«Μέτρα και προτάσεις ενίσχυσης του ανταγωνισμού στον κλάδο αγοράς και εμπορίας πετρελαιοειδών σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 5 του ν. 703/1977 όπως ισχύει» Θέσεις και Απόψεις σε Δημόσια Διαβούλευση ΠΕΡΙΛΗΨΗ Αύγουστος 2008 - Αθήνα Ελληνική Δημοκρατία Επιτροπή Ανταγωνισμού 1
Η Επιτροπή Ανταγωνισμού μετά το πέρας της δημόσιας διαβούλευσης, η οποία ολοκληρώθηκε στις 27.6.2008 αναφορικά με την επανεξέταση και αξιολόγηση των επιπτώσεων της κανονιστικής παρέμβασης της Επιτροπής Ανταγωνισμού στον κλάδο αγοράς και εμπορίας πετρελαιοειδών σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 5 του ν. 703/1977, όπως ισχύει υποχρεούται να ανακοινώσει συγκεκριμένα διαρθρωτικά μέτρα ή μέτρα συμπεριφοράς τα οποία θεωρεί ότι είναι τα απολύτως αναγκαία και πρόσφορα σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητας, για τη δημιουργία συνθηκών αποτελεσματικού ανταγωνισμού στον εν λόγω κλάδο. Τα μέτρα, τα οποία είναι δυνατόν να επιβληθούν από την Επιτροπή Ανταγωνισμού, αναφέρονται κυρίως στην τήρηση της αρχής της διαφάνειας, της μη διακριτικής μεταχείρισης, του λογιστικού διαχωρισμού και της κοστοστρέφειας (αρχή βάσει της οποίας οι τιμές καθορίζονται με βάση το κόστος). Το κείμενο της δημόσιας διαβούλευσης αναφορικά με τα μέτρα και τις προτάσεις σχετικά με τη δημιουργία συνθηκών αποτελεσματικού ανταγωνισμού στις τρεις επιμέρους αγορές πετρελαιοειδών (διύλιση, χονδρική εμπορία και λιανική διάθεση), παρατίθεται αυτούσιο στον διαδικτυακό τόπο της Επιτροπής Ανταγωνισμού (http://www.epant.gr). Στη δημόσια διαβούλευση για τη λήψη μέτρων αποκατάστασης του ανταγωνισμού μπορεί να λαμβάνει μέρος οποιοδήποτε πρόσωπο, ανεξάρτητα από την επίκληση έννομου συμφέροντος. Η κατάθεση των απόψεων νομικού προσώπου που συμμετέχει στη διαβούλευση γίνεται από το νόμιμο εκπρόσωπο του. Όλες οι παρατηρήσεις και οι απόψεις όσων ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν στη διαβούλευση και να γνωστοποιήσουν τυχόν στοιχεία που διαθέτουν και τα οποία είναι χρήσιμα για τη διαμόρφωση της απόφασης της Επιτροπής Ανταγωνισμού είναι ευπρόσδεκτες. Η δημόσια διαβούλευση ξεκινά από 27-8-2008 και διαρκεί έως και 29-9- 2008. Οι ενδιαφερόμενοι καλούνται να υποβάλλουν τις παρατηρήσεις τους γραπτώς και επώνυμα στη διεύθυνση της Επιτροπής Ανταγωνισμού (Κότσικα 1 Α και Πατησίων, 104 34 Αθήνα) καθώς και ηλεκτρονικά (σε επεξεργάσιμη μορφή) στη διεύθυνση secretaryea@epant.gr μέχρι και τις 29-9-2008. Η Επιτροπή Ανταγωνισμού εκτιμά ότι πολλά από τα ζητήματα που τίθενται στο παρόν κείμενο της διαβούλευσης πιθανόν να απαιτούν από κάποιους την παροχή εμπιστευτικών πληροφοριών προς υποστήριξη των παρατηρήσεων τους. Οι συμμετέχοντες θα πρέπει να προσδιορίζουν σαφώς το τμήμα των απαντήσεων που είναι εμπιστευτικό και, εάν είναι εφικτό, να το παρέχουν σε χωριστό παράρτημα της απάντησης τους. Η Επιτροπή Ανταγωνισμού θα διαχειριστεί τις πληροφορίες αυτές ως αυστηρά εμπιστευτικές. Ελληνική Δημοκρατία Επιτροπή Ανταγωνισμού 2
Σημειώνεται ότι οποιεσδήποτε απαντήσεις πέραν της καταληκτικής ημερομηνίας ή/και τροποποιήσεις απαντήσεων στη δημόσια διαβούλευση δεν θα γίνονται δεκτές. Εποπτεία της αγοράς πετρελαιοειδών & ενημέρωση καταναλωτών Ως προς την εποπτεία της αγοράς πετρελαιοειδών και το ρόλο που διαδραματίζει η συστηματική παρακολούθηση των τιμών σε όλα τα στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας (διύλιση, χονδρική εμπορία και λιανική διάθεση), η Επιτροπή Ανταγωνισμού επισημαίνει ότι το υφιστάμενο σύστημα παρακολούθησης των τιμών παρουσιάζει ορισμένες αδυναμίες. Για το σκοπό αυτό, προτείνεται η συνολική αναθεώρηση της μεθοδολογίας από την αρμόδια διοικητική αρχή (Υπουργείο Ανάπτυξης). Η δημιουργία ενός Ολοκληρωμένου Πληροφοριακού Συστήματος Διύλισης και Εμπορίας Πετρελαιοειδών (ΟΠΣΔΕΠ), το οποίο θα περιλαμβάνει την απαιτούμενη πληροφόρηση (τιμές πετρελαιοειδών, κόστος κτήσης της πρώτης ύλης, γεωγραφική διαφοροποίηση τιμών, κ.λ.π) εκτιμάται ότι θα ενισχύσει τον έλεγχο και την συστηματική εποπτεία της αγοράς (market monitoring) με σημαντική συνεισφορά στην τόνωση των συνθηκών υγιούς ανταγωνισμού. Στην προσπάθεια ενίσχυσης του ανταγωνισμού στον κλάδο των πετρελαιοειδών, η Επιτροπή Ανταγωνισμού, προτείνει να δοθούν επιπρόσθετες αρμοδιότητες στη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (παρακολούθηση και διαχείριση του ΟΠΣΔΕΠ, ενημέρωση των καταναλωτών σχετικά με τον κλάδο των πετρελαιοειδών), οι οποίες θα συμβάλλουν στην αποτελεσματική εποπτεία της αγοράς πετρελαιοειδών τόσο σε ρυθμιστικό (ex ante), όσο και σε παρεμβατικό επίπεδο (ex post). Αναφορικά με την ενημέρωση των καταναλωτών, τονίζεται ότι το «παρατηρητήριο» λιανικών τιμών πώλησης υγρών καυσίμων (βενζίνες, πετρέλαιο κίνησης και θέρμανσης), το οποίο είναι αναρτημένο στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Ανάπτυξης προβάλλοντας τα τρία φθηνότερα πρατήρια υγρών καυσίμων ανά γεωγραφικό διαμέρισμα (Αττική-Πειραιάς, Θεσσαλονίκη και υπόλοιπη επικράτεια) και ανά τύπο καυσίμου κρίνεται ότι λειτουργεί στη σωστή κατεύθυνση ενημέρωσης του καταναλωτικού κοινού, ενώ παράλληλα δημιουργεί τάσεις όξυνσης του επιπέδου του ανταγωνισμού στον κλάδο των πετρελαιοειδών. Παρόλα αυτά, η Επιτροπή Ανταγωνισμού προτείνει την επέκταση της εν λόγω διαδικτυακής εφαρμογής και σε άλλες μορφές (χρήση κινητών τηλεφώνων, δημιουργία ειδικού τηλεφωνικού αριθμού ενημέρωσης, teletext, κ.λ.π) έτσι ώστε να μπορούν όλες οι πληθυσμιακές ομάδες να έχουν πρόσβαση στα εν λόγω στοιχεία και να λάβουν την απαιτούμενη πληροφόρηση αναφορικά με το ύψος των τιμών των υγρών καυσίμων. Ελληνική Δημοκρατία Επιτροπή Ανταγωνισμού 3
Η Αγορά Διύλισης (Αγορά 1) Αποθέματα ασφαλείας Στην αγορά της διύλισης, προκειμένου να αρθούν σημαντικοί περιορισμοί που σχετίζονται με τη στενότητα και την αδειοδότηση των αποθηκευτικών χώρων προτείνεται η ίδρυση ειδικού φορέα τήρησης των αποθεμάτων ασφαλείας κατά τα πρότυπα ορισμένων άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Η θεσμική αυτή ρύθμιση θα βοηθήσει σημαντικά στην τόνωση του επιπέδου του ανταγωνισμού καθώς θα πραγματοποιούνται εισαγωγές πετρελαιοειδών σε μακροχρόνια και σταθερή βάση (term contracts) και όχι ευκαιριακά (spot φορτία). Τιμολογιακή πολιτική εταιρειών διύλισης Αναφορικά με το ζήτημα της διαφάνειας στην τιμολόγηση των εταιρειών εμπορίας και των μεγάλων τελικών καταναλωτών από τις εγχώριες εταιρείες διύλισης, η Επιτροπή Ανταγωνισμού εκτιμά ότι θα πρέπει να είναι εφικτή η ανάλυση των στοιχείων κόστους που εμπεριέχει η προσαύξηση επί της βασικής τιμής διυλιστηρίου (κόστος αποθεμάτων ασφαλείας, κόστος αργού, κ.λ.π). Με τον τρόπο αυτό εκτιμάται ότι θα προαχθεί ο υγιής ανταγωνισμός και θα επέλθει μεσοπρόθεσμα μείωση των τιμών των πετρελαιοειδών στο βαθμό που θα εξαλειφθεί η αδιαφάνεια ως προς την τιμολόγηση των πετρελαιοειδών. Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η τιμολογιακή πολιτική των εταιρειών διύλισης απέναντι στα ανεξάρτητα πρατήρια (Α.Π), δεν θα πρέπει να καθιστά άνευ αντικειμένου τη νομοθετική πρόβλεψη περί απευθείας πρόσβασης αυτών των πρατηρίων στα διυλιστήρια. Ελληνική Δημοκρατία Επιτροπή Ανταγωνισμού 4
Η Αγορά Χονδρικής Εμπορίας (Αγορά 2) Τιμολογιακή & εκπτωτική πολιτική εταιρειών εμπορίας Στην αγορά χονδρικής, τα κυριότερα προβλήματα εντοπίζονται στην εκπτωτική πολιτική των εταιρειών εμπορίας. Οι σημαντικές αποκλίσεις στο ύψος της τιμής των υγρών καυσίμων ανά νομό αλλά και ανά πρατήριο, οι οποίες δεν μπορούν να αποδοθούν σε διαφορές στο κόστος μεταφοράς ή σε άλλους παράγοντες της αγοράς, ενισχύονται σε μεγάλο βαθμό από τη χορήγηση των «υποστηρικτικών» εκπτώσεων (price support) εκ μέρους των εταιρειών εμπορίας. Η κατάργηση των «υποστηρικτικών» εκπτώσεων, οι οποίες λειτουργούν ουσιαστικά ως εργαλείο έμμεσου καθορισμού της τιμής λιανικής, η αποφυγή διακριτικής μεταχείρισης, αναφορικά με την κλίμακα και το ύψος των απολογιστικών εκπτώσεων σε όλη την ελληνική επικράτεια μέσω των κάθετων συμφωνιών, αλλά και η ρητή αναγραφή της διάρκειας των χορηγούμενων εκπτώσεων στα τιμολόγια των εταιρειών εμπορίας προς τους πρατηριούχους, εκτιμάται ότι θα ενισχύσουν το επίπεδο του ανταγωνισμού, ενώ θα εξαλείψουν τα φαινόμενα αδιαφάνειας και διακριτικής μεταχείρισης που παρατηρούνται στην αγορά χονδρικής εμπορίας. Τέλος, τονίζεται ότι η εξόφληση των ποσών πιθανών επενδύσεων που πραγματοποιούνται από τις εταιρείες εμπορίας προς τους πρατηριούχους (αντλίες, στέγαστρα, λοιπές επενδύσεις) δεν θα πρέπει να συνδέεται με τη χορήγηση εκπτώσεων επί των ονομαστικών τιμών πώλησης των υγρών καυσίμων. Διακίνηση πετρελαιοειδών με ΔΧΒ και ΙΧΒ αυτοκίνητα Ως προς τη διακίνηση των υγρών καυσίμων, η Επιτροπή Ανταγωνισμού επισημαίνει ότι ο καθορισμός από την Πολιτεία (με ΚΥΑ) των κατώτατων ορίων κομίστρου για τη μεταφορά των υγρών καυσίμων με ΔΧΒ αυτοκίνητα, δεν συμβιβάζεται με τους κανόνες του ελεύθερου ανταγωνισμού. Ως εκ τούτου, προτείνεται η άμεση κατάργηση των κατώτατων κομίστρων στα ΔΧΒ. Αναφορικά με το περιοριστικό νομοθετικό καθεστώς που επικρατεί στη διακίνηση πετρελαιοειδών από ΙΧΒ, η Επιτροπή Ανταγωνισμού, προτείνει την πλήρη άρση των περιορισμών στην έκδοση νέων αδειών ΙΧΒ, έτσι ώστε οι εταιρείες χονδρικής, αλλά και οι επιχειρήσεις λιανικής εμπορίας (πρατηριούχοι) ανεξαρτήτου μεγέθους και δυναμικότητας να έχουν στην κατοχή τους ικανό στόλο βυτιοφόρων με σκοπό την άμεση και αδιάλειπτη εξυπηρέτηση των πελατών τους ανά πάσα στιγμή ανεξάρτητα από τις ειδικές συνθήκες που επικρατούν (απεργία ΔΧΒ). Ελληνική Δημοκρατία Επιτροπή Ανταγωνισμού 5
Η Αγορά Λιανικής Διάθεσης (Αγορά 3) Ωράριο πρατηρίων υγρών καυσίμων Ένα άλλο σημαντικό μέτρο προς την κατεύθυνση ενίσχυσης του ανταγωνισμού στην αγορά λιανικής, είναι η απελευθέρωση του ωραρίου λειτουργίας των πρατηρίων υγρών καυσίμων. Προς το σκοπό αυτό, η Επιτροπή Ανταγωνισμού, προτείνει την σε εθελοντική βάση χρήση της πλήρους απελευθέρωσης του ωραρίου λειτουργίας των πρατηρίων υγρών καυσίμων με παράλληλη ισχύ του υπάρχοντος καθεστώτος υποχρεωτικής εκ περιτροπής διανυκτέρευσης συγκεκριμένου αριθμού πρατηρίων υγρών καυσίμων ανά νομό μετά το πέρας του ισχύοντος σήμερα κανονικού ωραρίου (συμπεριλαμβανομένου και των Κυριακών και λοιπών αργιών). Για τη διευκόλυνση εφαρμογής του μέτρου προτείνεται η έγκριση εγκατάστασης αυτόματων αντλιών πώλησης στα νόμιμα λειτουργούντα πρατήρια υγρών καυσίμων και μετά το πέρας του ημερήσιου ωραρίου λειτουργίας. Ειδικά για τα νησιά, την θερινή περίοδο (Μάιος- Σεπτέμβριος) η πλήρης απελευθέρωση του ωραρίου λειτουργίας κρίνεται απαραίτητη. Όροι πρόσβασης σε νεοεισερχόμενες επιχειρήσεις Στην προσπάθεια ενίσχυσης του επιπέδου ανταγωνισμού στην αγορά της λιανικής πώλησης, η Γενική Διεύθυνση Ανταγωνισμού προτείνει την αναθεώρηση της κείμενης νομοθεσίας που αφορά στην αδειοδότηση και τους όρους λειτουργίας των πρατηρίων υγρών καυσίμων με σκοπό την άρση συγκεκριμένων θεσμικών περιορισμών τα οποία λειτουργούν παράλληλα ως εμπόδια εισόδου σε δυνητικούς ανταγωνιστές των επιχειρήσεων λιανικής εμπορίας (υπεραγορές) που επιθυμούν να εισέλθουν στην αγορά της λιανικής πώλησης. Η κατάλληλη τροποποίηση του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου σε συνδυασμό με την θέσπιση αυστηρότερων περιβαλλοντικών μέτρων για τη λειτουργία των πρατηρίων υγρών καυσίμων (θέματα ασφάλειας), εκτιμάται ότι θα ενισχύσει το επίπεδο ανταγωνισμού στην αγορά της λιανικής πώλησης με θετικές επιπτώσεις στον τελικό καταναλωτή. Σημειώνεται ότι η προτεινόμενη τροποποίηση θα αφορά σε όλους όσους επιθυμούν να εισέλθουν στην αγορά της λιανικής πώλησης Η δραστηριοποίηση μεγάλων ομίλων υπεραγορών κυρίως στη Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο έχει επιφέρει σημαντικά αποτέλεσμα στην ένταση του ανταγωνισμού στο στάδιο της λιανικής με πτωτικές επιπτώσεις στην τιμή αντλίας των υγρών καυσίμων. Ελληνική Δημοκρατία Επιτροπή Ανταγωνισμού 6
Καθεστώς ανταγωνισμού στους αυτοκινητόδρομους Αναφορικά με την ύπαρξη καταχρηστικών όρων στις συμβάσεις των πρατηρίων που βρίσκονται εντός της εθνικής οδού (Π.Α.Θ.Ε) με το Ταμείο Εθνικής Οδοποιίας (Τ.Ε.Ο) ή τους διαχειριστές των αυτοκινητόδρομων, προτείνεται να απαλειφθούν οι όροι που ορίζουν τα ενοίκια σε μορφή ποσοστού επί του τζίρου και ποσοστού επί των διαφημίσεων. Επίσης, προτείνεται να τροποποιηθούν οι όροι για την ετήσια αύξηση του ενοικίου, η οποία πλέον θα καθορίζεται σύμφωνα με το ποσοστό πληθωρισμού που ανακοινώνει η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία (Ε.Σ.Υ.Ε). Ένα σημαντικό μέτρο με σκοπό τη διαφάνεια όσον αφορά στις τιμές των υγρών καυσίμων κατά μήκος της ΠΑΘΕ, είναι η τοποθέτηση ειδικών ηλεκτρονικών πινάκων σε συγκεκριμένα γεωγραφικά σημεία και σε σταθερή απόσταση μεταξύ τους. Οι πίνακες αυτοί θα πληροφορούν τους διακινούμενους οδηγούς τουλάχιστον στα επόμενα δύο πρατήρια της ΠΑΘΕ για τη λιανική τιμή πώλησης των υγρών καυσίμων (απλής αμόλυβδης βενζίνης και πετρελαίου κίνησης) και τη χιλιομετρική απόσταση από αυτά. Συστήματα ελέγχου εισροών-εκροών Για την άρση των στρεβλώσεων του ανταγωνισμού στην αγορά της λιανικής εμπορίας, η Γενική Διεύθυνση Ανταγωνισμού προτείνει την εγκατάσταση ολοκληρωμένων ηλεκτρονικών συστημάτων εισροών-εκροών, τα οποία θα είναι συνδεδεμένα με τις αντλίες παροχής καυσίμων των πρατηρίων. Μέσω αυτών των συστημάτων θα επιτυγχάνεται ο έλεγχος τόσο των πρατηριούχων και των εταιρειών εμπορίας, αλλά και των βυτιοφορέων, οι οποίοι διακινούν τα πετρελαιοειδή, ενώ παράλληλα θα εντοπίζονται οι οφειλούμενες σε διαφορές θερμοκρασίας αυξομειώσεις του όγκου των καυσίμων. Με την επιβολή του συγκεκριμένου μέτρου, το οποίο ήδη εφαρμόζεται σε ορισμένα πρατήρια υγρών καυσίμων, θα επιτυγχάνεται μεταξύ των άλλων ο καθημερινός έλεγχος της ποιότητας και ποσότητας των παραδιδόμενων υγρών καυσίμων, ενώ ταυτόχρονα εκτιμάται ότι θα περιορισθεί το παράνομο εμπόριο (λαθρεμπόριο, νοθεία), γεγονός που θα επιτρέψει τη συστηματική καταγραφή των τιμών λιανικής. Μέχρι να εφαρμοσθεί το ως άνω σύστημα, προτείνεται οπωσδήποτε η εγκατάσταση και χρήση ταμειακών μηχανών για πώληση υγρών καυσίμων στα πρατήρια. Ελληνική Δημοκρατία Επιτροπή Ανταγωνισμού 7