῶμεν. Έτσι επιτυγάνεται ο συνδυασμός του εμπειρικού και θεωρητικού φιλοσόφου καθώς η φιλοσοφία του τροφοδοτείται συχνά από τις αισθήσεις. Η δομή του συλλογισμού είναι η εξής: α. κάθε πόλη είναι ένα είδος κοινωνίας (πᾶσαν πόλιν ὁρῶμεν κοινωνίαν τινὰ οὖσαν) β. κάθε είδος κοινωνίας έχει συγκροτηθεί για την επίτευξη κάποιου αγαθού (πᾶσαν κοινωνίαν ἀγαθοῦ τινος ἕνεκεν συνεστηκυῖαν) Άρα (ενδιάμεσο συμπέρασμα): όλες οι μορφές κοινωνιών, άρα και η πόλη, αποσκοπούν στην πραγμάτωση κάποιου αγαθού. Για το συμπέρασμα αυτό υπονοείται η προτάση: Σελίδα 1 από 8
α. κάθε μορφή κοινωνίας αποβλέπει σε ένα αγαθό αντίστοιχο με την αξία της (η προκείμενη δε διατυπώνεται ρητά στο κείμενο, αλλά συνάγεται εύκολα από τα επόμενα) β. η πόλη αποτελεί την ποιοτικά ανώτερη μορφή κοινωνίας και ταυτόχρονα εμπεριέχει όλες τις άλλες (ἡ πασῶν κυριωτάτη καὶ πάσας περιέχουσα τὰς ἄλλας. Αὕτη δ ἐστὶν ἡ καλουμένη πόλις) Άρα, (τελικό συμπέρασμα): αποσκοπεί στην πραγμάτωση του ανώτερου ανθρώπινου αγαθού. Για την τεκμηρίωση κάθε προκείμενης μπορούν να σχολιαστούν σύντομα τα παρακάτω: Η πρώτη δεν τεκμηριώνεται από το κείμενο, διότι η ορθότητά της θεωρείται αυταπόδεικτη. Η δεύτερη προκείμενη τεκμηριώνεται βάσει της αριστοτελικής τελεολογίας που υποστηρίζει ότι καθετί στο σύμπαν αποσκοπεί στην πραγμάτωση κάποιου σκοπού. Επομένως, και κάθε συνειδητή ανθρώπινη πράξη, όπως εδώ η συγκρότηση μιας κοινωνίας, αποσκοπεί στην εξασφάλιση κάποιου αγαθού, που μπορεί να είναι είτε πραγματικό, είτε κίβδηλο ή απατηλό, είτε επιμέρους, είτε γενικό, ή καθολικό.(τοῦ γάρ εἶναι δοκοῦντος... πάντες). Η τεκμηρίωση της προκείμενης που εννοείται δεν παρατίθεται από τον Αριστοτέλη, αλλά η εγκυρότητά της βασίζεται στην κοινή λογική,σύμφωνα με την οποία: -εάν μια κοινωνία α στοχεύει σ'ένα αγαθό α και μια κοινωνία β είναι αξιολογικά ανώτερη από την κοινωνία α, τότε και το αγαθό β στο οποίο εκείνη στοχεύει, είναι αξιολογικά ανώτερο από το αγαθό α. Θεωρείται λοιπόν δεδομένο, ότι όλες οι ανθρώπινες κοινωνίες δεν έχουν την ίδια αξία, αλλά ότι οι πιο Σελίδα 2 από 8
σύνθετες και οι πιο εξελιγμένες εξασφαλίζουν στα μέλη τους ανώτερης ποιότητας αγαθά από ό,τι οι απλούστερες και στοιχειωδέστερες. Η ποιότητα μιας κοινωνίας καθορίζει και την ποιότητα του αγαθού της. Για την τεκμηρίωση της επόμενης προκείμενης δικαιολογούμε την αξιολογική ανωτερότητα της πόλης, επειδή α) η πόλη είναι πολιτικά συγκροτημένη, β) διδάσκει την ανώτερη όλων των τεχνών την πολιτική τέχνηκαι γ) είναι απόλυτα αυτάρκης. Η πόλη υπερέχει και ποσοτικά, καθώς είναι η εδαφικά εκτενέστερη κοινότητα που εμπεριέχει όλες τις προηγούμενες. Ο ορισμός της πόλης στο απόσπασμα προκύπτει από τη γενετική ή ιστορικογενετική μέθοδο,σύμφωνα με την οποία εξετάζεται πώς ήρθε στην ύπαρξη (γεννήθηκε) η πόλις. Δίνεται το προσεχές γένος της (genus proximum), το ευρύτερο σύνολο ομοειδών εννοιών στο οποίο αυτή ανήκει (κοινωνία) και η ειδοποιός διαφορά της (specifica differentia), δηλαδή το ιδιαίτερο στοιχείο που τη διαφοροποιεί από τις άλλες έννοιες ( ο στόχος της, το ανώτερο από όλα τα αγαθά, η αυτάρκεια, η ευδαιμονία. Β2. Ο Αριστοτέλης διατυπώνει την άποψη ότι, για να καταστεί δυνατός ο ορισμός της έννοιας «πόλις», απαιτείται πρώτα να προσδιορίσει την έννοια «πολίτης» (πρότερον ὁ πολίτης ζητητέος). Έπειτα παραθέτει τον πρώτο από τους δύο λόγους για τους οποίους κρίνεται κάτι τέτοιο απαραίτητο: η «πόλις» ανήκει στις σύνθετες οντότητες («τῶν συγκειμένων»), αποτελεί δηλαδή μία ολότητα (ὅλον) κι απαρτίζεται από μέρη, που το στοιχειωδέστερο είναι ο πολίτης. Έτσι, για να ορίσει την ακριβή φύση του όλου, πρώτα εξετάζει την ουσία του πρωταρχικότερου μέρους, δηλαδή του πολίτη. Ο δεύτερος λόγος της αναζήτησης Σελίδα 3 από 8
είναι ότι στην εποχή του φιλοσόφου δεν υπάρχει μία κοινά παραδεκτή άποψη για το τι είναι πολίτης, καθώς τα κριτήρια για να αποδοθεί η ιδιότητα του πολίτη, διαφοροποιούνται ανάλογα με το κάθε πολίτευμα (οὐ γὰρ τὸν αὐτὸν ὁμολογοῦσι πάντες εἶναι πολίτην). Σχόλιο βιβλίου σελ. 194. Εφαρμόζοντας την αναλυτική μέθοδο επιχειρεί να ορίσει την έννοια πολιτεία, αφού πρώτα εξηγήσει τι είναι πόλις. Όμως για τον ορισμό της πόλης, είναι αναγκαίο να οριστεί πρώτα ο πολίτης. Έτσι σκιαγραφείται μια σχέση στην οποία η εξουσία της πόλης πηγάζει από τον πολίτη. Η σχέση αυτή κινείται αμφίδρομα καθώς κι ο πολίτης υπόκειται στις αποφάσεις ή τους νόμους της πόλης, ακόμη κι αν ο ίδιος δε συμφωνεί με κάποιες από τις αποφάσεις. Β3. Ο Αριστοτέλης χαρακτηρίζει την «πόλιν» ως μια κοινωνική οντότητα «τέλεια», επειδή: α) αποτελεί την κατάληξη (τέλος) των προηγούμενων συμβιωτικών κοινοτήτων (οίκος-κώμη) και β) συνιστά την αρτιότερη μορφή που μπορούν εκείνες να πάρουν Εδώ προστίθεται το σχόλιο του σχολικού βιβλίου για τον όρο «τέλεια» σελ. 185. Ο παραπάνω χαρακτηρισμός βασίζεται στο ότι η πόλις είναι απόλυτα αυτάρκης (προστίθεται το σχόλιο του σχολικού βιβλίου για την «αυτάρκεια» σελ. 185). Σελίδα 4 από 8
Τρεις αποδείξεις υπάρχουν για τη φυσική προέλευση της πόλης: α) οι πρώτες κοινωνίες (οίκος-κώμη) είναι φυσικές η πόλη προήλθε από τη συνένωσή τους άρα: η πόλη είναι φυσική κοινωνία β) η φύση ενός πράγματος είναι το τέλος του η πόλη είναι το τέλος του οίκου και της κώμης άρα: η πόλη είναι φυσική κοινωνία γ) κάθε φυσική οντότητα στοχεύει σε ένα τέλος που είναι κάτι το έξοχο το τέλος της πόλης είναι η αυτάρκεια που είναι κάτι το έξοχο άρα: η πόλη είναι φυσική οντότητα Β4. Σχολικό βιβλίο σελ 178 «Επειδή διαβάζοντας έξω από την πόλιν» Β5.ενόραση ->ὁρῶμεν σκόπιμος -> σκεπτέον σύσταση->συνεστηκυῖαν άρχοντας ->ἀρχῆς κατάσχεση->περιέχουσα άφαντος ->φανερόν Σελίδα 5 από 8
σύγκλητος->καλουμένη ρητό ->λέγομεν κειμήλιο->συγκειμένων άφιξη -> ἱκανὸν Γ1. Μετάφραση Δεν καταγγέλλεται λοιπόν τίποτε από κάποιους μετοίκους και υπηρέτες σχετικά με τις Ερμαίες στήλες, (καταγγέλλεται όμως) ότι έχουν γίνει κάποιοι ακρωτηριασμοί άλλων αγαλμάτων στο παρελθόν από νεότερους κατά τη διάρκεια παιχνιδιών και οινοποσίας, και ταυτόχρονα (καταγγέλλεται) ότι θρησκευτικές τελετές επιτελούνται στα σπίτια προσβλητικά για αυτά κατηγορούσαν και τον Αλκιβιάδη. Και επειδή είχαν υπόψιν τους αυτά, αυτοί που δυσανασχετούσαν πάρα πολύ με τον Αλκιβιάδη διότι τους δημιουργούσε εμπόδιο να έχουν οι ίδιοι με ασφάλεια την αρχηγία της δημοκρατικής παράταξης και επειδή θεωρούσαν πως, εάν απομακρύνουν αυτόν, θα μπορούσαν να είναι πρώτοι, μεγαλοποιούσαν το θέμα και φώναζαν ότι έγιναν και οι θρησκευτικές τελετές και η αποκοπή των Ερμών με σκοπό την κατάλυση της δημοκρατίας και ότι τίποτε από αυτά δε συνέβη χωρίς τη σύμπραξή του, επιλέγοντας ως αποδείξεις σχετικές με τις πράξεις του που ήταν αντίθετες με τη δημοκρατική παράταξη. Σελίδα 6 από 8
Γ2. τινων -> τινά ὕβρει -> ὕβριν ὄντι-> οὖσι(ν) μάλιστα ->μάλα ἐπῃτιῶντο -> ἐπαιτιῶ ὑπολαμβάνοντες ->ὑποληφθεῖσι(ν) ἐξελάσειαν -> ἐξελῷεν ἐβόων -> βοᾶν εἴη -> ἔσται ἐπράχθη -> πεπράχθω Γ3α. περὶ τῶν Ἑρμῶν: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει αναφορά στο «μηνύεται» ὑπὸ νεωτέρων: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει το ποιητικό αίτιο στο «γεγενημέναι» τὰ μυστήρια: υποκείμενο κατά πρόταξη στο «ποιεῖται» (αττική σύνταξη) τὸν Ἀλκιβιάδην: αντικείμενο στο «ἐπῃτιῶντο» δήμου: ονοματικός ετερόπτωτος προσδιορισμός, γενική αντικειμενική από το «καταλύσει» αὐτοῦ: ονοματικός ετερόπτωτος προσδιορισμός, γενική υποκειμενική από το παρανομίαν Σελίδα 7 από 8
Γ3β. Υπόθεση: εἰ αὐτὸν ἐξελάσειαν (ευκτική) Απόδοση: πρῶτοι ἂν εἶναι (δυνητικό απαρέμφατο, ειδικό) Πρόκειται για πλαγιωμένο υποθετικό λόγο που δηλώνει απλή σκέψη του λέγοντος. Στον ευθύ η μετατροπή θα ήταν: Υπόθεση: εἰ αὐτὸν ἐξελάσαιμεν (ευκτική) Απόδοση: πρῶτοι ἂν εἴημεν / εἶμεν (δυνητική ευκτική) Σχόλιο : Στο διδαγμένο κείμενο ο μεγάλος όγκος των θεμάτων απαιτούσε πολύ προσεκτική διαχείριση του χρόνου από τους υποψηφίους. Ωστόσο, οι ερωτήσεις ήταν διατυπωμένες με σαφήνεια και απαιτούσαν αξιοποίηση των ερμηνευτικών σημειώσεων του σχολικού βιβλίου. Στο αδίδακτο κείμενο η μετάφραση χρειαζόταν ιδιαίτερη εξοικείωση με το λεξιλόγιο, τις συντακτικές ιδιομορφίες και το ύφος του Θουκυδίδη. Οι γραμματικές και συντακτικές παρατηρήσεις ήταν αναμενόμενες. Από τον κλασικό τομέα του φιλολογικού τμήματος των φροντιστηρίων Πουκαμισάς Ηρακλείου συνεργάστηκαν: Σ. Αναγνωστάκη, Ε. Αποστολάκη, Ειρ.Μαζοκοπάκη, Μ. Παγωμένου, Χ. Πυργιανάκη. Σελίδα 8 από 8