7ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 2009 2010

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ

Στόχοι του προγράμματος: Να γνωρίσουμε: Αυθεντικά Ελληνικά παιχνίδια που προέρχονται από την Αρχαιότητα ή τα Βυζαντινά χρόνια. Την κοινωνική τους ωφέλεια. Την αξία του ομαδικού παιχνιδιού. Ομοιότητες με παιχνίδια από άλλες χώρες.

ΠΗΡΑΝ ΜΕΡΟΣ: ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΗΣ Δ1 ΤΑΞΗΣ: Αντωνέλλης Στέλιος Ασπρολούπου Μυρσίνη Δημητρίου Σαπφώ Δρακούλης Άγγελος Ζαχαρή Αντωνία Θεοφάνους Χρυσούλα Ιωαννίδου Βασιλική Κάβουρα Φωτεινή Καλογνωμάς Σταύρος Καναβούρα Μαρία Κανελής Νίκος Καρλαγάνη Άννα Κλάβας Γιώργος Κουκούτας Ξενοφών Λαγουτάρης Γιάννης Μπράκουλα Σταύρος Χαχάλιος Μιχάλης Ψωμαδέλλη Μαρία

ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΗΣ Δ2 ΤΑΞΗΣ: Κολλά Διονυσία Κουτουκτσή Αντωνία Λημνιός Ταξιάρχης Μαϊστρέλη Πελαγία Νιαούνης Γιώργος Παπαδάκης Χαράλαμπος Πεντογέννη Μαριάνθη Σβορώνος Ιάσων Σεπετή Κατερίνα Σκορδομπέκης Μαρίνος Σταματάκη Παναγιώτα Σταμπουλής Ερμής Ταχτατζής Γιώργος Τηλαβερίδης Καπαθανάσης Γιάννης Τριανταφύλλου Κατερίνα Φράγκου Χριστίνα Χατζηελενούδας Ηρακλής Ψωμάρας Γιώργος

ΚΑΙ ΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ Μαυραπίδης Πάρης Γιαννακού Κατερίνα

«Παιχνίδι» και «παιδί» είναι δυο λέξεις που έχουν την ίδια ρίζα. Στην αρχαιότητα, η λέξη «παις» δήλωνε το παιδί, ενώ το παιχνίδι ονομαζόταν «παιδιά», που σημαίνει «ό,τι ανήκει ή ό,τι αναφέρεται στο παιδί». Παιχνίδι και παιδί λοιπόν, δε νοείται το ένα χωρίς το άλλο. Το παιχνίδι είναι πολύ σημαντικό για την ανάπτυξη και τη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού.

«Οι Έλληνες είναι πάντα παιδιά, γέροντας Έλληνας δεν υπάρχει», έλεγε ο Πλάτωνας. Πραγματικά, αρχίζει να γερνάει κανείς από τη στιγμή που σταματάει να παίζει.

Στην αρχαιότητα τα παιδιά έπαιζαν με παιχνίδια παρόμοια με τα σημερινά, στα οποία έχει αλλάξει μόνο η ονομασία: πλαταγή = κουδουνίστρα σφαίρα = μπάλα στρόβιλος, στρόμβος, βέμβιξ = σβούρα γλήνη, πλαγγών = κούκλα κύβοι = ζάρια πεσσοί = σκάκι αιώρα = κούνια μυίνδα, ψηλαφίνδα = τυφλόμυγα αρτιάζειν = μονά ζυγά καλόβαθρο = ξυλοπόδαρος τσέρκι = τροχός πεντέλιθον = πεντάπετρο αστράγαλοι = κότσια ασκωλιασμός = κουτσό

Αρχαία τροχήλατα παιχνίδια:

Η αιώρα (κούνια), η γλήνη (κούκλα) και τροχήλατο αλογάκι:

Πλαγγόνες (κούκλες) και τόπι:

Διελκυστίνδα, στρόμβος (σβούρα), κρικηλασία (στεφάνι), σχοινάκι:

Η τυφλόμυγα:

Στην αρχαία Ελλάδα έπαιζαν πολλά ομαδικά παιχνίδια. Τα έπαιζαν στο δρόμο και στις αυλές, και πάντα υπήρχαν κανόνες,που όλοι έπρεπε να τηρούν πιστά. Γι αυτό, επίσης, έλεγαν πως το παιχνίδι είναι ένα μεγάλο αγαθό. Αναπτύσσει την συντροφικότητα, ασκεί το σώμα, καλλιεργεί το πνεύμα, μαθαίνει τα παιδιά να σέβονται τους κανόνεςνόμους του παιχνιδιού και έτσι, όταν μεγαλώσουν, να σέβονται και να τηρούν τους νόμους της πατρίδας τους.

Στα χρόνια του Βυζαντίου το παιχνίδι δεν είχε την θέση που είχε στην αρχαιότητα. Από συνήθεια, και για λόγους ψυχαγωγικούς και παραδοσιακούς, ασκούνταν και έπαιζαν παιδικά και πνευματικά παιχνίδια. Μετά τον 11 ο μ.χ. αιώνα, το χρησιμοποιούσαν για δημιουργία ανθρώπινων χαρακτήρων. Στην εκπαίδευση δεν υπήρχε η Φυσική Αγωγή, επειδή η εκπαίδευση ήταν καθαρά εκκλησιαστική, και πολλοί νέοι πήγαιναν στα μοναστήρια. Από τα άλλα όμως παιδιά το παιχνίδι δεν έλειπε. Τα αγόρια συνήθως έπαιζαν στις αυλές και στις αλάνες της γειτονιάς παιχνίδια όπως η 16άρα, κρυφτό, κυνηγητό, τσιλίκι, γουρούνα, τυφλόμυγα, αλώνι, μήλο και άλλα, και τα κορίτσια με κούκλες στο σπίτι.

Στην Τουρκοκρατία τα παιδιά συνέχιζαν να τα παίζουν. Ήταν παιχνίδια τα οποία, άλλα είχαν αρχαιοελληνικές ρίζες, άλλα βυζαντινές και άλλα από άλλες εθνικότητες. Ο χώρος που τα έπαιζαν ήταν το αλώνι. Μερικά από τα παιχνίδια που έπαιζαν ήταν το κλέφτικο (το κρυφτό ), ο πετροπόλεμος, η ξιφομαχία, το κυνηγητό. Υπήρχαν υπαίθρια παιχνίδια και για τα κορίτσια όπως η μέλισσα, το κουτσό, το μήλο, η πινακωτή, η τυφλόμυγα, το τσιλίκι.

Στους νεώτερους χρόνους τα παιχνίδια έπαιξαν σπουδαίο ρόλο για τα παιδιά του λαού μας. Στη διάρκεια της Κατοχής οι ελλείψεις σε ρούχα και τρόφιμα, η εξαθλίωση και η φτώχια κυριαρχούσαν σ όλη τη χώρα. Τα παιδιά ήταν αδύνατα,καχεκτικά, ρακένδυτα, και ψειριασμένα, και ζούσαν με το φόβο του θανάτου. Κατάφεραν να επιβιώσουν χάρη στη λιγοστή τροφή, που τους εξασφάλιζαν όπως μπορούσαν οι γονείς τους, και με το παιχνίδι. Το παιχνίδι τα έκανε να ζουν και να νιώθουν ελεύθερα και ανέμελα από τα προβλήματα, τα γέμιζε με θάρρος, αυτοπεποίθηση, και χαρά. Από την άλλη, μέσα από την κίνηση, διασφάλιζαν, όσο αυτό ήταν δυνατό, την καλή τους υγεία και την ομαλή ανάπτυξη του σώματός τους.

Σήμερα, αν και οι αλάνες, κυρίως στις πόλεις, έχουν μειωθεί ή ακόμα και εξαφανιστεί, τα παιδιά χαίρονται όταν βρίσκουν χώρο για να παίξουν, να τρέξουν, να κινηθούν. Μέσα από το παιχνίδι, τα παιδιά ψυχαγωγούνται, δοκιμάζουν και ασκούν τις δυνάμεις τους, ανταγωνίζονται με τα συνομήλικα τους, μαθαίνουν να πειθαρχούν στους κανόνες, φτιάχνουν χαρακτήρα, δημιουργούν προσωπικότητα, κοινωνικοποιούνται, ασκούν το σώμα και το πνεύμα τους, κρατώντας τα σε καλή φυσική κατάσταση.

Συνήθως, ένα ομαδικό παιχνίδι αρχίζει με ένα λάχνισμα ή κλήρωση, για να βρούνε ποιος θα τα φυλάει ή ποιος θα είναι η μάνα. Τα λαχνίσματα είναι στιχάκια με ομοιοκαταληξία, τα οποία λέει ένα από τα παιδιά, δείχνοντας έναν έναν τους υπόλοιπους με το δάχτυλό του. Τον τελευταίο στίχο τον λένε πιο αργά από τους υπόλοιπους. Όποιος μείνει τελευταίος, τα φυλάει ή είναι η μάνα. Η κλήρωση γίνεται με «κορώνα γράμματα», με βηματισμό, με «χλώρα ή ξέρα», μονά ζυγά, με το ξυλάκι, κ.τ.λ.

Μερικά από τα συνηθέστερα λαχνίσματα είναι: Ανέβηκα στην πιπεριά να κόψω ένα πιπέρι κι η πιπεριά τσακίστηκε και μου 'κοψε το χέρι. Δώσ' μου το μαντιλάκι σου το χρυσοκεντημένο να δέσω το χεράκι μου, που είναι ματωμένο. Ανέβηκα σ' ένα βουνό και είδα ένα γουρούνι το κοίταζα καλά καλά και σου 'μοιάζε στη μούρη 'γω, 'γω, 'γω, συ, συ, συ βγαίνεις και τα φυλάς εσύ!

Ο Καρακατσάνης μπήκε στο τηγάνι κι έφαγε τ' αυγά. Γιατί, Καρακατσάνη μπήκες στο τηγάνι κι έφαγες τ' αυγά; Φάε τώρα μία καρπαζιά. Ανεβαίνω στη συκιά και πατώ στην καρυδιά, πίνω το γλυκό κρασί, απ' την κούπα τη χρυσή και φωνάζω κούι κούι, μα κανένας δε μ' ακούει. Ανεβαίνουν τα παιδιά, σαν του Μάη τα κλαριά, ανεβαίνουν τα κορίτσια, τα λιγνά σαν κυπαρίσσια, ανεβαίνουν κι οι γριές με τις κεντητές ποδιές. Ανεβαίνουν κι οι παπάδες με τις κόκκινες λαμπάδες, ανεβαίνουν τα παιδάκια με τα κόκκινα βρακάκια, ανεβαίνω και εγώ με το κόκκινο τ αυγό. Ένα, δύο, τρία, πήγα στην κυρία, μου 'δωσ' ένα μήλο, μήλο δαγκωμένο, το 'δωσα στην κόρη, έκανε αγόρι, το 'βγάλε Θανάση, σκούπα και φαράσι.

Τρεις εφτά είκοσι μία κι ο παπάς τριάντα μία βάζω στοίχημα δεκάξι κι όποιος βγεί θα τα φυλάξει. Άκατα μάκατα σούκου τουμπέ άμπερ φάμπερ ντομινέ άκατα μάκατα σούκου τουμπέ άμπερ φάμπερ, βγε! Α μπε μπα μπλομ του κίθε μπλομ α μπε μπα μπλομ του κίθε μπλομ μπλιμ μπλομ. Σα θα πάμε κει στη Νότια Αμερική θα δούμε τον Ερμή να παίζει μουσική.

Το ομαδικό παιχνίδι είναι πολύ σημαντικό για την κοινωνικοποίηση του παιδιού. Μέσα από αυτό, μαθαίνει να σέβεται τους κανόνες και τους αντιπάλους του, μαθαίνει την αλληλεγγύη, αλλά και να δέχεται την ήττα. Τα ομαδικά παιχνίδια παίζονται στις αυλές, στις αλάνες, στο δρόμο, αλλά και σε εσωτερικούς χώρους. Μερικά από τα παραδοσιακά παιχνίδια που παίξαμε στην αυλή του σχολείου μας, είναι:

Το κρυφτό Ένα παιδί με το πρόσωπο σε τοίχο ή δέντρο, μετράει ως το 100 ανά 5. Μόλις τελειώνει το μέτρημα προσπαθεί να βρει τους κρυμμένους. Αν ο τελευταίος προλάβει και πάει στο μέρος που καθόταν αυτός που μετράει και φωνάξει «Φτου ξελευθερία σε όλους», τότε ελευθερώνονται όλα τα παιδιά. Ξαναφυλάει ο ίδιος. Αν αυτός που φυλάει τους δει και τους φτύσει όλους, ο πρώτος που θα βρει τα φυλάει.

Το κρυφτό

Περνά περνά η μέλισσα Τα παιδιά εκλέγουν δύο αρχηγούς. Αυτοί οι δύο διαλέγουν από ένα γλυκό, ένα φαγητό ή ένα χρώμα. Τότε στέκονται ο ένας απέναντι στον άλλον και τα υπόλοιπα παιδιά κάνουν μία ουρά. Τα δύο παιδιά χτυπούν τα χέρια τους ψηλά σαν αψίδα να περάσουν οι άλλοι από κάτω τραγουδώντας: "Περνά περνά η μέλισσα με τα μελισσόπουλα και με τα παιδόπουλα. Ζουμ ζουμ ζουμ, οι μέλισσες περνούν, για να δούμε τι θα πουν". Σταματούν σ' ένα παιδί που περνάει εκείνη τη στιγμή κάτω από την αψίδα και του λένε μυστικά στ' αυτί αυτά που έχουν βάλει, για να διαλέξει. Αυτό του το λέει ο ένας συνήθως χωρίς να πει, ποιός είναι τι. Όταν το παιδί διαλέξει «κόκκινο» (ας πούμε) πηγαίνει πίσω απ' αυτόν που έχει διαλέξει «κόκκινο» και τον κρατά από τη μέση. Το ίδιο επαναλαμβάνεται μέχρι να διαλέξουν όλα τα παιδιά. Έτσι γίνονται δύο αλυσίδες. Πιάνονται οι αρχηγοί από τα χέρια και τραβιούνται από τα πίσω παιδιά. Όποια ομάδα τραβήξει την άλλη, κερδίζει.

Διελκυστίνδα:

Σαραντοποδαρούσα:

Το ψητό τ αρνί (Πασχαλινό):

Μήλα:

Άλλα παραδοσιακά παιχνίδια είναι: η αμπάριζα, οι αμάδες, η πινακωτή, το κυνηγητό, το κουτσό

Στρατιωτάκια ακούνητα, ακίνητα κι αγέλαστα Η ομάδα των παιδιών τα βγάζει, για να δούνε ποιος τα φυλάει και αυτός στέκεται σε απόσταση με το πρόσωπο στον τοίχο λέγοντας: «Στρατιωτάκια ακούνητα, αμίλητα και αγέλαστα». Μόλις αυτός γυρίσει προς τα παιδιά που βρίσκονται σε απόσταση πίσω από την πλάτη του και κάνουν διάφορες κινήσεις, πρέπει να μείνουν ακίνητα. Εκείνος τότε θα πάει ανάμεσά τους με σκοπό να τα κάνει να κουνηθούν ή να γελάσουν, χωρίς όμως να τ' ακουμπήσει. Αν κάποιος κουνηθεί, βγαίνει από το παιγνίδι. Το ίδιο επαναλαμβάνεται μέχρι να μείνει ο τελευταίος, ο οποίος και τα φυλάει.

Το κυνήγι του χαμένου θησαυρού Ο οργανωτής του παιχνιδιού φροντίζει να κρύψει κάποιον θησαυρό σε κάποιο σημείο. Όλα τα παιδιά παίρνουν ένα χαρτί που δείχνει κάποιο σημείο με έναν γρίφο. Όποιος λύσει σωστά το γρίφο, πηγαίνει στο σωστό σημείο και εκεί βρίσκει ένα άλλο χαρτί, με έναν άλλο γρίφο, και μετά άλλο γρίφο, μέχρι τελικά να βρεθεί ο θησαυρός.

Παραδοσιακά αποκριάτικα παιχνίδια: Το γαϊτανάκι:

Ο χαρταετός:

Ζωγραφίσαμε τους δικούς μας χαρταετούς

και μάθαμε πώς κατασκευάζονται: Υλικά για τον χαρταετό: Τρεις βέργες ή καλάμι ή κάποιο άλλο ελαφρύ ξύλο Σπάγκος Κόλλα Χαρτί γλασέ σε όποιο χρώμα θέλουμε Λεπτό σύρμα Κολλητική ταινία Χρωματιστά χαρτιά ή εφημερίδες για την ουρά.

Κατασκευή χαρταετού: Παίρνουμε τα τρία ξύλα και τα κόβουμε όλα στο ίδιο μήκος (60 80 εκατοστά). Τα δένουμε με τον σπάγκο στο κέντρο πολύ σφιχτά μεταξύ τους (το ένα πάνω στο άλλο). Αφήνουμε περίπου μισό μέτρο σπάγκο να κρέμεται. Στην άκρη του ενός ξύλου δένουμε σφιχτά το συρματάκι. Το περνάμε περιμετρικά στο σκελετό του χαρταετού δένοντας το σφιχτά γύρω από κάθε ξυλαράκι, σε μια εγκοπή που θα κάνουμε με ένα μαχαιράκι. Πρέπει να προσέξουμε καθώς θα δένουμε το σύρμα να διατηρούνται ίσες αποστάσεις ανάμεσα στα ξύλα ώστε στο τέλος να έχουμε ένα κανονικό εξάγωνο.

Πολλά παιχνίδια παίζονται από παιδιά σε διάφορες χώρες του κόσμου. Για παράδειγμα, στη Μεγάλη Βρετανία παίζονται πολλά από τα παιχνίδια που παίζονται και στην Ελλάδα, όπως: The blindfold game (τυφλόμυγα) Hide and seek (κρυφτό) Hopscotch (κουτσό) Cops and robbers (κλέφτες κι αστυνόμοι) Marbles (βόλοι) Chess (σκάκι) Backgammon (τάβλι) Draughts (ντάμα)

Το παιχνίδι έχει παίξει σημαντικό ρόλο στη ελληνική κοινωνία. Από την αρχαιότητα ως και στις μέρες μας έχει βοηθήσει τα παιδιά του λαού μας, να ξεπεράσουν πολλές δύσκολες καταστάσεις και να υπάρχουμε ως σήμερα.