Ι ΡYMA ΙΕΘΝΩΝ ΝΟΜΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΟΥ ΗΛΙΑ ΚΡΙΣΠΗ ΚΑΙ Ρ. Α. ΣΑΜΑΡΑ-ΚΡΙΣΠΗ Αντώνης Μπρεδήμας Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών Οι Έλληνες διεθνολόγοι στην Ακαδημία του Διεθνούς Δικαίου της Χάγης (1924-2008) Μια αδιάλειπτη συμβολή στην επιστήμη του Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου 27
Οι Έλληνες διεθνολόγοι στην Ακαδημία του ιεθνούς ικαίου της Χάγης (1924-2008) Μια αδιάλειπτη συμβολή στην επιστήμη του ημοσίου ιεθνούς ικαίου
Ι ΡYMA ΙΕΘΝΩΝ ΝΟΜΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΟΥ ΗΛΙΑ ΚΡΙΣΠΗ ΚΑΙ Ρ. Α. ΣΑΜΑΡΑ-ΚΡΙΣΠΗ ΑΝΤΩΝΗΣ ΜΠΡΕ ΗΜΑΣ Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών Οι Έλληνες διεθνολόγοι στην Ακαδημία του ιεθνούς ικαίου της Χάγης (1924-2008) Μια αδιάλειπτη συμβολή στην επιστήμη του ημοσίου ιεθνούς ικαίου 2012
Ι ΡΥΜΑ ΙΕΘΝΩΝ ΝΟΜΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΟΥ ΗΛΙΑ ΚΡΙΣΠΗ και ρ. Α. ΣΑΜΑΡΑ-ΚΡΙΣΠΗ Οι Έλληνες διεθνολόγοι στην Ακαδημία του ιεθνούς ικαίου της Χάγης (1924-2008). Μια αδιάλειπτη συμβολή στην επιστήμη του ημοσίου ιεθνούς ικαίου FOUNDATION FOR INTERNATIONAL LEGAL STUDIES of Prof. ELIAS KRISPIS and Dr. A. SAMARA-KRISPI The Greek international law Scholars at the Hague Academy of International Law (1924-2008). A constant contribution to the Discipline of Public International Law Επιμέλεια ύλης του τεύχους: ρ. Αναστασία Σαμαρά-Κρίσπη Χορηγός: Ίδρυμα ιεθνών Νομικών Μελετών Sponsor: Foundation For International Legal Studies Aθήνα Ιπποκράτους 23-106 79 Αθήνα Τηλ.: (+30 210) 33.87.500, Fax: (+30 210) 33.90.075 Θεσσαλονίκη Φράγκων 1-546 26 Θεσσαλονίκη Τηλ.: (+30 2310) 535.381, Fax: (+30 2310) 546.812 Εθνικής Αμύνης 42-546 21 Θεσσαλονίκη Τηλ.: (+30 2310) 244.228, Fax: (+30 2310) 244.230 http://www.sakkoulas.gr email: info@sakkoulas.gr H πνευματική ιδιοκτησία αποκτάται χωρίς καμία διατύπωση και χωρίς την ανάγκη ρήτρας απαγορευτικής των προσβολών της. Επισημαίνεται πάντως ότι κατά το Ν. 2121/1993 και κατά τη Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με το Ν. 100/1975) απαγορεύεται η αναδημοσίευση και γενικά η αναπαραγωγή του παρόντος έργου, με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά, στο πρωτότυπο ή σε μετάφραση ή άλλη διασκευή, χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη και του συγγραφέα.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το ανά χείρας «έργο» αποτελεί «κατόρθωμα», που οφείλεται σε χαλκέντερη προσπάθεια του καθηγητή κ. Αντώνη Μπρεδήμα. Πιστεύεται ότι κάθε αναγνώστης του απευθύνει νοερώς θερμά συγχαρητήρια για την ωραία «ιδέα» και εκλεκτή εκτέλεσή της, ως επίσης ειλικρινείς ευχαριστίες για το απολαυστικό διάβασμα και για όφελος (γνώση) από αυτό. Η «σφαιρική περιγραφή» των δώδεκα μαθημάτων είναι ομολογουμένως εξαίρετη, αρίστη. Η δραστηριότητα της Ακαδημίας του ιεθνούς ικαίου της Χάγης (Académie de Droit International de la Haye), στα σχεδόν ογδόντα χρόνια της υπάρξεώς της (από το 1923), υπήρξε (και εξακολουθεί δραστηρίως να είναι), παράγων κολοσσιαίας προόδου της επιστήμης του διεθνούς δικαίου, δημοσίου και ιδιωτικού και των διεθνών σχέσεων. Η συμβολή Ελλήνων διεθνολόγων στο έργο της Ακαδημίας είναι σπουδαία. Τούτο μαρτυρείται από (απλή) ανάγνωση των μαθημάτων/παραδόσεων, όπως αποδίδονται εδώ από τον κ. Α. Μπρεδήμα, που, καταφανώς, διέθεσε πολύ χρόνο και πνευματικές δυνάμεις, σχετικώς. ώδεκα Έλληνες ασφαλώς συνέβαλαν με τις παραδόσεις τους στην πρόοδο του δημοσίου διεθνούς δικαίου και άλλοι ένδεκα, του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου. Επομένως, σωστά γράφεται στις «Συνθετικές παρατηρήσεις» ότι είναι «ιδιαίτερη η παρουσία των Ελλήνων διεθνολόγων στο διεθνές επιστημονικό γίγνεσθαι». Ηλίας Κρίσπης Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών
ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Το ανά χείρας πόνημα οφείλει την ύπαρξή του στη διαπίστωση ότι, πλην εξαιρέσεων, δεν υπάρχει κάποια σφαιρική αναφορά στα μαθήματα της Ακαδημίας του ιεθνούς ικαίου της Χάγης που διδάχθηκαν, ήδη από το 1924, από Έλληνες διεθνολόγους. Σημαντικά ονόματα της επιστήμης του ημόσιου ιεθνούς ικαίου έχουν «παρελάσει» στο «Recueil des Cours» της Ακαδημίας Νικόλαος Πολίτης, Ιωάννης Σπυρόπουλος και Στέλιος Σεφεριάδης προπολεμικά, ή, Κωνσταντίνος Ευσταθιάδης, Γιώργος Τενεκίδης, Εμμανουήλ Ρούκουνας, μεταπολεμικά, για να μνημονεύσω ορισμένους από αυτούς και έχουν συμβάλει στην εμπέδωση της εικόνας διεθνώς ότι οι Έλληνες «επαΐοντες» είναι παρόντες στις εξελίξεις του ημόσιου ιεθνούς ικαίου. Η παρούσα μελέτη δεν σκοπεύει να κρίνει τις θέσεις που υιοθετούνται στο πλαίσιο των μαθημάτων αυτών, πράγμα που θα ήταν και ανέφικτο, λόγω της ποικιλίας των θεμάτων και της μεγάλης έκτασής τους. Εκείνο το οποίο στοχεύει είναι να φέρει στο φως τα βασικά σημεία των εργασιών αυτών, αφήνοντας ενδεχόμενες κριτικές και συμπεράσματα στην κρίση των αναγνωστών. Είναι ένας στόχος που αποτελεί οφειλή των νεώτερων γενεών στις παλαιότερες. Αθήνα 10.10.2011 Αντ. Μπρεδήμας
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος... 7 Προλογικό σημείωμα... 9 Ι. Εισαγωγή... 13 ΙΙ. Τα μαθήματα... 17 ΑΝ ΡΕΑΣ ΑΝ ΡΕΑ ΗΣ (1876-1935)... 17 ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΟΛΙΤΗΣ (1872-1943)... 21 ΣΤΕΛΙΟΣ ΣΕΦΕΡΙΑ ΗΣ (1873-1951)... 25 (α) Η ανταλλαγή των πληθυσμών... 25 (β) Γενικές αρχές του διεθνούς δικαίου της ειρήνης (principes généraux du droit international de la paix)... 27 (γ) Το πρόβλημα της πρόσβασης των ιδιωτών σε διεθνή δικαιοδοτικά όργανα (le problème de l accès des particuliers à des juridictions internationales)... 30 ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΣ (1896-1972)... 33 ΜΕΓΑΛΟΣ ΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗΣ (Mégalos Caloyanni) (1869 - ;)... 36 ΜΙΧΑΗΛ ΕΝ ΙΑΣ (1899-1977)... 39 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΕΥΣΤΑΘΙΑ ΗΣ (1912-1979)... 42 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΕΝΕΚΙ ΗΣ (1910-1990)... 46 ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΒΑΛΤΙΚΟΣ (1918-2003)... 55 ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΡΟΥΚΟΥΝΑΣ (1933 -)... 62 ΑΡΓΥΡΗΣ ΦΑΤΟΥΡΟΣ (1932-2011)... 90 ΛΙΝΟΣ-Α. ΣΙΣΙΛΙΑΝΟΣ (1960 -)... 97 ΙΙΙ. Συνθετικές παρατηρήσεις... 111
12 Περιεχόμενα Παράρτημα (Βιογραφικά και Εργογραφία)... 113 Andréadès (André) (1876-1935)... 115 Politis, Nicolas-Socrate (1872-1943)... 117 Stelio Séfériadès (1873-1951)... 119 Jean Spiropoulos (1896-1972)... 121 Megalos Caloyanni (1869 - ;)... 122 Michel-Athanase Dendias (1899-1977)... 125 Constantin Th. Eustathiades (1912-1979)... 127 Georges Ténékidès (1910-1990)... 130 Nicolas Valticos (1918-2003)... 136 Emmanuel Roucounas (1933 -)... 140 Arghyrios A. Fatouros (1932-2011)... 145 Linos-Alexandre Sicilianos (1960 -)... 149