ΜΥΣΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟ (1944) ΚΩΔΙΚΟΣ «DASTARD»

ΜΥΣΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟ (1944) ΚΩΔΙΚΟΣ «DASTARD»

Θέμης Μαρίνος & Εκδόσεις Ίκαρος, 2013 ISBN 978-960-9527-73-6

Ε Τ Α Ι Ρ Ε Ι Α Μ Ε Λ Ε Τ Η Σ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Σ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Σ Θέμης Μαρίνος ΜΥΣΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟ (1944) ΚΩΔΙΚΟΣ «DASTARD» ΙΚΑΡΟΣ

Στην αγαπημένη μου οικογένεια

Ε Υ Χ Α Ρ Ι Σ Τ Ι Ε Σ Επιθυμώ να εκφράσω τις ευχαριστίες μου σε όλους τους συνεργάτες μου, που εργάστηκαν αφιλοκερδώς με κίνδυνο της ζωής τους, αλλά και στους απλούς πολίτες, που χωρίς τη στήριξή τους θα ήταν ίσως αμφίβολο αν θα μπορούσαμε να φέρουμε εις πέρας το έργο μας. Ευχαριστώ επίσης όσους με βοήθησαν να επαναφέρω στη μνήμη μου ορισμένα ιστορικά γεγονότα και ενίσχυσαν το φωτογραφικό αρχείο μου. Ευχαριστίες οφείλω και στην «Τσούκη» (Μερόπη Αντωνιάδου) για την ιώβεια υπομονή που έδειξε κατά τη δακτυλογράφηση και τις διορθώσεις των χειρογράφων μου, με επαγγελματική επάρκεια και ζήλο. Ιδιαίτερα εκτιμώ τη συμπαράσταση της συζύγου μου Τζουν που με ενθάρρυνε για τη συγγραφή αυτού του βιβλίου. Τέλος, αισθάνομαι βαθιά υποχρέωση στον έγκριτο συγγραφέα κ. Απόστολο Δοξιάδη διότι έκανε δυνατή τη δημοσίευση του παρόντος πονήματος. Θ.Μ.

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α ΕΙΣΑΓΩΓΗ 13 ΜΕΡΟΣ Α Ι. ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ ΙΟΝΙΟ 27 1. Σκοποί της Αποστολής Συγκρότηση 27 2. Στη ζώνη επιχειρήσεων 37 ΙΙ. ΣΤΟ ΜΕΤΩΠΟ 43 1. Διείσδυση στη Ζάκυνθο 43 2. Προώθηση στην Κεφαλονιά 55 3. Αντίδραση ΕΑΜ/ΕΛΑΣ 64 4. Εδραίωση στην Κεφαλονιά 73 Περίπτωση Ιθάκης 77 5. Επέκταση στη Λευκάδα 81 6. Ένα αποφασιστικό βήμα 87 Προσδοκίες 93 ΙΙΙ. ΔΙΚΤΥΩΣΗ ΣΤΗΝ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ 97 1. Αρχηγείο Αποστολής 97 Ομάδες εργασίας 101 2. Η δύναμη Κατοχής 109 Το γερμανικό αμυντικό σύστημα 113 3. Αντιστασιακές οργανώσεις 121 Η οργάνωση ΠΟΚ 125 IV. ΤΟ ΔΙΚΤΥΟ ΖΑΚΥΝΘΟΥ 131 1. Αρχηγείο Ζακύνθου 131 Συνεργάτες αποστολής 138 2. Η δύναμη Κατοχής 142 3. Αντιστασιακές οργανώσεις 151 4. Οι Εβραίοι της Ζακύνθου 161 V. ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ 167 1. Λειτουργικά 167 2. Συναφή θέματα 176 Υπηρεσία πληροφοριών ISLD 176 Γερμανική υπηρεσία πληροφοριών 179

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ερυθρός Σταυρός 180 3. Γερμανικές εσωτερικές επιχειρήσεις 184 Συντριβή του ΕΛΑΣ 184 Ακρότητες δογματικών 188 Επί τα ίχνη της Αποστολής 191 4. Ο τομέας δολιοφθορών 199 5. Στο λυκόφως της Κατοχής 209 VI. ΤΟ ΚΛΙΜΑΚΙΟ ΖΑΚΥΝΘΟΥ 223 1. Τρέχοντα γεγονότα 223 2. Ο τομέας δολιοφθορών 234 3. Σύγκρουση ΕΛΑΣ - ΕΔΕΣ 238 4. Προς το τέλος της Κατοχής 243 5. Απελευθέρωση της Ζακύνθου 251 6. Μετακατοχικά Ζακύνθου 259 Επισιτιστικά θέματα 272 Απόσυρση κλιμακίου Ζακύνθου 275 ΜΕΡΟΣ Β VII. ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑΣ - ΙΘΑΚΗΣ 279 1. Νέα καθήκοντα Αποστολής 279 2. Διοίκηση ΕΑΜ/ΕΛΑΣ 295 Παραβίαση Συμφώνου από ΕΑΜ 307 3. Το πρόβλημα των Ιταλών 314 VIII. ΑΛΛΑΓΗ ΣΚΗΝΙΚΟΥ 321 1. Άφιξη κυβερνητικού αντιπροσώπου 321 Νομοθετήματα Αποχώρηση κυβερνητικού αντιπροσώπου 335 Τρομοκρατίας συνέχεια 343 2. Ένα ριψοκίνδυνο εγχείρημα 350 3. Η τύχη της Λευκάδος 361 4. Τέλος της ιταλικής οδύσσειας 372 ΙΧ. ΣΤΟ ΛΥΚΟΦΩΣ ΤΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ 393 1. Αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά ΕΑΜ 393 2. Επισιτιστικό πρόβλημα 402 3. Απόσυρση Αποστολής από το Ιόνιο 412 ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ 421

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 425 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ 427 ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ 451 ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ 471 Αρχηγείο Κεφαλονιάς - Ιθάκης 471 Αρχηγείο Ζακύνθου 476 Αρχηγείο Λευκάδος - Μεγανήσου 480 ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ 481 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 483 ΤΙΜΗΤΙΚΕΣ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΣ 485

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΥΤΟ παρουσιάζει προσωπικές μαρτυρίες μου από τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο και καλύπτει την περίοδο Απριλίου-Νοεμβρίου 1944. Αποτελεί κατά κάποιον τρόπο συνέχεια του προηγούμενου βιβλίου μου, Ο εφιάλτης της Εθνικής Αντίστασης. Προσωπικές μαρτυρίες 1941-1944 (Εταιρεία Μελέτης Ελληνικής Ιστορίας, εκδόσεις Μπαντούνα, Αθήνα 2000). Ως προάγγελος του παρόντος πονήματος μπορεί να θεωρηθεί το βιβλίο μου Με οδηγό την Αλήθεια Κεφαλονιά, Κατοχή 1944 (Εταιρεία Μελέτης Ελληνικής Ιστορίας, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 1994), το οποίο αναφέρεται αποσπασματικά στο έργο της Αποστολής μου στην Κεφαλονιά. Μετά την επιστροφή μου στην Αίγυπτο αρχές Ιανουαρίου 1944 και ύστερα από τρίμηνη απραξία και καλοπέραση στο Κάιρο και την Αλεξάνδρεια, άρχισα ν αδημονώ για νέα αποστολή στη σκλαβωμένη πατρίδα. Καθ όλο το διάστημα της παραμονής μου στην Αίγυπτο διέμενα σε καθορισμένο από την υπηρεσία κατάλυμα, όπως όλοι οι συνάδελφοι που επέστρεφαν από την Ελλάδα, για λόγους ασφαλείας. Ήμασταν ελεύθεροι, αλλά δεν μπορούσαμε να ταξιδέψουμε εκτός Καΐρου χωρίς γραπτή άδεια της υπηρεσίας. Είχαμε δικαίωμα δωρεάν χρησιμοποιήσεως του σιδηροδρομικού δικτύου, κι έτσι ταξίδευα συχνά με τους φίλους μου με τους οποίους είχαμε επιστρέψει μαζί από την ανταρτοκρατούμενη Ελλάδα. Μερικοί είχαμε στεγαστεί, μαζί με συναδέλφους από άλλες αποστολές, σ ένα μεγάλο πολυτελές ποταμόπλοιο στην όχθη του Νείλου, στο κέντρο της πόλεως. Ήταν σαν κέντρο διερχομένων για μέλη ειδικών επιχειρήσεων. Εκεί είχαμε όλες τις ανέσεις, με υπηρετικό προσωπικό εμπίστων Σουδανών. Επίσης, η υπηρεσία μάς είχε διαθέσει ένα μικρό αυτοκίνητο με συμβατικές πινακίδες και οδηγό. Αλλά, παρ όλα τα μέτρα ασφαλείας, το μυστικό του κέντρου διερχόμενων σύντομα διέρρευσε στον εχθρό. Έτσι, μετά από λίγες μέρες 13

ΜΥΣΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟ (1944) ΚΩΔΙΚΟΣ «DASTARD» έδεσε πίσω μας ένα άλλο παρόμοιο ποταμόπλοιο. Όμως δεν άργησε να γίνει αντιληπτή η παρουσία σ αυτό ξένων κατασκόπων, που, όπως μάθαμε αργότερα, μετά την αποχώρησή μας εξουδετερώθηκαν από τις υπηρεσίες ασφαλείας. Παρεμπιπτόντως, θεωρώ σκόπιμο να αναφέρω το ακόλουθο ενδιαφέρον περιστατικό που μου συνέβη μια μέρα καθώς ταξίδευα σιδηροδρομικώς στην Ισμαηλία. Στο ίδιο βαγόνι μ εμέ βρισκόταν ένας αξιωματικός της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας, πιάσαμε τη συζήτηση και μόλις έμαθε ότι πρόσφατα επέστρεψα από την Ελλάδα, θέλησε να μάθει για τα επιτεύγματα της «Αντιστασιακής Οργανώσεως». Σε ερώτησή μου για ποια οργάνωση ενδιαφερόταν, απήντησε: «Μία είναι η Οργάνωση, το ΕΑΜ». Μάταια προσπάθησα να του εξηγήσω ότι υπήρχαν κι άλλες αντιστασιακές οργανώσεις, όπως ο ΕΔΕΣ, η ΕΚΚΑ, η ΠΑΟ, ο Μίδας 614, ο Φωστερίδης, οι οργανώσεις της Κρήτης και άλλες μικρότερες, ιδίως στις πόλεις και τα νησιά, με πολύ αξιόλογη πατριωτική δράση, όπως η ΠΕΑΝ και η Μπουμπουλίνα. Όμως δεν δεχόταν αντίρρηση για το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, ως τη μόνη αντιστασιακή οργάνωση, κι επιπλέον άρχισε να με βλέπει ως μοναρχοφασίστα. Προφανώς είχε υποστεί πλύση εγκεφάλου από την ΕΑΜική προπαγάνδα που είχε εισχωρήσει στις τάξεις του στρατεύματός μας. Εμείς τότε δεν γνωρίζαμε ότι βρισκόμαστε στις παραμονές νέας ανταρσίας κατά της Ελληνικής Κυβερνήσεως. Προς το τέλος Μαρτίου, ύστερα από τρίμηνη καλοπέραση και τις «ανέσεις» που πρόσφερε τότε η Αίγυπτος, μακριά πλέον από το θέατρο του πολέμου, βαρέθηκα, όπως είπα, κι άρχισα ν αναζητώ νέα αποστολή στη σκλαβωμένη πατρίδα. Σε επίσκεψή μου στα γραφεία της SOE (Special Operations Executive, Διοίκηση Ειδικών Επιχειρήσεων) πληροφορήθηκα ότι σχεδιάζονταν δύο νέες μυστικές επιχειρήσεις, η μία στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη (στην περιοχή του ανεξάρτητου οπλαρχηγού Φωστερίδη, γνωστού ως Τσαούς Αντών, ο οποίος συνεργαζόταν με τη SOE εναντίον των Βουλγάρων κατακτητών) και η άλλη στα Δωδεκάνησα. Η δεύτερη αυτή θα μ ενδιέφερε περισσότερο, λόγω του θαλασσίου περιβάλλοντος και τις ποικίλες δραστηριότητες που περιελάμβανε, δια-

ΕΙΣΑΓΩΓΗ φορετικές από το αντάρτικο. Ελπίζοντας ότι, ως νησιώτης, θα μπορούσα να προσφέρω περισσότερα σ εκείνη την επιχείρηση, παρουσιάστηκα χωρίς δισταγμό στο αρμόδιο γραφείο για να εξετάσω τις δυνατότητες χρησιμοποιήσεώς μου σ αυτήν. Το κλίμα ήταν θετικό και σύντομα κλήθηκα να ενημερωθώ για το αντικείμενο της Αποστολής Δωδεκανήσου. Στην επόμενη επίσκεψή μου στο γραφείο, μου ανακοινώθηκε ότι απεφασίσθη να μου προταθεί η αρχηγία της και μπορούσα να προχωρήσω στην επιλογή των συνεργατών μου. Άρχισα αμέσως, με προτίμηση αποφοίτους του Κέντρου Ειδικής Εκπαιδεύσεως (STC 102) στη Χάιφα, όπου είχα χρηματίσει εκπαιδευτής, και κυρίως δωδεκανησιακής καταγωγής. Κατά τη διείσδυσή μας στην περιοχή επιχειρήσεως θα εμφανιζόμασταν ως Κύπριοι εμπορευόμενοι με την Τουρκία, με πλαστά χαρτιά που ανέλαβε να ετοιμάσει η αρμόδια υπηρεσία. Στο μεταξύ, μια μέρα που πήγα να επισκεφθώ στο γραφείο της SOE έναν πολύ γνωστό μου, τον ταγματάρχη O Tool (Οτούλ), παλαιάς ιρλανδικής οικογένειας της Κεφαλονιάς, όπου και είχε μεγαλώσει, με πληροφόρησε ότι το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής ζήτησε επειγόντως από τη SOE να οργανώσει Αποστολή για την περιοχή των Ιονίων Νήσων. Υπεύθυνος γι αυτή την Αποστολή ορίστηκε ο ίδιος. Όταν του είπα ότι μου είχε ανατεθεί η Αποστολή Δωδεκανήσου, πετάχτηκε όρθιος λέγοντας: «Εσύ είσαι από τη Ζάκυνθο και θα μπορούσες να κάνεις πολύ καλή δουλειά στο Ιόνιο». Πρόσθεσε ότι μετά τη συμμαχική εισβολή στη νότιο Ιταλία, η θαλάσσια περιοχή η οποία περιελάμβανε τα νησιά Ζάκυνθο, Κεφαλονιά, Ιθάκη και Λευκάδα, που δεσπόζουν του Πατραϊκού κόλπου, απέκτησε στρατηγική σημασία, που θα αυξανόταν όσο πλησίαζε ο καιρός της απελευθέρωσης της Ελλάδος. Καταλήγοντας, και χωρίς περιστροφές, μου ζήτησε να σκεφτώ πολύ σοβαρά την ανάληψη αυτής της Αποστολής την οποία ήθελε να μου εμπιστευθεί. Η πρώτη μου αντίδραση ήταν αρνητική, διότι είχα ήδη εμπλακεί στην προετοιμασία της Αποστολής Δωδεκανήσου, και παρ όλο που η πρόταση του Οτούλ ήταν πιο ελκυστική, δεδομένου ότι σαν Επτανήσιος γνώριζα την περιοχή του Ιονίου κι επιπλέον θα είχα την ευκαιρία επικοινωνίας με

ΜΥΣΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟ (1944) ΚΩΔΙΚΟΣ «DASTARD» την οικογένειά μου, δεν μπορούσα να υπαναχωρήσω από τη δέσμευσή μου για τα Δωδεκάνησα, διότι θα χαρακτηριζόμουν αναξιόπιστος. Αλλά ο Οτούλ επέμενε να ξανακουβεντιάσουμε το θέμα με άνεση σε άλλο περιβάλλον, πιο ευχάριστο. Με προσκάλεσε για γεύμα σ ένα φημισμένο γαλλικό εστιατόριο, όπου μετά από σχετική συζήτηση επί του θέματος με διαβεβαίωσε πως αν δεχόμουν την πρότασή του, θα έβρισκε λύση του προβλήματος χωρίς να εκτεθώ. Κατόπιν τούτου, κι ύστερα από μερικές μπίρες, είπα ότι θ αποδεχόμουν ευχαρίστως την πρότασή του, υπό την προϋπόθεση θετικών αποτελεσμάτων δικής του παρεμβάσεως στη διοίκηση. Την επόμενη μέρα, αν θυμάμαι καλά, με κάλεσε στο γραφείο του, όπου μου ανακοίνωσε θριαμβευτικά ότι το Γενικό Στρατηγείο συμφώνησε με την πρότασή του κι έδωσε τις σχετικές εντολές στην αρμόδια υπηρεσία της SΟΕ. Είναι ενδιαφέρον να επισημανθεί ότι μέχρι τότε δεν είχε υπάρξει αυτοτελής Αποστολή στα νησιά του νοτίου Ιονίου κι ότι η Κέρκυρα και οι Παξοί καλύπτονταν από την Ήπειρο με τη βοήθεια του Ζέρβα. Μια απόπειρα αποστολής στην Κέρκυρα κλιμακίου της SΟΕ, με ταχύπλοο από την Ιταλία, κλιμακίου στο οποίο συμπεριλαμβανόταν ο φίλος μου Γιώργος Σάρρος, επισημάνθηκε από τους Γερμανούς κι εξουδετερώθηκε. Ο Σάρρος διέφυγε κι επέστρεψε στη Μέση Ανατολή. Η ενημέρωσή μου για το Ιόνιο προχώρησε ταχύτατα, με κινητοποίηση της υπηρεσίας για τις απαιτούμενες προετοιμασίες (οργάνωση προωθήσεως της Αποστολής στο πεδίο επιχειρήσεων, κατάλληλο εφοδιασμό κτλ.). Όσο για την αρχική σύνθεση της Αποστολής, η οποία θα έπαιρνε το κωδικό όνομα «DASTARD» (Ντάσταρντ), περιελάμβανε τρεις αξιωματικούς καταδρομείς και τρεις υπαξιωματικούς ασυρματιστές. Η διάρκεια της θητείας μας θα ήταν μέχρι την απελευθέρωση, ή και περαιτέρω, αν μας το ζητούσε η προϊσταμένη υπηρεσία. Ακολουθεί σύντομη αναφορά στο κείμενο του βιβλίου αυτού: Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο Μέρη. Στο Α Μέρος (κεφάλαια Ι-VI) περιγράφονται οι σκοποί, η οργάνωση, τα πεπραγμένα και τ αποτελέσματα των δραστηριοτήτων της Αποστολής στο στρατιωτικό επιχειρησιακό έργο της μέχρι την κατάρρευση της εχθρικής Κατοχής. Το Β Μέρος (κεφάλαια

ΕΙΣΑΓΩΓΗ VII-IX), αρχίζει με τη φυγή των Γερμανών από τα νησιά του Ιονίου και κλείνει με την απόσυρση της Αποστολής και την επιστροφή της στη Μέση Ανατολή. Το Α Μέρος είναι καθαρά στρατιωτικό, ενώ το Β είναι κυρίως πολιτικοδιπλωματικής φύσεως. Το Α Μέρος ενδεχομένως να είναι περιορισμένου ενδιαφέροντος για το ευρύ κοινό, διότι αναφέρεται σε αμιγώς αντιστασιακά γεγονότα της εποχής, είναι όμως σημαντικό για την περιοχή στην οποία αναφέρεται και ιδιαίτερα για τους τότε συνεργάτες της Αποστολής. Ίσως θεωρηθεί ότι μνημονεύει πολλά ονόματα απλών ανθρώπων, όμως, εκτός του ότι όλοι αυτοί το αξίζουν, ικανοποιεί όσους βλέπουν ν αναγνωρίζεται η συμβολή τους στον αγώνα για την ελευθερία της πατρίδας. Το Β Μέρος είναι γενικότερου πολιτικοϊστορικού ενδιαφέροντος και, εκτός των άλλων, αποκαλύπτει πως η Αποστολή διέβλεψε την προετοιμαζόμενη κομμουνιστική εξέγερση του Δεκεμβρίου 1944 και προειδοποίησε την Ελληνική Κυβέρνηση και τους Συμμάχους μας ένα μήνα προτού εκδηλωθεί. Ακολουθεί σύντομη περιγραφή των περιεχομένων του βιβλίου κατά κεφάλαιο: Στο πρώτο κεφάλαιο περιγράφεται το αντικείμενο της Αποστολής, η σύνθεση και η διοικητική συγκρότησή της, οι προετοιμασίες, το σχέδιο διεισδύσεως στην περιοχή δραστηριοποίησής της καθώς και η επιχείρηση μεταφοράς του πρώτου κλιμακίου της στη Ζάκυνθο με υποβρύχιο. Το δεύτερο κεφάλαιο περιλαμβάνει την απόβασή μου στο νησί μαζί με τον προοριζόμενο για αρχηγό του κλιμακίου Ζακύνθου, Θεόφιλο Σαρίκα, και τον ασυρματιστή του, Γεώργιο Διακογιάννη, με όλα τα απαιτούμενα εφόδια. Επίσης, την εγκατάστασή τους στην ορεινή περιοχή, στη Μονή Υπεραγάθου, με τη συνδρομή του ηγούμενου Νεόφυτου, ο οποίος απετέλεσε τον πρώτο και βασικό συνεργάτη του πρώτου αυτού κλιμακίου της Αποστολής. Συνεχίζει εξιστορώντας τη διασύνδεση του Σαρίκα με δύο ικανά κι ενθουσιώδη πρόσωπα στην πόλη της Ζακύνθου, πρώην συμμαθητές μου, τους Διονύσιο Καρατζά και Νίκο Λάτα, οι οποίοι τον πλαισίωσαν ως υπαρχηγοί του. Κατόπιν περιγράφει την αναχώρησή μου για την Κεφαλονιά με κωπήλατη βάρκα και την εκεί επιτυχή διασύνδεσή μου με τους πρώτους βασικούς συνεργάτες μας με τη βοήθεια του εκπροσώπου

ΜΥΣΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟ (1944) ΚΩΔΙΚΟΣ «DASTARD» του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, Γιώργου Πινιατώρου, έκτοτε κύριου συμβούλου της Αποστολής. Στη συνέχεια αναφέρεται στον καθορισμό σημείου προσεγγίσεως υποβρυχίου για την αποβίβαση του δευτέρου κλιμακίου μας, υπό τον Λάζαρη, στην άφιξη των συναδέλφων μου και στον απαιτούμενο εξοπλισμό της Αποστολής (τρόφιμα, οπλισμός, εκρηκτικές ύλες, μηχανήματα, χρήματα κτλ.), ο οποίος περισυνελέγη κι αποθηκεύτηκε από τους χωρικούς της περιοχής. Η παρουσία Ελλήνων στρατιωτικών με υποβρύχιο, ενώ δεν έγινε αντιληπτή από τους Γερμανούς, μαθεύτηκε εντός ωρών από το ΕΑΜ, με αποτέλεσμα ν ακολουθήσει επιδρομή του ΕΛΑΣ στην περιοχή και σύλληψη όλων των μελών της Αποστολής, τα οποία σύρθηκαν βιαίως στο Αρχηγείο του στο βουνό, παρά τις εξηγήσεις μου και την επίδειξη επισήμου εγγράφου του Καΐρου που πιστοποιούσε την ιδιότητά μας και ζητούσε τη βοήθεια των Ελλήνων πατριωτών. Η Αποστολή ελευθερώθηκε μετά από παρέμβαση του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής στον στρατηγό Σαράφη. Η κακομεταχείριση των Ελλήνων στρατιωτικών εκ μέρους του ΕΛΑΣ εξήγειρε τους χωρικούς της περιοχής εναντίον του, προκαλώντας όμως πρωτοφανούς αγριότητος επιδρομή του ΕΛΑΣ εναντίον τους, με φρικαλέες σφαγές γυναικόπαιδων προς παραδειγματισμό, ώστε στο εξής να μη συνδράμουν παρείσακτους χωρίς προηγούμενη ενημέρωσή του. Τα γεγονότα αυτά έγιναν αφορμή κινητοποιήσεως των Γερμανών, οι οποίοι με τη σειρά τους εξαπέλυσαν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην περιοχή εκδιώκοντας τους αντάρτες του ΕΛΑΣ στα βουνά. Η Αποστολή εγκατέστησε τελικά το Αρχηγείο της στο Αργοστόλι, αγνοώντας προσπάθεια του ΕΛΑΣ να την τραβήξει στο βουνό, δήθεν για την ασφάλειά της. Το κεφάλαιο αυτό περιγράφει και τις πρώτες αναγνωριστικές κινήσεις μας καθώς και τη μετάβαση του Λάζαρη στη Λευκάδα, όπου οργάνωσε το εκεί κλιμάκιο της Αποστολής και τη διασύνδεσή του με το Αρχηγείο μας. Συνεχίζει με την οργάνωση των δικτύων πληροφοριών, δολιοφθορών και επιχειρησιακών δραστηριοτήτων της Αποστολής, και κλείνει με τον προσεταιρισμό του λοχαγού Renzo Apollonio (Ρέντσο Απολλώνιο), Ιταλού διοικητού του πεδινού πυροβολικού, ο οποίος με ενημέρωσε λεπτο-

ΕΙΣΑΓΩΓΗ μερώς για τη γερμανική δύναμη Κατοχής, τις στρατιωτικές εγκαταστάσεις και την αμυντική θωράκιση της νήσου από θαλάσσης και αέρος. Το τρίτο κεφάλαιο αρχίζει με την περιγραφή της οργανώσεως, της στελεχώσεως και της διατάξεως των γερμανικών μονάδων. Κατόπιν εξηγεί την ανάπτυξη του επιχειρησιακού δικτύου της Αποστολής αναλυτικά και με οργανόγραμμα, τους διαύλους επικοινωνίας των συνεργατών μας, τις διάφορες διασυνδέσεις με τις αρχές και τις οργανώσεις, καθώς και με τα κλιμάκια της Αποστολής στη Ζάκυνθο και τη Λευκάδα. Στη συνέχεια παρουσιάζει τις ομάδες εργασίας του Αρχηγείου μας στην Κεφαλονιά, κατά αντικείμενο και γεωγραφική περιοχή. Επίσης, δίδει λεπτομέρειες για τη δύναμη Κατοχής κατά μονάδες, τη συγκρότηση και την κατανομή τους στο νησί, ιδιαίτερα τα επάκτια οχυρά καθώς και το αμυντικό της σύστημα. Το κεφάλαιο κλείνει με το ιστορικό των αντιστασιακών οργανώσεων του νησιού και τον ρόλο τους. Το τέταρτο κεφάλαιο αναφέρεται αποκλειστικά στη Ζάκυνθο και περιγράφει την ίδρυση του Αρχηγείου τού εκεί κλιμακίου της Αποστολής, τη συγκρότηση ομάδων εργασίας, τη γεωγραφική κατανομή των δραστηριοτήτων τους, αποκεντρωτικά, και τις συνεργασίες αυτού του Αρχηγείου, με κυριότερη τη μύηση Ιταλών αξιωματικών, μέσω των οποίων είχαμε πλήρη ενημέρωση για τη γερμανική δύναμη Κατοχής, τις στρατιωτικές εγκαταστάσεις, τα επάκτια οχυρά και το αεροπορικό αμυντικό σύστημα. Το κλιμάκιο είχε απευθείας σύνδεση με αεροδρόμιο της Βρετανικής Πολεμικής Αεροπορίας (RAF) στη νότιο Ιταλία, προς υπόδειξη αεροπορικών στόχων στο νησί. Στη συνέχεια το κεφάλαιο ασχολείται με τις αντιστασιακές οργανώσεις, τα τοπικά παραρτήματα των ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ, τους ανταγωνισμούς τους και τις σχέσεις τους με την Αποστολή, και κλείνει με τη γερμανική προσπάθεια συγκεντρώσεως των Εβραίων και μεταφοράς τους στα γνωστά στρατόπεδα, που όμως απέτυχε πλήρως κατόπιν δραματικής αντιδράσεως του μητροπολίτη Ζακύνθου Χρυσοστόμου Δημητρίου και του δημάρχου Λουκά Καρρέρ. Ήταν η μοναδική περίπτωση διασώσεως εβραϊκής κοινότητος στην Ελλάδα, εξ όσων γνωρίζω. Το πέμπτο κεφάλαιο αρχίζει με το θέμα της κινήσεως υποβρυχίων προς

ΜΥΣΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟ (1944) ΚΩΔΙΚΟΣ «DASTARD» εφοδιασμό της Αποστολής και τη μετάβαση του Λάζαρη στη Ζάκυνθο προς επιθεώρηση του εκεί κλιμακίου μας. Συνεχίζει με τις σχέσεις μας με τον εκπρόσωπο της ISLD (Ιντέλιτζενς Σέρβις) στην Κεφαλονιά, τη διείσδυσή μας στη γερμανική στρατιωτική ασφάλεια (την Γκεστάπο) και τη συνεργασία μας με τον Ερυθρό Σταυρό. Κατόπιν περιγράφει τη διεξαγωγή ευρείας κλίμακος γερμανικών επιχειρήσεων εναντίον του ΕΛΑΣ και την τελική εκδίωξή του από την Κεφαλονιά. Επίσης αναφέρεται στην προσπάθεια του εχθρού προς ανακάλυψη των μελών της Αποστολής και προς εξουδετέρωση των σταθμών ασυρμάτου της, χωρίς όμως επιτυχία. Το κεφάλαιο συνεχίζει με τον τομέα δολιοφθορών, την ίδρυση σχολής εκπαιδεύσεως για δολιοφθορές και την προσπάθεια διαβρώσεως εκ μέρους μας του ηθικού του εχθρού. Όμως νεότερο σήμα του Καΐρου, μετά την έναρξη της εφαρμογής του σχεδίου καταστροφών, διέτασσε στροφή σε αντι-σαμποτάζ, δηλαδή παρεμπόδιση καταστροφής δημοσίων και κοινωνικών υποδομών εκ μέρους του εχθρού. Το κεφάλαιο τελειώνει με την προοδευτική απόσυρση από το νησί στρατιωτικών μονάδων και πολεμικού υλικού, και την ανατίναξη στρατιωτικών εγκαταστάσεων και υλικού από το γερμανικό μηχανικό. Το έκτο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στο κλιμάκιο Ζακύνθου και αρχίζει με προσπάθεια εκ μέρους του Σαρίκα επίτευξης συνεργασίας μεταξύ των οργανώσεων ΕΑΜ και ΕΔΕΣ και τη μεταξύ τους υπογραφή σχετικού πρωτοκόλλου, που όμως είχε αρνητικά αποτελέσματα κατόπιν υπαναχωρήσεως του ΕΛΑΣ. Συνεχίζει με τη δραστηριοποίηση του κλιμακίου στον τομέα των πληροφοριών και τη συνεχή επικοινωνία του με τη βρετανική αεροπορική βάση νοτίου Ιταλίας προς υπόδειξη στόχων για βομβαρδισμό. Το κλιμάκιο ανέπτυξε αξιόλογη δραστηριότητα και στον τομέα δολιοφθορών. Κατόπιν αναφέρονται οι εμφυλιοπολεμικές ενέργειες του ΕΛΑΣ και η βίαιη σύγκρουσή του με τον ΕΔΕΣ, με τελική επικράτησή του στο νησί. Επίσης περιγράφονται οι γενικότερες δραστηριότητες του κλιμακίου μέχρι την αποχώρηση του Στρατού Κατοχής, εν μέσω σφοδρών αεροπορικών επιδρομών με σημαντικές απώλειές του, χωρίς καταστροφές δημοσίων ή κοινωνικών υποδομών. Στη συνέχεια το κεφάλαιο περι-

ΕΙΣΑΓΩΓΗ γράφει τη μετακατοχική περίοδο υπό πλήρη ΕΑΜοκρατία, με κατάργηση του νομάρχη και των δημοσίων υπηρεσιών και αντικατάστασή τους από Λαϊκές Επιτροπές, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί και οξύ επισιτιστικό πρόβλημα. Τη διάλυση της Χωροφυλακής ακολούθησε ίδρυση Πολιτοφυλακής της ΠΕΕΑ (Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης, Κυβέρνησης του Βουνού), η οποία με τις εγκληματικές τακτικές της σκόρπισε τον τρόμο, δημιουργώντας ανασφάλεια στον κόσμο και απογοήτευση, μέχρι την επέμβαση της Κυβερνήσεως και την άφιξη συμμαχικής ανθρωπιστικής βοήθειας, η οποία συνέτεινε σε αισθητή βελτίωση της καταστάσεως. Το κεφάλαιο κλείνει με την εντολή αποχώρησης του κλιμακίου Ζακύνθου και επιστροφής στην Αίγυπτο. Το έβδομο κεφάλαιο αναφέρεται στην επίσκεψή μου μαζί με τον Λάζαρη στον Γερμανό διοικητή, ταγματάρχη Nenstiel (Νένστιελ), και στην εκ μέρους του απόρριψη αιτήματός μας για άνευ όρων παράδοση. Συνεχίζει με την κατόπιν τούτου εσπευσμένη αποχώρηση της δυνάμεως Κατοχής με ανατινάξεις οχυρών και όλων των στρατιωτικών εγκαταστάσεών της, εν μέσω συνεχών βομβαρδισμών από τη RAF. Συγχρόνως περιγράφει την αποτροπή ανατινάξεως του λιμένος Αργοστολίου, του εργοστασίου ηλεκτροπαραγωγής και των φάρων ναυσιπλοΐας στην είσοδο του κόλπου Αργοστολίου, από τμήματα του ιταλικού ναυτικού. Κατόπιν αναφέρεται στην παράδοση της ιταλικής δύναμης 1.000 ανδρών στην Αποστολή από τον Απολλώνιο και στη δήλωση του νομάρχη και του διοικητή της Χωροφυλακής ότι τίθενται υπό τις διαταγές της Ελληνικής Κυβερνήσεως. Η Αποστολή εξέδωσε ανακοίνωση χαιρετίζοντας την απελευθέρωση του νησιού και συνιστώντας ηρεμία και τάξη μέχρι τη λήψη οδηγιών της Κυβερνήσεως. Η μετάβαση από την Κατοχή στην ελευθερία έγινε ομαλά, με πανηγυρισμούς χωρίς ανάρμοστα επεισόδια. Το επίσημο ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ απουσίαζαν τότε από το νησί. Ο κόσμος δήλωνε πίστη κι εμπιστοσύνη στην Κυβέρνηση και τους Συμμάχους. Το κεφάλαιο συνεχίζει με αιφνίδια απόβαση ανταρτών του ΕΛΑΣ και αξιωματούχων του ΕΑΜ από τη Στερεά, βάσει της συμφωνίας της Καζέρτας, που όμως προκάλεσε εξέγερση της πλειονότητας των κατοίκων και

ΜΥΣΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟ (1944) ΚΩΔΙΚΟΣ «DASTARD» των αρχών εναντίον τους. Η εμφύλια σύρραξη απεφεύχθη με έγκαιρη επέμβαση της Αποστολής. Ακολούθησε εγκατάσταση στρατιωτικής Διοικήσεως Ιονίων Νήσων (ΔΙΝ) του ΕΑΜ, η οποία κατήργησε τις δημόσιες υπηρεσίες και τις αντικατέστησε με Λαϊκές Επιτροπές. Τη θέση της Χωροφυλακής πήρε Εθνική Πολιτοφυλακή (ΕΠ) υπαγόμενη στην ΠΕΕΑ, η οποία εξαπέλυσε διώξεις αντιφρονούντων, επιτάξεις της γεωργικής παραγωγής και επεμβάσεις στον Ερυθρό Σταυρό. Το κεφάλαιο κλείνει με προσπάθεια της ΔΙΝ προς χαρακτηρισμό της ιταλικής δυνάμεως ως αιχμαλώτων πολέμου του ΕΛΑΣ, με σκοπό την αρπαγή του οπλισμού και των αποθηκών τροφίμων και υγειονομικού υλικού της, ενώ είχαν ήδη παραδοθεί στο Συμμαχικό Στρατηγείο μέσω της Αποστολής. Η Αποστολή, με διπλωματία αλλά και απειλές, και με τη στήριξη του Συμμαχικού Στρατηγείου, ανέστειλε τα σχέδια της ΔΙΝ. Η κατάσταση ηρέμησε μετά από δήλωση του Καΐρου ότι θα έρχονταν πλοία προς παραλαβή των Ιταλών κι ότι σύντομα θα έφτανε στην Κεφαλονιά κυβερνητικός αντιπρόσωπος Ιονίων Νήσων. Το όγδοο κεφάλαιο περιγράφει την αλλαγή του όλου σκηνικού με την άφιξη στην Κεφαλονιά του κυβερνητικού αντιπροσώπου (υπουργού) Ιονίων Νήσων, Λέοντος Μακκά, στις 4 Οκτωβρίου, συνοδευόμενου από εκπρόσωπο του Γενικού Συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής, τον Άγγλο ταγματάρχη Hutchinson (Χάτσινσον), και μικρό άγημα με την ελληνική σημαία. Όμως ο Μακκάς, πιεζόμενος από τους σκληρούς συνομιλητές του ΕΑΜ, απεδέχθη πολλές από τις αλλαγές που είχαν γίνει στις δημόσιες υπηρεσίες, την κατάργηση της Χωροφυλακής και τη λειτουργία Λαϊκών Δικαστηρίων. Πάντως εξασφάλισε το διορισμό πολιτικού διοικητού, του Σπύρου Μενάγια, και την έκδοση κυβερνητικής εφημερίδας Ιονίων Νήσων, στην οποία δημοσιεύθηκαν διατάγματα με σκοπό την κατοχύρωση ορισμένων βασικών αποφάσεών του. Ο Μενάγιας, στερούμενος απαραίτητων μέσων, στηρίχθηκε στη βοήθεια της Αποστολής, όπως και για την επικοινωνία του με τον Μακκά, που εγκαταστάθηκε στην Κέρκυρα, και με την Ελληνική Κυβέρνηση. Η επέμβαση του Μακκά στον τομέα ασφαλείας απεδείχθη αδύνατη, διότι είχε αναληφθεί από την ΠΕΕΑ, που δεν ήλεγχε η ΔΙΝ.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στο κεφάλαιο αυτό αναφέρεται και η αθρόα εξαγωγή από τον ΕΛΑΣ γερμανικών όπλων, πυρομαχικών και τροφίμων, καθώς και προσπάθεια φυγαδεύσεως του ιταλικού πολεμικού υλικού. Μυστική επέμβαση της Αποστολής επέφερε αχρήστευση βαρέων πυροβόλων. Επίσης, περιγράφονται διαπραγματεύσεις του Μακκά με ΕΑΜ, ΕΔΕΣ και Βρετανία για αποτροπή εισβολής του ΕΛΑΣ στη Λευκάδα, την οποία κρατούσε ο ΕΔΕΣ. Το κεφάλαιο κλείνει με την εκ μέρους του Χάτσινσον αποτροπή της αρπαγής ιταλικού πολεμικού υλικού και τροφίμων από τον ΕΛΑΣ προς εξαγωγή τους στη Στερεά Ελλάδα. Το ένατο κεφάλαιο περιγράφει την αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά του ΕΑΜ από τις αρχές Νοεμβρίου, μετά την αναγγελία της Κυβερνήσεως περί προσεχούς διαλύσεως όλων των οργανώσεων, και φήμες ότι ο ΕΛΑΣ δεν θα παρέδιδε τα όπλα εάν δεν αφοπλιζόταν ο Ελληνικός Στρατός της Μέσης Ανατολής. Συγχρόνως εντάθηκε η αντιβασιλική προπαγάνδα και κυκλοφόρησαν ψευδείς κατηγορίες για συνεργασία της Αποστολής με αντιδραστικούς. Υπ αυτές τις συνθήκες, και επειδή παρετηρούντο περίεργες κινήσεις του ΕΛΑΣ και εντατική περισυλλογή πυρομαχικών και εκρηκτικών υλών, προβληματιστήκαμε για τις γενικότερες προθέσεις του, οπότε απέστειλα επείγον σήμα προς το Κάιρο και το Γ Σώμα Στρατού εκφράζοντας την άποψη ότι προετοιμαζόταν εξέγερση κατά της Κυβερνήσεως. Εξάλλου, ο Μενάγιας έστειλε στον Μακκά απεγνωσμένη διαμαρτυρία περί εγκαταλείψεώς του, επισείοντας κινδύνους λόγω και του δεινού επισιτιστικού προβλήματος. Η επέμβαση του Καΐρου ήταν άμεση και αποτελεσματική, προκαλώντας διαταγή του στρατηγού Σαράφη προς τη ΔΙΝ που απαιτούσε άμεση βελτίωση των σχέσεών τους με την Αποστολή και αρμονική συνεργασία, αιφνιδιάζοντάς την κι αλλάζοντας το σκηνικό. Πάντως οι νευρικές κινήσεις του ΕΛΑΣ συνεχίζονταν και σύμφωνα με πληροφορίες μας προετοίμαζε εκστρατεία κατά της Λευκάδος, που τελικά δεν πραγματοποιήθηκε, όμως σε συνδυασμό με τις φήμες ότι ο ΕΛΑΣ δεν θα παρέδιδε τα όπλα, ενισχύθηκαν οι φόβοι μας ότι προετοιμαζόταν εξέγερση κατά του κράτους. Το κεφάλαιο συνεχίζει με το οξύ επισιτιστικό πρόβλημα των νησιών, σε συνδυασμό με τη δέσμευση της γεωργικής πα-

ΜΥΣΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟ (1944) ΚΩΔΙΚΟΣ «DASTARD» ραγωγής από την Επιμελητεία του Αντάρτη (ΕΤΑ). Το πρόβλημα βρήκε λύση κατόπιν συνεργασίας της Αποστολής με τον Μενάγια και τον δήμαρχο Αργοστολίου, και προσφυγή στη βρετανική υπηρεσία αρωγής ML (ΕΜ-ΕΛ), στην Πάτρα, και τον Ερυθρό Σταυρό. Όμως αιφνίδιος διορισμός από την ΠΕΕΑ νέου πολιτικού διοικητού προκάλεσε την παραίτηση Μενάγια και νέα προβλήματα. Εν μέσω αυτού του σκηνικού, το Κάιρο διέταξε την άμεση απόσυρση της Αποστολής από τα νησιά, με προορισμό την Αθήνα. Την ίδια ημέρα έφτασε βρετανικό στρατιωτικό απόσπασμα στο οποίο παρέδωσα το σταθμό μας, πλην του ασυρμάτου. Στις 27 Νοεμβρίου 1944 αποχώρησε η Αποστολή από το Ιόνιο και μία εβδομάδα αργότερα εκδηλώθηκε η ανταρσία του ΚΚΕ στην Αθήνα, όπως είχαμε προαναγγείλει.

ΜΕΡΟΣ A

I. Π Ρ Ο Ο Ρ Ι Σ Μ Ο Σ Ι Ο Ν Ι Ο 1. ΣΚΟΠΟΙ ΤΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ Η Στρατιωτική Αποστολή στο Ιόνιο με την κωδική ονομασία «DASTARD» είχε ως αντικείμενο την οργάνωση και λειτουργία μυστικού δικτύου πληροφοριών και δολιοφθορών στα γερμανοκρατούμενα νησιά Ζάκυνθο, Κεφαλονιά, Ιθάκη, Λευκάδα και στη θαλάσσια περιοχή που περικλείουν, η οποία δεσπόζει του Πατραϊκού κόλπου και των απέναντι ακτών της Αιτωλοακαρνανίας. Το έργο που θα αναλάμβαναν τα μέλη της ήταν πολύ διαφορετικό εκείνου προηγουμένων εμπειριών τους σε ανταρτοκρατούμενες περιοχές της ηπειρωτικής χώρας και πλέον επικίνδυνο, λόγω της στενότητας του χώρου στα νησιά και της δυσκολίας διαφυγής ή προστασίας τους σε περίπτωση καταδιώξεως από τον εχθρό. Επίσης, δεν προβλεπόταν συνεργασία με αντιστασιακές οργανώσεις, διότι θα μπορούσε να αποβεί εις βάρος της Αποστολής και να την εκθέσει σε πρόσθετους κινδύνους, λόγω των μεταξύ τους πολιτικών ανταγωνισμών ή της εμπλοκής τους σε συγκρούσεις με τον κατακτητή. Η Αποστολή έπρεπε ν αποφύγει και κάθε συνάφεια με πράκτορες άλλων συμμαχικών υπηρεσιών (π.χ. Ιντέλιτζενς Σέρβις, οργανώσεις φυγάδευσης προσώπων, κ.ά.), διότι ενδεχομένως να τελούσαν υπό παρακολούθηση από τον εχθρό, οπότε θα κινδύνευε σε περίπτωση συλλήψεως μελών τους. Το έργο της Αποστολής ήταν πολυδιάστατο, όχι εύκολο, και είχε τους εξής αντικειμενικούς σκοπούς, σε γενικές γραμμές: (α) Οργάνωση και λειτουργία δικτύων πληροφοριών σε κάθε νησί και εκτέλεση δολιοφθορών ελαφράς μορφής στην ξηρά ώστε να μην προκαλούν αντίποινα και μείζονος στη θάλασσα. (β) Προπαρασκευή των νησιών για την περίπτωση συμμαχικής απο- 27

ΜΥΣΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟ (1944) ΚΩΔΙΚΟΣ «DASTARD» βάσεως κατά την εκτέλεση του σχεδίου «Κιβωτός του Νώε» (Noah s Ark), δηλαδή των επιχειρήσεων απελευθέρωσης της χώρας. Το έργο αυτό ήταν στρατηγικής σημασίας λόγω γειτνιάσεως των νησιών με τις απέναντι ακτές της ηπειρωτικής Ελλάδος. Συγκεκριμένα, έπρεπε να επισημανθούν και να χαρτογραφηθούν οι αμυντικές εγκαταστάσεις του εχθρού στην ξηρά και τη θάλασσα και να εξακριβωθεί η δύναμη και το ηθικό των εκεί στρατιωτικών δυνάμεων, καθώς και οι διασυνδέσεις τους με την ηπειρωτική Ελλάδα. (γ) Παρακολούθηση των δραστηριοτήτων του εχθρού στην ξηρά και τη θάλασσα, ειδικότερα στα λιμάνια, για την έγκαιρη πληροφόρηση της συμμαχικής πολεμικής Αεροπορίας προς βομβαρδισμό τους, και εχθρικών πλοίων, μεταδίδοντας τους χρόνους αποπλεύσεως και τους λιμένες προορισμού τους. (δ) Αναγνώριση των ναρκοπεδίων, ιδιαίτερα στις θαλάσσιες περιοχές, προσδιορίζοντας τις επικίνδυνες ζώνες ναυσιπλοΐας και υποδεικνύοντας τους ασφαλείς διαύλους διέλευσης μέσω αυτών. (ε) Διάβρωση του ηθικού στις τάξεις του εχθρού, με σκοπό την πρόκληση εκνευρισμού, ηττοπάθειας και λιποταξιών. (στ) Εκτέλεση οποιουδήποτε άλλου έργου που θ αποφασιζόταν από το Γενικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής. Πρώτο μέλημά μου ήταν η επιλογή των συνεργατών αξιωματικών που θα έκρινα κατάλληλους γι αυτό το έργο. Βασική προϋπόθεση ήταν η προσαρμοστικότητά τους στις ειδικές συνθήκες εργασίας μας και οι σχετικές εμπειρίες τους. Σε τέτοιες Αποστολές πρέπει να υπάρχει συναδελφική ομοψυχία μεταξύ των μελών και συνειδητή πειθαρχία, δεδομένου ότι πρόκειται για εθελοντική συνεργασία. Επιβολή αυστηρά στρατιωτικών κανονισμών δεν βοηθά. Χωρίς δισταγμό επέλεξα ως υπαρχηγό μου τον μόνιμο υπολοχαγό Γιάννη Λάζαρη, με τον οποίο ήδη μας συνέδεε στενή φιλία κι αμοιβαία εμπιστοσύνη από προηγούμενη συνεργασία μας στην ανταρτοκρατούμενη ορεινή χώρα. Ως τρίτο μέλος της ομάδας μας είχα ζητήσει τον φίλο και

Ι. ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ ΙΟΝΙΟ έμπειρο μόνιμο υπολοχαγό Γεώργιο Σάρρο, αλλά, όπως με πληροφόρησαν, αυτός προοριζόταν για άλλη περιοχή. Μεταπολεμικά έμαθα ότι εστάλη σε παρόμοια Αποστολή στην Κέρκυρα, όπου, ατυχώς, πριν προλάβει να πλησιάσει στο νησί, αιφνιδιάστηκε από γερμανικό περιπολικό σκάφος και μετά βίας κατόρθωσε να διαφύγει τη σύλληψη και να επιστρέψει σώος στη βάση του στην Ιταλία. Έτσι, αντί του Σάρρου προτάθηκε από τον ταγματάρχη Οτούλ ο έφεδρος ανθυπίλαρχος Θεόφιλος Σαρίκας, με τον οποίο είχα συνδεθεί φιλικά από προηγούμενη συνεργασία μας στην Αιτωλοακαρνανία, το καλοκαίρι του 1943. Τον είχα δοκιμάσει στην περιοχή Τριχωνίδος, όταν ήμουν υπεύθυνος του περιφερειακού Αρχηγείου της Συμμαχικής Στρατιωτικής Αποστολής (βλ. το βιβλίο μου Ο εφιάλτης της Εθνικής Αντίστασης. Προσωπικές μαρτυρίες 1941-1944). Εκεί είχε διακριθεί για την τόλμη και την επινοητικότητά του. Δεν τον γνώριζα ως χαρακτήρα, αλλά στηρίχτηκα στην επιλογή Οτούλ. Όσο για τους τρεις ασυρματιστές, η SOE συνέστησε τους σμηνίες Γεώργιο Χαμπέρη και Αλέξανδρο Γαρδέλη, και τον λοχία Γεώργιο Διακογιάννη. Τους γνωρίσαμε για πρώτη φορά στο γραφείο του Οτούλ. Οι δύο σμηνίες ήταν ιπτάμενοι, μετεκπαιδευμένοι ως ασυρματιστές, και είχαν αρκετή πείρα. Ιδιαίτερα για τον Γαρδέλη, ήταν η τρίτη Αποστολή σε εχθροκρατούμενη περιοχή. Ένα χρόνο πριν είχε χρηματίσει ασυρματιστής του λοχαγού Γιώργου Ταβερναράκη, αρχηγού Αποστολής στην Πελοπόννησο, όπου βγήκαν με το υποβρύχιο «Λάμπρος Κατσώνης». Επίσης είχε πέσει με αλεξίπτωτο σε άλλη Αποστολή στην Πελοπόννησο, όπου διακρίθηκε. Μεταπολεμικά, οι δύο αυτοί σμηνίες εξελίχθηκαν επαγγελματικά ως μόνιμοι αξιωματικοί της Αεροπορίας. Για τον Διακογιάννη δεν είχαμε άλλη πληροφορία εκτός του ότι προερχόταν από το Κέντρο Ειδικής Εκπαιδεύσεως (STC 102) της Χάιφας, όπου παλαιότερα είχα χρηματίσει εκπαιδευτής, και ήταν η πρώτη φορά που θα συμμετείχε σε τέτοια επιχείρηση. Στα μέλη της Αποστολής μας δόθηκαν τα εξής κωδικά ονόματα: Bug στον Μαρίνο, Moth στον Λάζαρη, Tick και Fly στον Σαρίκα, Slug στον Χαμπέρη, Flea στον Γαρδέλη και Wasp στον Διακογιάννη. Η Αποστολή

ΜΥΣΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟ (1944) ΚΩΔΙΚΟΣ «DASTARD» θα υπεδιαιρείτο σε τρία υπαρχηγεία με αυτόνομους σταθμούς ασυρμάτων, με κωδικές ονομασίες Stinker της Κεφαλονιάς - Ιθάκης, Slipstream της Λευκάδος - Μεγανήσου και Spoilsport της Ζακύνθου. Το Γενικό Αρχηγείο της Αποστολής θα είχε έδρα την Κεφαλονιά, μαζί με το Αρχηγείο Κεφαλονιάς - Ιθάκης, λόγω της στρατηγικής θέσης του νησιού και των σημαντικότερων αμυντικών εγκαταστάσεων του εχθρού, που δέσποζαν του ευρύτερου χώρου της περιοχής. Υπαρχηγό της Αποστολής όρισα τον Γιάννη Λάζαρη, ως αρχαιότερο και εμπειρότερο αξιωματικό. Μεταξύ των τριών σταθμών απαγορευόταν απευθείας ασύρματη επικοινωνία, για δική τους ασφάλεια, λόγω των εχθρικών ραδιογωνιομέτρων. Τα μεταξύ τους σήματα έπρεπε να διέρχονται μέσω Καΐρου και Μπάρι. Για αεροπορικές επεμβάσεις προς βομβαρδισμό εχθρικών στόχων θα είχαμε άμεση ραδιοεπικοινωνία με μονάδα της RAF που στάθμευε στη νότιο Ιταλία (περιοχή Μπάρι). Για τη μεταξύ των νησιών επικοινωνία μας έπρεπε ν αναπτύξουμε δικά μας θαλάσσια μέσα. Όλα τα μέλη της Αποστολής εφοδιάστηκαν με τα αναγκαία πλαστά ελληνικά έγγραφα, δηλαδή ταυτότητες, άδειες ταξιδίου και άδειες αλιείας στη θαλάσσια περιοχή των νησιών. Αρμόδιος για την έκδοση των πλαστών αυτών εγγράφων ήταν ένας αξιωματικός της SOE στο Κάιρο, ο λοχαγός Reed (Ρηντ). Ήταν ένας χαρισματικός και γραφικός τύπος, ψηλός, με μεγάλο μουστάκι, αλλά με μεγάλη αδυναμία στο ποτό, κυρίως την μπίρα. Όταν τον πρωτογνώρισα, ανησύχησα μήπως μας έπαιρνε στο λαιμό του, γιατί μου φάνηκε σαν να τρίκλιζε από το ποτό. Η ανησυχία μου μεγάλωσε όταν την ημέρα αναχωρήσεώς μας από το Κάιρο, που πήγα σπίτι του να παραλάβω τα χαρτιά μας, στις 7:30 το πρωί, τον βρήκα στο κρεβάτι και δίπλα του στο τραπεζάκι είδα ένα μισοάδειο ποτήρι μπίρα. Πάντως, τόσο ο Οτούλ όσο και άλλοι συνάδελφοι με διαβεβαίωσαν ότι ποτέ δεν είχε κάνει λάθος στη δουλειά του. Παρ όλα αυτά, για μεγαλύτερη ασφάλεια, είχα κατά νου, φτάνοντας στον προορισμό μας, να φροντίσουμε ν αποκτήσουμε γνήσιες, ει δυνατόν, τοπικές ταυτότητες και ταξιδιωτικά έγγραφα. Ένα μεγάλο πρόβλημα που είχαμε ν αντιμετωπίσουμε στην αρχή ήταν η εξασφάλιση πρώτης επαφής στα νησιά με πρόσωπα έμπιστα, μη προκα-

Ι. ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ ΙΟΝΙΟ λούντα υποψίες στον εχθρό και μη αναμεμιγμένα σε πολιτικής φύσεως δραστηριότητες ή εσωτερικές αντιπαλότητες. Η SOE δεν ήταν σε θέση να μας λύσει αυτό το πρόβλημα, ούτε μπορούσε να υποδείξει ασφαλή σημεία αποβάσεώς μας σ εκείνα τα νησιά, διότι δεν είχε πληροφορίες σχετικές με τις θέσεις επάκτιων φυλακίων ή παρατηρητηρίων του εχθρού. Υπ αυτές τις συνθήκες, σκέφτηκα ότι θα είχα μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας αν επιχειρούσα απόβαση στη Ζάκυνθο, διότι γνώριζα τις ακτές. Επίσης, ότι θα ήταν ασφαλέστερη η πρώτη μας επαφή εκεί, όπου είχα φίλους και συμμαθητές, αλλά κι επικίνδυνη η εμφάνισή μου, επειδή ήμουν πολύ γνωστός. Εκτός τούτου, δεν γνώριζα αν οι φίλοι μου είχαν αναμιχθεί σε πολιτικές οργανώσεις, ιδίως του ΕΑΜ, οπότε, σύμφωνα με προηγούμενες εμπειρίες μου από την ηπειρωτική Ελλάδα, υπήρχε κίνδυνος αρνητικής αντίδρασής του στην άφιξη στρατιωτικών της Ελληνικής Κυβερνήσεως του εξωτερικού. Μόνο στην Εκκλησία είχα εμπιστοσύνη, κι αποφάσισα να ερευνήσω το θέμα. Θυμήθηκα ότι στο βορειοδυτικό τμήμα της Ζακύνθου, σε ορεινή και δασώδη περιοχή, βρίσκεται ένα μοναστήρι, της Παναγίας της Υπεραγάθου, το οποίο είναι μετόχι της περίφημης Μονής Αγίας Αικατερίνης του όρους Σινά, της Αιγύπτου. Τέτοια μετόχια έχει η Μονή και σε νησιά του Αιγαίου και στην Κρήτη. Ρώτησα λοιπόν κι έμαθα ότι ο αρχιεπίσκοπος και ηγούμενος της Μονής, Πορφύριος ΙΙΙ, ο Σιναίος, γηραιός μεν αλλά γνωστός για τη φιλοπατρία του, βρισκόταν στο Κάιρο. Έσπευσα να τον συναντήσω και να του εκμυστηρευθώ ότι επρόκειτο να πάω στην Ελλάδα με μυστική αποστολή, κατά την οποία ήταν πιθανόν να χρειαζόμουν τη συνδρομή των εκεί μετοχίων της Μονής του. Δεν ανέφερα συγκεκριμένη περιοχή της Αποστολής, για λόγους ασφαλείας. Ο αείμνηστος Πορφύριος, χωρίς να ζητήσει περισσότερες πληροφορίες, προθυμοποιήθηκε αμέσως να βοηθήσει με σχετικό σημείωμά του προς τον ηγούμενο οποιουδήποτε μετοχίου από το οποίο θα χρειαζόμαστε προστασία. Όμως, για την περίπτωση που το σημείωμα έπεφτε στα χέρια του εχθρού ή τρίτου προσώπου, του ζήτησα κι έγραψε το μήνυμα στο πίσω μέρος στρατιωτικής φωτογραφίας μου, ώστε ν αποκλειστεί η χρήση του επί ζημία του αγώνα.

ΜΥΣΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟ (1944) ΚΩΔΙΚΟΣ «DASTARD» Όσο για την Κεφαλονιά, θυμήθηκα ότι στο λιμεναρχείο Αλεξανδρείας υπηρετούσε ο υποπλοίαρχος λιμενικού Ιωάννης Βενιέρης, ο οποίος όταν τον γνώρισα μου είχε πει ότι προπολεμικά χρημάτισε λιμενάρχης Αργοστολίου επί μακρό διάστημα κι ότι είχε πολλούς και καλούς φίλους εκεί. Πήγα λοιπόν να τον συναντήσω για να του ζητήσω ονόματα σοβαρών και εμπίστων προσώπων στην Κεφαλονιά, που χρειαζόταν η υπηρεσία μου για εθνικό σκοπό. Ο Βενιέρης μου έδωσε πρόθυμα μερικά ονόματα, μεταξύ των οποίων ξεχώρισε τον Γεώργιο Πινιατώρο, παλαιάς αριστοκρατικής οικογένειας, γεωπόνο-μηχανικό, εκπρόσωπο του Ελβετικού Ερυθρού Σταυρού, και τον Γιάννη Διβάρη, έμπορο καυσίμων στο Αργοστόλι. Και τα δύο αυτά πρόσωπα τα χαρακτήρισε δυναμικά και αγνούς πατριώτες. Επίσης, πρόσθεσε ότι ο Πινιατώρος ήταν γνήσιος ευπατρίδης, σεμνός, συνετός και εκτιμώμενος από όλη την κοινωνία του νησιού. Από υπηρεσιακής πλευράς, ο Οτούλ μας εφοδίασε με υπηρεσιακά συστατικά σημειώματα, επιβεβαιωτικά της ταυτότητάς μας, απευθυνόμενα αόριστα «προς τους Έλληνες πατριώτες», από τους οποίους ζητούνταν παροχή κάθε δυνατής υποστήριξης στο έργο μας εναντίον των γερμανικών δυνάμεων Κατοχής. Το δικό μου σημείωμα, στο οποίο έχει ξεθωριάσει η υπογραφή του, παρατίθεται στο Παράρτημα (Ντοκουμέντα). Κατά την απόβασή μας στα νησιά θα είχαμε όσο το δυνατόν λιγότερες αποσκευές, μόνο τα απαραίτητα για την έναρξη λειτουργίας των σταθμών μας, όπως ασυρμάτους, μπαταρίες και μηχανές φόρτισής τους, χάρτες, κιάλια, ηλεκτρικούς φακούς, ατομικό οπλισμό, συμπεριλαμβανομένων ελαφρών αυτομάτων όπλων, πολιτικά ρούχα, λίγα τρόφιμα εκτάκτου ανάγκης και αρκετά χρήματα σε χρυσές λίρες Αγγλίας. Τα υλικά αυτά, μετά τον έλεγχό τους από την αρμόδια υπηρεσία της Force 133, θα προωθούνταν στην Ιταλία, από όπου θα τα παραλαμβάναμε πριν αναχωρήσουμε για τα νησιά. Σε περίπτωση που κατά την άφιξη στον προορισμό μας πέφταμε σε εχθρικά φυλάκια ή περιπολίες, θα εμφανιζόμασταν ως δήθεν ναυαγοί πολεμικού αεροπλάνου που έπεσε στη θάλασσα λόγω βλάβης, ώστε να θεωρηθούμε αιχμάλωτοι πολέμου. Η διείσδυσή μας στα νησιά θα γινόταν μέσω της νοτίου Ιταλίας, όπου η Force 133 είχε εγκαταστήσει προκεχωρημένη

Ι. ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ ΙΟΝΙΟ βάση για τις δραστηριότητές της στις γύρω περιοχές. Από το Κάιρο θα μεταφερόμαστε αεροπορικώς στην Ιταλία κι από εκεί θα συνεχίζαμε προς τα νησιά με οποιοδήποτε διαθέσιμο αεροπορικό ή θαλάσσιο μέσο. Ήταν Πάσχα, 16 Απριλίου 1944, όταν αναχωρήσαμε από το Κάιρο για το αεροδρόμιο. Κατά τη διαδρομή μάς προσπέρασε στο κέντρο της πόλης μια φάλαγγα στρατιωτικών ελαφρών οχημάτων της Ελληνικής Ταξιαρχίας, γεμάτων με ενόπλους στρατιωτικούς εν ευθυμία, σαν να πήγαιναν σε πανηγύρι. Μας χαιρέτησαν ζωηρά κι εμείς ανταποδώσαμε τους χαιρετισμούς. Δεν γνωρίζαμε ότι επρόκειτο για στασιαστές των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας μας, οι οποίες είχαν διαβρωθεί από πράκτορες του ΕΑΜ. Πήγαιναν να προδώσουν και να γελοιοποιήσουν την Ελλάδα στους Συμμάχους, εξουδετερώνοντας τα οφέλη από τις θυσίες της στα πολεμικά μέτωπα της Αλβανίας, των οχυρών Μακεδονίας-Θράκης, της Κρήτης και του Ελ Αλαμέιν. Σχετικά με την ανταρσία των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων δεύτερη κατά σειρά, ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα εκπληκτικό ντοκουμέντο που περιήλθε στην κατοχή μου πρόσφατα, από το Βρετανικό Πολεμικό Μουσείο του Λονδίνου, το οποίο επιβεβαιώνει την ΕΑΜική ενοχή στην οργάνωση του φοβερού εκείνου εθνικού εγκλήματος. Πρόκειται για την «Ανακοίνωση της Επιτροπής Αγώνος προς τους Συμμάχους», που κυκλοφόρησε εκ μέρους των πληρωμάτων του Πολεμικού Ναυτικού μας, και γενικότερα των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων Μέσης Ανατολής. Η Ανακοίνωση αυτή προσπαθεί να δικαιολογήσει την ανταρσία, δίδοντάς της εθνικά αντιφασιστικά κίνητρα, αλλά και να δείξει τη δήθεν πρόθεση των στασιαστών για συνέχιση του πολέμου στο πλευρό των Συμμάχων υπό την προϋπόθεση συνεργασίας της Ελληνικής Κυβερνήσεως του Καΐρου με την Ελληνική Κυβέρνηση του Βουνού, που είχε ιδρύσει το ΕΑΜ. Κατά την Ανακοίνωση, η Ελληνική Κυβέρνηση στο Κάιρο ήταν εκείνη που επεδίωκε να διασπάσει τον Συμμαχικό Αγώνα και να τερματίσει την υφιστάμενη φιλία μεταξύ των δύο παλαιών φίλων εθνών (Ελλάδος - Αγγλίας)! Η Ανακοίνωση (την οποία διατηρώ στο αρχείο μου) καταλήγει με την απειλή ότι οποιοσδήποτε θελήσει να σταθεί απέναντι στο κίνημά τους, θα χτυπηθεί, διότι αυτό το κίνημα εξέφραζε τη θέληση του ελληνικού λαού.

ΜΥΣΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟ (1944) ΚΩΔΙΚΟΣ «DASTARD» Από την Αίγυπτο φύγαμε με αεροπλάνο Dakota. Πετώντας πάνω από την έρημο, διακρίναμε καθαρά τα ίχνη των περίφημων μαχών, Ελ Αλαμέιν, Τομπρούκ, κ.ά. Πλήθος από κατεστραμμένα αυτοκίνητα, καμένα τανκς, εγκαταλειμμένα οχήματα πάσης κατηγορίας και κάθε είδους υλικό, που μαρτυρούσαν τη λαίλαπα του πολέμου της ερήμου ο οποίος ανήκε πλέον στην Ιστορία. Προσπερνώντας το Τομπρούκ, προχωρήσαμε στη Βεγγάζη, η οποία είχε μεταβληθεί σε νεκροταφείο αεροπλάνων. Έδειχνε σαν φάντασμα πόλης με τα κατεστραμμένα κτήριά της. Κάναμε μια σύντομη στάση εκεί και ήπιαμε ένα ζεστό τσάι που μας πρόσφεραν σε κάποια προκατασκευασμένη καντίνα. Συνεχίζοντας την πτήση, αφήσαμε την αφρικανική ακτή και, αφού περάσαμε πάνω από τη Μάλτα, πετώντας χαμηλά για λόγους ασφαλείας, φτάσαμε στην Ιταλία χωρίς απρόοπτα. Ήταν σούρουπο όταν προσγειωθήκαμε στο Μπάρι. Εκεί μας περίμεναν αυτοκίνητα της υπηρεσίας για να μας μεταφέρουν σε μια βίλα στο χωριό Καβελίνο, κοντά στην κωμόπολη Μονόπολη, μεταξύ των λιμανιών Μπάρι και Μπρίντεζι. Στη Μονόπολη είχε εγκατασταθεί βάση εφοδιασμού και εξορμήσεως Αποστολών των Ειδικών Δυνάμεων του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής. Η βάση αυτή, με το όνομα Special Operations Mediterranean (Ειδικές Επιχειρήσεις Μεσογείου) ή SOM, κάλυπτε τη Δυτική Ελλάδα, την Αλβανία και τη Γιουγκοσλαβία. Εκεί, η κωδική ονομασία Force 133 άλλαζε σε Force 266 ή Force 399, αναλόγως του τομέα δραστηριότητας των διαφόρων Αποστολών. Αφού εγκατασταθήκαμε στην έπαυλη, κάναμε την πρώτη επιχειρησιακή σύσκεψη μεταξύ μας, κατά την οποία συζητήσαμε τεχνικά θέματα προπαρασκευής μας και συμφωνήσαμε στην ακόλουθη κατανομή αρμοδιοτήτων των μελών της Αποστολής, κατά γεωγραφική περιφέρεια: (α) Γενικό Αρχηγείο, με έδρα την Κεφαλονιά (HQ), Αρχηγός Θέμης Μαρίνος (Bug) Υπαρχηγός Γιάννης Λάζαρης (Moth) (β) Αρχηγείο Κεφαλονιάς - Ιθάκης (Stinker) Αρχηγός Θέμης Μαρίνος (Bug)

Ι. ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ ΙΟΝΙΟ Ασυρματιστής Γεώργιος Χαμπέρης (Slug) (γ) Αρχηγείο Ζακύνθου (Slipstream) Αρχηγός Θεόφιλος Σαρίκας (Fly, Tick) Ασυρματιστής Γεώργιος Διακογιάννης (Wasp) (δ) Αρχηγείο Λευκάδος - Μεγανήσου (Spoilsport) Αρχηγός Γιάννης Λάζαρης (Moth) Ασυρματιστής Αλέκος Γαρδέλης (Flea) Στους αξιωματικούς απενεμήθησαν βρετανικοί βαθμοί ως εξής: Θ. Μαρίνος ταγματάρχης, Γ. Λάζαρης και Θ. Σαρίκας λοχαγοί. Στη σύσκεψη που ακολούθησε στα γραφεία της SOΕ, έθεσα ως κύριο θέμα τον τρόπο και το μέσο μεταφοράς μας στα νησιά. Αρχική πρόταση της υπηρεσίας ήταν η ρίψη μας από αέρος με αλεξίπτωτο, την οποία όμως απέρριψα διότι θα μας δημιουργούσε σοβαρό πρόβλημα καλύψεως και ασφαλείας, επειδή υπήρχε πιθανότητα να γίνει αντιληπτή η άφιξή μας από τον εχθρό λόγω του περιορισμένου εδαφικού χώρου σε κάθε νησί. Δεύτερη πρόταση ήταν για μετάβασή μας με ταχύπλοο σκάφος επιφανείας, την οποία επίσης απέρριψα λόγω του θορύβου που προκαλεί, ιδίως τη νύχτα. Κατ εμέ, ασφαλέστερος τρόπος στην περίπτωσή μας ήταν η χρησιμοποίηση υποβρυχίου. Η πρόταση αυτή έγινε τελικά δεκτή, υπό την προϋπόθεση διαθέσιμου υποβρυχίου και εγκρίσεως του Ναυαρχείου, την οποία η SOM θα προσπαθούσε να εξασφαλίσει. Επόμενο θέμα που συζητήθηκε ήταν η επιλογή σημείων ασφαλούς αποβιβάσεώς μας στα νησιά. Η υπηρεσία βρέθηκε σε αδυναμία να βοηθήσει, διότι δεν είχε σχετικές πληροφορίες, όπως ήδη ανέφερα. Μου προτάθηκε αναβολή αναχώρησης της Αποστολής μέχρι να ληφθούν αεροφωτογραφίες των νησιών προς επισήμανση ασφαλών σημείων προσεγγίσεως υποβρυχίου, ενέργεια που δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί πριν από την επόμενη πανσέληνο. Επειδή η λύση αυτή θα δημιουργούσε καθυστέρηση του έργου μας είκοσι περίπου ημερών, δεν τη δέχτηκα και αποφάσισα αλλαγή του αρχικού σχεδίου διείσδυσής μας στα νησιά, με ελαχιστοποίηση των πιθανοτήτων αποτυχίας της.

ΜΥΣΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟ (1944) ΚΩΔΙΚΟΣ «DASTARD» Έχοντας υπόψη μου τη μορφολογία του εδάφους στη βορειοδυτική πλευρά της Ζακύνθου, όπου δεσπόζουν οι απόκρημνες ακτές του όρους Βραχιώνας, σκέφτηκα ότι προσφερόταν γι αποβατική ενέργεια με λιγότερους κινδύνους. Όμως, παρ όλο που οι πιθανότητες επιτυχίας φαίνονταν μεγάλες, διότι θα ήταν μάλλον απίθανο να πέφταμε σε εχθρικά φυλάκια, πρότεινα να γίνει η διείσδυσή μας σε δύο στάδια, αφού χωριστεί η Αποστολή σε δύο κλιμάκια, και σε διαφορετικούς χρόνους. Το ένα υπό την ηγεσία μου, με τους Σαρίκα και Διακογιάννη, θα έκανε πρώτη προσπάθεια αποβάσεως στη Ζάκυνθο, ενώ το άλλο, υπό τον Λάζαρη, θ ανέμενε στην Ιταλία το αποτέλεσμα του πρώτου εγχειρήματος. Ο Λάζαρης θεώρησε επικίνδυνη μια τέτοια ενέργεια, ενώ για τον Σαρίκα ήταν πολύ ευπρόσδεκτη. Αλλά, εφόσον δεν φαινόταν να υπάρχει άλλη πρακτικότερη λύση, συμφωνήσαμε να προχωρήσουμε σ αυτήν. Εάν αποτύγχανε το πρώτο κλιμάκιο, λόγω συντριβής του ή σύλληψης των μελών του από τον εχθρό, ο Λάζαρης θ ανελάμβανε την αρχηγία της Αποστολής και θα προχωρούσε σε νέα προσπάθεια κατά την κρίση του. Ενώ βρισκόμασταν εν αναμονή της απαντήσεως του Ναυαρχείου, ειδοποιήθηκα πως δεν υπήρχε διαθέσιμο συμμαχικό υποβρύχιο, μόνο ιταλικό από το τμήμα του στόλου της κυβερνήσεως Badoglio (Μπαντόλιο), που είχε αποκηρύξει τον Μουσολίνι και είχε τεθεί στη διάθεση των Συμμάχων. Χωρίς να σκεφθώ πολύ, δηλαδή να λάβω υπόψη μου την πιθανότητα αυτομόλησης του υποβρυχίου στη βόρειο Ιταλία, που ακόμη τελούσε υπό φασιστική διοίκηση, δέχτηκα τη σχετική πρόταση. Κατόπιν τούτου, εκδόθηκε η υπ αριθμ. Τ.Α. 681/20.4.44 διαταγή του Συμμαχικού Στρατηγείου Ιονίου και Κάτω Αδριατικής, για τη διάθεση ιταλικού υποβρυχίου στην Αποστολή μας. Την επομένη επισκεφθήκαμε το ιταλικό Ναυαρχείο στον Τάραντα, το οποίο έθεσε στη διάθεσή μας το υποβρύχιο «Nichelio». Ύστερα από τις σχετικές συνεννοήσεις καθορίστηκαν οι λεπτομέρειες του ταξιδιού, όπως: ημερομηνία, ώρα και σημείο απόπλευσης, πορεία που θ ακολουθούσε το υποβρύχιο, περίπτωση αντιμετωπίσεως εχθρικού κινδύνου, τρόπος επικοινωνίας με τη βάση του για λόγους ασφαλείας, κτλ. Το πλοίο θα έφερε μικρές εξοπλισμένες λέμβους προς διευκόλυνση της αποβιβάσεώς μας στη Ζάκυνθο.

Ι. ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ ΙΟΝΙΟ Στο ιταλικό Ναυαρχείο γνωριστήκαμε με τον κυβερνήτη του υποβρυχίου, Ugo Esmenard, κι ενημερωθήκαμε από τους εκεί επιτελείς για τις συνθήκες του ταξιδιού μας και τους σχετικούς κανονισμούς. Κατόπιν μου ζητήθηκε να υποδείξω το πλέον κατάλληλο, κατά τη γνώμη μου, σημείο προσέγγισης του υποβρυχίου στο νησί, διότι ο κυβερνήτης του «Nichelio» δεν είχε πλησιάσει ποτέ τις ακτές της Ζακύνθου. Επέλεξα έναν μικρό κολπίσκο στη βορειοδυτική πλευρά της, στην απόκρημνη ακτή της κοινότητας Μαριών, όπου το βάθος της θάλασσας είναι πολύ μεγάλο. Εκεί πλησίον υπάρχει και μια βραχονησίδα, ο Άγιος Ιωάννης, ιδιοκτησίας Φλαμπουριάρη. Έδειξα με τη μύτη του μολυβιού μου πάνω στον ναυτικό χάρτη το σημείο που θεώρησα πλέον ασφαλές για την προσέγγιση του υποβρυχίου. Η αναχώρησή μας από το Μπρίντεζι ορίστηκε για την επόμενη μέρα. Στο μεταξύ, η αρμόδια υπηρεσία της SOM φρόντισε για τη φόρτωση των υλικών που προορίζονταν για το Αρχηγείο Ζακύνθου. Το υποβρύχιο εφοδιάστηκε με χάρτες των θαλάσσιων ναρκοπεδίων γύρω από το νησί και των διαύλων ασφαλούς πλεύσεως προς το σημείο προορισμού μας, αν και δεν ήταν γνωστές τυχόν αλλαγές στη διάταξη των ναρκών, ή νέες ποντίσεις, μετά την κατάληψη των νησιών από τους Γερμανούς. 2. ΣΤΗ ΖΩΝΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Στις 21 Απριλίου 1944, ένα συννεφιασμένο πρωινό με ταραγμένη θάλασσα, απέπλευσε από το Μπρίντεζι το πρώτο κλιμάκιο της Αποστολής, με κατεύθυνση νοτιοανατολικά. Ένα σμήνος βρετανικών αναγνωριστικών αεροπλάνων πέρασε από πάνω μας, επιστρέφοντας από περιπολία στη Μεσόγειο. Το υποβρύχιο έπλεε στην επιφάνεια γι αρκετή ώρα κι έτσι μπορέσαμε ν απολαύσουμε τις όμορφες ιταλικές ακτές και να δούμε κι ένα σχηματισμό αμερικανικών τετρακινητήριων βομβαρδιστικών αεροπλάνων που πετούσαν σε πολύ μεγάλο ύψος κατευθυνόμενα προς τα Βαλκάνια. Λίγο αργότερα παρακολουθήσαμε στο υποβρύχιο και άσκηση βολής βαρέος αντιαεροπορικού πολυβόλου. Όλα αυτά τόνωσαν το ηθικό μας και μας έδωσαν περισσότερο κουράγιο, που αναμφίβολα χρειαζόμαστε εκείνες τις στιγμές.

ΜΥΣΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟ (1944) ΚΩΔΙΚΟΣ «DASTARD» Στο ανοιχτό πέλαγος το υποβρύχιο έκανε κατάδυση και συνέχισε πλέοντας κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας μέχρι να σκοτεινιάσει. Την επόμενη μέρα την περάσαμε πάλι υποβρυχίως, πολύ ευχάριστα με τους Ιταλούς αξιωματικούς, ιδίως με τον ύπαρχο Eduardo Terzi, έναν θαυμάσιο κι ανοιχτόκαρδο τύπο. Μιλούσε και αγγλικά, σπάνιο πράγμα για Ιταλό. Οι συνεννοήσεις μου με τον κυβερνήτη γίνονταν στα γαλλικά. Ήταν πολύ διαφορετικός τύπος από τον ύπαρχο, εσωστρεφής κι εντελώς απρόβλεπτος. Για όποιον ταξιδεύει για πρώτη φορά με υποβρύχιο, όπως συνέβαινε με τους Σαρίκα και Διακογιάννη, η εμπειρία δεν είναι πολύ ευχάριστη. Ακόμη κι αν κάποιος δεν υποφέρει από κλειστοφοβία, η στενότης του χώρου και η σκέψη ότι από πάνω του υπάρχουν χιλιάδες τόνοι νερού, αλλά και ο φόβος ενδεχόμενης βλάβης του συστήματος αναδύσεως, είναι φυσικό να του προκαλούν δέος. Στη δική μου περίπτωση, με προηγούμενη δραματική υποβρύχια εμπειρία, προ τριετίας, το ταξίδι αυτό έμοιαζε περισσότερο με κρουαζιέρα. Αναφέρομαι στη διαφυγή μου από την Κρήτη, τον Αύγουστο του 1941, με το αγγλικό υποβρύχιο «Torbey», δύο μήνες μετά την περίφημη Μάχη της Κρήτης, στριμωγμένος με πάνω από εκατό άλλους επιβάτες, εκτός του πληρώματος, με έλλειψη οξυγόνου και υπό την απειλή υπεριπταμένων εχθρικών αεροπλάνων. Τώρα, στο ιταλικό υποβρύχιο, με την περιποίηση ενός πρόσχαρου πληρώματος και την απόλαυση της ιταλικής κουζίνας, συνδυαζόμενης με εξαίρετο κρασί, αισθανόμουν προνομιούχος. Μόνη μου ανησυχία ήταν ότι πηγαίναμε γι απόβαση στα τυφλά, με άγνωστες κι απρόβλεπτες εξελίξεις. Προς το τέλος της δεύτερης μέρας, πριν σκοτεινιάσει, κατά τις επτά η ώρα, με κάλεσε ο αξιωματικός υπηρεσίας στο περισκόπιο για να μου δείξει τη σιλουέτα της Ζακύνθου, κάμποσα ακόμα μίλια μακριά. Στη θέα του νησιού μου, παράξενα συναισθήματα με πλημμύρισαν: νοσταλγίας, χαράς, ελαφρού φόβου αλλά κι απερίγραπτης συγκίνησης. Σκεπτόμουν ότι σε λίγες ώρες θα βρισκόμουν στη γενέτειρά μου, εκεί που ήταν η οικογένειά μου, την οποία είχα πέντε χρόνια να δω, αλλά και που δεν θα μπορούσα να συναντήσω ακόμη, για λόγους δικής τους ασφάλειας. Το υποβρύχιο πλησίαζε αργά προς την ακτή, χρησιμοποιώντας τις ηλε-