ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ Το κείµενο Σε αντιστοιχία µε την ΕΣΔΑ, η οποία κατοχυρώνει τα ατοµικά και πολιτικά δικαιώµατα, ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης κατοχυρώνει τα κοινωνικά δικαιώµατα. Το κείµενο του Χάρτη καταρτίστηκε µετά από πρωτοβουλία του Συµβουλίου της Ευρώπης (ιδρύθηκε το 1949) µε έδρα το Στρασβούργο. Ο Χάρτης υιοθετήθηκε το 1961 και τέθηκε σε ισχύ το 1965. Το αρχικό κείµενο του 1961 συµπληρώθηκε σηµαντικά το 1988 και αναθεωρήθηκε σε βάθος το 1996. Αναλυτικότερα: Ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης υιοθετήθηκε στις 18 Οκτωβρίου 1961 στο Τορίνο. Τέθηκε σε ισχύ στις 26 Φεβρουαρίου 1965. Τον έχουν επικυρώσει 27 κράτη-µέλη του Συµβουλίου της Ευρώπης ενώ τον έχουν υπογράψει άλλα 5. Το Πρόσθετο Πρωτόκολλο στον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη υιοθετήθηκε στις 5 Μαΐου 1988 στο Στρασβούργο. Τέθηκε σε ισχύ στις 4 Σεπτεµβρίου 1992. Το έχουν επικυρώσει 13 κράτη-µέλη του Συµβουλίου της Ευρώπης ενώ τον έχουν υπογράψει άλλα 10. Ο Αναθεωρηµένος Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης, ο οποίος υιοθετήθηκε στις 3 Μαΐου 1996 στο Στρασβούργο, περιλαµβάνει όλα τα κοινωνικά δικαιώµατα που κατοχυρώνουν τα προηγούµενα κείµενα (ο Χάρτης του 1961 και το Πρωτόκολλο του 1988), προσθέτοντας, όµως, και άλλα οκτώ νέα δικαιώµατα. Τέθηκε σε ισχύ την 1 Ιουλίου 1999. Το έχουν επικυρώσει 22 κράτη-µέλη του Συµβουλίου της Ευρώπης ενώ τον έχουν υπογράψει άλλα 18. Τα δικαιώµατα που κατοχυρώνονται Ο Χάρτης προστατεύει δικαιώµατα σε τρεις κυρίους τοµείς: στον εργασιακό χώρο εκτός του εργασιακού χώρου, για ευάλωτες κατηγορίες προσώπων 1

στον κοινωνικοασφαλιστικό χώρο Στην αρχική εκδοχή του (1961), ο Χάρτης προστάτευε τα ακόλουθα δεκαεννέα κοινωνικά δικαιώµατα: στον εργασιακό χώρο: δικαίωµα στην εργασία (άρθρο 1), δικαίωµα για δίκαιους όρους εργασίας (άρθρο 2), δικαίωµα για ασφαλείς και υγιεινές συνθήκες εργασίας (άρθρο 3), δικαίωµα για δίκαιη αµοιβή (άρθρο 4), συνδικαλιστικό δικαίωµα (άρθρο 5), δικαίωµα συλλογικών διαπραγµατεύσεων (άρθρο 6), δικαίωµα των παιδιών και των νεαρών προσώπων για προστασία (άρθρο 7), δικαίωµα για προστασία των εργαζοµένων γυναικών (άρθρο 8), δικαίωµα για επαγγελµατικό προσανατολισµό (άρθρο 9), δικαίωµα για επαγγελµατική κατάρτιση (άρθρο 10) και το δικαίωµα για άσκηση κερδοφόρας δραστηριότητας στο έδαφος άλλων κρατών (άρθρο 18). εκτός του εργασιακού χώρου, για ευάλωτες κατηγορίες προσώπων: δικαίωµα των προσώπων που µειονεκτούν σωµατικά ή διανοητικά για επαγγελµατική κατάρτιση, αποκατάσταση και κοινωνική επανένταξη (άρθρο 15), δικαίωµα της οικογένειας για κοινωνική, νοµική και οικονοµική προστασία (άρθρο 16), δικαίωµα της µητέρας και του παιδιού για κοινωνική και οικονοµική προστασία (άρθρο 17) και δικαίωµα των µεταναστών εργαζοµένων και των οικογενειών τους για προστασία και αντίληψη (άρθρο 19). στον κοινωνικοασφαλιστικό χώρο: δικαίωµα για προστασία της υγείας (άρθρο 11), δικαίωµα για κοινωνική ασφάλεια (άρθρο 12), δικαίωµα για κοινωνική και ιατρική αντίληψη (άρθρο 13) και δικαίωµα για απόλαυση των κοινωνικών υπηρεσιών (άρθρο 14). Το Πρόσθετο Πρωτόκολλο στον Χάρτη (1988) πρόσθεσε τέσσερα ακόµη κοινωνικά δικαιώµατα στον αρχικό κατάλογο: στον εργασιακό χώρο: δικαίωµα για ίσες ευκαιρίες και ίση µεταχείριση σε θέµατα απασχόλησης και επαγγέλµατος, χωρίς διάκριση που να βασίζεται στο φύλο (άρθρο 1), δικαίωµα στην ενηµέρωση και στη διαβούλευση (άρθρο 2) και δικαίωµα συµµετοχής στον καθορισµό και στη βελτίωση των συνθηκών εργασίας και του εργασιακού περιβάλλοντος (άρθρο 3). εκτός του εργασιακού χώρου, για ευάλωτες κατηγορίες προσώπων: δικαίωµα των ηλικιωµένων ατόµων για κοινωνική προστασία (άρθρο 4). Τέλος, ο Αναθεωρηµένος Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης (1996) πρόσθεσε ακόµη οκτώ (νέα) κοινωνικά δικαιώµατα: στον εργασιακό χώρο: δικαίωµα για προστασία σε περίπτωση απόλυσης (άρθρο 24), δικαίωµα των εργαζοµένων για προστασία των απαιτήσεών τους 2

σε περίπτωση πτώχευσης του εργοδότη (άρθρο 25), δικαίωµα για αξιοπρέπεια στην εργασία (άρθρο 26), δικαίωµα των εργαζοµένων µε οικογενειακές υποχρεώσεις για ίσες ευκαιρίες και ίση µεταχείριση (άρθρο 27), δικαίωµα των εκπροσώπων των εργαζοµένων για προστασία στο επίπεδο της επιχείρησης και παροχή διευκολύνσεων (άρθρο 28) και δικαίωµα για ενηµέρωση και διαβούλευση σε διαδικασίες οµαδικών απολύσεων (άρθρο 29). στην κοινωνική προστασία: δικαίωµα για προστασία ενάντια στη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισµό (άρθρο 30) και δικαίωµα για στέγαση (άρθρο 31). Συνολικά κατοχυρώνονται τριάντα ένα κοινωνικά δικαιώµατα, τα οποία είναι συγκεντρωµένα στο κείµενο του Αναθεωρηµένου Κοινωνικού Χάρτη. Πρόκειται για τον πληρέστερο κατάλογο κοινωνικών δικαιωµάτων στον κόσµο. Οι µηχανισµοί ελέγχου της εφαρµογής του Χάρτη Έλεγχος εφαρµογής µέσω εκθέσεων Η εφαρµογή του Κοινωνικού Χάρτη ελέγχεται, κυρίως, από έναν µηχανισµό που προβλέπει την τακτική υποβολή εκθέσεων από τα συµβαλλόµενα κράτη. Ο έλεγχος των εκθέσεων έχει ανατεθεί στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωµάτων που αποτελείται από ανεξάρτητους εµπειρογνώµονες, ενώ δύο άλλα όργανα του Συµβουλίου της Ευρώπης, η Κυβερνητική Επιτροπή και η Επιτροπή Υπουργών, παίζουν έναν πολύ σηµαντικό πολιτικό ρόλο. Ένας εκπρόσωπος της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας, οι διεθνείς οργανώσεις εργοδοτών και εργαζοµένων και τα συνδικάτα, καθώς επίσης και ορισµένες µη κυβερνητικές οργανώσεις έχουν συµβουλευτικό ρόλο. Έλεγχος εφαρµογής µέσω συλλογικών προσφυγών Το Πρόσθετο Πρωτόκολλο στον Χάρτη (υιοθετήθηκε στις 9 Νοεµβρίου 1995), το οποίο προβλέπει µηχανισµό συλλογικών προσφυγών και τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιουλίου 1998, σκοπεύει να µειώσει τη σηµασία των πληροφοριών που έρχονται από τις κυβερνήσεις µέσω του µηχανισµού των εκθέσεων των κρατών, και να ενθαρρύνει τους κοινωνικούς εταίρους του Συµβουλίου της Ευρώπης (τις διεθνείς αλλά και τις εθνικές οργανώσεις των εργοδοτών και των εργαζοµένων) και τις διεθνείς Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις που έχουν συµβουλευτικό καθεστώς στο Συµβούλιο της Ευρώπης να καταγγέλλουν απευθείας τις παραβιάσεις του Χάρτη στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωµάτων, υποβάλλοντας προσφυγές. Το Πρωτόκολλο για τις 3

συλλογικές προσφυγές είναι ο πρώτος µηχανισµός συλλογικών προσφυγών στον κοινωνικό χώρο. Διαδικασία εξέτασης της συλλογικής προσφυγής Η συλλογική προσφυγή εξετάζεται αρχικά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωµάτων, η οποία, αφού αποφανθεί για το παραδεκτό, ερευνά τις εξηγήσεις και τις πληροφορίες που της παρέχουν τα δύο αντίδικα µέρη. Η Επιτροπή λαµβάνει επίσης υπόψη της τα σχόλια και τις παρατηρήσεις που της υπέβαλαν και τα άλλα κράτη που έχουν επικυρώσει το Πρωτόκολλο για τις συλλογικές προσφυγές και οι διεθνείς οργανώσεις των εργοδοτών και των εργαζοµένων που έχουν ένα ειδικό, συµβουλευτικό ρόλο σύµφωνα µε τον Χάρτη. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωµάτων ετοιµάζει αµέσως µετά την Έκθεσή της για την υποβληθείσα προσφυγή και µεταφέρει στην Επιτροπή Υπουργών τα συµπεράσµατά της για το αν το υπό εξέταση Κράτος σεβάστηκε ή όχι τον Χάρτη. Αν τα συµπεράσµατα της Έκθεσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Κοινωνικών Δικαιωµάτων είναι αρνητικά τότε η Επιτροπή Υπουργών υιοθετεί Ψήφισµα µε γνώµονα την Έκθεση και, εφόσον τα συµπεράσµατα παραµένουν αρνητικά, απευθύνει Σύσταση στο υπό εξέταση κράτος, προκειµένου να τροποποιήσει τη νοµοθεσία ή την πρακτική του. Το ίδιο το κράτος πρέπει να δώσει τις απαραίτητες πληροφορίες για τη λήψη εκείνων των µέτρων που θα επιφέρουν την συµµόρφωση. Απαλλάσσεται δε από αυτή την υποχρέωση µε την επόµενη Έκθεση, που υποβάλλει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωµάτων σύµφωνα µε το άρθρο 21 του Χάρτη. Η Ελλάδα και ο Χάρτης Η Ελλάδα έχει επικυρώσει τον Χάρτη του 1961 (κυρωτικός νόµος 1426/1984, ΦΕΚ Α 32) και το Πρόσθετο Πρωτόκολλο του 1988 (κυρωτικός νόµος 2595/1998, ΦΕΚ Α 63). Αντιθέτως, δεν έχει ακόµη επικυρώσει τον Αναθεωρηµένο Χάρτη του 1996 και δεν δεσµεύεται από αυτόν. Τον υπόγραψε, πάντως, στις 3 Μαΐου 1996. Εξαιτίας ενός περίπλοκου συστήµατος που προβλέπει ειδικά ο Χάρτης, κάθε συµβαλλόµενο κράτος έχει την ευχέρεια να διαµορφώσει το ίδιο, κατά τον χρόνο της επικύρωσης, τον κατάλογο των κοινωνικών δικαιωµάτων, τα οποία και δεσµεύεται να προστατεύσει εντός της δικαιοδοσίας του. Κατ αντιδιαστολή, δεν υφίσταται υποχρέωση 4

προστασίας όσων κοινωνικών δικαιωµάτων δεν συµπεριληφθούν στον εν λόγω κατάλογο. Εν τούτοις, ο Χάρτης λαµβάνει πρόνοια για κάποια θεµελιώδη κοινωνικά δικαιώµατα, τα οποία, σε κάθε περίπτωση, δεν µπορεί το συµβαλλόµενο κράτος να αφήσει εκτός του καταλόγου (άρθρο 20 του Χάρτη). Με βάση τα ανωτέρω, η Ελλάδα δεσµεύεται να προστατεύσει τα ακόλουθα δικαιώµατα: στον εργασιακό χώρο: δικαίωµα στην εργασία (άρθρο 1 του Χάρτη), δικαίωµα για δίκαιους όρους εργασίας (άρθρο 2 του Χάρτη), δικαίωµα για ασφαλείς και υγιεινές συνθήκες εργασίας (άρθρο 3 του Χάρτη), δικαίωµα για δίκαιη αµοιβή (άρθρο 4 του Χάρτη), δικαίωµα των παιδιών και των νεαρών προσώπων για προστασία (άρθρο 7 του Χάρτη), δικαίωµα για προστασία των εργαζοµένων γυναικών (άρθρο 8 του Χάρτη), δικαίωµα για επαγγελµατικό προσανατολισµό (άρθρο 9 του Χάρτη), δικαίωµα για επαγγελµατική κατάρτιση (άρθρο 10 του Χάρτη), δικαίωµα για άσκηση κερδοφόρας δραστηριότητας στο έδαφος άλλων κρατών (άρθρο 18 του Χάρτη), δικαίωµα για ίσες ευκαιρίες και ίση µεταχείριση σε θέµατα απασχόλησης και επαγγέλµατος, χωρίς διάκριση που να βασίζεται στο φύλο (άρθρο 1 του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου), δικαίωµα στην ενηµέρωση και στη διαβούλευση (άρθρο 2 του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου) και δικαίωµα συµµετοχής στον καθορισµό και στη βελτίωση των συνθηκών εργασίας και του εργασιακού περιβάλλοντος (άρθρο 3 του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου). εκτός του εργασιακού χώρου, για ευάλωτες κατηγορίες προσώπων: δικαίωµα των προσώπων που µειονεκτούν σωµατικά ή διανοητικά για επαγγελµατική κατάρτιση, αποκατάσταση και κοινωνική επανένταξη (άρθρο 15 του Χάρτη), δικαίωµα της οικογένειας για κοινωνική, νοµική και οικονοµική προστασία (άρθρο 16 του Χάρτη), δικαίωµα της µητέρας και του παιδιού για κοινωνική και οικονοµική προστασία (άρθρο 17 του Χάρτη), δικαίωµα των µεταναστών εργαζοµένων και των οικογενειών τους για προστασία και αντίληψη (άρθρο 19 του Χάρτη) και δικαίωµα των ηλικιωµένων ατόµων για κοινωνική προστασία (άρθρο 4 του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου). Συνεπώς, εκτός των δεσµεύσεων της Ελλάδας µένουν τα ακόλουθα δέκα κοινωνικά δικαιώµατα (εκ του συνόλου των τριάντα ενός δικαιωµάτων): το συνδικαλιστικό δικαίωµα (άρθρο 5 του Χάρτη), το δικαίωµα συλλογικών διαπραγµατεύσεων (άρθρο 6 του Χάρτη) και τα οκτώ (νέα) κοινωνικά δικαιώµατα του Αναθεωρηµένου Χάρτη (βλ. προηγουµένως), τον οποίο δεν έχει ακόµη επικυρώσει η Ελλάδα. Οι συλλογικές αναφορές κατά της Ελλάδας 5

Η Ελλάδα δεν έχει µέχρι στιγµής αναγνωρίσει δικαίωµα στις ελληνικές Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις να καταθέτουν συλλογικές προσφυγές ενώπιον της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Κοινωνικών Δικαιωµάτων, όπως άλλωστε της παρέχει την ευχέρεια το άρθρο 2 του σχετικού Πρόσθετου Πρωτοκόλλου του 1995 (η Ελλάδα το κύρωσε µε τον νόµο 2595/1998, ΦΕΚ Α 63). Εν τούτοις, βάσει των λοιπών δεσµευτικών διατάξεων του Πρωτοκόλλου, δικαίωµα άσκησης συλλογικών προσφυγών κατά της Ελλάδας έχουν οι διεθνείς αλλά και οι ελληνικές οργανώσεις των εργοδοτών και των εργαζοµένων και οι διεθνείς Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις που έχουν συµβουλευτικό καθεστώς στο Συµβούλιο της Ευρώπης (ανάµεσά τους το Ίδρυµα Μαραγκοπούλου για τα Δικαιώµατα του Ανθρώπου) Σε σύνολο τριάντα τεσσάρων συλλογικών αναφορών µέχρι σήµερα, οι έξι στρέφονται κατά της Ελλάδας. Η πρώτη προσφυγή, η 3/1998 (Ευρωπαϊκή Οµοσπονδία Δηµοσίων Υπαλλήλων κατά Ελλάδας), είχε ως αντικείµενο τα άρθρα 5 (συνδικαλιστικό δικαίωµα) και 6 (δικαίωµα συλλογικής διαπραγµάτευσης) του Κοινωνικού Χάρτη και τον σεβασµό των διατάξεων αυτών για τους εργαζόµενους στις ελληνικές ένοπλες δυνάµεις. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωµάτων απέρριψε την προσφυγή ως απαράδεκτη (13.10.1999) γιατί η Ελλάδα δεν δεσµεύεται από τα άρθρα 5 και 6 του Χάρτη. Η δεύτερη προσφυγή, η 7/2000 (Διεθνής Ένωση για τα Δικαιώµατα του Ανθρώπου κατά Ελλάδας), είχε ως αντικείµενο το άρθρο 1 παρ. 2 του Χάρτη που απαγορεύει την αναγκαστική εργασία και ορίζει ακριβώς τα ακόλουθα: «Για την εξασφάλιση της αποτελεσµατικής άσκησης του δικαιώµατος για εργασία τα Συµβαλλόµενα Μέρη αναλαµβάνουν υποχρέωση:. Να προστατεύουν µε αποτελεσµατικό τρόπο το δικαίωµα του εργαζόµενου να κερδίζει τη ζωή του µε εργασία που αναλαµβάνει ελεύθερα». Η Διεθνής Ένωση παρέθεσε σειρά ελληνικών διατάξεων που αντιβαίνουν στην απαγόρευση της αναγκαστικής εργασίας: το Π.Δ. 17/1974 «Περί σχεδιάσεως εκτάκτου ανάγκης», που προβλέπει την κινητοποίηση πολιτών σε περίπτωση παρακώλυσης και διατάραξης της οικονοµικής και κοινωνικής ζωής της χώρας, το άρθρο 64 του Π.Δ. 1400/73 «Αξιωµατικοί Ενόπλων Δυνάµεων. Υπηρεσιακή κατάσταση», που απαγορεύει την παραίτηση των αξιωµατικών των ενόπλων δυνάµεων πριν συµπληρώσουν 25 έτη υπηρεσίας, τα άρθρα 205, 207 (1), 208, 210 (1) και 222 του Κώδικα Δηµοσίου Ναυτικού Δικαίου και το άρθρο 4 παρ.1 του νόµου 3276/1944 «Περί συλλογικών συµβάσεων ναυτικής εργασίας», που προβλέπουν ποινική τιµωρία για τους 6

εργαζόµενους του εµπορικού ναυτικού όταν αρνούνται να εργαστούν ακόµα και όταν επικαλούνται την απουσία ασφάλειας του πλοίου και των επιβατών. Η Ελληνική Κυβέρνηση δεσµεύτηκε στις γραπτές παρατηρήσεις της ότι θα τροποποιήσει όλες τις προηγούµενες διατάξεις, προκειµένου να µην αντίκεινται στην απαγόρευση αναγκαστικής εργασίας, που εγγυάται ο Χάρτης. Η Επιτροπή έκρινε οµόφωνα ότι και στις τρεις περιπτώσεις διατάξεων συντρέχει παραβίαση του Χάρτη και, ειδικότερα, του άρθρου 1 παρ. 2 που απαγορεύει την αναγκαστική εργασία. Υπενθύµισε ότι τα αρµόδια ευρωπαϊκά όργανα έχουν προ πολλού ζητήσει την τροποποίηση της ελληνικής νοµοθεσίας: την τροποποίηση του Π.Δ. 17/1974 «Περί σχεδιάσεως εκτάκτου ανάγκης» έχει επανειληµµένως ζητήσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωµάτων [Conclusions XI-1, σ.42; XII-1, σ.51; XIII-1, σ.47; XIV-1, σ.349; XV-1, σ.295] την τροποποίηση του άρθρου 64 του Π.Δ. 1400/73 «Αξιωµατικοί Ενόπλων Δυνάµεων. Υπηρεσιακή κατάσταση» έχει επανειληµµένως ζητήσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωµάτων [Conclusions XI-1, σ.43; XV- 1, σ. 294] και η Επιτροπή Υπουργών του Συµβουλίου της Ευρώπης η οποία εξέδωσε ειδικά για την Ελλάδα δύο Συστάσεις [Recommendation R ChS (93)1, 7.9.1993; Recommendation R ChS (95)4, 22.6.1995] και δύο Ψηφίσµατα [Resolution ChS (97)1, 15.1.1997; Resolution ChS (99)2, 4.3.1999] την τροποποίηση των άρθρων 205, 207 (1), 208, 210 (1) και 222 του Κώδικα Δηµοσίου Ναυτικού Δικαίου και του άρθρου 4 παρ.1 του νόµου 3276/1944 «Περί συλλογικών συµβάσεων ναυτικής εργασίας» έχει επανειληµµένως ζητήσει η Επιτροπή Υπουργών του Συµβουλίου της Ευρώπης η οποία εξέδωσε ειδικά για την Ελλάδα δύο Συστάσεις [Recommendation R ChS (93)1, 7.9.1993; Recommendation R ChS (95)4, 22.6.1995] και δύο Ψηφίσµατα [Resolution ChS (97)1, 15.1.1997; Resolution ChS (99)2, 4.3.1999]. Τέλος, µε ειδικό Ψήφισµά της, η Επιτροπή Υπουργών του Συµβουλίου της Ευρώπης σηµείωσε την ενώπιόν της δέσµευση της Ελλάδας να συµµορφωθεί προς τις υποδείξεις των οργάνων ελέγχου του Χάρτη [Resolution ChS (2001)6, 5.4.2001]. Στην τελευταία τακτική έκθεσή της για την Ελλάδα (Conclusions XVIII-1 (2006)), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωµάτων έδειξε µερικώς ικανοποιηµένη από τη ψήφιση του νόµου 3257/2004. Η Επιτροπή εµµένει ότι ο χρονικός ορίζοντας της απαγόρευσης παραίτησης των αξιωµατικών των ενόπλων δυνάµεων σε καµία περίπτωση δεν πρέπει να υπερβαίνει τα δέκα έτη. Η τρίτη προσφυγή, η 8/2000 (Ευρωπαϊκό Γραφείο των αντιρρησιών συνείδησης (Quaker) κατά Ελλάδας), είχε ως αντικείµενο και πάλι το άρθρο 1 παρ. 2 του Χάρτη που απαγορεύει την αναγκαστική εργασία. Το Ευρωπαϊκό Γραφείο ισχυρίστηκε ότι οι διατάξεις για την εναλλακτική υπηρεσία του νόµου 2510/1997 αλλά και η ελληνική πρακτική αντιβαίνουν στην απαγόρευση της αναγκαστικής εργασίας. Πιο συγκεκριµένα εντοπίζονται προβλήµατα: 7

στην διαδικασία υπαγωγής στο θεσµό της εναλλακτικής υπηρεσίας και, κυρίως, στο σύντοµο χρονικό διάστηµα για την συγκέντρωση όλων των απαιτούµενων πιστοποιητικών στην µη εύλογη διάρκεια της εναλλακτικής υπηρεσίας και στην επιλογή µόνο των αποµακρυσµένων / συνοριακών τόπων για όσους επιλέγουν εναλλακτική υπηρεσία στις συχνά απάνθρωπες συνθήκες (άδεια, απεργίες, µηνιαία αποζηµίωση κ.λ.π.) στους αυστηρούς όρους εκπλήρωσης της εναλλακτικής υπηρεσίας. Αν εκπέσει ο δικαιούχος του δικαιώµατος, τότε υποχρεούται να υπηρετήσει ένοπλη θητεία κάτι που πρακτικά ισοδυναµεί µε ποινική τιµωρία γιατί οι λόγοι άρνησης της ένοπλης θητείας είναι πάντοτε ισχυροί. Η Ελληνική Κυβέρνηση αρνήθηκε ότι η εναλλακτική υπηρεσία εµπίπτει στο πεδίο της αναγκαστικής εργασίας του άρθρου 1 παρ. 2 του Χάρτη και επικουρικά υποστήριξε ότι οι όροι εκπλήρωσης της εναλλακτικής θητείας είναι εύλογοι. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωµάτων τόνισε κατ αρχήν ότι η υποχρέωση της εναλλακτικής υπηρεσίας, αντί της στρατιωτικής θητείας, δεν εµπίπτει στην απαγόρευση της αναγκαστικής εργασίας, υπό το φως και του άρθρου 4 παρ.3 (β) της ΕΣΔΑ. Μπορεί να αποτελέσει, ωστόσο, περιορισµό στο «δικαίωµα [κάθε ατόµου] να κερδίζει τη ζωή του µε εργασία που αναλαµβάνει ελεύθερα». Γι αυτό το λόγο οι όροι εκπλήρωσης της εναλλακτικής υπηρεσίας εµπίπτουν στο πεδίο του άρθρου 1 παρ.2 του Χάρτη. Επί της ουσίας, η Επιτροπή έκρινε ότι η διάρκεια της εναλλακτικής υπηρεσίας είναι υπέρµετρη και ότι αυτό συνιστά παραβίαση του Χάρτη. Σύµφωνα µε την Επιτροπή, η εξέταση των υπολοίπων ζητηµάτων παρέλκει. Σε ειδικό Ψήφισµά της (Resolution ChS (2002)3, 16.3.2002), η Επιτροπή Υπουργών του Συµβουλίου της Ευρώπης λαµβάνει υπόψη της την αναθεώρηση του Συντάγµατος το 2001 καθώς και την µείωση της εναλλακτικής υπηρεσίας (άρθρο 18, παρ.3 του ν. 2936/2001). Ωστόσο, οι ανωτέρω πρωτοβουλίες δεν κρίνονται ικανοποιητικές, γι αυτό και στην τελευταία τακτική έκθεσή της, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωµάτων έκρινε ότι η Ελλάδα δεν έχει ακόµη πλήρως συµµορφωθεί ως προς τις υποχρεώσεις της, που έχει αναλάβει µε τον Χάρτη (Conclusions XVIII-1 (2006)). Σύµφωνα µε τις υποδείξεις της, ο συνολικός χρόνος εναλλακτικής υπηρεσίας δεν πρέπει να υπερβαίνει το 150% του αντίστοιχου χρόνου στρατιωτικής θητείας. Η τέταρτη προσφυγή, η 15/2003 (Ευρωπαϊκό Κέντρο Δικαιωµάτων των Ροµ (ERRC) κατά Ελλάδας), είχε ως αντικείµενο το άρθρο 16 (δικαίωµα 8

της οικογένειας για κοινωνική, νοµική και οικονοµική προστασία) και την αρχή της µη διάκρισης που αναφέρεται στο Προοίµιο του Χάρτη. Το Ευρωπαϊκό Κέντρο υποστήριξε ότι η νοµοθεσία (Υ.Α. A5/696/25.4.83, ΦΕΚ Β 243 και Υ.Α. 23641/3.7.2003, ΦΕΚ Β 973) αλλά και η πρακτική των ελληνικών αρχών εισάγουν διακρίσεις σε βάρος των Ροµ όσον αφορά το δικαίωµα στην απόλαυση της κατοικίας τους. Η Ελληνική Κυβέρνηση αρνήθηκε τους ισχυρισµούς µε το επιχείρηµα ότι η µεν νοµοθεσία έχει τροποποιηθεί, η δε πρακτική έχει προ πολλού αλλάξει. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωµάτων έκρινε ότι παραβιάστηκε το άρθρο 16 του Χάρτη βασιζόµενη σε τρία στοιχεία: την ανεπάρκεια των µόνιµων κατοικιών των Ροµ, την ανεπάρκεια των προσωρινών καταυλισµών τους και τα µέτρα εκδίωξης τους από τις ελληνικές πόλεις. Σε ειδικό Ψήφισµά της (Resolution ChS (2005)11, 8.6.2005), η Επιτροπή Υπουργών του Συµβουλίου της Ευρώπης σηµειώνει τις πρόσφατες αναθεωρήσεις του Ολοκληρωµένου Προγράµµατος Δράσης για τους Τσιγγάνους, τη σύσταση της Επιτροπής για την κοινωνική ένταξη των Ελλήνων Ροµ και τις βελτιώσεις στους όρους χορήγησης των στεγαστικών δανείων για Ροµ. Τα ανωτέρω πάντως δεν κρίνονται ικανοποιητικά, γι αυτό και στην τελευταία τακτική έκθεσή της, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωµάτων έκρινε ότι η Ελλάδα δεν έχει ακόµη πλήρως συµµορφωθεί ως προς τις υποχρεώσεις της, που έχει αναλάβει µε τον Χάρτη (Conclusions XVIII-1 (2006)). Η πέµπτη προσφυγή, η 17/2003 (Παγκόσµια Οργάνωση κατά των Βασανιστηρίων κατά Ελλάδας), είχε ως αντικείµενο το άρθρο 17 του Χάρτη, το οποίο κατοχυρώνει το δικαίωµα της µητέρας και του παιδιού σε κοινωνική και οικονοµική προστασία. Η Οργάνωση ισχυρίστηκε ότι το ελληνικό δίκαιο δεν απαγορεύει κατά τρόπο αποτελεσµατικό τη σωµατική τιµωρία ή άλλες µορφές ποινών ή εξευτελιστικής µεταχείρισης σε βάρος των παιδιών και δεν προβλέπονται κατάλληλες αστικές ή ποινικές συνέπειες για τους δράστες. Η Ελληνική Κυβέρνηση αρνήθηκε τους ισχυρισµούς µε το κύριο επιχείρηµα ότι τα άρθρα 1533 του Αστικού Κώδικα και 312 του Ποινικού Κώδικα είναι σαφή και προστατευτικά για το παιδί. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωµάτων έκρινε ότι παραβιάστηκε το άρθρο 17 του Χάρτη διότι οι αναφερόµενες διατάξεις δεν ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις του άρθρου 17 του Χάρτη. Σε ειδικό Ψήφισµά της (Resolution ChS (2005)12, 8.6.2005), η Επιτροπή Υπουργών του Συµβουλίου της Ευρώπης σηµειώνει τη ψήφιση του άρθρου 21 του νόµου 3328/2005 για τη τιµωρία των µαθητών, τη 9

σύσταση νοµοπαρασκευαστικής επιτροπής για τη σωµατική τιµωρία µέσα στην οικογένεια και την εγκύκλιο του υπουργείου υγείας προς όλα τα ιδρύµατα για τα παιδιά µε περιεχόµενο την απαγόρευση της σωµατικής τιµωρίας. Στην τελευταία τακτική έκθεσή της (Conclusions XVII-2 (2005)), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωµάτων ζητά από την Ελλάδα να την ενηµερώσει για τα αποτελέσµατα των ανωτέρω ελληνικών µέτρων (νοµοπαρασκευαστική επιτροπή και εγκύκλιος). Η έκτη προσφυγή, η 30/2005 (Ίδρυµα Μαραγκοπούλου για τα Δικαιώµατα του Ανθρώπου κατά Ελλάδας), έχει ως αντικείµενο τα άρθρα 11 (δικαίωµα για προστασία της υγείας), 2 παρ. 4 (µείωση διάρκειας εργασίας ή συµπληρωµατική άδεια µε αποδοχές για εργαζόµενους υπό ανθυγιεινές εργασίες), 3 παρ. 1 (υποχρέωση έκδοσης κανονισµών ασφάλειας και υγιεινής) και 3 παρ. 3 (υποχρέωση διαβούλευσης µε συνδικαλιστικές οργανώσεις για την ασφάλεια και υγιεινή της εργασίας) του Χάρτη. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωµάτων έχει κηρύξει παραδεκτή την προσφυγή (10.10.2005) αλλά εκκρεµεί η έκδοση της Έκθεσης επί της ουσίας. 10