ΠΛATΩNOΣ ΠOΛITEIA ΤΟΜΟΣ E

eksofillo Platon tomos E 27-04-06 17:01 ÂÏ 1

ΠΛATΩNOΣ ΠOΛITEIA ΤΟΜΟΣ E

ΠΛATΩNOΣ ΠOΛITEIA ΤΟΜΟΣ E BIBΛION Θ - I Tίτλος: Πλάτωνος Πολιτεία, Τ μος E Mετάφρασις-Σημειώσεις: Iωάννης Aθανασ πουλος Eκδ σεις: ΓEΩPΓIAΔH - «BIBΛIOΘHKH TΩN EΛΛHNΩN» Yπε θυνος Eκδ σεως: Λεωνίδας Aθ. Γεωργιάδης Eπιμέλεια: Απ στολος Μ. Τζαφερ πουλος Σελιδοποίησις: Iωάννης Πάτμιος Eξώφυλλο: Δημήτρης Μπιλιλ ς copyright κδ σεις Λ. Γεωργιάδης 2011 ISBN: 960-316-353-8 SET: 960-316-348-1 Mετάφρασις-Σημειώσεις: Iωάννης Aθανασ πουλος Eπιμέλεια: Απ στολος Μ. Τζαφερ πουλος Kεντρική διάθεσις: Tηλ. 210 38 15 000 Bιβλιοπωλε α: Kηφισίας 263, Kηφισιά T.K. 145 62, Tηλ. 210 80 15 113 www.georgiadesbooks.com - e-mail: sales@georgiadesbooks.com Απαγορε εται ναδημοσίευσις λ κληρης μέρους τ ς παρο σης μελέτης, μ ποιοδήποτε μέσον, χωρ ς τ ν γραπτ δεια το κδ του τ ν νομίμων κληρον μων του. Επιτρέπεται ναφορ στ παρ ν βιβλίο στ περιεχ μεν του μ νον σ περίπτωσι πο παρουσιάζονται ρητ ς τ στοιχε α α το.

ΠΕΡΙΛΗΨΙΣ 571-592 Στ Θ Βιβλίο περιγράφονται ο μεταπτώσεις στ ν ψυχικ κ σμο το τυραννικο χαρακτήρα. Εν δηλ. ρχικ ο «μ ναγκα ες» πιθυμίες λέγχονται π τ ν ν μο κα τ ν λογική, νέος π μ σος πρ ς τ ν τσιγγο νη πρ γον του, δηγε ται στ ν ρωτα τ ν κηφήνων. Ετσι καταλήγει στ ν σπατάλη κα τ ν φτώχεια. Επακ λουθο ε ναι προσφυγ στ ν βία, τ ς πάτες κα τ ν ποκρισία. Απ τέτοιους τ πους κα μ τ ν βοήθεια τ ς βλακείας το Λαο προκ πτει Τ ραννος ρχοντας. Σ πίπεδο ε τυχίας τ ραννος ε ναι τελικ πι δυστυχ ς νθρωπος. Δ ν χει λεγχο το αυτο του, ε ναι πομονωμένος, γκλειστος στ σπίτι του, κολακε ει κα α το ς το ς δο λους του, πληρώνει διαλαλητάδες - ρήτορες, νοιώθει νασφαλής. Το λείπει γνώση τ ς ο σίας τ ν ντων. Εν μ ργαλε α τ ν πε ρα, τ ν φρ νηση κα τ ν ρθ λ γο, φιλ σοφος ε ναι γκυρ τερος κριτ ς τ ν δον ν. Ο δον ς διακρίνονται σ τρε ς κατηγορίες: τ φιλοκερδές, τ φιλ δοξο κα τ φιλ σοφο ( σα κα τ μέρη τ ς ψυχ ς). Ομως χωρ ς σοφία κα ρετή, ο νθρωποι ζο ν σ ν τ ζ α, μ ε δωλα κα σκι ς τ ς ληθιν ς δον ς. Ο πιθυμίες το τυράννου ε ναι παράλογες, ν το βασιλι -φιλοσ φου ε ναι πι λογικ ς κα κ σμιες. Ο τ ραννος, μ τιμ ς κα δον ς ξωφρενικές, ζ χωρ ς σωτερικ ρμονία κα ε ναι δικος. 7

ΒΙΒΛΙΟΝ Θ 571a Α τ ς δ λοιπ ς, ν δ γώ, τυραννικ ς ν ρ σκέψασθαι, π ς τε μεθίσταται κ δημοκρατικο, γεν μεν ς τε πο ς τίς στιν κα τίνα τρ πον ζ, θλιον μακάριον. Λοιπ ς γ ρ ο ν τι ο τος, φη. Ο σθ ο ν, ν δ γώ, ποθ τι; Τ πο ον; Τ τ ν πιθυμι ν, ο αί τε κα σαι ε σίν, ο μοι δοκο μεν καν ς δι ηρ σθαι. το του δ νδε ς χοντος, σαφεστέρα b σται ζήτησις ο ζητο μεν. Ο κο ν, δ ς, τ ν καλ ; Πάνυ μ ν ο ν κα σκ πει γε ν α τα ς βο λομαι δε ν. στιν δ τ δε. τ ν μ ναγκαίων δον ν τε κα πιθυμι ν δοκο σί τινές μοι ε ναι παράνομοι, α κινδυνε ουσι μ ν γγίγνεσθαι παντί, κολαζ μεναι δ π τε τ ν ν μων κα τ ν βελτι νων πιθυμι ν μετ λ γου νίων μ ν νθρώπων παντάπασιν παλλάττεσθαι λίγαι λείπεσθαι κα σθενε ς, τ ν δ σχυρ τεραι κα πλείους. c Λέγεις δ κα τίνας, φη, τα τας; Τ ς περ τ ν πνον, ν δ γώ, γειρομένας, ταν τ μ ν λλο τ ς ψυχ ς ε δ η, σον λογιστικ ν κα μερον κα ρχον κείνου, τ δ θηρι δές τε κα γριον, σίτων μέθης πλησθέν, σκιρτ τε κα πωσάμενον τ ν πνον ζητ έναι κα ποπιμπλάναι τ α το θη ο σθ τι πάντα ν τ τοιο τ ω τολμ ποιε ν, ς π πάσης λελυμένον τε κα πηλλαγμένον α σχ νης κα φρονήσεως. μητρί τε γ ρ πιd χειρε ν μείγνυσθαι ς ο εται ο δ ν κνε, λλ ω τε τ ωο ν νθρώπων κα θε ν κα θηρίων, μιαιφονε ν τε τιο ν, 8 ΒΙΒΛΙΟN Θ ΣΩ.- Απομένει ν δο με τ ν διο τ ν τυραννικ χαρακτ ρα νθρώπου, π ς μετασχηματίζεται π δημοκρατικ ς πο ταν, κι φο γίνη τ ραννος, τί ε δους νθρωπος ε ναι κα π ς ζ, δυστυχισμένα ε τυχισμένα. ΑΔ. - Πραγματικ α τ πομένει. ΣΩ. - Ομως ξέρεις τί πιθυμ κ μα; ΑΔ. - Τί; ΣΩ. - Νομίζω τι γι τ ς πιθυμίες δ ν μιλήσαμε ρκετά, ποι ε ναι φ ση τους κα π σα ε δη πάρχουν. Κι ν α τ μείνη στ μέση, θ μείνη κα ξέταση το θέματ ς μας σαφέστερη. ΑΔ. - Μήπως δ ν ε ναι πι κατάλληλη στιγμή; ΣΩ. - Κα πολ μάλιστα. Μ νο πρ σεξε α τ πο θέλω ν ξετάσουμε σχετικ μ α τές, τ ξ ς: Απ τ ς χι παραίτητες δον ς κα πιθυμίες μερικ ς φαίνονται παράνομες, ο πο ες συχν μφανίζονται σ κάθε νθρωπο, μως ν τιμωρηθο ν π το ς ν μους κα νικηθο ν π νώτερες πιθυμίες μ τ ν βοήθεια τ ς λογικ ς, σ κάποιους φε γουν ντελ ς μένουν πολ λίγες κα δ ναμες, ν σ κάποιους λλους γίνονται δυνατ τερες κα περισσ τερες. ΑΔ. - Ποι ς κριβ ς ννοε ς; ΣΩ. - Εκε νες πο ξεσηκώνονται στ ν πνο μας, ταν τ λογικ μέρος τ ς ψυχ ς κοιμ ται,πο ε ναι κα μερο κα κυρίαρχο. Τ τε τ θηρι δες κα γριο μέρος τ ς ψυχ ς, φο χη κορεσθ π φαγητ κα πιοτά, ξεσηκώνεται κα διώχνοντας τ ν πνο ζητάει ν φ γη κα ν κανοποιήση τ ς ρέξεις του. Μάθε τι γι α τ ν τ ν σκοπ τολμάει τ πάντα, μι πο ε ναι δέσμευτο π ντροπ κα φρ νηση. Κα δ ν διστάζει κ μα κα μ τ ν μητέρα του ν λθη σ συνουσία κα ποιαδήποτε α σχρ πράξη πρ ς νθρώπους κα θεο ς κα ζ α ν διαπράξη κα μ φ νους ν μο- 9

βρώματ ς τε πέχεσθαι μηδεν ς κα ν λ γ ω ο τε νοίας ο δ ν λλείπει ο τ ναισχυντίας. Αληθέστατα, φη, λέγεις. Οταν δέ γε ο μαι γιει ς τις χ η α τ ς α το κα σωφρ νως, κα ε ς τ ν πνον η τ λογιστικ ν μ ν γείρας αυτο κα στιάσας λ γων καλ ν κα σκέψεων, ε ς σ ννοιαν e α τ ς α τ φικ μενος, τ πιθυμητικ ν δ μήτε νδεί α δο ς μήτε πλησμον, πως ν κοιμηθ κα μ παρέχ η θ - 572a ρυβον τ βελτίστ ω χα ρον λυπο μενον, λλ α τ καθ α τ μ νον καθαρ ν σκοπε ν κα ρέγεσθαί του α σθάνεσθαι μ ο δεν, τι τ ν γεγον των ντων κα μελλ ντων, σα τως δ κα τ θυμοειδ ς πρα νας κα μή τισιν ε ς ργ ς λθ ν κεκινημέν ω τ θυμ καθε δ η, λλ συχάσας μ ν τ δ ο ε δη, τ τρίτον δ κινήσας ν τ φρονε ν γγίγνεται, ο τως ναπα ηται, ο σθ τι τ ς τ ληθείας ν τ τοιο τ ω μάλιστα πτεται κα κιστα παράνομοι τ τε α b ψεις φαντάζονται τ ν νυπνίων. Παντελ ς μ ν ο ν, φη, ο μαι ο τως. Τα τα μ ν τοίνυν π πλέον ξήχθημεν ε πε ν δ βουλ μεθα γν ναι τ δ στίν, ς ρα δειν ν τι κα γριον κα νομον πιθυμι ν ε δος κάστ ω νεστι, κα πάνυ δοκο σιν μ ν νίοις μετρίοις ε ναι το το δ ρα ν το ς πνοις γίγνεται νδηλον. ε ο ν τι δοκ λέγειν κα συγχωρε ς, θρει. Αλλ συγχωρ. Τ ν τοίνυν δημοτικ ν ναμνήσθητι ο ον φαμεν ε ναι. ν c δέ που γεγον ς κ νέου π φειδωλ πατρ τεθραμμένος, τ ς χρηματιστικ ς πιθυμίας τιμ ντι μ νας,τ ς δ μ ναγκαίους λλ παιδι ς τε κα καλλωπισμο νεκα γιγνομένας τιμάζοντι. γάρ; Ναί. 10 ΠΛATΩNOΣ ΠOΛITEIA BIBΛION Θ λυνθ κα ν μ ποφε γη κανένα φαγητ. Κα μ μι λέξη δ ν παραλείπει ν κάνη κάθε τρέλλα κα διαντροπιά. ΑΔ. - Πολ σωστά. ΣΩ. - Αντίθετα ταν κάποιος διατρέφεται γιειν κα λογικά, κα μα πηγαίνη ν κοιμηθ, ξυπνάει τ λογικ μέρος τ ς ψυχ ς του συγκεντρώνοντας τ σκέψη του σ καλο ς λ γους κα σκέψεις φτάνοντας τσι σ μι α τοσυγκέντρωση. Κα χωρ ς ν δίνη πολ λάχιστο δαφος στ πιθυμητικ, δ ν θ διαταράττη στ ν πνον του τ καλ τερο μέρος τ ς ψυχ ς μ τ χαρ τ ν λ πη του, φήνοντάς το ν ξετάζη νεπηρέαστα κα ν νοιώθη,τι δ ν γνωρίζει π τ περασμένα, τ τωριν τ μέλλοντα. Επίσης ταν καταπρα νη τ νε ρα του κα δ ν κοιμ ται μ ναστατωμένη τ ν ψυχή του ναντίον κανεν ς. Τέλος, ταν συχάζοντας τ δ ο α τ μέρη τ ς ψυχ ς κρατάη ξ πνιο μ νο τ τρίτο, που χει τ ν βάση της σωφροσ νη, ναπα εται μ α τ ν τ ν τρ πο κα μάθε τι τσι φτάνει στ γνώση τ ς λήθειας κυρίως κα τ νειρά του χουν πολ λίγες παράνομες φαντασιώσεις. ΑΔ. - Συμφων π λυτα. ΣΩ. - Κα βέβαια τ ε παμε α τ ξεστρατίζοντας π τ λ γο μας. Ομως κε νο πο μ ς νδιαφέρει ν μάθουμε ε ναι τ ξ ς: τι μέσα στ ν ψυχή μας πάρχει μι φοβερ κα γρια κα νομη κατηγορία πιθυμι ν, κ μα κα στο ς πι μετρημένους πολ τες. Κι α τ ποκαλ πτεται στ ν πνο μας.σκέψου λοιπ ν κα σ, ν συμφων ς κα νομίζης τι λέω κάτι σωστ. ΑΔ. - Συμφων. ΣΩ. - Θυμήσου λοιπ ν π ς συμφωνήσαμε τ ν ποι τητα το δημοκρατικο. Αν δ ν πατ μαι νατράφηκε π τ νιάτα του π πατέρα συγκρατημένο,πο μ νο τ ς πιθυμίες γι π κτηση χρημάτων σεβ ταν, ν τ ς μ παραίτητες πο πέβλεπαν στ διασκέδαση κα τ ν ξωραϊσμ τ ς παραμελο σε. Ετσι δ ν ε ναι; ΑΔ. - Ναί. 11

Συγγεν μενος δ κομψοτέροις νδράσι κα μεστο ς ν ρτι διήλθομεν πιθυμι ν, ρμήσας ε ς βριν τε π σαν κα τ κείνων ε δος μίσει τ ς το πατρ ς φειδωλίας, φ σιν δ τ ν διαφθειρ ντων βελτίω χων, γ μενος μφοτέρωσε d κατέστη ε ς μέσον μφο ν το ν τρ ποιν, κα μετρίως δή, ς ετο, κάστων πολα ων ο τε νελε θερον ο τε παράνομον βίον ζ, δημοτικ ς ξ λιγαρχικο γεγονώς. Ην γάρ, φη, κα στιν α τη δ ξα περ τ ν τοιο τον. Θ ς τοίνυν, ν δ γώ, πάλιν το τοιο του δη πρεσβυτέρου γεγον τος νέον υ ν ν το ς το του α θεσιν τεθραμμένον. Τίθημι. Τίθει τοίνυν κα τ α τ κε να περ α τ ν γιγν μενα περ κα περ τ ν πατέρα α το, γ μεν ν τε ε ς π σαν e παρανομίαν, νομαζομένην δ π τ ν γ ντων λευθερίαν πασαν, βοηθο ντά τε τα ς ν μέσ ω τα ταις πιθυμίαις πατέρα τε κα το ς λλους ο κείους, το ς δ α παραβοηθο ντας ταν δ λπίσωσιν ο δεινο μάγοι τε κα τυραννοποιο ο τοι μ λλως τ ν νέον καθέξειν, ρωτά τινα α τ μηχανωμένους μποι σαι προστάτην τ ν ργ ν κα 573a τ τοιμα διανεμομένων πιθυμι ν, π πτερον κα μέγαν κηφ νά τινα - τί λλο ο ει ε ναι τ ν τ ν τοιο των ρωτα; - Ο δ ν γωγε, δ ς, λλ το το. Ο κο ν ταν δ περ α τ ν βομβο σαι α λλαι πιθυμίαι, θυμιαμάτων τε γέμουσαι κα μ ρων κα στεφάνων κα ο νων κα τ ν ν τα ς τοια ταις συνουσίαις δον ν νειμένων, π τ σχατον α ξουσαί τε κα τρέφουσαι π θου κέντρον μποιήσωσι τ κηφ νι, τ τε δ δορυφορε ταί τε π 12 ΠΛATΩNOΣ ΠOΛITEIA BIBΛION Θ ΣΩ. - Οταν μως συναναστράφηκε μ νθρώπους πι μοντέρνους, πο ταν γεμ τοι π τ ς πιθυμίες πο ναφέραμε, στράφηκε πρ ς τ ν διαφθορ κα πρ ς κείνη τ ν κατηγορία τ ν πιθυμι ν, π μ σος πρ ς τ ν φιλαργυρία το πατέρα του. Επειδ μως ε χε καλλίτερο χαρακτ ρα π κείνους πο τ ν διέφθειραν, λκ μενος κα πρ ς τ ς δ ο κατευθ νσεις διεμ ρφωσε ναν νδιάμεσο χαρακτ ρα κα μ μέτρο, πως νομίζει, περνάει τ ζω του πολαμβάνοντας κα τ ς δ ο κατηγορίες πιθυμι ν, χωρ ς ν κάνη κάτι νελε θερο, παράνομο. Ετσι ξελίχθηκε π λιγαρχικ σ δημοκρατικ. ΑΔ. - Πράγματι, α τ γνώμη πικρατο σε κα πικρατε κ μα γι α τ ν τ ν τ πο. ΣΩ. - Υπ θεσε τώρα πάλι τι α τ ς τ πος χει γεράσει κα χει γυι πο νατράφηκε μ τ θη το πατέρα του. ΑΔ. - Τ ποθέτω. ΣΩ. - Υπ θεσε λοιπ ν τι θ συμβο ν κα μ α τ ν τ δια πο συνέβησαν σ σχέση μ τ ν πατέρα του, δηλαδ ν παρασυρθ σ κάθε παρανομία,πο σοι τ ν παρασ ρουν θ τ ν νομάζουν γενικ λευθερία. Κα ν πατέρας κα ο συγγενε ς θ τ ν παρακινο ν πρ ς τ ς νδιάμεσες πιθυμίες, ο λλοι θ κάνουν τ ντίθετο. Οταν δ πελπισθο ν α το ο φοβερο μάγοι κα τυραννοποιοί, τι δ ν θ μπορέσουν ν πιβληθο ν στ ν νέο μ λλο τρ πο, θ δ ς ν προσπαθο ν ν το μφυσήσουν κάποιον ρωτα- προστάτη τ ν τεμπέλικων κα τ ν κοπων πιθυμι ν, να φτερωτ κα μεγάλο κηφ να - νομίζεις τι ε ναι κάτι λλο ρωτας α το το ε δους; ΑΔ. - Α τ κα χι λλο. ΣΩ. - Οταν λοιπ ν ο λλες πιθυμίες βου ζουν γ ρω του, γεμ τες θυμιάματα κα ρώματα κα νθινα στεφάνια κα ποτ κα π συγκράτητες δον ς πο πιτρέπονται σ τέτοιες συναναστροφές, κτρέφοντας στ ν μέγιστο βαθμ κα α ξάνοντας τ κεντρ το π θου στ ν κηφήνα,τ τε λοιπ ν α τ ς ρωτας- προ- 13

b μανίας κα ο στρ ο τος προστάτης τ ς ψυχ ς κα άν τινας ν α τ δ ξας πιθυμίας λάβ η ποιουμένας χρηστ ς κα τι παισχυνομένας, ποκτείνει τε κα ξω θε παρ α το, ως ν καθήρ η σωφροσ νης, μανίας δ πληρώσ η πακτο. Παντελ ς, φη, τυραννικο νδρ ς λέγεις γένεσιν. Αρ ο ν, ν δ γώ, κα τ πάλαι δι τ τοιο τον τ ραννος Ερως λέγεται; Κινδυνε ει, φη. Ο κο ν, φίλε, ε πον, κα μεθυσθε ς ν ρ τυραννικ ν τι c φρ νημα σχει; Ισχει γάρ. Κα μ ν γε μαιν μενος κα ποκεκινηκ ς ο μ νον νθρώπων λλ κα θε ν πιχειρε τε κα λπίζει δυνατ ς ε ναι ρχειν. Κα μάλ, φη. Τυραννικ ς δέ, ν δ γώ, δαιμ νιε, ν ρ κριβ ς γίγνεται, ταν φ σει πιτηδε μασιν μφοτέροις μεθυστικ ς τε κα ρωτικ ς κα μελαγχολικ ς γένηται. Παντελ ς μ ν ο ν. Γίγνεται μέν, ς οικεν, ο τω κα τοιο τος νήρ ζ δ δ π ς; d Τ τ ν παιζ ντων, φη, το το σ κα μο ρε ς. Λέγω δή, φην. ο μαι γ ρ τ μετ το το ορτα γίγνονται παρ α το ς κα κ μοι κα θάλειαι κα τα ραι κα τ τοια τα πάντα, ν ν Ερως τ ραννος νδον ο κ ν διακυβερν τ τ ς ψυχ ς παντα. Ανάγκη, φη. Αρ ο ν ο πολλα κα δεινα παραβλαστάνουσιν πιθυμίαι μέρας τε κα νυκτ ς κάστης, πολλ ν δε μεναι; Πολλα μέντοι. 14 ΠΛATΩNOΣ ΠOΛITEIA BIBΛION Θ στάτης τ ς ψυχ ς πλαισιώνεται π μανία κα ο στρο,κι ν βρ στ ν νέο κάποιες γν μες πιθυμίες καλ ς κα μ στοιχε α ντροπ ς, τ ς σκοτώνει κα τ ς σπρώχνει ξω π τ ν ψυχή του, μέχρι ν τ ν καθαρίση ντελ ς π τ ν φρονιμάδα κα ν τ ν γεμίση μ τ ν ξεν φερτη τρέλλα. ΑΔ. - Μ πληρ τητα περιγράφεις τ ν δημιουργία ν ς τυραννικο νθρώπου. ΣΩ. - Αρ γε γι α τ ν τ ν λ γο ρωτας χαρακτηρίζεται τ ραννος; ΑΔ. - Σχεδ ν. ΣΩ. - Μ κι νας μεθυσμένος δ ν παρουσιάζει μι κάπως τυραννικ συμπεριφορά; ΑΔ. - Μάλιστα. ΣΩ. - Κα βέβαια τρελλ ς κα ξελογιασμένος προσπαθε κα λπίζει τι μπορε ν ξουσιάζη νθρώπους κα θεο ς. ΑΔ. - Κα πολ μάλιστα. ΣΩ. - Ομως νας νθρωπος, καλέ μου φίλε, γίνεται τυραννικ ς σίγουρα ταν, κ φ σεως π τ ς περιστάσεις κα τ δ ο μαζί, γίνη μέθυσος ρωτιάρης κα κλειστ ς στ ν αυτ του. ΑΔ. - Οπωσδήποτε. ΣΩ. - Ετσι λοιπ ν φαίνεται π ς δημιουργε ται. Αλλ π ς ζ ; ΑΔ.- Οπως λέμε παίζοντας, «α τ θ μο τ π ς σ». ΣΩ. - Στ λέω, λοιπ ν. Νομίζω δηλαδ τι μετ τ ν δημιουργία ν ς τέτοιου χαρακτήρα ρχονται γιορτ ς κα γλέντια,συμπ σια κα τα ρες κα λα τ σχετικά, που Ερωτας μπαίνει μέσα στ σπίτια κα ξουσιάζει ξ λοκλήρου τ ν ψυχ σ ν τ ραννος. ΑΔ. - Κατ νάγκην. ΣΩ. - Μήπως μως κάθε μέρα κα ν χτα δ ν ξεπηδο ν μέσα στ ν ψυχ πολλ ς κα φοβερ ς πιθυμίες, μ νέες πολλ ς παιτήσεις; ΑΔ. - Πολλές. 15

574a e b BIBΛIOΘHKH TΩN EΛΛHNΩN Ταχ ρα ναλίσκονται άν τινες σι πρ σοδοι. Π ς δ ο ; Κα μετ το το δ δανεισμο κα τ ς ο σίας παραιρέσεις. Τί μήν; Οταν δ δ πάντ πιλείπ η ρα ο κ νάγκη μ ν τ ς πιθυμίας βο ν πυκνάς τε κα σφοδρ ς ννενεοττευμένας, το ς δ σπερ π κέντρων λαυνομένους τ ν τε λλων πιθυμι ν κα διαφερ ντως π α το το Ερωτος, πάσαις τα ς λλαις σπερ δορυφ ροις γουμένου, ο στρ ν κα σκοπε ν τίς τι χει, ν δυνατ ν φελέσθαι πατήσαντα βιασάμενον; Σφ δρα γ, φη. Αναγκα ον δ πανταχ θεν φέρειν, μεγάλαις δ σί τε κα δ ναις συνέχεσθαι. Αναγκα ον. Αρ ο ν, σπερ α ν α τ δονα πιγιγν μεναι τ ν ρχαίων πλέον ε χον κα τ κείνων φ ηρο ντο, ο τω κα α τ ς ξιώσει νεώτερος ν πατρ ς τε κα μητρ ς πλέον χειν, κα φαιρε σθαι, ν τ α το μέρος ναλώσ η, πονειμάμενος τ ν πατρ ώων; Αλλ τί μήν; φη. Αν δ δ α τ μ πιτρέπωσιν, ρ ο τ μ ν πρ τον πιχειρο ν κλέπτειν κα πατ ν το ς γονέας; Πάντως. Οπ τε δ μ δ ναιτο, ρπάζοι ν κα βιάζοιτο μετ το το; Ο μαι, φη. Αντεχομένων δ κα μαχομένων, θαυμάσιε, γέροντ ς τε κα γρα ς, ρ ε λαβηθείη ν κα φείσαιτο μή τι δρ σαι τ ν τυραννικ ν; 16 ΠΛATΩNOΣ ΠOΛITEIA BIBΛION Θ ΣΩ. - Επομένως γρήγορα κατασπαταλ νται, ν πάρχουν κάποια ε σοδήματα. ΑΔ. - Γιατ χι; ΣΩ.- Κι στερα π α τ, ρχονται ο δανεισμο κα πώλεια τ ς περιουσίας. ΑΔ. - Βέβαια. ΣΩ. - Οταν μως λείψουν λα τ πλο τη, ρ γε δ ν θ ξεσηκώνονται ναγκαστικ ο πιθυμίες πο γκαταστάθηκαν μέσα στ ν νθρωπο, πολλ ς κα ντονες, κι α τ ς, σ ν ν τ ν τρυπ νε μ σουβλι ο λλες πιθυμίες κα διαίτερα Ερωτας, πο τ ς χει γ ρω του σ ν δορυφ ρους, θ ξετρελλαίνεται κα θ ψάχνη ν δ ποι ς χει κάτι, γι ν το τ πάρη μ πάτη μ τ βία; ΑΔ. - Σίγουρα. ΣΩ. - Ε ναι νάγκη λοιπ ν ν ναζητο ν π ρους π παντο, λλι ς θ ποφέρουν π μεγάλους π νους κα καημο ς. ΑΔ. - Αναγκαστικά. ΣΩ. - Μήπως λοιπ ν, πως ο νέες πιθυμίες πιβλήθηκαν στ ς παλι ς κα τ ς χρήστευσαν κατ τ περιεχ μενο, τσι κι α τ ς θ χη τ ν παίτηση σ ν νεώτερος ν περισχ ση π τ ν πατέρα κα τ ν μητέρα του καί, ταν σπαταλήση τ ν δική του περιουσία, θ φαιρέση κα τ μερίδιο τ ν γονέων του; ΑΔ. - Κα γιατ χι; ΣΩ.- Κι ν α το δ ν το τ παραχωρο ν, ράγε δ ν θ προσπαθήση σ πρώτη φάση ν το ς κλέψη κα ν το ς ξεγελάση; ΑΔ. - Οπωσδήποτε. ΣΩ. - Κι ταν δ ν μπορ ν τ καταφέρη τσι, δ ν θ ρπάξη τ γαθά τους κα δ ν θ χρησιμοποιήση βία; ΑΔ. - Νομίζω. ΣΩ. - Κι ν γέροντας κα γερ ντισσα μάνα προβάλουν ντίσταση, γαπητέ μου, ράγε θ το ς σεβαστ κα θ το ς λυπηθ, στε ν μ ν καταφ γη σ τυραννικ συμπεριφορά; 17

Ο πάνυ, δ ς, γωγε θαρρ περ τ ν γονέων το τοιο του. Αλλ, Αδείμαντε,πρ ς Δι ς, νεκα νεωστ φίλης κα ο κ ναγκαίας ταίρας γεγονυίας τ ν πάλαι φίλην κα c ναγκαίαν μητέρα, νεκα ραίου νεωστ φίλου γεγον τος ο κ ναγκαίου τ ν ωρ ν τε κα ναγκα ον πρεσβ την πατέρα κα τ ν φίλων ρχαι τατον δοκε ν σοι τοιο τος πληγα ς τε δο ναι κα καταδουλώσασθαι ν α το ς π κείνοις, ε ε ς τ ν α τ ν ο κίαν γάγοιτο; Να μ Δία, δ ς. Σφ δρα γε μακάριον, ν δ γώ, οικεν ε ναι τ τυραννικ ν υ ν τεκε ν. Πάνυ γ, φη. d Τί δ, ταν δ τ πατρ ς κα μητρ ς πιλείπ η τ ν τοιο τον, πολ δ δη συνειλεγμένον ν α τ τ τ ν δον ν σμ νος, ο πρ τον μ ν ο κίας τιν ς φάψεται τοίχου τινος ψ ν κτωρ ντος το ματίου, μετ δ τα τα ερ ν τι νεωκορήσει;κα ν το τοις δ π σιν, ς πάλαι ε χεν δ ξας κ παιδ ς περ καλ ν τε κα α σχρ ν, τ ς δικαίας ποιουμένας, α νεωστ κ δουλείας λελυμέναι, δορυφορο σαι τ ν Ερωτα, κρατήσουσι μετ κείνου, α πρ τερον e μ ν ναρ λ οντο ν πν ω, τε ν α τ ς τι π ν μοις τε κα πατρ δημοκρατο μενος ν αυτ τυραννευθε ς δ π Ερωτος, ο ος λιγάκις γίγνετο ναρ, παρ τοιο τος ε γεν μενος, ο τε τιν ς φ νου δεινο φέξεται ο τε βρώμα- 575a τος ο τ ργου, λλ τυραννικ ς ν α τ Ερως ν πάσ η ναρχί α κα νομί α ζ ν, τε α τ ς ν μ ναρχος, τ ν χον- 18 ΠΛATΩNOΣ ΠOΛITEIA BIBΛION Θ ΑΔ. - Δ ν τ λπίζω προκειμένου γι γονε ς τέτοιου νθρώπου. ΣΩ. - Αλλά, Αδείμαντε, γι νομα το Δία, πιστε εις τι α τ ς νέος γι χάρη μι ς καινο ργιας φίλης κα ταίρας, πο δ ν χει μαζί της στεν δεσμ, τι θ χτυπήση τ ν παλιά του γάπη κα παραίτητη, δηλαδ τ ν μητέρα του, χάριν ν ς νεαρο φίλου ραίου, λλ χι στεν δεμένου μαζί του, τι θ χτυπήση τ ν παλαι κα συγγεν ξ α ματος γέροντα πατέρα του, κα θ το ς ποδο λωνε κα το ς δ ο σ κείνους το ς ρωτές του, ν ποτ το ς φερνε μέσα στ διο τους τ σπίτι; ΑΔ. - Ναί, μ τ ν Δία. ΣΩ. - Φαίνεται π ς ε ναι πολ ξιοζήλευτο πρ γμα ν γεννήση κανε ς ναν τυραννικ γυι! ΑΔ. - Πολ ξιοζήλευτο, πραγματικά! ΣΩ.- Κα τί θ συμβ μως, ταν τελειώσουν τ περιουσιακ στοχε α το πατέρα κα τ ς μητέρας του, ν τ σμ νος τ ν δον ν θ χη φωλιάσει πολ μέσ στ ν ψυχή του; Δ ν θ τρυπήση τ ν το χο καμι ς ο κίας δ ν θ δειάσει τ ν τσέπη κανεν ς νυχτερινο διαβάτη κα μετ π α τ δ ν θ ληστέψη κανένα να ; Κα μέσα σ α τ ς τ ς περιστάσεις τ ς δέες πο ε χε παλι π τ ν παιδική του λικία γι τ καλ κα τ κακά, πο τ ς θεωρο σε δίκαιες, θ τ ς κατανικήσουν κε νες ο πιθυμίες πο πρ σφατα πελευθερώθηκαν π τ ν καταπίεση κι γιναν δορυφ ροι το Ερωτα. Α τ ς ο πιθυμίες πο προηγουμένως μ νο στ ν πνο του λευθερώνονταν μ τ ν μορφ νείρου, ταν α τ ς ταν κ μα ποταγμένος στο ς ν μους κα τ δημοκρατικο πνε μα το πατέρα του, μέσ στ ν ψυχή του. Τώρα πο Ερωτας γινε π λυτος φέντης του, θ ε ναι γι πάντα τέτοιος, πως ταν παλιά γι λίγο στ νειρά του,κι τσι δ ν θ ποφ γη ν κάνη κανένα φ νο φοβερ ν γευθ κάτι καταστρεπτικ ν προβ σ πράξη θέμιτη. Αλλ Ερωτας πο θ ζ μέσα του σ ν τ ραννος μ πλήρη ναρχία κα παρανομία, ς π λυτος μο- 19

τά τε α τ ν σπερ π λιν ξει π π σαν τ λμαν, θεν α τ ν τε κα τ ν περ α τ ν θ ρυβον θρέψει, τ ν μ ν ξωθεν ε σεληλυθ τα π κακ ς μιλίας, τ ν δ νδοθεν π τ ν α τ ν τρ πων κα αυτο νεθέντα κα λευθερωθέντα ο χ ο τος βίος το τοιο του; Ο τος μ ν ο ν, φη. Κα ν μέν γε, ν δ γώ, λίγοι ο τοιο τοι ν π λει σι κα b τ λλο πλ θος σωφρον, ξελθ ντες λλον τιν δορυφορο σι τ ραννον μισθο πικουρο σιν, άν που π λεμος ν δ ν ε ρήν η τε κα συχί α γένωνται, α το δ ν τ π λει κακ δρ σι σμικρ πολλά. Τ πο α δ λέγεις; Ο α κλέπτουσι, τοιχωρυχο σι, βαλλαντιοτομο σι, λωποδυτο σιν, εροσυλο σιν, νδραποδίζονται στι δ τε συκοφαντο σιν, ν δυνατο σι λέγειν, κα ψευδομαρτυρο σι κα δωροδοκο σιν. c Σμικρά γ, φη, κακ λέγεις, ν λίγοι σιν ο τοιο τοι. Τ γ ρ σμικρά, ν δ γώ, πρ ς τ μεγάλα σμικρά στιν, κα τα τα δ πάντα πρ ς τ ραννον πονηρί α τε κα θλι τητι π λεως, τ λεγ μενον, ο δ κταρ βάλλει. ταν γ ρ δ πολλο ν π λει γένωνται ο τοιο τοι κα λλοι ο συνεπ μενοι α το ς, κα α σθωνται αυτ ν τ πλ θος, τ τε ο τοί ε σιν ο τ ν τ ραννον γενν ντες μετ δήμου νοίας κε νον, ς ν α τ ν μάλιστα α τ ς ν α τ μέγιστον κα d πλε στον ν τ ψυχ τ ραννον χ η. Ε κ τως γ, φη τυραννικώτατος γ ρ ν ε η. Ο κο ν ν μ ν κ ντες πείκωσιν ν δ μ πιτρέπ η π λις, σπερ τ τε μητέρα κα πατέρα κ λαζεν, ο τω πάλιν τ νπατρίδα, ν ο ς τ, κολάσεται πεισαγ μενος νέ- 20 ΠΛATΩNOΣ ΠOΛITEIA BIBΛION Θ νάρχης, θ δηγ α τ ν πο διακατέχεται π α τ τ πάθος σ κάθε παράτολμη πράξη, πως ν ταν μία π λη π τ ν ξουσία του, μ σκοπ ν θρέψη κα τ ν αυτ του κα τ ν θορυβώδη συνοδία τ ν παθ ν, πο λλα ε σχώρησαν μέσα του π ξω μ τ ς κακ ς συναναστροφ ς κι λλα π τ ν διο τ ν χαρακτ ρα του, ταν μεινε καθοδήγητος κα λε θερος. Η μήπως δ ν ε ναι τέτοια ζω ν ς νθρώπου σ ν α τ ν; ΑΔ. - Τέτοια ε ναι. ΣΩ. - Κα ν μ ν πάρχουν λίγοι τέτοιοι τ ποι στ ν π λη κα ο πολλο χουν φρονιμάδα, φε γουν γι ν πηρετήσουν κανένα λλο τ ραννο ν πηρετήσουν σ ν μισθοφ ροι, ν κάπου πάρχη π λεμος. Αν μως βρεθο ν σ ε ρήνη κα συχία, παραμένουν στ ν π λη προκαλώντας διάφορες μικρ ς παρανομίες κα ζημιές. ΑΔ. - Ποιές ννοε ς; ΣΩ. - Π.χ. κλοπές, διαρρήξεις, λωποδυσίες, εροσυλίες, παγωγές... Κάποτε κα συκοφαντίες, ν διαθέτουν τ χάρισμα το λ γου, κα ψευδομαρτυρίες κα δωροδοκίες. ΑΔ. - Μικρ τ κακ πο λές, ν κα α το ο τ ποι ε ναι λίγοι. ΣΩ. - Ναί, γιατ τ μικρ θεωρο νται μικρ, ταν παραβληθο ν πρ ς τ μεγάλα,κα α τ φυσικ ο τε συγκρίνονται, ν παραβληθο ν πρ ς τ ν διαφθορ κα θλι τητα πο τ ραννος προκαλε στ ν π λη. Ομως ταν α το γίνουν πολλο μέσα στ ν π λη μαζ μ το ς φίλους τους κα συνειδητοποιήσουν τ ν ριθμητική τους περοχή, τ τε α το κα βλακεία το λαο ε ναι πο δημιουργο ν τ ν τ ραννο, κε νον δηλαδ πο θ χη σ μέγιστο βαθμ μέσα στ ν ψυχ τ ν τυραννικ χαρακτ ρα. ΑΔ. - Φυσικά, γιατ α τ ς θ ταν κα τέλειος τ ραννος. ΣΩ. - Κα ν π λη ποταχθ θεληματικά, δ ν πάρχει πρ βλημα. Αν μως ντιδρ, πως βασάνιζε τ ν μητέρα κα τ ν πατέρα του, τσι θ μεταχειρισθ κα τ ν πατρίδα του, ν το περνάη π τ χέρι, βάζοντας μέσα στ ν διοίκηση νέους φίλους, κα 21

ους ταίρους, κα π το τοις δ δουλε ουσαν τ νπάλαι φίλην μητρίδα τε, Κρ τές φασι, κα πατρίδα ξει τε κα θρέψει. κα το το δ τ τέλος ν ε η τ ς πιθυμίας το τοιο του νδρ ς. e Το το, δ ς, παντάπασί γε. Ο κο ν, ν δ γώ, ο τοί γε τοιοίδε γίγνονται δί α κα πρ ν ρχειν πρ τον μ ν ο ς ν συν σιν, κ λαξιν αυτ ν συν ντες κα π ν τοίμοις πηρετε ν, άν το τι δέων- 576a ται, α το ποπεσ ντες, πάντα σχήματα τολμ ντες ποιε ν ς ο κε οι, διαπραξάμενοι δ λλ τριοι; Κα σφ δρα γε. Εν παντ ρα τ βί ω ζ σι φίλοι μ ν ο δέποτε ο δενί, ε δέ του δεσπ ζοντες δουλε οντες λλ ω, λευθερίας δ κα φιλίας ληθο ς τυραννικ φ σις ε γευστος. Πάνυ μ ν ο ν. Αρ ο ν ο κ ρθ ς ν το ς τοιο τους πίστους καλο μεν; Π ς δ ο ; Κα μ ν δίκους γε ς ο ν τε μάλιστα, ε περ ρθ ς ν b το ς πρ σθεν μολογήσαμεν περ δικαιοσ νης ο ν στιν. Αλλ μήν, δ ς, ρθ ς γε. Κεφαλαιωσώμεθα τοίνυν, ν δ γώ, τ ν κάκιστον. στιν δέ που, ο ον ναρ διήλθομεν, ς ν παρ τοιο τος. Πάνυ μ ν ο ν. Ο κο ν ο τος γίγνεται ς ν τυραννικώτατος φ σει ν μοναρχήσ η, κα σ ω ν πλείω χρ νον ν τυραννίδι βι, τοσο τ ω μ λλον τοιο τος. Ανάγκη, φη διαδεξάμενος τ ν λ γον Γλα κων. 22 ΠΛATΩNOΣ ΠOΛITEIA BIBΛION Θ θ ποδουλώση τ ν γαπημένη του μητρίδα, πως λένε ο Κρ τες τ ν πατρίδα, σ α το ς κα θ τ ν ναγκάση ν το ς τρέφη. Α τ θ ε ναι κατάληξη ν ς τέτοιου νδρ ς γι τ ν λοκλήρωση τ ν πιθυμι ν του. ΑΔ. - Α τ θ ε ναι πωσδήποτε. ΣΩ. - Βέβαια α το τσι διαμορφώνονται κα στ ν προσωπική τους ζωή, πρ ν κ μα ναλάβουν τ ν ξουσία. Κα πρ ταπρ τα σοι το ς συναναστρέφονται ε ναι κ λακες πρ θυμοι ν το ς προσφέρουν κάθε πηρεσία. Μ κα ο διοι, ταν χουν κάποια νάγκη, δ ν προσπέφτουν στ γ νατα κα ποτολμο ν κάθε ποκρισία, γι ν φανο ν ο κε οι, ταν μως πετ χουν τ ν σκοπ τους, κάνουν π ς δ ν ξέρουν το ς λλους; ΑΔ. - Κα πολ μάλιστα. ΣΩ. - Αρα λη τους τ ν ζω τ ν περνο ν χωρ ς ν ε ναι φίλοι κανεν ς, λλ γι πάντα ε ναι φέντες πηρέτες λλων. Δηλαδ φ ση το τυράννου δ ν γνωρίζει ποτ ληθιν φιλία κα λευθερία. ΑΔ - Βεβαίως. ΣΩ. - Λοιπ ν δ ν θ ταν σωστ α το ς το ς τ πους ν το ς νομάζουμε ναξι πιστους; ΑΔ. - Γιατ χι; ΣΩ. - Κα βέβαια κα δικους πάρα πολ, ν παραδεχθήκαμε σωστ πι πάνω, τί ε ναι δικαιοσ νη. ΑΔ. - Κα βέβαια σωστά. ΣΩ. - Ας νακεφαλαιώσουμε λοιπ ν τ ν χειρ τερο τ πο νθρώπου. Ε ναι λοιπ ν περίπου πως τ ν περιγράψαμε στ νειρά του, τσι κα στ ν ξ πνιο του. ΑΔ. - Βεβαίως. ΣΩ. - Μ τέτοιος γίνεται ποιος, χοντας τυραννικώτατη φ ση, ναλάβη μι μοναρχία, κι σο πι πολ π τ ζωή του περάση σ ν τ ραννος, τ σο πι πολ τυραννικ ς γίνεται. ΓΛ. - Κατ νάγκην, (ε πε Γλα κων παίρνοντας τ ν λ γο). 23

Αρ ο ν, ν δ γώ, ς ν φαίνηται πονηρ τατος, κα c θλιώτατος φανήσεται; κα ς ν πλε στον χρ νον κα μάλιστα τυραννε σ η, μάλιστά τε κα πλε στον χρ νον τοιο τος γεγον ς τ ληθεί α; το ς δ πολλο ς πολλ κα δοκε. Ανάγκη, φη, τα τα γο ν ο τως χειν. Αλλο τι ο ν, ν δ γώ, γε τυραννικ ς κατ τ ν τυραννουμένην π λιν ν ε η μοι τητι, δημοτικ ς δ κατ δημοκρατουμένην, κα ο λλοι ο τω; Τί μήν; Ο κο ν, τι π λις πρ ς π λιν ρετ κα ε δαιμονί α, το το κα ν ρ πρ ς νδρα; d Π ς γ ρ ο ; Τί ο ν ρετ τυραννουμένη π λις πρ ς βασιλευομένην ο αν τ πρ τον διήλθομεν; Π ν το ναντίον, φη μ ν γ ρ ρίστη, δ κακίστη. Ο κ ρήσομαι,ε πον, ποτέραν λέγεις δ λον γάρ. λλ ε δαιμονίας τε α κα θλι τητος σα τως λλως κρίνεις; κα μ κπληττώμεθα πρ ς τ ν τ ραννον να ντα βλέποντες, μηδ ε τινες λίγοι περ κε νον, λλ ς χρ e λην τ ν π λιν ε σελθ ντας θεάσασθαι, καταδ ντες ε ς πασαν κα δ ντες, ο τω δ ξαν ποφαινώμεθα. Αλλ ρθ ς, φη, προκαλ κα δ λον παντ τι τυραννουμένης μ ν ο κ στιν θλιωτέρα, βασιλευομένης δ ο κ ε δαιμονεστέρα. Αρ ο ν, ν δ γώ, κα περ τ ν νδρ ν τ α τ τα τα 577a προκαλο μενος ρθ ς ν προκαλοίμην, ξι ν κρίνειν περ α τ ν κε νον, ς δ ναται τ διανοί α ε ς νδρ ς θος νδ ς διιδε ν κα μ καθάπερ πα ς ξωθεν ρ ν κπλήττεται π τ ς τ ν τυραννικ ν προστάσεως ν πρ ς το ς ξω σχηματίζονται, λλ καν ς διορ ; ε ο ν ο οίμην δε ν κεί- 24 ΠΛATΩNOΣ ΠOΛITEIA BIBΛION Θ ΣΩ. - Αρ γε ποιος φαν χειρ τερος, δ ν θ φαίνεται κα θλιώτερος; Κι ποιος μείνη τ ραννος γι περισσ τερο καιρ, τ σο πι τυραννικ ς στ λήθεια δ ν θ παραμείνη γι πολ καιρ ; Μ κ σμος χει πολλ ς κα διάφορες γν μες. ΓΛ. Μ ε ναι νάγκη α τ τσι ν συμβαίνουν. ΣΩ. -Μ τυραννικ ς νθρωπος δ ν μοιάζει μ μι τυραννοκρατο μενη π λη κι δημοκρατικ ς μ μι δημοκρατο μενη κα ο λλοι τ ποι παρ μοια; χι; ΓΛ. - Γιατ χι; ΣΩ. - Ποι σχέση πάρχει λοιπ ν νάμεσα σ μι τυραννοκρατο μενη π λη μ μι βασιλευ μενη, πως τ ν περιγράψαμε στ ν ρχή, ς πρ ς τ ν ρετή; ΓΛ. - Ε ναι ντελ ς ντίθετες. Αφο μία ε ναι ριστη κα λλη χείριστη. ΣΩ. - Δ ν θ σ ρωτήσω ποι ν π τ ς δ ο θεωρε ς ριστη κα ποι χείριστη, γιατ ε ναι φανερ. Αλλ στ θέμα τ ς ε τυχίας κα τ ς κακομοιρι ς τ ς ντιπαραθέτεις μ τ ν διο τρ πο κάπως λλοι ς; Κι ς μ ν παρασυρθο με βλέποντας τ ν τ ραννο, πο ε ναι νας μ νο,ο τε το ς λίγους πο τ ν τριγυρίζουν, λλ ν βγάλουμε συμπεράσματα ταν μπο με σ λ κληρη τ ν π λη κα ε σχωρήσουμε παντο. ΓΛ. - Σωστ πρ τασή σου. Κα ε ναι φανερ στ ν καθένα τι δ ν πάρχει π λη σ χειρ τερη κατάσταση π τ ν τυραννοκρατο μενη π λη, ν δ ν πάρχει κα καμι ε τυχέστερη π τ ν βασιλευ μενη. ΣΩ. - Αρ γε σχετικ κα μ το ς νθρώπους δ ν θ ταν σωστ ποψή μου, ν κανα μι παρ μοια πρ ταση; Δηλαδ ξιώνοντας ν κρίνη γι α το ς κε νος πο μπορε ν μπ μέσα στ πνε μα κα ν καταλάβη τ ν χαρακτ ρα ν ς τ μου. Κι χι πως να παιδ πο παρασ ρεται π τ ν ξωτερικ μφάνιση κα τ τι προπορε ονται ο τ ραννοι μπροστ π τ συνοδεία τους,γι ν ντυπωσιάζουν τ ν κ σμο, λλ ν παρατηρ κανο- 25

νου πάντας μ ς κο ειν, το δυνατο μ ν κρ ναι, συν ωκηκ τος δ ν τ α τ κα παραγεγον τος ν τε τα ς κατ ο κίαν πράξεσιν, ς πρ ς κάστους το ς ο κείους χει, ν ο ς μάλιστα γυμν ς ν φθείη τ ς τραγικ ς σκευ ς, κα b ν α το ς δημοσίοις κινδ νοις, κα τα τα πάντα δ ντα κελε οιμεν ξαγγέλλειν π ς χει ε δαιμονίας κα θλι τητος τ ραννος πρ ς το ς λλους; Ορθ τατ ν, φη, κα τα τα προκαλο ο. Βο λει ο ν, ν δ γώ, προσποιησώμεθα με ς ε ναι τ ν δυνατ ν ν κρ ναι κα δη ντυχ ντων τοιο τοις, να χωμεν στις ποκρινε ται ρωτ μεν; Πάνυ γε. c Ιθι δή μοι, φην, δε σκ πει. τ ν μοι τητα ναμιμν ησκ μενος τ ς τε π λεως κα το νδρ ς,ο τω καθ καστον ν μέρει θρ ν, τ παθήματα κατέρου λέγε. Τ πο α; φη. Πρ τον μέν, ν δ γώ, ς π λιν ε πε ν, λευθέραν δο λην τ ν τυραννουμένην ρε ς; Ως ο ν τ, φη, μάλιστα δο λην. Κα μ ν ρ ς γε ν α τ δεσπ τας κα λευθέρους. Ορ, φη, σμικρ ν γέ τι το το τ δ λον, ς πος ε πε ν, ν α τ κα τ πιεικέστατον τίμως τε κα θλίως δο λον. d Ε ο ν,ε πον, μοιος ν ρ τ π λει,ο κα ν κείν ω νάγκη τ ν α τ ν τάξιν νε ναι, κα πολλ ς μ ν δουλείας τε κα νελευθερίας γέμειν τ ν ψυχ ν α το, κα τα τα α τ ς τ 26 ΠΛATΩNOΣ ΠOΛITEIA BIBΛION Θ ποιητικ σ βάθος τ πράγματα. Αν λοιπ ν ν μιζα τι λοι μας πρέπει κε νον ν κο με, πο χει τ ν δυνατ τητα ν κρίνη λλ κα χει συγκατοικήσει μ τ ξεταζ μενο τομο κα ταν παρ ν στ ς πράξεις του μέσα στ σπίτι του, π ς συμπεριφέρεται στο ς δικο ς του, που θ μπορο σε ν μφανισθ χωρ ς τ ν θεατρινίστικη φορεσιά του, κα π ς συμπεριφέρεται πάλι σ δημ σιους κινδ νους. Κι φο δ λα α τά, ν τ ν παρακαλέσουμε ν μ ς π π σο πι ε τυχισμένος δυστυχισμένος ε ναι τ ραννος συγκριν μενος μ το ς λλους. Δ ν θ ταν σωστ α τ ; ΓΛ. - Πολ σωστ α τ πο προτείνεις. ΣΩ. - Θέλεις ν παίξουμε με ς α τ τ ν ρ λο, τι δηλαδ ε μαστε π α το ς πο μπορο ν ν κρίνουν κα πο το ς καναν παρέα, στε ν χουμε τ ν νθρωπο πο θ μ ς παντάη στ ς ρωτήσεις μας; ΓΛ. - Θέλω, κα πολ μάλιστα. ΣΩ. - Ελα λοιπ ν κα πρ σεξε τ ξ ς: Αφο ναλογισθ ς τ ν μοι τητα πο πάρχει νάμεσα σ ναν νθρωπο κα μία π λη, πρ σεξε χωριστ τ ν π λη κα τ ν νθρωπο κα πές μας σα συμβαίνουν στ κάθε μέρος. ΓΛ. - Ποι δηλαδή; ΣΩ. - Κατ ρχήν, μι π λη τυραννοκρατο μενη, θ τ ν θεωρήσης δο λη λε θερη; ΓΛ. - Φυσικά, δο λη. ΣΩ. - Κα στ σο βλέπεις σ α τ ν κα φέντες κα λε θερους. ΓΛ. - Βλέπω, λλ σ μικρ ναλογία. Ομως τ σ νολον τ ν πολιτ ν της γενικά, πο ε ναι κα ο πι τίμιοι, ζο ν μέσα στ ν τίμωση κα τ ν θλι τητα τ ς δουλείας. ΣΩ - Αν λοιπ ν κα νθρωπος μοιάζη μ π λη, δ ν θ πάρχη κα μέσα του δια ναλογία κα δ ν θ ε ναι γεμάτη ψυχή του δουλεία κα νελευθερία; Κα δ ν θ ε ναι σκλαβωμένα 27

μέρη δουλε ειν, περ ν πιεικέστατα, μικρ ν δ κα τ μοχθηρ τατον κα μανικώτατον δεσπ ζειν; Ανάγκη, φη. Τί ο ν,δο λην λευθέραν τ ν τοια την φήσεις ε ναι ψυχήν; Δο λην δήπου γωγε. Ο κο ν γε α δο λη κα τυραννουμένη π λις κιστα ποιε βο λεται; Πολ γε. e Κα τυραννουμένη ρα ψυχ κιστα ποιήσει ν βουληθ, ς περ λης ε πε ν ψυχ ς π δ ο στρου ε λκομένη βί α ταραχ ς κα μεταμελείας μεστ σται. Π ς γ ρ ο ; Πλουσίαν δ πενομένην νάγκη τ ν τυραννουμένην π λιν ε ναι; Πενομένην. 578a Κα ψυχ ν ρα τυραννικ ν πενιχρ ν κα πληστον νάγκη ε ε ναι. Ο τως, δ ς. Τί δέ; φ βου γέμειν ρ ο κ νάγκη τήν τε τοια την π λιν τ ν τε τοιο τον νδρα; Πολλή γε. Οδυρμο ς τε κα στεναγμο ς κα θρήνους κα λγηδ νας ο ει ν τινι λλ η πλείους ε ρήσειν; Ο δαμ ς. Εν νδρ δ γ τ τοια τα ν λλ ω τιν πλείω ε ναι ν τ μαινομέν ω π πιθυμι ν τε κα ρώτων το τ ω τ τυραννικ ; Π ς γ ρ ν; φη. 28 ΠΛATΩNOΣ ΠOΛITEIA BIBΛION Θ τ καλ τερα μέρη τ ς ψυχ ς του, ν θ κυριαρχ κε νο τ μικρ κομμάτι τ ς μοχθηρίας κα τ ς παραφροσ νης; ΓΛ. - Αναγκαστικά. ΣΩ. - Τί θ π ς λοιπ ν γι α τ ν τ ν ψυχή; Ε ναι δο λη λε θερη; ΓΛ. - Εγ τουλάχιστον θ τ ν χαρακτηρίσω δο λη. ΣΩ. - Μ πάλι μι τυραννοκρατο μενη π λη δ ν πραγματοποιε στ ν λάχιστο βαθμ α τ πο θέλει; ΓΛ. - Ναί, κα πολ μάλιστα. ΣΩ - Αρα κα τυραννοκρατο μενη ψυχ στ λάχιστο θ πραγματοποι,τι θέλει, ν μιλ με γι τ σ νολο τ ς ψυχ ς. Καθ ς δ θ παρασ ρεται μ βία π τ ν τρέλλα το πάθους, θ ε ναι γεμάτη ταραχ κα μεταμέλεια. ΓΛ. - Γιατ χι; ΣΩ. - Πλο σια φτωχ ε ναι κατ λογικ ναγκαι τητα μι τυραννοκρατο μενη π λη; ΓΛ. - Φτωχή. ΣΩ.- Αρα ναγκαστικ κα τυραννικ ψυχ θ ε ναι πάντα φτωχ κα κ ρεστη. ΓΛ. - Ετσι ε ναι. ΣΩ. - Κα τί νομίζεις; Μι τέτοια π λη κι νας τέτοιος νθρωπος δ ν πρέπει ν ε ναι γεμ τοι φ βους; ΓΛ. - Πάρα πολ. ΣΩ. - Νομίζεις τι μπορε ς ν συναντήσης σ λλη π λη περισσ τερους στεναγμο ς κα θρήνους κα π νους; ΓΛ. - Καθ λου. ΣΩ. - Κα νομίζεις π ς λα α τ πάρχουν σ μεγαλ τερο βαθμ σ κάποιον λλον νθρωπο κτ ς π α τ ν πο ε ναι τρελλαμένος π πιθυμίες κα ρωτες, δηλαδ τ ν τυραννικ χαρακτ ρα; ΓΛ. - Π ς ε ναι δυνατ ; 29

b Ε ς πάντα δ ο μαι τα τά τε κα λλα τοια τα ποβλέψας τήν τε π λιν τ ν π λεων θλιωτάτην κρινας- Ο κο ν ρθ ς; φη. Κα μάλα, ν δ γώ. λλ περ το νδρ ς α το τυραννικο τί λέγεις ε ς τα τ τα τα ποβλέπων; Μακρ, φη, θλιώτατον ε ναι τ ν λλων πάντων. Το το, ν δ γώ, ο κέτ ρθ ς λέγεις. Π ς; δ ς. Ο πω, φην, ο μαι, ο τ ς στιν τοιο τος μάλιστα. Αλλ τίς μήν; Οδε σως σοι τι δ ξει ε ναι το του θλιώτερος. Πο ος; c Ος ν, ν δ γώ,τυραννικ ς ν μ διώτην βίον καταβι, λλ δυστυχ ς κα α τ π τινος συμφορ ς κπορισθ στε τυράνν ω γενέσθαι. Τεκμαίρομαί σε, φη, κ τ ν προειρημένων ληθ λέγειν. Ναί, ν δ γώ, λλ ο κ ο εσθαι χρ τ τοια τα, λλ ε μάλα τ τοιο τ ω λ γ ω σκοπε ν περ γάρ τοι το μεγίστου σκέψις, γαθο τε βίου κα κακο. Ορθ τατα, δ ς. Σκ πει δ ε ρα τι λέγω. δοκε γάρ μοι δε ν ννο σαι κ d τ νδε περ α το σκοπο ντας. Εκ τίνων; Εξ ν ς κάστου τ ν διωτ ν, σοι πλο σιοι ν π λεσιν νδράποδα πολλ κέκτηνται. ο τοι γ ρ το τ γε προσ - 30 ΠΛATΩNOΣ ΠOΛITEIA BIBΛION Θ ΣΩ.- Παρατηρώντας λοιπ ν λα α τ κα λλα παρ μοια νομίζω π ς θεώρησες τ ν τυραννοκρατο μενη π λη σ ν τ ν πι θλια π λες. ΓΛ. - Δ ν ε χα δίκαιο; ΣΩ. - Κα πολ μάλιστα. Αλλ γι τ ν τυραννικ χαρακτ ρα τί νομίζεις ξετάζοντάς τον π α τ ς τ ς π ψεις; ΓΛ. - Ε ναι μ μεγάλη διαφορ θλιώτερος τ ν νθρώπων. ΣΩ. - Ομως α τ δ ν τ λ ς κ μα σωστά. ΓΛ. - Π ς; ΣΩ. - Δ ν νομίζω τι α τ ς τ πος ε ναι κ μα τ σο πολ θλιος. ΓΛ. - Κα ποι ς ε ναι λοιπ ν; ΣΩ. - Θ δεχθ ς ς θλιώτερον π α τ ν τ ν ξ ς τ πο: ΓΛ. - Ποι ν; ΣΩ. - Α τ ν πο, χοντας τυραννικ χαρακτ ρα, δ ν ζ σ ν διώτης, λλ χει τ ν κακοτυχία π κάποια σ μπτωση ν κατορθώση ν γίνη τ ραννος. ΓΛ. - Απ σα λέχθησαν προηγουμένως συμπεραίνω τι μιλ ς σωστά. ΣΩ. - Ναί, λλ δ ν πρέπει πλ ς ν ποθέτουμε σ τέτοια θέματα, λλ ν τ ξετάζουμε πολ καλ μ λογικ ς ποδείξεις γιατ δ ξετάζουμε τ σπουδαι τερο θέμα, δηλαδ ποι ζω ε ναι καλ κα ποι κακή. ΓΛ. - Πολ σωστά. ΣΩ. - Πρ σεξε λοιπ ν τί λέω: Αν θέλουμε ν ξετάσουμε α τ τ θέμα, νομίζω π ς πρέπει ν τ καταλάβουμε π τ ξ ς: ΓΛ. - Απ ποιά; ΣΩ. - Απ τ ν σ γκριση μ κάθε να διώτη, πο ε ναι πλο σιος στ ν π λη κι χει πολλο ς δο λους. Γιατ ο πλο σιοι σ το το μοιάζουν μ το ς τυράννους, δηλαδ τι χουν πολλο ς 31

e 579a b BIBΛIOΘHKH TΩN EΛΛHNΩN μοιον χουσιν το ς τυράννοις, τ πολλ ν ρχειν διαφέρει δ τ κείνου πλ θος. Διαφέρει γάρ. Ο σθ ο ν τι ο τοι δε ς χουσιν κα ο φοβο νται το ς ο κέτας. Τί γ ρ ν φοβο ντο; Ο δέν, ε πον λλ τ α τιον ννοε ς; Ναί, τι γε π σα π λις ν κάστ ω βοηθε τ ν διωτ ν. Καλ ς, ν δ γώ, λέγεις. τί δέ; ε τις θε ν νδρα να, τ ω στιν νδράποδα πεντήκοντα κα πλεί ω ρας κ τ ς π λεως α τ ν τε κα γυνα κα κα πα δας θείη ε ς ρημίαν μετ τ ς λλης ο σίας τε κα τ ν ο κετ ν. που α τ μηδε ς τ ν λευθέρων μέλλοι βοηθήσειν, νποί ω ν τινι κα π σ ω φ β ω ο ει γενέσθαι α τ ν περί τε α το κα παίδων κα γυναικ ς, μ π λοιντο π τ ν ο κετ ν; Εν παντί, δ ς, γωγε. Ο κο ν ναγκάζοιτο ν τινας δη θωπε ειν α τ ν τ ν δο λων κα πισχνε σθαι πολλ κα λευθερο ν ο δ ν δε- μενος, κα κ λαξ α τ ς ν θεραπ ντων ναφανείη; Πολλ νάγκη, φη, α τ, πολωλέναι. Τί δ, ε κα λλους, ν δ γώ, θε ς κ κλ ω κατοικίσειεν γείτονας πολλο ς α τ, ο μ νέχοιντο ε τις λλος λλου δεσπ ζειν ξιο, λλ ε πο τινα τοιο τον λαμβάνοιεν, τα ς σχάταις τιμωρο ντο τιμωρίαις; Ετι ν, φη, ο μαι μ λλον ν παντ κακο ε η, κ κλ ω φρουρο μενος π πάντων πολεμίων. Αρ ο ν ο κ ν τοιο τ ω μ ν δεσμωτηρί ω δέδεται τ ραννος, φ σει ν ο ον διεληλ θαμεν, πολλ ν κα παντοδαπ ν 32 ΠΛATΩNOΣ ΠOΛITEIA BIBΛION Θ κάτω π τ ν ξουσία τους. Μ νο πο τ ραννος χει μεγαλ τερο ριθμ πηκ ων. ΓΛ. - Πράγματι περέχει σ α τ. ΣΩ. - Ξέρεις βέβαια τι ο δι τες πλο σιοι δ ν δειλιάζουν κα δ ν φοβο νται το ς δο λους τους. ΓΛ. - Τί ν φοβηθο ν; ΣΩ. - Τίποτα. Ομως ξέρεις γι ποι λ γο; ΓΛ. - Ναί, γιατ λη π λη συμπαρίσταται στ ν κάθε διώτη. ΣΩ. - Σωστά. Τί θ συνέβαινε μως ν κάποιος θε ς σήκωνε ναν πλο σιο διώτη πο ν χη πεν ντα κα περισσ τερους δο λους, κα τ ν παιρνε σ ναν ρημο τ πο μαζ μ τ ν γυνα κα κα τ παιδιά του κα τ ν λλη περιουσία κα το ς δο λους του, κε που κανένας λε θερος πολίτης δ ν πρ κειται ν το συμπαρασταθ, π σο φ βο νομίζεις τι θ χη μέσα του, τ σο γι τ ν αυτ του, σο κα γι τ παιδιά κα τ ν γυνα κα του, μήπως τ ν σκοτώσουν ο δο λοι; ΓΛ. - Ολοκληρωτικ θ ζο σε μέσα στ φ βο, μο φαίνεται. ΣΩ. - Μ δ ν θ ναγκαζ ταν ν χαϊδε η μερικο ς π το ς δο λους κα ν το ς δίνη πολλ ς ποσχέσεις κα π ς θ το ς λευθερώση, χωρ ς ν πάρχη λ γος, κα δ ν θ καταντο σε ν φαίνεται διος σ ν κ λακας τ ν δο λων; ΓΛ. - Ε ναι μεγάλη νάγκη, διαφορετικ θ πεθάνη. ΣΩ. - Κα τί θ συνέβαινε, ν θε ς γκαθιστο σε γ ρω π α τ ν πολλο ς γείτονες, ο πο οι δ ν θ νέχονταν ν ξουσιάζη νας νθρωπος κάποιον λλον κα ν χη α τ τ ν παίτηση, μ ποιον συνελάμβαναν ν κάνη κάτι τέτοιο, ν το πέβαλαν τ ς α στηρ τερες τιμωρίες; ΓΛ. - Ακ μα χειρ τερη, νομίζω, θ ταν θέση του π κάθε ποψη, φο θ τ ν πολιορκο σαν π παντο λοι ο χθροί του. ΣΩ. - Αρ γε λοιπ ν τ ραννος δ ν ε ναι δέσμιος μέσα σ μι τέτοια φυλακή, φο ε ναι κ φ σεως τέτοιος, πως τ ν περιγρά- 33

φ βων κα ρώτων μεστ ς λίχν ω δ ντι α τ τ ν ψυχ ν μ ν ω τ ν ν τ π λει ο τε ποδημ σαι ξεστιν ο δαμ σε, ο τε θεωρ σαι σων δ κα ο λλοι λε θεροι πιθυμηταί ε σιν, καταδεδυκ ς δ ν τ ο κί α τ πολλ ς γυν ζ, c φθον ν κα το ς λλοις πολίταις, άν τις ξω ποδημ καί τι γαθ ν ρ ; Παντάπασιν μ ν ο ν, φη. Ο κο ν το ς τοιο τοις κακο ς πλείω καρπο ται ν ρ ς ν κακ ς ν αυτ πολιτευ μενος, ν νυνδ σ θλιώτατον κρινας, τ ν τυραννικ ν, ς μ διώτης καταβι, λλ ναγκασθ π τινος τ χης τυραννε σαι κα αυτο ν κράτωρ λλων πιχειρήσ η ρχειν, σπερ ε τις κάμνοντι σώματι κα κράτορι αυτο μ διωτε ων λλ γωνιζ μεd νος πρ ς λλα σώματα κα μαχ μενος ναγκάζοιτο διάγειν τ ν βίον. Παντάπασιν, φη, μοι τατά τε κα ληθέστατα λέγεις, Σώκρατες. Ο κο ν, ν δ γώ, φίλε Γλα κων, παντελ ς τ πάθος θλιον, κα το π σο κριθέντος χαλεπώτατα ζ ν χαλεπώτερον τι ζ τυρανν ν; Κομιδ γ, φη. Εστιν ρα τ ληθεί α, κ ν μή τ ω δοκε, τ ντι τ ραννος τ ντι δο λος τ ς μεγίστας θωπείας κα δουλείας κα e κ λαξ τ ν πονηροτάτων, κα τ ς πιθυμίας ο δ πωστιο ν ποπιμπλάς, λλ πλείστων πιδεέστατος κα πένης τ ληθεί α φαίνεται, άν τις λην ψυχ ν πίστηται θεάσασθαι,κα φ βου γέμων δι παντ ς το βίου, σφαδασμ ν τε κα δυν ν πλήρης, ε περ τ τ ς π λεως διαθέσει ς ρχει οικεν. οικεν δέ γάρ; Κα μάλα, φη. 34 ΠΛATΩNOΣ ΠOΛITEIA BIBΛION Θ ψαμε, δηλαδ γεμ τος π κάθε λογ ς φ βους κα πιθυμίες; Κι ν ψυχή του ε ναι πληστη, μ νος α τ ς π λους το ς πολ τες δ ν θ μπορ ο τε ν κάνη πουθεν μία περιήγηση, ο τε ν ποθαυμάση σα ο λλοι λε θερα λαχταρο ν ν δο ν, λλ τ ν περισσ τερο καιρ γκλειστος στ σπίτι του ζ σ ν γυνα κα, ζηλε οντας το ς λλους πολ τες, ποτε π νε σ περιηγήσεις κα βλέπουν κάτι σημαντικ. Δ ν ε ναι τσι; ΓΛ. - Οπωσδήποτε. ΣΩ. - Ετσι νθρωπος τυραννικ ς, πο τώρα δ τ ν χαρακτήρισες θλιώτατο, ε σπράττει περισσ τερα βάσανα, ταν δ ν ζ σ ν πλ ς διώτης, λλ ναγκασθ ν γίνη τ ραννος ρχοντας κα δοκιμάση ν ξουσιάζη λλους, τ ν στιγμ πο δ ν χει τ ν λεγχο το αυτο του. Μοιάζει μ ναν φιλάσθενο κα νίκανο ν ξυπηρετήση τ ν αυτ ν του, πο ος μως δ ν κάθεται στ α γά του, λλ ναγκάζεται ν περν τ ν ζωή του νταγωνιζ μενος πρ ς λλους θλητ ς κα ντιμαχ μενος στ ν π λεμο. ΓΛ. - Πολ σωστ τ ν παρομοιάζεις, Σωκράτη. ΣΩ. - Επομένως, φίλε Γλα κων, α τ τ πάθημα δ ν ε ναι ντελ ς θλιο, κα δ ν ζ τ ραννος- ρχοντας χειρ τερα κι π α τ ν πο κρινες τι ζ πάρα πολ σχημα; ΓΛ. - Απολ τως. ΣΩ. - Αρα ληθιν ς τ ραννος ε ναι στ ν πραγματικ τητα - κ μα κι ν δ ν τ παραδέχεται κανείς - πραγματικ ς δο λος, πο κάνει τ μεγαλ τερα καλοπιάσματα κα πηρεσίες κα κολακε ες στο ς καλ τερους νθρώπους. Ποτ δ ν κπληρώνει ο τε στ λάχιστο τ ς πιθυμίες του, λλ φαίνεται πραγματικ φτωχ ς κα στερημένος πάρα πολλ ν πραγμάτων, ν κάποιος ξέρη ν κοιτάζη λη τ ν ψυχή του. Κα λη του ζω ε ναι γεμάτη φ βους, σπαραγμο ς κα π νους, ν μοιάζη μ τ ν π λη, πο ξουσιάζει. Κα τ ς μοιάζει. Συμφωνε ς; ΓΛ. - Κα μ τ παραπάνω. 35

580a Ο κο ν κα πρ ς το τοις τι ποδώσομεν τ νδρ κα τ πρ τερον ε πομεν, τι νάγκη κα ε ναι κα τι μ λλον γίγνεσθαι α τ πρ τερον δι τ ν ρχ ν φθονερ, πίστ ω, δίκ ω, φίλ ω, νοσί ω κα πάσης κακίας πανδοκε τε κα τροφε,κα ξ πάντων το των μάλιστα μ ν α τ δυστυχε ε ναι, πειτα δ κα το ς πλησίον α τ τοιο τους περγάζεσθαι. Ο δείς σοι, φη, τ ν ν ν χ ντων ντερε. Ιθι δή μοι, φην γώ, ν ν δη σπερ δι πάντων κριτ ς b ποφαίνεται, κα σ ο τω, τ ς πρ τος κατ τ ν σ ν δ ξαν ε δαιμονί α κα τίς δε τερος, κα το ς λλους ξ ς πέντε ντας κρ νε, βασιλικ ν, τιμοκρατικ ν, λιγαρχικ ν, δημοκρατικ ν, τυραννικ ν. Αλλ αδία, φη, κρίσις. καθάπερ γ ρ ε σ λθον γωγε σπερ χορο ς κρίνω ρετ κα κακί α κα ε δαιμονί α κα τ ναντί ω. Μισθωσώμεθα ο ν κήρυκα, ν δ γώ, α τ ς νείπω τι Αρίστωνος υ ς τ ν ριστ ν τε κα δικαι τατον ε δαιμοc νέστατον κρινε, το τον δ ε ναι τ ν βασιλικώτατον κα βασιλε οντα α το, τ ν δ κάκιστ ν τε κα δικώτατον θλιώτατον, το τον δ α τυγχάνειν ντα ς ν τυραννικώτατος ν αυτο τε τι μάλιστα τυρανν κα τ ς π λεως; Ανειρήσθω σοι, φη. Η ο ν προσαναγορε ω, ε πον, άντε λανθάνωσιν τοιο τοι ντες άντε μ πάντας νθρώπους τε κα θεο ς; Προσαναγ ρευε, φη. Ε εν δή, ε πον α τη μ ν μ ν π δειξις μία ν ε η, δευd τέραν δ δ τήνδε, άν τι δ ξ η ε ναι. Τίς α τη; Επειδή, σπερ π λις, ν δ γώ, δι ήρηται κατ τρία ε δη, ο τω κα ψυχ ν ς κάστου τριχ, [λογιστικ ν] δέξεται, ς μο δοκε, κα τέραν π δειξιν. Τίνα τα την; 36 ΠΛATΩNOΣ ΠOΛITEIA BIBΛION Θ ΣΩ. - Μ πέραν λων α τ ν θ ποδώσουμε στ ν νθρωπο κα σα ε παμε προηγουμένως, τι δηλαδ λ γ ω τ ς ξουσίας ε ναι κα γίνεται λο κα περισσ τερο φθονερ ς, ναξι πιστος, φιλος, ν σιος κα ξενοδ χος κα τροφοδ της κάθε κακίας. Κα ε ναι φυσικ π λα α τ ν βρίσκεται στ ν πι μεγάλη δυστυχία, κα κατ πιν ν κάνη δυστυχισμένους κα σους τ ν περιβάλλουν. ΓΛ. -Κανένας λογικ ς νθρωπος δ ν θ φέρη ντιρρήσεις σ α τά. ΣΩ. - Ελα τώρα γι χάρη μου, πως κριτ ς πο ποφασίζει σ κάθε γώνα, τσι κι σ κατάταξε κατ τ γνώμη σου ποι ς ρχεται πρ τος στ ν ε τυχία κα ποι ς δε τερος κα βάλε στ σειρ κα το ς λλους, μι πο ε ναι πέντε συνολικά: βασιλικ ς, τιμοκρατικ ς, λιγαρχικ ς, δημοκρατικ ς κα τυραννικ ς. ΓΛ. - Μ ε ναι ε κολη κρίση μου. Γιατ πως παρουσιάσθηκαν μ τ σειρά, σ ν νας χορ ς, το ς κατατάσσω ς πρ ς τ ν ρετ κα τ ν κακία τ ν ε τυχία κα δυστυχία. ΣΩ. - Λοιπ ν ν πληρώσουμε κάποιον κήρυκα γ διος ν διαλαλήσω τι γυι ς το Αρίστωνος κρινε ποι ς ε ναι ριστος κα δικαι τατος κα ε τυχέστατος νθρωπος; Κα α τ ς ε ναι βασιλικώτατος πο χει τ ν λεγχο το αυτο του. Εκρινε δ κα ποι ς ε ναι χειρ τερος, δικώτατος κα κακοήθης. Κι α τ ς τυχαίνει ν ε ναι τυραννικώτατος,πο τυραννε τ ν αυτ του κα τ ν π λη. ΓΛ. - Ν τ διαλαλήσης. ΣΩ. - Αλήθεια, ν προσθέσω κα το το: κι ν κ μα ξεγελο ν λους το ς νθρώπους κα το ς θεο ς, τι ε ναι τέτοιοι; ΓΛ. - Βάλε κι α τ. ΣΩ. - Ας ε ναι. Α τ ε ναι μία π δειξη στ θέμα μας. Κοίταξε μως κα μία δε τερη, μήπως σο ρέσει. ΓΛ. - Ποι ε ναι α τή; 37

Τήνδε, τρι ν ντων τριττα κα δοναί μοι φαίνονται, ν ς κάστου μία δία πιθυμίαι τε σα τως κα ρχαί. Π ς λέγεις; φη. Τ μέν, φαμέν, ν μανθάνει νθρωπος, τ δ θυμο ται, τ δ τρίτον δι πολυειδίαν ν ο κ σχομεν ν μαe τι προσειπε ν δί ω α το, λλ μέγιστον κα σχυρ τατον ε χεν ν α τ, το τ ω πωνομάσαμεν πιθυμητικ ν γ ρ α τ κεκλήκαμεν δι σφοδρ τητα τ ν τε περ τ ν δωδ ν πιθυμι ν κα π σιν κα φροδίσια κα σα λλα το τοις κ λουθα, κα φιλοχρήματον δή, τι δι χρημάτων μάλι- 581a στα ποτελο νται α τοια ται πιθυμίαι. Κα ρθ ς γ, φη. Αρ ο ν κα τ ν δον ν α το κα φιλίαν ε φα μεν ε ναι το κέρδους, μάλιστ ν ε ς ν κεφάλαιον περειδοίμεθα τ λ γ ω, στε τι μ ν α το ς δηλο ν, π τε το το τ ς ψυχ ς τ μέρος λέγοιμεν,κα καλο ντες α τ φιλοχρήματον κα φιλοκερδ ς ρθ ς ν καλο μεν; Εμο γο ν δοκε, φη. Τί δέ; τ θυμοειδ ς ο πρ ς τ κρατε ν μέντοι φαμ ν κα νικ ν κα ε δοκιμε ν ε λον ρμ σθαι; b Κα μάλα. Ε ο ν φιλ νικον α τ κα φιλ τιμον προσαγορε οιμεν, μμελ ς ν χοι; Εμμελέστατα μ ν ο ν. 38 ΠΛATΩNOΣ ΠOΛITEIA BIBΛION Θ ΣΩ. - Επειδ ψυχ το νθρώπου χωρίζεται σ τρία μέρη, πως κα π λη, νομίζω π ς ε ναι δυνατ κα μία δε τερη π δειξη. ΓΛ. - Ποιά; ΣΩ. - Νά. Οπως ε ναι τρία τ μέρη τ ς ψυχ ς κα ο δον ς μο φαίνονται τρε ς, μία γι κάθε μέρος. Η δια ντιστοιχία πάρχει τ ν πιθυμι ν πρ ς τ ς ρχές. ΓΛ. - Π ς τ ννοε ς; ΣΩ. - Τ να μέρος λέμε π ς ε ναι κε νο μ τ πο ο μαθαίνει νθρωπος, τ δε τερο κε νο μ τ πο ο θυμώνει, τ τρίτο λ γ ω το τι ποτελε ται π πολλ μέρη δ ν μπορο με ν τ πο με μ να νομα, λλ τ νομάσαμε μ τ νομα το ν ς χαρακτηριστικο του, πο ε ναι τ σπουδαι τερο κα πι σχυρ : δηλαδ τ νομάσαμε πιθυμητικ, νεκα τ ς μεγάλης ρμ ς τ ν πιθυμι ν το φαγητο,το ποτο,τ ν φροδισίων κα τ ν πακολο θων τους, μ κα φιλαργυρία, φο μ τ λεφτ κανοποιο νται α τ ς ο πιθυμίες. ΓΛ. - Κα πολ σωστά. ΣΩ. - Αρ γε λοιπ ν, ν λέγαμε π ς π λαυση κα γάπη α το το μέρους τ ς ψυχ ς ε ναι τ κέρδος, δ ν θ συμπυκνώναμε σ ναν ρο τ πρ γμα, στε ν σημαίνη κάτι γι μ ς, ταν ναφερώμαστε σ α τ τ μέρος τ ς ψυχ ς κα, ν τ νομάζαμε φιλοχρήματο κα φιλοκερδές, δ ν θ τ νομάζαμε σωστά; ΓΛ. - Ετσι νομίζω. ΣΩ. - Μά τί; Τ θυμοειδ ς δ ν λέμε π ς ε ναι τ μέρος τ ς ψυχ ς πο σχετίζεται μ τ ν πιβολ κα τ ν νίκη κα τ ν δ ξα λοκληρωτικά; ΓΛ. - Μάλιστα. ΣΩ. - Αν λοιπ ν, τ νομάζαμε φιλ νικο κα φιλ δοξο δ ν θ το ταίριαζε; ΓΛ. - Θ ταίριαζε π λυτα. 39

Αλλ μ ν γε μανθάνομεν, παντ δ λον τι πρ ς τ ε δέναι τ ν λήθειαν π η χει π ν ε τέταται, κα χρημάτων τε κα δ ξης κιστα το των το τ ω μέλει. Πολ γε. Φιλομαθ ς δ κα φιλ σοφον καλο ντες α τ κατ τρ πον ν καλο μεν; Π ς γ ρ ο ; Ο κο ν, ν δ γώ, κα ρχει ν τα ς ψυχα ς τ ν μ ν το c το, τ ν δ τ τερον κείνων, π τερον ν τ χ η; Ο τως, φη. Δι τα τα δ κα νθρώπων λέγομεν τ πρ τα τριττ γένη ε ναι φιλ σοφον, φιλ νικον, φιλοκερδές; Κομιδ γε. Κα δον ν δ τρία ε δη, ποκείμενον ν κάστ ω το των; Πάνυ γε. Ο σθ ο ν, ν δ γώ, τι ε θέλοις τρε ς τοιο τους νθρώπους ν μέρει καστον νερωτ ν τίς το των τ ν βίων διστος, τ ν αυτο καστος μάλιστα γκωμιάσεται; τε χρηd ματιστικ ς πρ ς τ κερδαίνειν τ ν το τιμ σθαι δον ν τ ν το μανθάνειν ο δεν ς ξίαν φήσει ε ναι, ε μ ε τι α τ ν ργ ριον ποιε ; Αληθ, φη. Τί δ φιλ τιμος; ν δ γώ ο τ ν μ ν π τ ν χρημάτων δον ν φορτικήν τινα γε ται, κα α τ ν π το μανθάνειν, τι μ μάθημα τιμ ν φέρει, καπν ν κα φλυαρίαν; Ο τως, φη, χει. Τ ν δ φιλ σοφον, ν δ γώ, τί ο ώμεθα τ ς λλας δοe ν ς νομίζειν πρ ς τ ν το ε δέναι τ ληθ ς π η χει κα ν τοιο τ ω τιν ε ε ναι μανθάνοντα; [τ ς δον ς] ο πάνυ π ρρω; κα καλε ν τ ντι ναγκαίας, ς ο δ ν τ ν λλων 40 ΠΛATΩNOΣ ΠOΛITEIA BIBΛION Θ ΣΩ. - Μ κα τ μέρος μ τ πο ο μαθαίνουμε, δ ν ε ναι στ ν καθένα φανερ τι πάντα κατευθ νεται πρ ς τ ν γνώση τ ς λήθειας κα καθ λου δ ν νδιαφέρεται γι χρήματα κα δ ξα. ΓΛ. - Καθ λου. ΣΩ. - Θ το ταίριαζε λοιπ ν ν τ λέμε φιλομαθ ς κα φιλ σοφον; ΓΛ. - Γιατ χι; ΣΩ. - Κα δ ν συμβαίνει ν πικρατ στ ς ψυχ ς τ ν νθρώπων σ λλους τ να, σ λλους τ λλο, πως τ φέρει τ χη; ΓΛ. - Ετσι ε ναι. ΣΩ. - Γι το το βέβαια λέμε τι τρε ς ε ναι κατ ρχ ν ο νθρώπινοι χαρακτ ρες: φιλ σοφος, φιλ νικος κα φιλοκερδής. ΓΛ. - Βέβαια. ΣΩ. - Κα τ ε δη τ ν δον ν ε ναι τρία, τ καθένα ντίστοιχο μ α το ς. ΓΛ. - Πολ σωστά. ΣΩ. - Τ ξέρεις λοιπ ν τι ν θελήσης ν ρωτήσης διαιτέρως τρε ς τέτοιους χαρακτ ρες ποι ζω ε ναι πι ε χάριστη, καθένας θ γκωμιάση τ ν δική του;δηλαδ κερδοσκ πος θ μ ς π τι συγκριν μενες μ τ κέρδος δον τ ς δ ξας τ ς μάθησης δ ν χουν καμία ξία, φ σον δ ν παράγει καμμία τους χρ μα.τί λές; ΓΛ. - Αλήθεια. ΣΩ. - Κα τ θ μ ς π φιλ δοξος; Δ ν θ π τι τ ν δον τ ν χρημάτων τ ν θεωρε βαρετ κα τ ν δον τ ς γνώσης καπν κα φλυαρία, κτ ς κι ν μία μάθηση μ ς δοξάζη; ΓΛ. - Ετσι ε ναι. ΣΩ. - Κι φιλ σοφος τί νομίζουμε π ς θ θεωρ τ ς λλες δον ς συγκριν μενες μ τ ν γνώση τ ς λήθειας, πως ε ναι, κα τ ν α ώνια δον κάποιου πο μαθαίνει; Δ ν θ λεγε τι στερο ν κατ πολ ; Κα δ ν θ τ ς ν μαζε ναγκαστικές, φο δ ν 41

δε μενον, ε μ νάγκη ν; Ε, φη, δε ε δέναι; Οτε δ ο ν, ε πον, μφισβητο νται κάστου το ε δους α δονα κα α τ ς βίος, μ τι πρ ς τ κάλλιον κα α σχιον ζ ν μηδ τ χε ρον κα μεινον, λλ πρ ς α τ τ 582a διον κα λυπ τερον, π ς ν ε δε μεν τίς α τ ν ληθέστατα λέγει; Ο πάνυ, φη, γωγε χω ε πε ν. Αλλ δε σκ πει τίνι χρ κρίνεσθαι τ μέλλοντα καλ ς κριθήσεσθαι ρ ο κ μπειρί α τε κα φρονήσει κα λ γ ω; το των χοι ν τις βέλτιον κριτήριον; Κα π ς ν; φη. Σκ πει δή τρι ν ντων τ ν νδρ ν τίς μπειρ τατος πασ ν ν ε πομεν δον ν; π τερον φιλοκερδής, μανθάνων α τ ν τ ν λήθειαν ο ν στιν, μπειρ τερος δοκε σοι b ε ναι τ ς π το ε δέναι δον ς, φιλ σοφος τ ς π το κερδαίνειν; Πολ, φη, διαφέρει. τ μ ν γ ρ νάγκη γε εσθαι τ ν τέρων κ παιδ ς ρξαμέν ω τ δ φιλοκερδε, π η πέφυκε τ ντα μανθάνοντι, τ ς δον ς τα της, ς γλυκε ά στιν ο κ νάγκη γε εσθαι ο δ μπείρ ω γίγνεσθαι, μ λλον δ κα προθυμουμέν ω ο άδιον. Πολ ρα, ν δ γώ, διαφέρει το γε φιλοκερδο ς φιλ σοφος μπειρί α μφοτέρων τ ν δον ν. c Πολ μέντοι. Τί δ το φιλοτίμου; ρα μ λλον πειρ ς στι τ ς π το τιμ σθαι δον ς κε νος τ ς π το φρονε ν; Αλλ τιμ μέν, φη, άνπερ ξεργάζωνται π καστος ρμηκε, π σιν α το ς πεται- κα γ ρ πλο σιος π 42 ΠΛATΩNOΣ ΠOΛITEIA BIBΛION Θ θ το σαν καθ λου χρήσιμες, ν δ ν π ρχε μία φυσικ νάγκη; ΓΛ. - Πρέπει ν τ σπουδάσουμε καλά. ΣΩ. - Αφο λοιπ ν μφισβητο νται ο δον ς κα ζω το κάθε χαρακτ ρα, π ς θ γνωρίσουμε ποι ς π α το ς λέει τ ν λήθεια; Ποι ς κάνει ζω καλ τερη χειρ τερη, ραι τερη σχημ τερη, πι ε χάριστη τουλάχιστον λιγώτερο θλιβερή; ΓΛ. - Δ ν ξέρω ν σο π καθαρά. ΣΩ. - Σκέψου ς ξ ς: Μ ποι μέσον θ κρίνουμε σωστ α τ πο πρ κειται ν κριθο ν; Μήπως χι μ τ ν πε ρα κα τ φρ νηση κα τ ν ρθ λ γο; Η μήπως διαθέτει κανε ς καλ τερο κριτήριο π α τά; ΓΛ. Π ς ε ναι δυνατ ν; ΣΩ. - Κοίταξε λοιπ ν: Απ το ς τρε ς τ πους νθρώπου ποι- ς χει πε ρα λων τ ν δον ν; Ο φιλοκερδής, ν μάθη ποι ε ναι ντικειμενικ λήθεια,νομίζεις τι θ κρίνη καλ τερα τ ν δον τ ς γνώσης, φιλ σοφος θ ε ναι μπειρ τερος ν κρίνη τ ν δον το κέρδους; ΓΛ. - Υπάρχει μεγάλη διαφορά. Γιατ φιλ σοφος ε ναι νάγκη ν δοκιμάζη π παιδικ ς λικίας τ ς λλες δονές. Εν φιλοκερδής, μαθαίνοντας τ ν φ ση τ ν πραγμάτων, δ ν α σθάνεται τ ν νάγκη ν δοκιμάση κα ν ποκτήση πε ρα το π σο γλυκει ε ναι α τ δονή. Μ λλον δέ, κι ν ε χε προθυμία, δ ν θ το ταν ε κολο. ΣΩ. - Ωστε φιλ σοφος περέχει κατ πολ π τ ν φιλοκερδ ς πρ ς τ ν γνώση κα τ ν δ ο δον ν. ΓΛ. - Κα πολ μάλιστα. ΣΩ. - Κα συγκριτικ μ τ ν φιλ δοξο; Μήπως χει λιγώτερη πε ρα σχετικ μ τ ν δον πο χουμε, ταν μ ς τιμο ν, π ση φιλ δοξος σχετικ μ τ ν δον τ ς γνώσης; ΓΛ. - Μ τιμ ρχεται σ ν συνέπεια τ ς πίδοσης το καθεν ς στ ργο πο νέλαβε - τσι κα πλο σιος χει τιμ ς π 43

d πολλ ν τιμ ται κα νδρε ος κα σοφ ς - στε π γε το τιμ σθαι, ο ν στιν, πάντες τ ς δον ς μπειροι τ ς δ το ντος θέας, ο αν δον ν χει, δ νατον λλ ω γεγε σθαι πλ ν τ φιλοσ φ ω. Εμπειρίας μ ν ρα, ε πον, νεκα κάλλιστα τ ν νδρ ν κρίνει ο τος. Πολ γε. Κα μ ν μετά γε φρονήσεως μ νος μπειρος γεγον ς σται. Τί μήν; Αλλ μ ν κα δι ο γε δε ργάνου κρίνεσθαι, ο το φιλοκερδο ς το το ργανον ο δ το φιλοτίμου, λλ το φιλοσ φου. Τ πο ον; Δι λ γων που φαμεν δε ν κρίνεσθαι. γάρ; Ναί. Λ γοι δ το του μάλιστα ργανον. Π ς δ ο. Ο κο ν ε μ ν πλο τ ω κα κέρδει ριστα κρίνετο τ κρι- ν μενα π ήνει φιλοκερδ ς κα ψεγεν, νάγκη ν ν τα τα ληθέστατα ε ναι. Πολλή γε. Ε δ τιμ τε κα νίκ η κα νδρεί α, ρ ο χ φιλ τιμ ς τε κα φιλ νικος; Δ λον. Επειδ δ μπειρί α κα φρονήσει κα λ γ ω; Ανάγκη, φη, φιλ σοφ ς τε κα φιλ λογος παινε, ληθέστατα ε ναι. e BIBΛIOΘHKH TΩN EΛΛHNΩN 44 ΠΛATΩNOΣ ΠOΛITEIA BIBΛION Θ πολλο ς κα γεννα ος κα σοφ ς- στε λοι ν χουν μπειρία π τ ν δον κ τ ν τιμ ν. Ομως τί ε δους δον πάρχει στ ν θέα τ ς ο σίας τ ν πραγμάτων, δ νατον λλος ν τ ν γευθ, κτ ς π τ ν φιλ σοφο. ΣΩ. - Ωστε φιλ σοφος λ γ ω μπειρίας κρίνει τ ς δον ς καλ τερα π λους. ΓΛ. - Πολ καλ τερα. ΣΩ. - Κα μάλιστα θ ε ναι μ νος πο διαθέτει πε ρα κα φρ νηση. ΓΛ. - Π ς δηλαδή; ΣΩ. - Μ τ ργανο, μ τ πο ο πρέπει ν κριθο ν, δ ν νήκει ο τε στ ν φιλ δοξο ο τε στ ν φιλοκερδ, λλ στ ν φιλ σοφο. ΓΛ. - Ποι ; ΣΩ. - Νομίζω τι παραδεχθήκαμε τι μ τ ν ρθ λ γο θ κριθο ν. Δ ν ε ναι τσι; ΓΛ. - Ναί. ΣΩ. - Ομως ρθ ς λ γος ε ναι ργανο το φιλοσ φου. ΓΛ. - Γιατ χι; ΣΩ. - Αν, λοιπ ν, τ πράγματα πο κρίνουμε κρίνοντο μ κριτήριο τ ν πλο το κα τ κέρδος, σα θ παινο σε θ κατηγορο σε φιλοκερδής, θ σαν πι μεγάλη λήθεια. ΓΛ. - Πολ μεγάλη, βέβαια. ΣΩ. - Αν πάλι κρίνοντο μ βάση τ ς τιμές, τ ν νίκη κα τ ν νδρεία, δ ν θ ταν ο κρίσεις το φιλ δοξου ο πι ληθινές; ΓΛ. - Ε ναι φανερ. ΣΩ. - Ομως φο κρίση γίνεται βάσει τ ς μπειρίας, τ ς φρ νησης κα το ρθο λ γου; ΓΛ. - Κατ νάγκην σα παινε φιλ σοφος κα φίλος το ρθο λ γου, ε ναι κα τ πι ληθινά. 45