Δ/ΝΣΗ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΝΟΜΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Δ/ΝΣΗ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΝΟΜΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 3ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΣΠΗΛΑΙΟ ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ: ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΩΝ ΕΤΩΝ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ ΑΣΙΛΕΙΟΣ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΤΖΑΦΛΙΔΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΙΩΑΝΝΙΝΑ, ΜΑΙΟΣ 2016

Α ΣΠΗΛΑΙΟ ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ (ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ) Πού βρίσκεται το σπήλαιο; Έξω από την πόλη των Ιωαννίνων προς τα βόρεια, σε απόσταση 4 χιλιομέτρων βρίσκεται το χωριό Πέραμα. Στην άκρη του και πάλι προς τα ορεινά προβάλλει ένας γυμνός, μεμονωμένος και με ασβεστολιθικά πετρώματα λοφίσκος, πού λέγεται Γορίτσα. Μέσα στο λοφίσκο αυτό βρίσκεται το Σπήλαιο. Πότε και πώς ανακαλύφθηκε; Είναι πολύ πιθανόν ότι το σπήλαιο ήταν γνωστό στους ντόπιους και πριν από το 1900. Αυτό τουλάχιστον ισχυρίζονται οι γεροντότεροι του χωριού, που μάλιστα προσθέτουν ότι το 1907 ό μπέης της περιοχής Χολιασή Εφέντης το έκλεισε για λόγους ασφαλείας. Από τότε ξεχάστηκε και έμεινε άγνωστο μέχρι το 1941. Κι έτσι, πριν τον πόλεμο, ο χώρος πριν την είσοδο του σπηλαίου ήταν περιφραγμένος πρόχειρα από τον ιδιοκτήτη του. Ίσως στη σημερινή είσοδο του σπηλαίου, ασφαλώς όμως στην αριστερή πλευρά του, υπήρχαν και πριν τον πόλεμο μεταξύ των βράχων μικρά ή μεγάλα ανοίγματα, από όπου μπαινόβγαιναν τότε μέσα στο σπήλαιο χιλιάδες νυχτερίδες κι άγρια ζώα, όπως ασβοί, αλεπούδες κι άλλα μεγαλύτερα. Κατά τη διάρκεια όμως του πολέμου οι κάτοικοι του Περάματος, για να αποφύγουν τις βόμβες των εχθρικών αεροπλάνων, ζητούσαν καταφύγιο σε κάθε κοιλότητα, σε κάθε άνοιγμα, σε κάθε σπηλιά του λοφίσκου αυτού. Η μεγαλύτερη, ίσως, σπηλιά τής Γορίτσας ήταν η σπηλιά που σήμερα είναι η είσοδος του σπηλαίου. Τη σπηλιά οι κάτοικοι, για να τη μεγαλώσουν και να τη μετατρέψουν σε ένα μεγάλο, αλλά και σίγουρο καταφύγιο, τη βάθυναν σιγά-σιγά, οπότε παρουσιάστηκε πρώτα ένα μικρό άνοιγμα, από όπου οι πιο θαρραλέοι μπήκαν στον πρώτο θάλαμο της σημερινής εισόδου του σπηλαίου. Έπειτα από διάφορα πλευρικά ανοίγματα, έφθασαν, με τη βοήθεια λυχναριών, λαμπάδων, σχοινιών κλπ., στις πρώτες κοιλότητές του και προχώρησαν αρκετά στο βάθος. Έτσι ο πρώτος θάλαμος της εισόδου, και κυρίως ένα μέρος του σημερινού διαδρόμου του σπηλαίου με τις πλευρικές διακλαδώσεις του, αποτέλεσαν ένα καλό και σίγουρο φυσικό καταφύγιο όχι μόνον για όλους τους κατοίκους του Περάματος, αλλά και για τους στρατιώτες των διαφόρων μονάδων, που ήταν στρατοπεδευμένες μέσα στο χωριό και στα περίχωρά του. Με το πέρασμα του χρόνου η σπηλιά αυτή του Περάματος έγινε γνωστή στις σπηλαιολογικές ομάδες των ορειβατικών και φυσιολατρικών σωματείων των Αθηνών, καθώς και στην Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία (Ε.Σ.Ε.), που μέλη της κατά καιρούς την έπισκέφθηκαν. Για πρώτη φορά το 1951 επισκέφθηκε το σπήλαιο ο γεωλόγος Ιωάννης Πετρόχειλος και συνέστησε στον Πρόεδρο της Κοινότητος Περάματος τη διαφύλαξή του απο βανδαλισμούς και άλλες φθορές. Δημοσιεύτηκε τότε από τον ίδιο και σχετικό άρθρο στο περιοδικό «Παν» με τον τίτλο «Μια ωραία Σπηλιά στά Γιάννινα». Οι ενέργειές του αυτές είχαν σαν αποτέλεσμα μία πρώτη επίσημη επίσκεψη στο σπήλαιο από αντιπροσώπους των πολιτικών και στρατιωτικών αρχών της πόλης των Ιωαννίνων. Αυτή ακριβώς η επίσκεψη ήταν και η αρχή για τη λήψη μέτρων, που απέβλεπαν στη διαφύλαξη και αξιοποίησή του. Το 1952 εξερευνήθηκε πιο συστηματικά το σπήλαιο από μέλη της Ε.Σ.Ε. μαζί με μέλη της Σπηλαιολογικής Ομάδος του Αττικού Ομίλου Αθηνών. Την εποχή αυτή η σπηλαιολόγος Άννα Πετροχείλου με τη βοήθεια και του μέλους επίσης της Ε.Σ.Ε. Ν. Ζέρβα έκανε καί την πρώτη πρόχειρη κάτοψη του σπηλαίου μέχρι 200 μέτρα περίπου από την είσοδό του. Σε όλες αυτές τις ενέργειες βοήθησε πολύ και ο Κ. Κασβίκης, μέλος της Σπηλαιολογικής Εταιρείας με τις συχνές επισκέψεις του στο σπήλαιο, την πολύωρη κατά διαστήματα εξερεύνησή του μέχρι βάθους 400 μέτρων περίπου από την είσοδό του και με τη δημοσίευση σχετικού άρθρου στο περιοδικό των Ιωαννίνων «Ηπειρωτική Εστία». Η ολοκληρωτική πια και επιστημονική κυρίως εξερεύνηση και μελέτη του σπηλαίου έγινε το 1955 από τον ίδιο τον Ιωάννη Πετρόχειλο και τη σύζυγο του Άννα Πετροχείλου. Αυτοί

έδωσαν και την ονοματολογία στα διάφορα διαμερίσματα του σπηλαίου και περιέγραψαν χαρακτηριστικές λεπτομέρειές του. Με την ευκαιρία αυτή θα πρέπει να τονισθεί ότι χάρη στις δημοσιεύσεις του ζεύγους Πετροχείλου σε ξένα και ελληνικά περιοδικά και στις επιστημονικές ανακοινώσεις τους στα διεθνή συνέδρια της Μαδρίτης και της αρκελώνης (2-17 Σεπτεμβρίου 1957), το σπήλαιο του Περάματος έγινε πια ευρύτατα γνωστό όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό. Τι είναι, πώς σχηματίζονται τά σπήλαια και τα άσβεστολιθικά λιθώματά τους; α) Σπήλαιο. Κάθε σπήλαιο είναι μια φυσική κοιλότητα μέσα στη γη, που συνήθως συγκοινωνεί με το έξω έδαφος με ένα μικρό ή μεγάλο άνοιγμα. Τα σπήλαια δημιουργούνται πολλές φορές από την κατάπτωση του φλοιού της γης στο εσωτερικό της ή στις ακτές από τη διαβρωτική επίδραση των κυμάτων της θάλασσας. Συνηθέστατα όμως δημιουργούνται από τη διαλυτική και διαβρωτική ικανότητα του νερού, που κυκλοφορεί μέσα στη γη. Τό νερό αυτό, περνώντας μέσα από μικρές ρωγμές ευδιάλυτων στρωμάτων, όπως κυρίως είναι τα ασβεστολιθικά, γύψου και άλλα, τα διαλύει, πλαταίνει σιγά - σιγά τις ρωγμές τους και με το πέρασμα του χρόνου σχηματίζεται έτσι μέσα στη γη ένα λαβυρινθώδες σύστημα οχετών. Οι οχετοί αυτοί πλαταίνουν συνεχώς και δημιουργούνται κοιλότητες με διάφορα σχήματα και μεγέθη. Τα περισσότερα σπήλαια είναι ακανόνιστα διαμορφωμένα και παρουσιάζουν μία σειρά από θολοειδή κοιλώματα, πού συγκοινωνούν μεταξύ τους με στενούς οχετούς και υπόγειες φυσικές στοές. Σε πολλά σπήλαια βρίσκουμε ρυάκια, ποταμούς, λίμνες κτλ. Συνηθέστατα μέσα σε αυτά βλέπουμε σταλακτίτες και σταλαγμίτες με μικρό ή μεγάλο μέγεθος με διάφορα και προ παντός περίεργα σχήματα, που μας δημιουργούν έτσι ένα ωραιότατο θέαμα, αλλά και μας προκαλούν την περιέργεια για τη δημιουργία τους. β) Πώς σχηματίζονται οι σταλακτίτες, οι σταλαγμίτες και τα άλλα ασβεστολιθικά αποθέματα των σπηλαίων; Το νερό είναι ένα από τα ισχυρά διαλυτικά υγρά της Φύσης. Όταν μάλιστα περιέχει και διαλυμένο διοξείδιο του άνθρακος, τότε η διαλυτική του δύναμη γίνεται πιο μεγάλη. Όταν το νερό αυτό περάσει σιγά-σιγά από τις σχισμές των ασβεστολιθικών πετρωμάτων, μετατρέπει το ανθρακικό ασβέστιό τους σε δισανθρακικό ασβέστιο. Η τελευταία αυτή ουσία είναι διαλυτή στο νερό. Το νερό φθάνει κατόπιν στην οροφή του σπηλαίου και σχηματίζει εκεί μία πολύ μικρή σταγόνα που όλο και μεγαλώνει. Από τη σταγόνα αυτή φεύγει σιγά-σιγά στον αέρα μία ποσότητα διοξειδίου του άνθρακος και εξατμίζεται λίγο από το νερό της. Τότε ένα μέρος από τό δισανθρακικό ασβέστιο, πού είναι διαλυμένο στο νερό, γίνεται πάλι ανθρακικό ασβέστιο και κατακάθεται σαν δαχτυλίδι στη βάση της σταγόνας κι έτσι αρχίζει να σχηματίζεται ο σταλακτίτης. Το άλλο νερό της σταγόνας πέφτει από την οροφή κάτω στον πυθμένα του σπηλαίου. Εκεί όλο το νερό της εξατμίζεται φεύγει και όλο το διοξείδιο του άνθρακος. Έτσι μένει το ανθρακικό ασβέστιο σαν κηλίδα στο σημείο του πυθμένα όπου έπεσε η σταγόνα. Στο σημείο αυτό αρχίζει να σχηματίζεται ο σταλαγμίτης. Έπειτα έρχονται στην οροφή του σπηλαίου και στην ίδια θέση της πρώτης σταγόνας κι άλλες σταγόνες, η μία πίσω από την άλλη, και γίνεται και από αυτές ό,τι έγινε και από την πρώτη. Έτσι ο σταλακτίτης ολοένα μεγαλώνει στο μήκος και στο πλάτος και μοιάζει σαν ένα χοντρό και δυνατό ραβδί, που έχει κατεύθυνση από την οροφή του σπηλαίου προς τα κάτω. Ανάλογα με την πνοή του ανέμου, με την ταχύτητα που τρέχει το νερό πάνω στον σταλακτίτη, με τις τυχόν ουσίες που περιέχει μέσα του, ο σταλακτίτης παίρνει διάφορα σχήματα, όγκο και χρώματα. Γίνεται ο σταλακτίτης περίπου σαν τα παγοκρύσταλλα που σχηματίζονται τον χειμώνα στη σκεπή του σπιτιού μας. Οι σταγόνες, που στο μεταξύ πέφτουν διαδοχικά στον πυθμένα, κάνουν κι αυτές ό,τι έκανε και η πρώτη που πρωτοέπεσε, δηλαδή εξακολουθούν να αποθέτουν ανθρακικό ασβέστιο. Έτσι σχηματίζεται ο σταλαγμίτης και μεγαλώνει από τον πυθμένα προς την οροφή.

Πολλές φορές το νερό που έπεσε πάνω στον σταλαγμίτη κυλάει στο πλευρό του. Εκεί αφήνει το ανθρακικό ασβέστιό του και γι αυτό ο σταλαγμίτης μοιάζει σαν τη λαμπάδα που καίγεται και έχει στα πλευρά της γραμμές από παγωμένο κερί. Το ίδιο γίνεται περίπου και στον σταλακτίτη, όταν το νερό τον λούζει σιγά-σιγά γύρω του. Με το πέρασμα του χρόνου ο σταλαγμίτης και ο σταλακτίτης μεγαλώνουν κατά μήκος και κατά πλάτος και έρχεται στιγμή, που ενώνονται και σχηματίζουν έτσι μία γερή, χοντρή και ιδιόμορφη κολόνα του σπηλαίου. Αν πάλι το νερό βγει από σχισμές ασβεστολίθων που είναι στα πλευρά του σπηλαίου και συναντήσει έναν ογκόλιθο ή άλλο λίθινο στρώμα, τότε κυλάει σιγά - σιγά επάνω του και το ανθρακικό ασβέστιό του κρυσταλλώνεται και σχηματίζει έτσι πάνω του ένα απόθεμα συνήθως λευκότατο και σπανιότερα άλλου χρώματος. Τότε μοιάζει με ένα σεντόνι που σκεπάζει κάτι με ένα στρωμένο τραπεζομάντηλο ή με ένα σωρό από αλάτι κλπ. Τέτοια λίθινα αποθέματα με πάρα πολλές μορφές και σχήματα θα δούμε μέσα στο σπήλαιο του Περάματος.

ΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ Πώς δημιουργήθηκε και πότε; Το σπήλαιο δημιουργήθηκε μάλλον από τη διάβρωση των υδάτων κάποιου ποταμού, που περνούσε μέσα σε αυτό, εδώ και δύο εκατομμύρια χρόνια περίπου. Τα υπόγεια αυτά νερά παρέσυραν στο πέρασμά τους τα χώματα, διάβρωσαν τα ασβεστολιθικά πετρώματά του και έτσι σχηματίστηκε στην αρχή το κοίλωμα του σπηλαίου, ώστε με το πέρασμα του χρόνου να πάρει τη σημερινή του μορφή. Τα είδη των ασβεστολιθικών αποθεμάτων του σπηλαίου και η κατάταξή του. Μέσα στο σπήλαιο υπάρχουν τα περισσότερα από κάθε άλλο σπήλαιο της Ελλάδος και του εξωτερικοϋ είδη σταλακτιτών και σταλαγμιτών. Έχει 14 είδη λίθινων ασβεστολιθικών αποθεμάτων, πράγμα σπάνιο, γιατί στα σπήλαια συνήθως συναντούμε μόνο 4-5 είδη. Γι αυτό, αν λάβουμε υπ όψη μας τη μεγάλη και πλούσια ποικιλία των μορφών των αποθεμάτων του, είμαστε υποχρεωμένοι να το κατατάξουμε σαν ένα από τα πλουσιότερα και ομορφότερα σπήλαια του κόσμου και από τουριστική άποψη, σαν σπήλαιο πρώτης κατηγορίας. Οι όροφοι του σπηλαίου και οι διαστάσεις τους. Το σπήλαιο αποτελείται από τρεις ορόφους. Ο πρώτος όροφος είναι ο μεγαλύτερος από όλους και έχει πλουσιότερο και περισσότερο λιθωματικό υλικό και διάκοσμο από τους άλλους δύο ορόφους. Ο δεύτερος όροφος είναι σχεδόν πάνω από τον πρώτο. Ο λιθωματικός του διάκοσμος είναι πλουσιότατος. Γι αυτόν έχει σχεδιασθεί από την Άννα Πετροχείλου κάτοψη με κάθε δυνατή λεπτομέρεια και ακρίβεια. Ο τρίτος όροφος είναι πολύ μικρότερος από τούς άλλους. ρίσκεται προς τα βόρεια και πάνω από τον δεύτερο, με την είσοδό του στην αρχή περίπου της οροφής του θαλάμου της λίμνης με τα νούφαρα. Τα ασβεστολιθικά του αποθέματα είναι λίγα και φτωχά και η ανάβαση σε αυτόν είναι δύσκολη. Τμήματα του σπηλαίου. Το σπήλαιο το χωρίζομε σε τρία τμήματα : α) την είσοδο, β) τη μεγάλη αίθουσα και γ) τους συνεχόμενους θαλάμους. Α ΕΙΣΟΔΟΣ Η είσοδος αποτελείται: 1) από την κυρίως είσοδο, 2) από τον διάδρομο και 3) από την κιονοστοιχία. 1. Η κυρίως είσοδος. Αυτή μοιάζει με στόμα, με το άνοιγμά του προς τα έξω. Είναι αρκετά ευρύχωρη. Στο δυτικό πλευρό της έχει ένα κοίλωμα τυφλό. Η βάση της είναι 10 μέτρα ψηλότερα από τη μέση στάθμη της λίμνης Παμβώτιδος των Ιωαννίνων. 2. Ο διάδρομος. Μετά από την κύρια είσοδο ακολουθεί ο διάδρομος. Προτού γίνει το σπήλαιο κατάλληλο για επίσκεψη, ο διάδρομος αυτός είχε πολλούς σταλακτίτες και σταλαγμίτες, που δυσκόλευαν την είσοδο, γι αυτό τους έσπασαν κι έτσι διαμορφώθηκε αλλού ψηλός, αλλού χαμηλός, σε άλλα μέρη στενός και σε άλλα πλατύς. Από όλα τα διαμερίσματα του σπηλαίου μόνο ό διάδρομος αυτός έχει τόσο ωραία και περίεργη οροφή. Τα πλευρά του αποτελούνται από χοντρούς και ανώμαλους στύλους, που έγιναν από την ένωση σταλακτιτών και σταλαγμιτών, από ανοίγματα που οδηγούν σε τυφλά μικρά ή μεγάλα κοιλώματα ή και σε στοές. 3. Η κιονοστοιχία. Μετά τη σκάλα εισερχόμαστε σε μία φυσική στοά με δάπεδο λίγο ανηφορικό, με οροφή θολωτή χωρίς σταλακτίτες και με δύο σειρές στύλους στο πλευρό της, δηλαδή σε μία φυσική κιονοστοιχία. Οι στύλοι δημιουργήθηκαν από την ένωση σταλακτιτών και σταλαγμιτών και έχουν σχεδόν κατακόρυφες αυλακώσεις με μικρό ή μεγάλο βάθος. Τα ασβεστολιθικά πετρώματα ανάμεσα από τούς στύλους ή και πίσω από αυτούς έχουν καλυφθεί από λιθωματική ουσία, όπως τα δόντια από την αδαμαντίνη και γι αυτόν τον λόγο φαίνονται γυαλιστερά. Η όλη εμφάνιση της στοάς αυτής είναι αυστηρή, επιβλητική και δημιουργεί στον

επισκέπτη την εντύπωση ότι πρόκειται να τον οδηγήσει σε κάποια εντυπωσιακή σάλα πολυτελούς οικοδομήματος. Μ Ε Γ Α Λ Η ΑΙΘΟΥΣΑ Το τμήμα αυτό έχει σχήμα πετάλου με άνισα σκέλη. Αποτελείται: 1) από τη σάλα, 2) από την ανατολική και 3) από τη βορειοδυτική γωνιά του. 1. Η σάλα. Μόλις περάσουμε την έξοδο της κιονοστοιχίας αντικρίζουμε μία μεγάλη σάλα γεμάτη από σταλαγμίτες. Έχει μήκος 90 μέτρα περίπου, πλάτος 70 μέτρα και το ύψος της ανώμαλης οροφής της κυμαίνεται από 8 ως 10 μέτρα. Το δάπεδό της είναι σχεδόν όλο ανώμαλο. Εκείνο που τραβάει αμέσως την προσοχή μας είναι ένας χοντρός, ψηλός και λευκός σταλαγμίτης όμοιος με θημωνιά από χόρτα. Στη συνέχεια βλέπουμε και άλλους σταλαγμίτες, μικρούς και μεγάλους, σε ύψος και σε πλάτος. Στο βάθος διακρίνουμε ένα σταλαγμίτη με ένα ασβεστολιθικό εξόγκωμα στην κορυφή του όμοιο με δεσποτική κορώνα και πίσω από αυτόν ανοίγματα. Τα ανοίγματα αυτά οδηγούν σε έναν άλλο μεγάλο χώρο με πυκνότατο και πλουσιότατο λιθωματικό διάκοσμο. 2. Ανατολική γωνιά. Μετά το άκρο της σάλας υπάρχει ο αποκαλούμενος θάλαμος του Σταυρού. Τον ονόμασαν έτσι, επειδή ένας χοντρός και ψηλός σταλαγμίτης έχει στην κορυφή του έναν σταυρό. Πίσω και προς τα βόρεια βρίσκεται άλλος μικρός θάλαμος με λίγους ασβεστολιθικούς σχηματισμούς, που ονομάστηκε δώμα της Περσεφόνης. Στα βορειοδυτικά βρίσκεται ένας σταλαγμίτης όμοιος με σπασμένο δέντρο. 3. ορειοδυτική γωνιά. Το τμήμα αυτό είναι ό μεγαλύτερος σε μήκος χώρος της μεγάλης αίθουσας. Στο χώρο αυτό έχει συγκεντρωθεί όλος σχεδόν ο λιθωματικός πλούτος και θησαυρός του σπηλαίου. Αριστερά υπάρχει ένας σταλαγμίτης όμοιος με γλάστρα που κρατάει ένα κακτοειδές. Στην οροφή της γωνίας δύο μεγάλοι σταλακτίτες είναι όμοιοι με καρότα στο σχήμα και στο χρώμα. Σε ένα άλλο σημείο βρίσκονται δαντελωτά και ιδιόμορφα κατασκευάσματα, τα γκουρ, όπως τα ονομάζουν οι σπηλαιολόγοι. Είναι μικρές ή μεγάλες λεκάνες, οι οποίες στην αρχή γέμιζαν με νερό, ύστερα ξεχείλιζαν και κατ αυτό τον τρόπο το νερό που κυμάτιζε άφηνε στις άκρες τους στερεό ασβεστολιθικό υλικό. Με τον καιρό σταμάτησε η δημιουργία των γκουρ, όπως επίσης σταμάτησε και η δημιουργία από αξιόλογα άλλα λίθινα αποθέματα του σπηλαίου, όπως σταλακτίτες, γιατί το νερό πού μπαίνει από την οροφή του είναι λίγο και φτωχό σε ασβεστολιθικές ουσίες που χρειάζονται για τον σχηματισμό τους. Η υγρασία του σπηλαίου, η σταθερή θερμοκρασία του (περίπου 18 με 20 C), η κανονική σύσταση του αέρα, που ανανεώνεται συνεχώς από τα διάφορα ανοίγματά του, δημιουργούν ένα περιβάλλον όμοιο με μία υγρή ημέρα της άνοιξης ή του φθινοπώρου. ΟΙ ΣΥΝΕΧΟΜΕΝΟΙ ΘΑΛΑΜΟΙ Οι θάλαμοι αυτοί είναι, ο ένας σχεδόν πίσω από τον άλλο αποτελούν μία σειρά με συνολικό μήκος σχεδόν το μισό του σπηλαίου. Αυτοί είναι: 1) ο ερειπωμένος θάλαμος, 2) ο θάλαμος του πλατάνου, 3) ο θάλαμος της λίμνης με τα νούφαρα, 4) η περιοχή της σπηλαίας άρκτου και 5) ο θάλαμος του βωμού. 1. Ο ερειπωμένος θάλαμος. Με την είσοδο στον θάλαμο αυτόν δημιουργείται η εντύπωση ενός κατεστραμμένου χώρου. Οι λίγοι σταλακτίτες μοιάζουν με μέδουσες και χταπόδια. 2. Ο θάλαμος του πλατάνου. Συνέχεια του προηγουμένου θαλάμου ένας άλλος χώρος. Μέσα στο χώρο αυτόν βρίσκονται λίγα ασβεστολιθικά λιθώματα. Ένας από τους σταλαγμίτες μοιάζει με κορμό πλατάνου και γι αυτό δόθηκε το συγκεκριμένο όνομα. Η είσοδος του θαλάμου είναι επικλινής και ασβεστολιθική, έχει δε καλυφθεί με λιθωματική ουσία. 3. Ο θάλαμος της λίμνης με τα νούφαρα. Ο θάλαμος αυτός έχει πολλά και αξιόλογα λίθινα δημιουργήματα. Ένα μέρος του δαπέδου του δημιουργεί την εντύπωση ενός χιονισμένου

τοπίου. Υπάρχουν πολλοί σταλακτίτες που μοιάζουν με κρεμασμένα πουλιά, ενώ άλλοι είναι όμοιοι με μανδύες προσωπικοτήτων ή με χιτώνες θεών. Σε άλλο σημείο του θαλάμου βρίσκεται η μεγαλύτερη λιμνούλα του σπηλαίου, με το κρυστάλλινο νερό της και με βουτηγμένα μέσα σε αυτό λίθινα κατασκευάσματα όμοια με νούφαρα. 4. Περιοχή της σπηλαίας άρκτου. Πήρε το όνομα αυτό, γιατί το 1956 η Άννα Πετροχείλου βρήκε έναν χαυλιόδοντα μήκους 12 εκατοστών. Αργότερα ο Ιωάννης Πετρόχειλος βρήκε και άλλα οστά. Οι έρευνες απέδειξαν ότι είναι οστά της σπηλαίας άρκτου, της αρκούδας που έζησε προτού εμφανισθεί ο άνθρωπος στη γη. Η ύπαρξη ζωϊκών οργανισμών μέσα στο σπήλαιο επιβεβαιώνεται επίσης από την παρουσία ισόποδων, αμφίποδων, αραχνοειδών, νυμφών και άλλων εντόμων, τα οποία δεν ζουν στην εξωτερική επιφάνεια της γης. Είναι μικρά ζωύφια με μεγάλες κεραίες, τυφλά, μάλλον άχροα και ακίνδυνα. 5. Ο θάλαμος του βωμού. Πολλοί γυμνοί, μικροί και μεγάλοι ογκόλιθοι, βρίσκονται στο ανώμαλο δάπεδό του. Κάπου-κάπου συναντάει κανείς απομονωμένους σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Το πιο αξιόλογο του θαλάμου είναι μία ομάδα σταλαγμιτών επάνω σε ένα ύψωμα του τελευταίου άκρου του θαλάμου. Με το τέλος αυτού του θαλάμου τελειώνει το τρίτο τμήμα του σπηλαίου και όλο το σπήλαιο, οπότε πλησιάζουμε προς τη σκάλα της εξόδου.

Ονομαστική κατάσταση μαθητών που συμμετείχαν στο πρόγραμμα Α/Α 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΜΑΘΗΤΗ-ΤΡΙΑΣ Ξενάκη Χρυσαυγή Πίτσα Εριέτα-Νικολέτα Ρίζος Ιωάννης Σαρακατσάνου Ελευθερία Σκότρα Αικατερίνη Σορλίγκα Ευτυχία Σουκουλάνι Άγγελο Τάχου Αγλαΐνα Τζελέπης Δημήτριος Τζήμου Αφροδίτη Τζιάτζιος Γεώργιος Τζίμας Χρήστος Τόλη Ηλιάνα Τσέπα Δήμητρα-Σπυριδούλα Τσιρώνη Σπυριδούλα Τσόγκα Χριστίνα Τσουμάνης Κωνσταντίνος Χριστοδούλου Μαρία-Ελένη ΣΥΝΟΛΟ ΣΥΝΟΛΟ ΑΓΟΡΙΩΝ ΚΟΡΙΤΣΙΩΝ ΣΥΝΟΛΟ 18 6 12 ΤΑΞΗ ΤΜΗΜΑ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ 1. ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ

2. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟΝ ΔΙΑΔΡΑΣΤΙΚΟ ΠΙΝΑΚΑ

ΙΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Μιχαήλ Ν. Μπάη, Σπήλαιο Περάματος Ιωαννίνων, εκδόσεις Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών, Ιωάννινα, 1961 2. ΆνναςΠετροχείλου, Σπήλαιον Περάματος Ιωαννίνων, Αθήναι, 1972 3. Άννας Πετροχείλου, Σπήλαια της Ελλάδος 4. http://www.spilaio-perama.gr/