ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Εισαγωγή... 2 1. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΓΕΝΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΚΛΑΔΟΥ ΠΑΡΟΧΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ LOGISTICS... 3 2. ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΕΩΝ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ... 15 2.1. Γενικά Στοιχεία Επιχειρήσεων...15 2.2. Οικονομικά Στοιχεία... 18 3. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΡΩΤΟΓΕΝΟΥΣ ΕΡΕΥΝΑΣ... 19 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 24 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... 27 1

Εισαγωγή Η εκπόνηση της παρούσας μελέτης αποτελεί μέρος της δεύτερης φάσης του έργου το οποίο ανατέθηκε από το Επιμελητήριο Σερρών στην ICAP AE, και έχει ως στόχο: Α)την αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης στο Νομό Σερρών Β)την καταγραφή και ανάλυση των δυνατοτήτων ανάπτυξης, των προβλημάτων αλλά και προοπτικών συγκεκριμένων κλάδων του Νομού Σερρών. Ειδικότερα, στην παρούσα μελέτη περιλαμβάνεται η αξιολόγηση των προοπτικών ανάπτυξης επιχειρήσεων του κλάδου εφοδιαστικής αλυσίδας (logistics), στα όρια του Ν. Σερρών. Η μεθοδολογία εκπόνησης βασίζεται κυρίως στην ανάλυση δευτερογενών στοιχείων της οικονομικής δραστηριότητας του εξεταζόμενου κλάδου, σε εθνικό και τοπικό επίπεδο και, δευτερευόντως, στην διεξαγωγή πρωτογενούς έρευνας σε επιχειρήσεις κυρίως συναφών δραστηριοτήτων (υπηρεσιών μεταφορών) στο Νομό Σερρών, στόχος της οποίας ήταν η διερεύνηση και καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης, των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις αυτές, καθώς και των προοπτικών που διαγράφονται για την ανάπτυξη μελλοντικά των εξεταζόμενων υπηρεσιών. Σημειώνεται επίσης ότι εξαιτίας του ιδιαίτερα περιορισμένου αριθμού δραστηριοποιούμενων μονάδων στον Νομό Σερρών η πρωτογενής έρευνα έχει συμπληρωματικό χαρακτήρα και στοχεύει στην ανάδειξη βασικών ποιοτικών χαρακτηριστικών της δραστηριότητας στο Νομό, χωρίς να αποτελεί τεκμηριωμένη δειγματοληπτική έρευνα. Στο πρώτο κεφάλαιο εξετάζονται τα βασικά στοιχεία της δραστηριότητας του κλάδου logistics σε εθνικό επίπεδο, ενώ στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται δευτερογενή στοιχεία συναφών επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στα όρια του Νομού. Αντίστοιχα στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται συνοπτικά τα βασικά συμπεράσματα της πρωτογενούς έρευνας ενώ στο τελευταίο μέρος δίνονται οι προοπτικές ανάπτυξης του κλάδου στο Νομό. 2

1. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΓΕΝΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΚΛΑΔΟΥ ΠΑΡΟΧΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ LOGISTICS Με τον όρο Logistics νοούνται οι διαδικασίες διαχείρισης των αποθεμάτων μιας επιχείρησης, από την πρώτη ύλη μέχρι το έτοιμο προϊόν, στην κατάλληλη ποσότητα, ποιότητα, τόπο και χρόνο και στο χαμηλότερο δυνατό κόστος, αξιοποιώντας όλους τους διαθέσιμους πόρους. Οι διαδικασίες αυτές πραγματοποιούνται είτε από την ίδια τη βιομηχανική ή εμπορική επιχείρηση, ή με ανάθεση μέρους ή του συνόλου τους σε μια ή περισσότερες εξειδικευμένες και ανεξάρτητες εταιρίες παροχής υπηρεσιών logistics. Ο φορέας που αναλαμβάνει την εκτέλεση αυτών των υπηρεσιών χαρακτηρίζεται ως Third Party Logistics Provider (εταιρία παροχής υπηρεσιών logistics, ή 3PL provider). Στην πράξη οι υπηρεσίες logistics που παρέχονται συνίστανται σε υπηρεσίες διαχείρισης εμπορευμάτων τρίτων και αφορούν τις εργασίες παραλαβής στην αποθήκη και τις εργασίες προετοιμασίας και αποστολής στους τελικούς αποδέκτες ή πελάτες. Ειδικότερα: Παραλαβή και εισαγωγή στους χώρους αποθήκευσης με φορτηγά ή container και εκφόρτωση. Παλετοποίηση και διαχωρισμός των εμπορευμάτων ανά κωδικό. Εισαγωγή στο μηχανογραφικό σύστημα και ταυτοποίηση των προϊόντων με την εκτύπωση γραμμικού κωδικού (bar code) σε ετικέτες, σάρωση των ετικετών. Σημειώνεται ότι ο γραμμικός κωδικός των αποθηκευμένων προϊόντων χρησιμεύει αποκλειστικά στη διαχείριση των εμπορευμάτων των αποθηκευτικών χώρων και δεν ταυτίζεται με τον γραμμικό κωδικό που χρησιμοποιείται στο τελικό σημείο λιανικής πώλησης. Ποσοτικός και ποιοτικός έλεγχος των εισερχόμενων εμπορευμάτων. Αποσυσκευασία και ανασυσκευασία προϊόντων: συσκευασία σε επίπεδο τεμαχίου ή κιβωτίου, προωθητικές συσκευασίες, προσθήκη αντικλεπτικών μηχανισμών, επικόλληση ετικετών κλπ., σύμφωνα με τις ανάγκες και επιταγές των εκάστοτε πελατών. 3

Διαλογή των εμπορευμάτων (τεμαχίων ή παλετών) σύμφωνα με τις οδηγίες του πελάτη-εντολέα (παραγγελίες), γνωστή και ως picking. Οι παραγγελίες των πελατών λαμβάνονται είτε ηλεκτρονικά (on-line, e-mail) ή μέσω φαξ. Έκδοση δελτίων αποστολής. Στις σύγχρονες επιχειρήσεις 3PL η ετοιμασία των παραγγελιών και η έκδοση δελτίων αποστολής γίνεται μέσω ειδικού τερματικού χειρός RF το οποίο καθοδηγεί (μέσω των προαναφερθέντων και μηχανογραφικά αποθηκευμένων γραμμικών κωδικών και με γραφική απεικόνιση) τον επιφορτισμένο για την επιλογή (picker) στην ακριβή θέση όπου βρίσκεται το προϊόν και ενημερώνει για τον αριθμό τεμαχίων ή κιβωτίων. Με την έκδοση της παραγγελίας ενημερώνεται και το απόθεμα. Φόρτωση, αποστολή και παράδοση στους τελικούς αποδέκτες-πελάτες (διανομή). Στο πλέγμα της διαχείρισης εμπορευμάτων τρίτων παρέχονται συμπληρωματικές υπηρεσίες όπως: Ασφάλιση των αποθηκευόμενων ή μεταφερόμενων εμπορευμάτων έναντι κινδύνων απώλειας ή καταστροφής. Προστασία των αποθηκευτικών χώρων με συστήματα ασφάλειας (π.χ. κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης), πυρασφάλεια και φύλαξη από εταιρίες security. Ουσιαστικά οι υπηρεσίες αυτές αποτελούν μέρος της αναγκαίας λειτουργικής υποδομής της επιχείρησης 3PL. Σε πολλές περιπτώσεις είναι δυνατή η on-line σύνδεση της φυσικής αποθήκης με το μηχανογραφικό σύστημα του πελάτη-εντολέα για την παροχή πληροφορικής και λογιστικής υποστήριξης. Λειτουργία τελωνειακών/φορολογικών χώρων εντός των εγκαταστάσεων της επιχείρησης 3PL και διεκπεραίωση διαδικασιών εκτελωνισμού για λογαριασμό των τελικών πελατών του εντολέα (π.χ. στα αυτοκίνητα). Απαλλαγή από τα άχρηστα και διαχείριση επιστρεφομένων. Είσπραξη αντικαταβολών για λογαριασμό του πελάτη-εντολέα. 4

Οι σύγχρονες επιχειρήσεις 3PL έχουν εγκαταστήσει ειδικό λογισμικό, γνωστό ως Warehouse Management System (WMS), το οποίο αποτελεί τη γέφυρα του λογισμικού της επιχείρησης 3PL με τα προγράμματα του εντολέα. Το σύστημα αυτό παράγει τους γραμμικούς κωδικούς των προϊόντων κατά την εισαγωγή στους αποθηκευτικούς χώρους και τροφοδοτεί τις απαραίτητες πληροφορίες κατά τη διαδικασία επιλογής μέσω των τερματικών χειρός. Οι υπηρεσίες 3PL στη χώρα μας απευθύνονται κυρίως στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, διότι αυτές είναι που επιδιώκουν ανάπτυξη με την καλύτερη δυνατή αξιοποίηση των περιορισμένης έκτασης πόρων και κεφαλαίων. Να σημειωθεί ακόμη ότι με τα δεδομένα της ΕΕ, σχεδόν το 100% των επιχειρήσεων στη χώρα μας είναι μικρο-μεσαίες, αλλά οι μεγαλύτερες από αυτές (δηλ. πάνω από 100 άτομα απασχολούμενοι και κύκλος εργασιών μεγαλύτερος από 50 εκ.) χαρακτηρίζονται από κεφαλαιακή επάρκεια, οργανωμένο δίκτυο διανομής, ίδιους αποθηκευτικούς χώρους αλλά και τη δυνατότητα να επωφεληθούν από την ένταξη οργανικών επενδύσεων στα υφιστάμενα αναπτυξιακά προγράμματα. Η ζήτηση για υπηρεσίες 3PL επηρεάζεται από τους εξής παράγοντες: Αυξανόμενη σημασία και πολυπλοκότητα της εφοδιαστικής αλυσίδας, όσο επεκτείνονται οι δραστηριότητες μιας επιχείρησης και αυξάνονται οι ανταγωνιστικές πιέσεις για την έγκαιρη παράδοση των προϊόντων στην επιχείρηση. Διάδοση της πρακτικής του outsourcing τόσο συνολικά όσο και (ειδικότερα) στις διαδικασίες διαχείρισης της εφοδιαστικής αλυσίδας των επιχειρήσεων, με στόχο τη μείωση του κόστους και τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας για συγκεκριμένες λειτουργίες. Βελτίωση των δυνατοτήτων που αναφέρονται στις νέες τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών ως προς την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των επιχειρήσεων για την αποτελεσματικότερη διαχείριση και διακίνηση των αποθεμάτων. Σημειώνεται δε ότι οι αναφερόμενες υπηρεσίες αποκτούν μεγαλύτερο μερίδιο στην εγχώρια αγορά και διευκολύνουν την αύξηση της ζήτησης για logistics. 5

Δυνατότητα παροχής από τον 3PL provider, υπηρεσιών προτιθέμενης αξίας σε θέματα όπως ο σχεδιασμός του δικτύου διανομής, στατιστική πληροφόρηση για την κίνηση και το ύψος των αποθεμάτων κλπ. Το κόστος των υπηρεσιών 3PL, η εξοικονόμηση χώρων και προσωπικού και η ποιότητα των υπηρεσιών. Η κάλυψη των logistics εσωτερικά από τις επιχειρήσεις σημαίνει ότι τα κόστη αποτελούν μέρος των σταθερών εξόδων των επιχειρήσεων - ανεξαρτήτως ύψους πωλήσεων- ενώ με το outsourcing τα κόστη αυτά μετατρέπονται σε μεταβλητά έξοδα. Η επίτευξη σημαντικών οικονομιών κλίμακας από τον 3PL provider συνδέεται με την ανάπτυξη του κλάδου και επηρεάζει το κόστος των υπηρεσιών. Ιδιαίτερη σημασία παρουσιάζει επίσης και η ανάλυση των αποτελεσμάτων δειγματοληπτικής έρευνας που πραγματοποιήθηκε από την TNS-ICAP (στα πλαίσια κλαδικής μελέτης της ICAP) με σκοπό την καταγραφή των κυριότερων χαρακτηριστικών της ζήτησης για υπηρεσίες 3PL. Το δείγμα αποτελείτο από 300 επιχειρήσεις, 100 από τις οποίες έχουν προβεί σε outsourcing των logistics, ενώ 200 δεν έχουν προβεί σε τέτοιας μορφής συνεργασία. Η παρουσίαση των αποτελεσμάτων της έρευνας γίνεται σε δύο στάδια. Το πρώτο στάδιο εξετάζει τις επιχειρήσεις οι οποίες προβαίνουν σε outsourcing των logistics (δηλ. χρησιμοποιούν υπηρεσίες 3PL) και αποσκοπεί στη διερεύνηση χαρακτηριστικών όπως: - ο βαθμός χρήσης των εν λόγω υπηρεσιών, - οι κυριότεροι λόγοι για τους οποίους επιδιώκεται η συνεργασία, - οι κατηγορίες προϊόντων για τις οποίες γίνεται η ανάθεση, - οι προοπτικές διεύρυνσης της συνεργασίας στο μέλλον. Επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν 3PL Αποτελέσματα έρευνας Από τις επιχειρήσεις που έχουν προβεί σε outsourcing των logistics, ποσοστό 26% απασχολεί λιγότερα από 50 άτομα προσωπικό, ποσοστό 32% απασχολεί προσωπικό μεταξύ 50-100 ατόμων και ποσοστό 42% απασχολεί περισσότερα από 100 άτομα. Επίσης, από τις 100 επιχειρήσεις που έχουν προβεί σε outsourcing των logistics, 6

ποσοστό 10% είχε κύκλο εργασιών έως 9 εκ., ποσοστό 15% είχε κύκλο εργασιών 9-15 εκ., ποσοστό 11% είχε κύκλο εργασιών 15-30 εκ. και ποσοστό 20% είχε κύκλο εργασιών μεγαλύτερο από 30 εκ. Από την πλευρά των κατηγοριών προϊόντων που κυρίως χρησιμοποιούν υπηρεσίες 3PL, ποσοστό 21% των επιχειρήσεων ανέφερε τα είδη τροφίμων ποτών, κατέχοντας το μεγαλύτερο ποσοστό. Αντίστοιχα, στη δεύτερη θέση κατατάσσονται οι ηλεκτρικές συσκευές (16% των επιχειρήσεων), προϊόντα ένδυσης-υπόδησης (12%), φαρμακευτικά προϊόντα και είδη χάρτου (9% για κάθε κατηγορία προϊόντων) και είδη πληροφορικής (7%). Από το σύνολο των επιχειρήσεων του δείγματος που επιλέγουν το outsourcing το 2005, ποσοστό 88% χρησιμοποιεί τις υπηρεσίες μεταφοράς-διανομής, Αντίστοιχα, ποσοστό 59% χρησιμοποιεί τις υπηρεσίες αποθήκευσης ενώ σημαντικό ποσοστό των επιχειρήσεων χρησιμοποιεί υπηρεσίες υψηλής προστιθέμενης αξίας όπως η παρακολούθηση αποθεμάτων Όσον αφορά τους λόγους ανάθεσης των logistics, ο πλέον σημαντικός (κατά σειρά ιεράρχησης από ένα έως πέντε) το 2005 ήταν το κόστος των υπηρεσιών με ποσοστό 46% και ακολουθεί η εξοικονόμηση χώρων με ποσοστό 26%. Συγκεντρωτικά, οι λόγοι ανάθεσης των logistics που αναφέρθηκαν ανεξαρτήτως ιεράρχησης, ανέδειξαν το χαμηλό κόστος σε ποσοστό 64% και ακολουθεί η εξοικονόμηση χώρων και προσωπικού (47% και 44% αντίστοιχα) και η ποιότητα των υπηρεσιών (33%). Αναφορικά με τις προθέσεις των επιχειρήσεων για επέκταση του outsourcing σε περισσότερα προϊόντα στο άμεσο μέλλον, διαπιστώνεται ότι το 24% των επιχειρήσεων θεωρεί από πολύ πιθανή έως πάρα πολύ πιθανή μια τέτοια εξέλιξη και ποσοστό 31% θεωρεί μέτρια την πιθανότητα για μια τέτοια εξέλιξη. Αντίθετα, ποσοστό 42% θεωρεί από ελάχιστα έως καθόλου πιθανή μια τέτοια εξέλιξη. Ως προς το μέγεθος των επιχειρήσεων που επιλέγουν το outsourcing, οι προθέσεις για επέκταση σε περισσότερα προϊόντα στο άμεσο μέλλον είναι θετικές για τις επιχειρήσεις με κύκλο 7

εργασιών από 9 έως 15 εκ. και βαίνουν αυξητικά για τις επιχειρήσεις με κύκλο εργασιών από 15 έως 30 εκ. (36% πολύ έως πάρα πολύ) και τις επιχειρήσεις με κύκλο εργασιών άνω των 30 εκ. (40% πολύ έως πάρα πολύ). Επιχειρήσεις που δεν χρησιμοποιούν 3PL Αποτελέσματα έρευνας Το 2005, το 85% των επιχειρήσεων του δείγματος δηλώνει ότι ο σημαντικότερος λόγος (σε κλίμακα σπουδαιότητας από 1 έως 4) είναι ότι οι ανάγκες για υπηρεσίες logistics καλύπτονται από την ίδια την επιχείρηση. Εξετάζοντας τις απαντήσεις χωρίς διαβάθμιση κατά σπουδαιότητα (συγκεντρωτικά), σχετικά με την μη επιλογή του outsourcing, η κάλυψη από την ίδια την επιχείρηση αφορά το 92% των επιχειρήσεων το 2005 σε σύγκριση με 95% το 2003. Δεύτερος σημαντικότερος λόγος είναι το υψηλό κόστος (19%) και ακολουθεί η έλλειψη εμπιστοσύνης (14%). Μόλις 12% του συνόλου των επιχειρήσεων που δεν επιλέγουν outsourcing των logistics, εξετάζουν θετικά το ενδεχόμενο να αλλάξουν την πολιτική τους. Όσον αφορά την πρόθεση αλλαγής πολιτικής ως προς το μέγεθος των επιχειρήσεων αυτών, βάσει του κύκλου εργασιών τους (χρήση 2004), θετικότερες είναι οι επιχειρήσεις με πωλήσεις άνω των 30 εκ. (33%), ενώ ακολουθούν με σημαντική διαφορά οι επιχειρήσεις με κύκλο εργασιών 9-15 εκ. (14%) και οι επιχειρήσεις με κύκλο εργασιών λιγότερο από 9 εκ. (13%). Από τις επιχειρήσεις που εξετάζουν θετικά το ενδεχόμενο να επιλέξουν outsourcing των logistics στο μέλλον, το 25% δηλώνει ότι οι υπηρεσίες αυτές θα αφορούν είδη διατροφής, το 21% δηλώνει ότι οι υπηρεσίες αυτές θα αφορούν όλα τα προϊόντα τους, ενώ το 33% δηλώνει ότι οι υπηρεσίες αυτές θα αφορούν άλλα προϊόντα (διάγραμμα 2.9). Τα είδη διατροφής κυριαρχούν στις μεταποιητικές επιχειρήσεις (38%), ενώ τα άλλα προϊόντα κυριαρχούν στις μικτές επιχειρήσεις (75%). Ως προς τα είδη των υπηρεσιών που προβλέπεται να ανατεθούν σε τρίτους (από τις επιχειρήσεις που εξετάζουν θετικά το ενδεχόμενο αυτό), σύμφωνα με την έρευνα του 8

2005 κυριαρχούν οι αποθηκεύσεις (63%) και η διανομή (58%). Τα ποσοστά που αφορούν αυτές τις δύο βασικές κατηγορίες υπηρεσιών logistics φαίνονται αυξημένα σε σύγκριση με τα αντίστοιχα για του 2003 (38% και 50% αντίστοιχα). Επίσης, το 2005 το 21% των επιχειρήσεων επιλέγει την ανάθεση των υπηρεσιών αποθήκευσης υπό ψύξη, σε σύγκριση με 13% του 2003. Στις μεγαλύτερες επιχειρήσεις (κύκλος εργασιών άνω των 30 εκ.) η επιλογή του outsourcing αφορά μεγαλύτερο εύρος υπηρεσιών 3PL, ενώ στις μικρότερες επιχειρήσεις (κύκλος εργασιών έως 15 εκ.) η επιλογή του outsourcing αφορά κυρίως τις δύο βασικές κατηγορίες υπηρεσιών (αποθηκεύσεις, διανομή). Ο πρώτος σε σπουδαιότητα λόγος (σε κλίμακα από 1 έως 5) για τον οποίο οι επιχειρήσεις του δείγματος εξετάζουν θετικά το outsourcing στο μέλλον είναι το χαμηλό κόστος με ποσοστό 46%. Εξετάζοντας τις απαντήσεις χωρίς διαβάθμιση κατά σπουδαιότητα (συγκεντρωτικά), ο κυριότερος λόγος για τη μελλοντική χρήση των υπηρεσιών 3PL το 2005 είναι η εξοικονόμηση προσωπικού με ποσοστό 71%. Ακολουθεί το χαμηλό κόστος (67%), η εξοικονόμηση χώρων (63%) και η ποιότητα των υπηρεσιών (38%). Λόγοι μη χρήσης υπηρεσιών 3PL στο μέλλον Όσον αφορά τους λόγους για τους οποίους οι επιχειρήσεις δεν προτίθενται να επιλέξουν το outsourcing των logistics στο μέλλον, πρώτος σε σπουδαιότητα (σε κλίμακα από 1 έως 4) είναι το ότι οι υπηρεσίες αυτές καλύπτονται από την ίδια την επιχείρηση (2005: 75%). Εξετάζοντας τις απαντήσεις χωρίς διαβάθμιση κατά σπουδαιότητα (συγκεντρωτικά), ο κυριότερος λόγος για τον οποίο οι επιχειρήσεις αυτές δεν θα προβούν σε outsourcing των logistics στο μέλλον, είναι η κάλυψη των υπηρεσιών από την επιχείρηση κατά 80% το 2005. Δεύτερος σημαντικότερος λόγος είναι το υψηλό κόστος. Η έλλειψη εμπιστοσύνης έρχεται τέταρτος κατά σειρά λόγος το 2005 με ποσοστό 10%. Στην εγχώρια αγορά logistics λειτουργούν υπηρεσιών logistics: τρεις ομάδες επιχειρήσεων παροχής 9

1) αυτές που ενοικιάζουν αποθηκευτικούς χώρους (real estate logistics providers), 2) αυτές που παρέχουν υπηρεσίες διαχείρισης εμπορευμάτων τρίτων, χωρίς άλλες υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας (public warehousing providers) και 3) αυτές που παρέχουν το πλήρες φάσμα υπηρεσιών ή contract logistics providers. Ο αριθμός των εγχώριων παρόχων υπηρεσιών logistics ανέρχεται σε περισσότερους από 100. Ωστόσο, συστηματική δραστηριότητα έχουν αναπτύξει 50-60 επιχειρήσεις. Κύριο χαρακτηριστικό της εγχώριας αγοράς αποτελεί ο υψηλός βαθμός συγκέντρωσης πλησίον της Αθήνας. Συγκεκριμένα, περισσότερο από το 90% των επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών logistics έχει έδρα στην Αττική. Οι περισσότερες από τις επιχειρήσεις που εδρεύουν στην Αττική (πάνω από 60%) έχουν τις βασικές τους εγκαταστάσεις στο Θριάσιο Πεδίο και οι υπόλοιπες στην Παιανία, στο Κορωπί, στο διεθνές αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος και σε περιοχές στα βόρεια του Νομού μέχρι τη Βοιωτία (Αχαρνές, Κρυονέρι, Αυλώνα, Οινόφυτα, Οινόη). Επιπλέον, αρκετές από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις του κλάδου -ιδιαίτερα όσες έχουν παρουσία στον κλάδο των υπηρεσιών διαμεταφοράς -διατηρούν αποθηκευτικούς χώρους και εγκαταστάσεις στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης (Καλοχώρι, ΒΙ.ΠΕ. Σίνδου, Θεσσαλονίκη, Ωραιόκαστρο). Ορισμένες από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις διατηρούν συμπληρωματικούς αποθηκευτικούς χώρους στη Λάρισα, στην Πάτρα και στο Ηράκλειο Κρήτης. Η εγκατάσταση της δραστηριότητας των logistics στην Αθήνα, αποδίδεται στην ανάγκη γειτνίασης με τον όγκο των επιχειρήσεων μεταποίησης, και αντίστοιχα, με τα σημαντικά καταναλωτικά κέντρα. Η ανάγκη αυτή προκύπτει από το γεγονός ότι βασικός παράγοντας των υπηρεσιών logistics είναι η αμεσότητα ανταπόκρισης στις ανάγκες της ζήτησης και η παράδοση εμπορευμάτων στην επιχείρηση, σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Με δεδομένο λοιπόν ότι το μεγαλύτερο τμήμα τόσο της εγχώριας κατανάλωσης όσο και της μεταποίησης είναι εγκατεστημένο στην ευρύτερη περιοχή της Αττικής είναι φυσικό το μεγαλύτερο μέρος της δραστηριότητας logistics να είναι σε γειτονική θέση με τη ζήτηση. 10

Παράλληλα, η μεγέθυνση της ζήτησης για υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας, που παρουσιάζουν αυξημένες απαιτήσεις σε εξειδικευμένο προσωπικό και εξοπλισμό,αποτελεί πρόσθετο παράγοντα για την εγκατάσταση των επιχειρήσεων με ικανή διαθεσιμότητα ανάλογων πόρων. Η εγχώρια αγορά των υπηρεσιών 3PL κινήθηκε με ανοδικούς ρυθμούς κατά την περίοδο 1998-2004, με μέσο ετήσιο ρυθμό μεταβολής 24,5%. Συγκεκριμένα, το μέγεθος αγοράς διαμορφώθηκε σε 273,6 εκ. το 2004 από 224,8 εκ. το 2003. Παρά το σχετικά μεγάλο αριθμό επιχειρήσεων, ο κλάδος χαρακτηρίζεται από υψηλό ποσοστό συγκέντρωσης, εφόσον (το 2003) οι 10 μεγαλύτερες επιχειρήσεις κάλυψαν το 47% της αγοράς υπηρεσιών 3PL (σε αξία). Το 2004 οι υπηρεσίες αποθήκευσης και διανομής κατέλαβαν την πρώτη θέση, με μερίδιο 40% επί της συνολικής αγοράς 3PL. Περαιτέρω, άνοδο είχε η συμμετοχή των υπηρεσιών υψηλότερης προστιθέμενης αξίας που συνδέονται με την ύπαρξη προηγμένων συστημάτων διαχείρισης αποθηκών και παρακολούθησης των διακινούμενων εμπορευμάτων (WMS, GPRS, κλπ.). Τα καταναλωτικά προϊόντα (τρόφιμα, είδη σουπερμάρκετ, οικιακός εξοπλισμός, ένδυση, ηλεκτρικές συσκευές, κλπ.) κυριαρχούν στις υπηρεσίες 3PL, με συνολικό μερίδιο πάνω από 40%. Σημαντική άνοδο κατά τη διετία 2002-2004 είχε ο τομέας των φαρμάκων, ενώ τα αυτοκίνητα καταλαμβάνουν μερίδιο 20% στο σύνολο της αγοράς το 2004. Παράγοντες του κλάδου εκτιμούν ότι το ποσοστό διείσδυσης των υπηρεσιών 3PL στο σύνολο των εμπορικών, μεταποιητικών και μικτών επιχειρήσεων της χώρας δεν ξεπερνά το 10%, γεγονός ενδεικτικό ύπαρξης μεγάλων περιθωρίων ανάπτυξης. Όσον αφορά την εξέλιξη του μεγέθους της αγοράς υπηρεσιών 3PL για το 2005 και 2006, παράγοντες του κλάδου εκτιμούν ότι σύμφωνα με τις ισχύουσες συνθήκες και τάσεις θα υπάρξει θετική πορεία σε όλους σχεδόν τους τομείς, με διαμόρφωση όμως των ετήσιων ρυθμών αύξησης στα πιο «φυσιολογικά» επίπεδα του 8% και 12% αντίστοιχα. 11

Στο διάστημα 2002-2004 σημειώθηκε άνοδος του μεριδίου των υπηρεσιών που χαρακτηρίζονται από υψηλότερη προστιθέμενη αξία στο σύνολο της αγοράς, με ταυτόχρονη μείωση του μεριδίου των αποθηκεύσεων χωρίς ψύξη και των διανομών. Η εξέλιξη αυτή είναι θετική για τον κλάδο διότι καταδεικνύει ότι, εκτός από τη διεύρυνση της συνολικής αγοράς, αυξάνεται και το φάσμα των παρεχόμενων υπηρεσιών. Η τάση αυτή αναμένεται να συνεχισθεί τόσο κατά το 2005, όσο και κατά το επόμενο έτος. Σχετικά με τα υπό διαχείριση εμπορεύματα, ο τομέας των τροφίμων και ειδών σουπερμάρκετ θα συνεχίσει να βρίσκεται στο επίκεντρο της ανάπτυξης των υπηρεσιών logistics. Τα φάρμακα και τα καλλυντικά αναμένεται να σημειώσουν περαιτέρω άνοδο τα επόμενα δύο χρόνια, καθώς και τα ηλεκτρονικά είδη υψηλής τεχνολογίας, ενώ σχετικά περιορισμένη αύξηση εκτιμάται ότι θα έχουν οι λευκές οικιακές συσκευές και τα κλιματιστικά. Όσον αφορά τον τομέα των υπηρεσιών 3PL για αυτοκίνητα, αυτός επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από την εξέλιξη της αγοράς καινούργιων αυτοκινήτων. Σύμφωνα με στοιχεία του Συνδέσμου Εισαγωγέων Αντιπροσώπων Αυτοκινήτων, η αγορά καινούργιων επιβατικών αυτοκινήτων παρουσίασε άνοδο κατά 12,6% το 2004 σε σχέση με το 2003, επηρεαζόμενη άμεσα αλλά και έμμεσα από τις ανάγκες των Ολυμπιακών Αγώνων (ανανέωση των στόλων από εταιρίες ενοικιάσεων κλπ.), καθώς και από τις πιστωτικές προσφορές των αντιπροσωπειών. Αναπτυξιακά Κίνητρα Ο αναπτυξιακός νόμος παρέχει σημαντικές ενισχύσεις στις επιχειρήσεις εφοδιαστικής αλυσίδας. Το ύψος της ενίσχυσης, το ποσοστό και οι λοιποί όροι καθορίζονται από την γεωγραφική περιοχή στην οποία πραγματοποιείται η επένδυση. Ο Νομός Σερρών ανήκει στην Γ ζώνη κινήτρων, ενώ η παραμεθόρια ζώνη σε απόσταση 20 χλμ από τα σύνορα υπάγεται στη Δ ζώνη κινήτρων. Επιπλέον, για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις όπως αυτές καθορίζονται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία, αυξάνεται το ποσοστό ενίσχυσης κατά 15 ποσοστιαίες μονάδες χωρίς ωστόσο να υπερβαίνει το 55% της 12

ενισχυόμενης δαπάνης. Στον εξεταζόμενο κλάδο οι επιχειρήσεις logistics μπορούν να ενισχυθούν στα πλαίσια του αναπτυξιακού νόμου, και οι παρεχόμενες ενισχύσεις έχουν ως εξής: ΠΑΡΑΜΕΘΟΡΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΥΠΟΛΟΙΠΟ ΝΟΜΟΥ ΕΠΙΧΟΡΗΓΗΣΗ ΕΠΕΝΔΥΣΗΣ ΕΠΙΧΟΡΗΓΗΣΗ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΗΣ ΜΙΣΘΩΣΗΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΑΛΛΑΓΗ ΕΠΙΔΟΤΗΣΗ ΚΟΣΤΟΥΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΜΕΝΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ 35% 35% 100% 40% 30% 30% 100% 35,1% Με πρόσφατη Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) καθορίζονται οι λεπτομέρειες της εφαρμογής του αναπτυξιακού νόμου στις επιχειρήσεις logistics. Στο παράρτημα της μελέτης παρατίθεται το κείμενο της ΚΥΑ. Επίσης, πρόσφατα δόθηκε η δυνατότητα επιχορήγησης των επιχειρήσεων logistics από την τομεακό πρόγραμμα ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ στο μέτρο «Ενίσχυση Ολοκληρωμένων Επιχειρηματικών Σχεδίων Πολύ Μικρών και Μικρών Επιχειρήσεων» με ποσοστό επιχορήγησης 45-55%. Οι επιχειρήσεις που μπορούν να ενταχθούν στα πλαίσια του προγράμματος ανήκουν στις εξής κατηγορίες ΣΤΑΚΟΔ: 602.4 Οδική μεταφορά εμπορευμάτων 631.1 Διακίνηση φορτίων 631.2 Αποθήκευση 632 Άλλες βοηθητικές μεταφορικές δραστηριότητες 634 Δραστηριότητες άλλων γραφείων μεταφορών Αντίστοιχα, οι δαπάνες που μπορούν να χρηματοδοτηθούν στον κλάδο Logistics ενδεικτικά είναι: Σύγχρονα μηχανογραφικά συστήματα όπως: Warehouse Management Systems, Fleet Management κ.α., Εγκατάσταση και εφαρμογή συστημάτων RF (radio frequency) και μελλοντικά RFID. 13

Εγκατάσταση και εφαρμογή σύγχρονων συστημάτων αποθήκευσης (ράφια, ανυψωτικά, ράμπες, μηχανήματα ανασυσκευασιών). Κατασκευή κτιριακών εγκαταστάσεων αποθηκών (κτήρια, πυρόσβεση, συναγερμοί) Κατασκευή και εξοπλισμός ψυκτικών θαλάμων συντήρησης και κατάψυξης. 14

2. ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΕΩΝ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ Στις επόμενες παραγράφους παρουσιάζονται ορισμένα δευτερογενή στοιχεία των επιχειρήσεων του κλάδου μεταφορών - αποθηκεύσεων που δραστηριοποιούνται στον Νομό Σερρών 2.1. Γενικά Στοιχεία Επιχειρήσεων Στον πίνακα 2.1.1. παρουσιάζεται η κατανομή των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον ευρύτερο κλάδο των μεταφορών και αποθηκεύσεων, που αποτελεί και συναφή χώρο με τις υπηρεσίες logistics. Από την εξέταση των στοιχείων του πίνακα προκύπτει ότι στην περιοχή λειτουργούν 429 επιχειρήσεις στον ευρύτερο κλάδο των μεταφορών και αποθηκεύσεων. Στο χρονικό διάστημα 2000 2002, το πλήθος των επιχειρήσεων παρουσίασε μικρές διακυμάνσεις (μείωση 1,2% το 2001 και αύξηση 4,1% το 2002). Πίνακας 2.1.1 Κατανομή Επιχειρήσεων Κλάδου Μεταφορών και Αποθηκεύσεων Κλάδοι 2000 2001 2002 Αλλες προγραμματισμένες χερσαίες μεταφορές επιβατών 90 100 129 Εκμετάλλευση ταξί 33 29 20 Αλλες χερσαίες μεταφορές επιβατών 42 31 15 Οδική μεταφορά εμπορευμάτων 243 243 257 Μεταφορές μέσω αγωγών 0 1 0 Θαλάσσιες και ακτοπλοϊκές μεταφορές 1 1 0 Διακίνηση φορτίων 7 6 7 Αποθήκευση 1 1 1 Σύνολο 417 412 429 Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε. Μητρώο Επιχειρήσεων 15

Αναφορικά με την κατανομή των επιχειρήσεων στους επιμέρους κλάδους σημειώνεται ότι το μεγαλύτερο ποσοστό καταλαμβάνει η κατηγορία οδικής μεταφοράς εμπορευμάτων με ποσοστό σχεδόν 60% το 2002 και σταθερότητα σε όλο το εξεταζόμενο χρονικό διάστημα. Σημαντική αύξηση σημειώνεται στην κατηγορία άλλες προγραμματισμένες χερσαίες μεταφορές επιβατών η οποία και κάλυψε μερίδιο περίπου 30% το 2002, έναντι αντίστοιχου 21,6% το 2000. Τέλος, σημαίνουσα θέση κατέχουν και οι επιχειρήσεις εκμετάλλευσης ταξί και άλλες χερσαίες μεταφορές επιβατών. Από την άποψη της νομικής μορφής των επιχειρήσεων, ο πίνακας 2.1.2. παρουσιάζει την κατανομή των επιχειρήσεων στον εξεταζόμενο κλάδο ανάλογα με τη νομική τους μορφή για την περίοδο 2000-2002. Πίνακας 2.1.2. Κατανομή Επιχειρήσεων Κατά Νομική Μορφή Νομική Μορφή 2000 2001 2002 ΑΕ 1 1 3 ΕΠΕ 3 2 2 ΕΕ 0 0 0 ΟΕ 2 3 2 Κοινοπραξία 74 71 79 Προσωπικές 298 302 313 Λοιπές 39 33 30 Σύνολο 417 412 429 Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε. Όπως προκύπτει από τα σχετικά δεδομένα, το μεγαλύτερο ποσοστό των επιχειρήσεων ανήκει στις προσωπικές επιχειρήσεις. Συγκεκριμένα 73% των επιχειρήσεων του ευρύτερου κλάδου μεταφορών ανήκει στη συγκεκριμένη κατηγορία, επιδεικνύοντας σημαντική σταθερότητα σε όλη τη διάρκεια της περιόδου. Υψηλό ποσοστό κατέχουν επίσης και οι κοινοπραξίες (18,4% το 2002), σημειώνοντας ωστόσο διακυμάνσεις τόσο στο απόλυτο μέγεθος όσο και στο μερίδιο που καταλαμβάνουν. Πρέπει να σημειωθεί τέλος, το ιδιαίτερα χαμηλό ποσοστό κεφαλαιουχικών επιχειρήσεων γεγονός ενδεικτικό 16

της έλλειψης μονάδων μεγάλου μεγέθους και ανάλογου βαθμού οργάνωσης, στο συγκεκριμένο κλάδο. Διάγραμμα 2.1.1. Νομική Μορφή Επιχειρήσεων του Κλάδου 2002 2001 2000 0 50 100 150 200 250 300 350 ΑΕ - ΕΠΕ ΕΕ - ΟΕ Προσωπικές Λοιπές Περαιτέρω, στο μητρώο επιχειρήσεων του Επιμελητηρίου Σερρών είναι εγγεγραμμένες δώδεκα (12) επιχειρήσεις ως γραφεία μεταφορών, μία (1) βιομηχανία ψύχους και πέντε (5) ψυκτικές μονάδες. Οι επιχειρήσεις αυτές μπορούν να θεωρηθούν ότι παρουσιάζουν συνάφεια με τον εξεταζόμενο κλάδο. Αντίστοιχα, το μεγάλο πλήθος (σύμφωνα με τα στοιχεία του μητρώου επιχειρήσεων της ΕΣΥΕ) μονάδων οδικής μεταφοράς φορτίων αντιστοιχεί σε άλλες επαγγελματικές κατηγορίες του μητρώου του Επιμελητηρίου Σερρών. 17

2.2. Οικονομικά Στοιχεία Από την πλευρά των εσόδων των επιχειρήσεων του ευρύτερου κλάδου μεταφορών, στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται η εξέλιξη των πωλήσεων για τα έτη 2000 2002, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΣΥΕ. Όπως προκύπτει από τα στοιχεία του πίνακα, το 2002 το συνολικό ύψος των εσόδων των επιχειρήσεων μεταφορών ανήλθε σε 34,6 εκ σημειώνοντας περιορισμένη αύξηση σε σχέση με το προηγούμενο έτος, ενώ το 2001 το ποσοστό της αύξησης ήταν ιδιαίτερα υψηλό (48%). Το μέσο μέγεθος των επιχειρήσεων ανέρχεται σε 80,6 χιλ. για το 2002 σημειώνοντας σταθερότητα σε σχέση με το προηγούμενο έτος αλλά ιδιαίτερα υψηλή αύξηση σε σχέση με το 2001. Από την πλευρά της κλαδικής κατανομής εσόδων, σημειώνεται ότι η κατηγορία επιχειρήσεων άλλες προγραμματισμένες χερσαίες μεταφορές επιβατών κατέχει το μεγαλύτερο ποσοστό το 2002 (53%), παρουσιάζοντας ωστόσο ιδιαίτερα υψηλούς ρυθμούς μεταβολής. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2000 το μερίδιο των επιχειρήσεων του συγκεκριμένου κλάδου ήταν 24,9%. Οι επιχειρήσεις οδικής μεταφοράς εμπορευμάτων κατέχουν υψηλό ποσοστό (42%) και χαρακτηρίζονται από σημαντική σταθερότητα στα απόλυτα μεγέθη. Ωστόσο η άνοδος των εσόδων των επιχειρήσεων προγραμματισμένων χερσαίων μεταφορών επιβατών είχε ως συνέπεια την αντίστοιχη μείωση του ποσοστού της συγκεκριμένης κατηγορίας επιχειρήσεων. Πίνακας 2.2.1. Κλαδική Κατανομή Πωλήσεων (2000-2002) (σε χιλ. ) Κλάδοι 2000 2001 2002 Αλλες προγραμματισμένες χερσαίες μεταφορές επιβατών 5.637,1 16.751,5 18.323,7 Εκμετάλλευση ταξί 722,4 699,7 396,4 Αλλες χερσαίες μεταφορές επιβατών 2.180,0 1.754,0 1.055,7 Οδική μεταφορά εμπορευμάτων 13.912,0 14.222,3 14.515,9 Μεταφορές μέσω αγωγών 0,0 0,0 0,0 Θαλάσσιες και ακτοπλοϊκές μεταφορές 0,0 0,0 0,0 Διακίνηση φορτίων 204,5 106,8 277,9 Αποθήκευση 0,0 0,0 0,0 Σύνολο 22.655,9 33.534,4 34.569,7 Πηγή : ΕΣΥΕ 18

3. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΠΡΩΤΟΓΕΝΟΥΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Όπως έχει ήδη αναφερθεί στο Νομό Σερρών, δεν λειτουργούν επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών 3PL, παρά μόνο συναφείς επιχειρηματικές μονάδες που δραστηριοποιούνται στους κλάδους των μεταφορών και παροχής ψυκτικών υπηρεσιών. Η έλλειψη αυτή έχει ως αποτέλεσμα τον προσανατολισμό της πρωτογενούς έρευνας αποκλειστικά στις συναφείς επιχειρήσεις. Η διεξαγωγή της πρωτογενούς έρευνας έχει ως στόχο αφ ενός τη διερεύνηση της λειτουργίας των εν λόγω επιχειρήσεων και, αφ ετέρου, τη διερεύνηση των προοπτικών και δυνατοτήτων ανάπτυξης υπηρεσιών logistics. Σημειώνεται επίσης ότι η έρευνα επικεντρώνεται σε ποιοτικά στοιχεία λειτουργίας των επιχειρήσεων και προοπτικών εξέλιξης του κλάδου και όχι σε ποσοτικά δεδομένα εξαιτίας του μικρού αριθμού των επιχειρήσεων, οι δε επιχειρήσεις της έρευνας επελέγησαν κατόπιν υπόδειξης του φορέα ανάθεσης. Για την πλειοψηφία των επιχειρήσεων το σύνολο των πελατών προέρχεται από την τοπική αγορά αφού η δραστηριότητα που αναπτύσσουν είναι η μεταφορά εμπορευμάτων από το Νομό Σερρών σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. Σε ελάχιστες περιπτώσεις συναντάται η πραγματοποίηση πωλήσεων σε άλλους Νομούς στην Ελλάδα, ενώ ανύπαρκτη είναι η διείσδυση στα Βαλκάνια. Η κατανομή της πελατείας των επιχειρήσεων δείχνει αφ ενός τον τοπικό χαρακτήρα (που οφείλεται και στο μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων) και, αφ ετέρου, την έλλειψη εξωστρέφειας των επιχειρήσεων, τουλάχιστον σε άλλους Νομούς της Ελλάδας. Επιπλέον, η περιορισμένη αυτή εμβέλεια των επιχειρήσεων στην δραστηριότητα τους αποτελεί αποτρεπτικό παράγοντα για τη δημιουργία επιχειρήσεων logistics. Η έλλειψη διείσδυσης σε γειτονικές χώρες οφείλεται στους εξής παράγοντες: Στις γειτονικές περιοχές το μεταφορικό κόστος είναι αρκετά χαμηλότερο σε σχέση με το αντίστοιχο κόστος στην εγχώρια αγορά με αποτέλεσμα οι 19

μεταφορικές επιχειρήσεις της Βουλγαρίας να έχουν συγκριτικό πλεονέκτημα για τις εισαγωγές και εξαγωγές. Το χαμηλό κόστος των αλλοδαπών μεταφορικών επιχειρήσεων έχει οδηγήσει στην επιλογή των συγκεκριμένων επιχειρήσεων και για την διανομή των προϊόντων στο εσωτερικό της Ελλάδας. Με αυτό τον τρόπο οι επιχειρήσεις του Νομού Σερρών αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσχέρειες στο να αναλάβουν το έργο της εσωτερικής διανομής των εισαγόμενων προϊόντων στην Ελλάδα. Ο τοπικός χαρακτήρας των επιχειρήσεων σε συνδυασμό με το μικρό μέσο μέγεθος τους, οδηγεί επίσης και στην έλλειψη σύγχρονων μεθόδων προώθησης. Πολύ μικρός αριθμός επιχειρήσεων δήλωσε ότι χρησιμοποιεί έστω και ένα τρόπο προσέλκυσης πελατών, με την πλειοψηφία να εστιάζεται σε παραδοσιακούς τρόπους (π.χ. κατάλογοι, διαφημιστικές πινακίδες) και σε ορισμένες περιπτώσεις να πραγματοποιείται προώθηση με επισκέψεις πωλητών κλπ. Στο διερευνούμενο τομέα υπηρεσιών, ο ανταγωνισμός εστιάζεται κυρίως στην τιμή. Συγκεκριμένα, το σύνολο σχεδόν των επιχειρήσεων αναφέρει πολύ υψηλή ένταση ανταγωνισμού στην τιμή, ενώ και η εξυπηρέτηση των πελατών (ακρίβεια δρομολογίων, κλπ) λαμβάνει σχεδόν εξίσου υψηλές τιμές. Στον τομέα της έκτασης του δικτύου διανομής σημειώνεται υψηλός ανταγωνισμός (σε μικρότερο ωστόσο βαθμό σε σχέση με την τιμή και την εξυπηρέτηση των επιχειρήσεων). Τέλος, στους τομείς της διαφοροποίησης προϊόντων και της ποιότητας υπηρεσιών σημειώνεται μέτρια ένταση ανταγωνισμού από το σύνολο των επιχειρήσεων της έρευνας. Αναφορικά με την κατανομή των ανταγωνιστών, αυτή προσδιορίζεται σε μεγάλο βαθμό και από τον τοπικό χαρακτήρα των επιχειρήσεων. Συγκεκριμένα, το μεγαλύτερο ποσοστό των επιχειρήσεων αναφέρει υψηλό ανταγωνισμό από τις ομοειδείς επιχειρήσεις του Νομού, ωστόσο, σημαντικό ποσοστό αναφέρει ανταγωνισμό και από επιχειρήσεις που έχουν έδρα σε άλλους Νομούς της Ελλάδας. Τα γραφεία μεταφορών 20