ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 1999 2004 Επιτροπή Πολιτισµού, Νεότητας, Παιδείας, Μέσων Ενηµέρωσης και Αθλητισµού 24 Ιουλίου 2001 ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΟ 2001/2088(COS) Μέρος 2 ΣΧΕ ΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ σχετικά µε το Υπόµνηµα της Επιτροπής σχετικά µε την δια βίου εκπαίδευση (SEC(2000)1832 C5-0192/2001 2001/2088(COS)) Επιτροπή Πολιτισµού, Νεότητας, Παιδείας, Μέσων Ενηµέρωσης και Αθλητισµού Εισηγήτρια: Kathleen Van Brempt (Μεταβίβαση της αρµοδιότητος αποφάσεως άρθρο 62 του Κανονισµού) Συντάκτης συµβουλευτικής γνώµης: Herman Schmid, Επιτροπή Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων ιαδικασία Hughes PR\446448.doc PE 303.763

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ "Σας ευχόµαστε πολλά ευτυχισµένα χρόνια... µάθησης". Ακούγοντας την ευχή αυτή, οι περισσότεροι από µας δεν θα ευχαριστιόντουσαν και ιδιαίτερα. Ωστόσο, στη νέα µας εποχή της πληροφορίας, η ια Βίου Εκπαίδευση είναι η µόνη ρεαλιστική προοπτική 1. Παλιότερα, οι περισσότεροι άνθρωποι σταµατούσαν την εκπαίδευσή τους όταν τελείωναν το σχολείο. Όποιος ήθελε να ανεβεί ένα σκαλοπάτι ακόµα στην κοινωνία, παρακολουθούσε βραδινά µαθήµατα. Σήµερα αντιθέτως, η ΒΕ θεωρείται κοινωνική αναγκαιότητα και θα λέγαµε µάλιστα ότι η ίδια η ευηµερία εξαρτάται από αυτή. Οι σπουδές, είτε σφραγίζονται µε δίπλωµα είτε όχι, δεν υπόσχονται πλέον µια σταθερή εργασία εφ' όρο ζωής. Η ια Βίου Εκπαίδευση µπορεί να ξανανοίξει Ευκαιρίες για όλους, ακόµα και για εργαζόµενους µε χαµηλή µόρφωση, που σήµερα κινδυνεύουν περισσότερο από αποκλεισµό. Προϋπόθεση, ωστόσο, είναι να διορθωθεί η στρέβλωση που υπάρχει σήµερα, όπου η δια βίου εκπαίδευση ενισχύει την ήδη υπάρχουσα ανισότητα: άνθρωποι που κατέχουν ήδη υψηλά προσόντα, συνεχίζουν τη µόρφωσή τους µέσω προγραµµάτων που απευθύνονται ειδικά στην οµάδα ανθρώπων αυτή, µε αποτέλεσµα αυτοί να µεγαλώσουν ακόµη περισσότερο το προβάδισµά τους. Από µια πρόσφατη έρευνα του ΟΟΣΑ 2 προκύπτει ότι ακριβώς αυτοί που δεν έχουν τελειώσει το λύκειο, και έχουν µόνο περιορισµένες ικανότητες στην ανάγνωση και γραφή, έχουν τη µικρότερη τάση να συµµετέχουν ως ενήλικοι σε συµπληρωµατική κατάρτιση. Το ποσοστό συµµετοχής τους είναι µικρότερο από 4% των εγγραφών στα τρία τέταρτα των χωρών του ΟΟΣΑ. Μόνο σε 4 χώρες (Βέλγιο, Σουηδία, Ηνωµένο Βασίλειο και Αυστραλία) η συµµετοχή της οµάδας αυτής ξεπερνά το 11%. Αυτή η ανισότητα της συµµετοχής δεν ισχύει µόνο για κύκλους σπουδών µε εγγραφή από πρωτοβουλία του ίδιου του καταρτιζόµενου, αλλά επίσης για προγράµµατα κατάρτισης που γίνονται µε πρωτοβουλία των επιχειρήσεων. Επίσης, οι εργοδότες δαπανούν αναλογικά πολύ περισσότερα για την εκπαίδευση των διπλωµατούχων εργαζοµένων τους. Η διανοµή των καταρτίσεων στην αγορά εργασίας παρουσιάζει τη µεγαλύτερη ανισότητα στο Βέλγιο. Το ποσοστό συµµετοχής στην παιδεία και σε πρωτοβουλίες εκπαίδευσης που συσχετίζονται µε την επαγγελµατική δραστηριότητα 1 2 ια Βίου Εκπαίδευση (ή στα ολλανδικά "levenslang leren") θα αναφέρεται πιο κάτω και ως ΒΕ "education policy analysis 2001" centre for educational research and innovation. OECD publications PE 303.763 2/7 PR\446448.doc

του εργαζοµένου, ανέρχεται στο Βέλγιο για ενήλικους επιστήµονες στο 40%; για ενήλικους µε εκπαίδευση κατώτερη από το λύκειο είναι µόνο 5%. Η δια βίου εκπαίδευση αποτελεί επίσης ένα σηµαντικό µέσο της επανένταξης ανθρώπων στην κοινωνία ως ενεργών µελών της, ή της παράτασης της συµµετοχής τους σε αυτή. Πολλοί νέοι γονείς που θέλουν να συνδυάσουν οικογένεια και εργασία, και ιδιαίτερα γυναίκες, δεν βρίσκουν άλλη λύση παρά να αποσυρθούν προσωρινά από την αγορά εργασίας. Αργότερα όµως, όταν τα παιδιά είναι λίγο µεγαλύτερα και θέλουν να συνεχίσουν τη σταδιοδροµία τους, αυτό αποδεικνύεται αρκετά δύσκολο. Σε τέτοια περίπτωση, η παρακολούθηση ενός κύκλου σπουδών µπορεί να διευκολύνει την επανένταξή τους. Για εργαζοµένους µεγάλης ηλικίας η συµπληρωµατική κατάρτιση µπορεί να αποτρέψει τον πρόωρο αποκλεισµό τους. Ωστόσο, οι λόγοι για τους οποίους άνθρωποι συνεχίζουν την εκπαίδευσή δεν είναι µόνο οικονοµικοί. Η µάθηση είναι επίσης πολύ σηµαντική για τα ίδια τα άτοµα. Η δια βίου εκπαίδευση ανοίγει νέες δυνατότητες. Όταν έχει κανείς την ευκαιρία να ανακαλύψει και να δοκιµάσει καινούργια πράγµατα, η µάθηση προσφέρει και προσωπική ευχαρίστηση. Η δια βίου εκπαίδευση αποτελεί έναν τρόπο για να καταλαβαίνει κανείς καλύτερα τον κόσµο γύρω του και να εµβαθύνει τα θέµατα που τον ενδιαφέρουν. Τα κίνητρα είναι λοιπόν πολύ ευρύτερα από µια κοινωνική, πολιτιστική και παραγωγική συµµετοχή. II. ΕΥΡΩΠΗ: ΠΡΟ-ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΕ ΘΕΜΑΤΑ ΒΕ Το υπόµνηµα σχετικά µε ΒΕ είναι ευρωπαϊκή πρωτοβουλία που αξίζει ευρεία υποστήριξη. Με 6 σύντοµα µηνύµατα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσπαθεί να δηµιουργήσει έναν ευρύ κοινωνικό διάλογο µε όλους τους εταίρους. Η εισηγήτριά σας χαίρεται ιδιαίτερα µε την πρωτοβουλία αυτή, ειδικά επειδή η Επιτροπή ενεργεί κατευθυντικά και προ-ενεργητικά. Έφτασε ο καιρός για να δηµιουργηθεί ένα πλαίσιο πολιτικής γύρω από τον σχεδιασµό της ΒΕ, µε έκκληση σε όλους τους εµπλεκόµενους εταίρους να αναλάβουν την ευθύνη τους στο θέµα αυτό. εν έχουµε την πολυτέλεια να αναβάλουµε την θεµελιώδη συζήτηση αν θέλουµε να πάρουµε στα σοβαρά τους φιλόδοξους στόχους του Ευρωπαϊκού συµβουλίου της Λισσαβόνας, Feira και Στοκχόλµης - δηλαδή η Ευρώπη να γίνει η δυναµικότερη οικονοµία του κόσµου. Στην έκθεση αυτή η εισηγήτριά σας προσπαθεί να διευκρινίσει ποιοι πρέπει να είναι οι ουσιαστικοί στόχοι του σχεδιασµού της ΒΕ. PR\446448.doc 3/7 PE 303.763

Πρώτον: η αρχή της ισότητας και της δηµοκρατικοποίησης: Η ΒΕ προσφέρει µια ανεπανάληπτη ευκαιρία για πραγµατική δηµοκρατικοποίηση της εκπαίδευσης. Μέσω της ΒΕ πρέπει να πετύχουµε την αντικατάσταση της σχεδόν µοναδικής ευκαιρίας εκπαίδευσης στη ζωή του ατόµου µε την εγκαθίδρυση πολλαπλών ευκαιριών σε όλη τη διάρκεια της ζωής. Η µοναδική ευκαιρία που έχουµε σήµερα στην ηλικία µεταξύ 6 και 18 χρονών, πρέπει να µετατραπεί σε δια βίου ευκαιρίες. Η ΒΕ πρέπει να είναι εφικτή για όλους τους πολίτες - ανεξάρτητα ηλικίας, καταγωγής και επιπέδου µόρφωσης - που διαµένουν νόµιµα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η εκπαίδευση είναι το κλειδί που οδηγεί σε επιτυχή ένταξη. Για το λόγο αυτό είναι πολύ σηµαντικό η πολιτική της ΒΕ να κατεβάσει το κατώφλι συµµετοχής. εύτερο: ατοµική ολοκλήρωση Η ΒΕ δεν πρέπει να υποβαθµιστεί σε ένα ζήτηµα "αξιοποίησης εργατικού δυναµικού". Η ΒΕ έχει και µια αποστολή στη βιωσιµότητα της κοινωνίας: να κάνει τους πολίτες ικανούς να αµύνονται, ώστε να δώσουν πιο ισχυρή µορφή στην κοινωνία. Η ΒΕ πρέπει να συµβάλλει στο να εκδηλωθούν οι καλύτερες ικανότητες σε κάθε άτοµο και να αποτελέσει απάντηση στην ανάγκη κάθε ανθρώπου για µάθηση και πνευµατικό εµπλουτισµό. Η αρχή αυτή παραπέµπει στο ευρύτερο ζήτηµα για περισσότερες επενδύσεις στο ανθρώπινο κεφάλαιο και για δηµιουργικότητα αντί της παραγωγικότητας. Τρίτον: το ατοµικό δικαίωµα σε δια βίου εκπαίδευση Η ΒΕ πρέπει να προσδώσει συγκεκριµένη µορφή στο δικαίωµα του ατόµου να διευρύνει τις γνώσεις του όλη του την ζωή και να αποκτά ικανότητές. Ουσιαστικό είναι ότι η ΒΕ πρέπει να σηµάνει τη µετάβαση από την υποχρεωτική εκπαίδευση στο δικαίωµα για εκπαίδευση. III. ΕΚΚΙΝΗΣΗ ΥΝΑΜΙΚΗΣ ΙΑ ΙΚΑΣΙΑΣ Για να µετατραπεί ο σχεδιασµός της ΒΕ σε πράξη χρειάζεται να ληφθούν µέτρα, τόσο σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, όσο και σε εθνικό και περιφερειακό. Στο πλαίσιο αυτό, η υπάρχουσα πολιτική εκπαίδευσης, κατάρτισης και απασχόλησης θα πρέπει οπωσδήποτε να πραγµατοποιηθεί διαφορετικά. εν µας επιτρέπεται να µείνουµε προσκολληµένοι στην υπάρχουσα πολιτική εκπαίδευσης και απασχόλησης σαν κάτι που δεν µπορούµε να θίξουµε. Μεγάλη ευθύνη βαραίνει εδώ τα κράτη µέλη, γιατί πρέπει να δείξουν το πολιτικό θάρρος για να βάλουν µπρος µια δυναµική διαδικασία ώστε να εξαλειφθούν τα υπάρχοντα εµπόδια. PE 303.763 4/7 PR\446448.doc

Μια από τις σηµαντικότερες αλλαγές που πρέπει να επέλθουν µέσω της νέας πολιτικής είναι η "χαρά της µάθησης". Η ΒΕ πρέπει να αποκτήσει µια θετική χροιά: η µάθηση πρέπει να δίνει χαρά και να αποτελέσει αιτία για αναγνώριση. Οι σπουδές θεωρούνται από πολλούς ένα αναγκαίο κακό. Αν προωθήσουµε την ΒΕ χωρίς να λάβουµε υπόψη ότι στην εποχή µας πολλοί νέοι πάσχουν από το "άγχος" των σπουδών και των αποτυχιών, η ΒΕ δεν πρόκειται να γνωρίσει επιτυχία. Εκτός αυτού είναι πολύ σηµαντικό η ΒΕ να πραγµατοποιηθεί µε ευελιξία, ώστε να βρει ευρεία αποδοχή. Στην υπάρχουσα κατάσταση το άκαµπτο του συστήµατος, µε τις αυστηρές προϋποθέσεις εισαγωγής και την αµετάβλητη οργάνωση, αποτελεί συχνά εµπόδιο. Άνθρωποι µε χαµηλή µόρφωση απωθούνται συχνά λόγω του σχολικού χαρακτήρα της µάθησης. Για αυτό χρειάζονται σχήµατα που επιτρέπουν προσαρµογή σε ατοµικές ανάγκες, όπου κάθε άτοµο πρέπει να βρει όσο το δυνατό πιο γρήγορα µια κατάλληλη απάντηση. Το χαµηλό κατώφλι εισαγωγής είναι απαραίτητη προϋπόθεση. Ειδικά άνθρωποι µε χαµηλή µόρφωση θα πρέπει να βρουν υποδοχή σε µια υποδοµή ΒΕ που να βρίσκεται πολύ κοντά τους. Αν θέλουµε να πετύχει η ΒΕ είναι απαραίτητο να αναπτύξουµε έναν ολοκληρωµένο σχεδιασµό µε από τη µία πλευρά τη δια βίου εκπαίδευση, µε άλλα λόγια, χωρίς περιορισµό στο χρόνο, όπου κάθε άτοµο δικαιούται νέες ευκαιρίες σε όλη του τη ζωή και από την άλλη πλευρά, την "επί βίου εκπαίδευση" δηλαδή χωρίς περιορισµούς στο χώρο, και µε δυνατότητα για κάθε άτοµο να αποκτήσει γνώσεις σε πλήθος θεµάτων, συµπεριλαµβανοµένων µη τυπικών γνώσεων. Αυτό είναι σηµαντικό επειδή δίνει κίνητρα στο άτοµο να µαθαίνει χωρίς αυτό να χρειάζεται οπωσδήποτε να καταλήξει σε τυπικό δίπλωµα. Κατά τον τρόπο αυτό προσφέρονται επίσης περισσότερες πρακτικές γνώσεις και ικανότητες. Στο ίδιο πνεύµα, η εισηγήτριά σας θεωρεί σηµαντικό οι προσπάθειες για µόρφωση µετά ή παράλληλα µε τις τυπικές σπουδές να αναγνωρίζονται κατάλληλα. Αυτό είναι σηµαντικό για ανθρώπους µε χαµηλή µόρφωση, οι οποίοι χωρίς αµφιβολία κατέχουν ικανότητες, αλλά φοβούνται τις τυπικές εξετάσεις και τα διπλώµατα. Αν µέσω της απόκτησης γνώσεων λαµβάνουν εκτίµηση, τότε θα ενδιαφέρονται περισσότερο για περαιτέρω εκπαίδευση. Σε ορισµένα κράτη µέλη αυτό έχει ήδη αναγνωριστεί. Στη ανία, το κοινοβούλιο ενέκρινε το Μάιο του 2000 ορισµένα µέτρα που σκοπεύουν σε ευρύτερη αναγνώριση γνώσεων και ικανοτήτων που έχουν αποκτηθεί µέσω εργασίας ή πείρας. Στη Φινλανδία, οι αρχές δηµοσίευσαν δηµόσια δήλωση όπου εξηγούν την άποψή τους για τη ΒΕ και µεθόδους για την αναγνώριση της µη τυπικής και άτυπης µάθησης. Και στην Ολλανδία, το Ηνωµένο Βασίλειο και τη Σουηδία αναγνωρίζονται µη τυπικές και άτυπες δραστηριότητες εκµάθησης. PR\446448.doc 5/7 PE 303.763

IV. ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΑ ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Για να µπορέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση αποδειχτεί αξιόπιστη µε τη ΒΕ, θα πρέπει να επεκτείνει την ιδέα αυτή στην κοινοτική πολιτική. Για την εισηγήτριά σας αυτό σηµαίνει συγκεκριµένα: - οριζόντια εφαρµογή της ιδέας της ΒΕ στα Ευρωπαϊκά ιαρθρωτικά Ταµεία, στα υπάρχοντα και τα µελλοντικά προγράµµατα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στο 6ο Πρόγραµµα-Πλαίσιο Έρευνας. - ορισµός δεσµευτικών αποτελεσµάτων απόδοσης σχετικά µε το δικαίωµα σε ΒΕ στις ευρωπαϊκές κατευθυντήριες γραµµές για την απασχόληση το 2002. Όχι µόνο η Επιτροπή, αλλά και το Συµβούλιο πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη τους στο θέµα αυτό. - ορισµός κοινών στόχων, κατευθυντήριων γραµµών, δεικτών και µετρήσεων αποτελεσµατικότητας βάσει καλών πρακτικών των κρατών µελών ως στόχο το µέσο όρο των τριών κρατών µελών µε τα καλύτερα αποτελέσµατα Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει, κατά την επεξεργασία του Ευρωπαϊκού βιογραφικού σηµειώµατος να διαµορφώσει ένα σύστηµα βάσει µορίων (credits) που συνδυάζει τα υπάρχοντα εργαλεία εκτίµησης και αναγνώρισης σε ένα σύστηµα µε συνοχή και είναι ανοιχτό στην αναγνώριση µη τυπικά αποκτηθείσης εµπειρίας. Τέλος, συνειδητοποιεί ότι η Ευρωπαϊκή ιδέα της ΒΕ θα κοστίσει. Θα χρειαστούν µεγαλύτεροι πόροι, ιδίως αν ορίσουµε συγκεκριµένους στόχους, όπως είναι το δικαίωµα σε ΒΕ για όλους, η ευρεία πρόσβαση προς την εκπαίδευση στις µικρές ηλικίες, η πολύ µεγαλύτερη συµµετοχή ενηλίκων, η ευρεία και ποικίλη προσφορά. Η εισηγήτριά σας δεν συµµερίζεται την τάση που υπάρχει σε ολοένα και περισσότερες χώρες να κατευθυνθούν οι επιχορηγήσεις προς το φοιτητή ως άτοµο, αντί προς τα εκπαιδευτικά ιδρύµατα, και να αντικατασταθούν ή να αναπληρωθούν οι υποτροφίες µε δάνεια. Υποστηρίζει να γίνουν προσπάθειες σε δύο σχετικά πεδία. Πρώτον και κύριον, το δικαίωµα σε απόκτηση βασικών προσόντων µε χρηµατική υποστήριξη από τις αρχές. Αυτό πρέπει να παραµένει προτεραιότητα στα καθήκοντα του δηµοσίου. Παράλληλα πρέπει να δηµιουργηθεί ένα συνδυασµένο σύστηµα όπου όλοι οι ενδιαφερόµενοι αναλαµβάνουν την οικονοµική τους ευθύνη. PE 303.763 6/7 PR\446448.doc

Ενδιαφέρον στο πλαίσιο αυτό έχει το European learning Account Project του βρετανικού υπουργείου παιδείας, που σκοπό έχει να ερευνηθεί πώς ατοµικοί λογαριασµοί εκµάθησης µπορούν να χρησιµοποιηθούν ως εργαλεία για την αύξηση της συµµετοχής στην εκπαίδευση και για τη διευκόλυνση της χρηµατοδότησής της. Η εισηγήτριά σας ανυποµονεί να µάθει την απάντηση του προέδρου της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, του κυρίου Maystadt, σχετικά µε τη συγκεκριµένη της πρόταση να µην περιορίζονται οι επενδύσεις της ΕΤΕπ πλέον σε υποδοµή, αλλά να επενδύει και σε ανθρώπους και πιο συγκεκριµένα στη ΒΕ. V ΕΠΙΛΟΓΟΣ Με την παρούσα έκθεση η εισηγήτριά σας προσπάθησε να εξηγήσει πώς πρέπει - κατά τη γνώµη της - να πραγµατοποιηθεί η ιδέα της ΒΕ. Ελπίζει ότι η Επιτροπή θα χρησιµοποιήσει στα σχέδια δράσης της τη συνδροµή όλων των εµπλεκόµενων εταίρων, µε τους οποίους έχει έλθει σε επαφή στο πλαίσιο της κοινωνικής συζήτησης. Η ΒΕ είναι το σχέδιο του µέλλοντος, για το οποίο ο καθένας φέρει ένα µέρος της ευθύνης. Ελπίζει ότι θα υποβληθούν συγκεκριµένες πολιτικές δράσεις προτού λήξει η βελγική προεδρεία. PR\446448.doc 7/7 PE 303.763