Ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Κύπρο: διαδικασίες και προεκτάσεις

Ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Κύπρο: διαδικασίες και προεκτάσεις Λουκά Παναγιώτης Πανεπιστήμιο Frederick & Νεοφύτου Λεύκιος Πανεπιστήμιο Λευκωσίας Περίληψη Η επέκταση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Κύπρο, με την εφαρμογή του Περί Ιδιωτικών Πανεπιστημίων Νόμου του 2005, μπορεί να νοηθεί ως μια στρατηγική συμμαχία μεταξύ του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα για την μεγιστοποίηση της παροχής εκπαιδευτικών ευκαιριών, την προαγωγή της έρευνας, την ανταπόκριση σε τρέχουσες κοινωνικοοικονομικές ανάγκες και την αποφυγή της μετανάστευσης ειδικευμένων επαγγελματιών (brain drain). Ο νόμος του 2005 έθεσε τα θεμέλια δια των οποίων η επέκταση της παροχής της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης θα γίνεται χωρίς εκπτώσεις στην ποιότητα. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι οι διαδικασίες αξιολόγησης διασφάλισαν σε μεγάλο βαθμό την ποιότητα των σπουδών, στηρίχθηκαν στη λογική του κράτους ως ανταγωνιστή, ελεγκτή και τοποτηρητή και όχι ως συνεταίρου. Με δεδομένο ότι στις μέρες μας η ανώτερη εκπαίδευση είναι πλέον βασικό αγαθό, το κράτος οφείλει να το παρέχει ισότιμα και σταθεί δίπλα και όχι απέναντι από τα ιδιωτικά πανεπιστήμια. Στη βάση τούτων, το παρών άρθρο παρουσιάζει τις διαδικασίες που ακολουθήθηκαν για την ίδρυση των πρώτων ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Κύπρο θέτοντας παράλληλα ποικίλους προβληματισμούς που αφορούν στην έννοια της ισότητας των εκπαιδευτικών ευκαιριών για τους φοιτητές του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα. Εισαγωγή Η μαζικοποίηση της Ανώτερης Εκπαίδευσης που παρατηρείται στις μέρες μας αποτελεί ιστορική αναγκαιότητα. Κατά το δεύτερο μισό του 20 ου αιώνα η ανώτερη εκπαίδευση ενισχύθηκε παγκοσμίως σε μέγεθος και σε σημασία ώστε να ικανοποιηθούν αναδυόμενες κοινωνικές, οικονομικές και τεχνολογικές ανάγκες. Περισσότεροι νέοι επιζητούσαν πρόσβαση σε ανώτερη εκπαίδευση, περισσότεροι εργοδότες επιζητούσαν κατάλληλα καταρτισμένους αποφοίτους πανεπιστημίων και περισσότερες χώρες επιζητούσαν την επέκταση της ανώτερης εκπαίδευσης ως καταλύτη ανάπτυξης (Sommers, 2004). Ενδεικτικά, στις αρχές της δεκαετίας του 1990 το 58% των Κυπρίων αποφοίτων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης συνέχιζε τις σπουδές του σε ιδρύματα ανώτερης εκπαίδευσης, ενώ στο τέλος της δεκαετίας του 2010 το 81% (Στατιστική Υπηρεσία, 2010). Η Κύπρος, ανεξάρτητο κράτος από το 1960, απέκτησε το πρώτο δημόσιο πανεπιστήμιο, το Πανεπιστήμιο Κύπρου, το 1992, ενώ απέκτησε και άλλα δύο δημόσια πανεπιστήμια, το Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου και το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου το 2006 και το 2007, αντίστοιχα. Από το 1960 λειτουργούσαν όμως μη πανεπιστημιακά ιδρύματα ανώτερης εκπαίδευσης, δημόσια και ιδιωτικά. Οι ανάγκες για ανώτερη εκπαίδευση ήταν μεγαλύτερες, γεγονός που οδηγούσε τους Κύπριους φοιτητές να σπουδάζουν κυρίως στην Ελλάδα, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το 1992 το 41% των Κυπρίων φοιτητών σπούδαζε στο εξωτερικό, ενώ μόνο το 69% στην Κύπρο. Το 2008 τα ποσοστά αυτά διαφοροποιήθηκαν, αφού το 55% των Κυπρίων φοιτητών σπούδαζε στο εξωτερικό, ενώ μόνο το 45% στην Κύπρο (Στατιστική Υπηρεσία, 2010). 552

Η ιδιωτική τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Κύπρο από το 1960 μέχρι το 2007 Μέσα σε αυτό το σκηνικό ο ιδιωτικός τομέας ανέλαβε πρωτοβουλίες για να καλύψει τις μεγάλες ανάγκες για τριτοβάθμια εκπαίδευση. Από το 1980 ιδιωτικές σχολές τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (ΙΣΤΕ) ξεκίνησαν τη λειτουργία τους παρέχοντας σε φοιτητές τη δυνατότητα απόκτησης τίτλου σπουδών από ιδρύματα του εξωτερικού, μετά από μερική φοίτηση στην Κύπρο. Οι εγγεγραμμένοι φοιτητές στα ιδρύματα αυτά ήταν περίπου 1000 (Στατιστική Υπηρεσία, 2007α). Κατά την αρχική αυτή περίοδο απουσίαζε οποιαδήποτε νομοθετική ρύθμιση για την ίδρυση, τη λειτουργία και τον έλεγχο των ιδρυμάτων αυτών. Το 1996 αποτέλεσε τη χρονιά κατά την οποία τέθηκε σε ισχύ ο περί Σχολών Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης Νόμος (Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, 2011), με τον οποίο ρυθμίστηκε η ίδρυση, η λειτουργία και ο έλεγχος των ΙΣΤΕ. Κύρια πρόνοια του Νόμου ήταν η σύσταση Συμβουλευτικής Επιτροπής Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης (ΣΕΤΕ) που υποβάλει εισηγήσεις στον Υπουργό Παιδείας και Πολιτισμού για την ίδρυση νέων ΙΣΤΕ και την εγγραφή νέων προγραμμάτων σπουδών. Οι ΙΣΤΕ προσφέρουν προπτυχιακά προγράμματα σπουδών (απόκτηση Πιστοποιητικών, Διπλωμάτων, Ανώτερων Διπλωμάτων και Πτυχίων), αλλά και μεταπτυχιακών προγραμμάτων (απόκτηση Μάστερ). Μία άλλη πρόνοια του Νόμου ήταν η θεσμοθέτηση εθελοντικής διαδικασίας αξιολόγησης και πιστοποίησης των προγραμμάτων των ΙΣΤΕ. Η διαδικασία τέθηκε υπό τον έλεγχο του Συμβουλίου Εκπαιδευτικής Αξιολόγησης-Πιστοποίησης (ΣΕΚΑΠ) που διορίζεται από το Υπουργικό Συμβούλιο της Κυπριακής Δημοκρατίας. Μέλη του ΣΕΚΑΠ διορίζονται εγνωσμένου κύρους ακαδημαϊκοί με θέσεις σε υψηλές βαθμίδες σε πανεπιστήμια. Κατά το 2011 λειτουργούσαν στην Κύπρο 30 ΙΣΤΕ, από τις οποίες οι 26 πρόσφεραν συνολικά 161 αξιολογημένα-πιστοποιημένα προγράμματα σπουδών (ΣΕΚΑΠ, 2011). Τα 55 από αυτά τα προγράμματα ήταν επιπέδου Πτυχίου ή Μάστερ (ΣΕΚΑΠ, 2011). Στις ΙΣΤΕ φοιτούσαν την ίδια χρονιά περίπου 12 000 φοιτητές. Το γεγονός αυτό φανερώνει την άνθιση της ιδιωτικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Κύπρο, αφού ο αντίστοιχος αριθμός το 1980 ήταν μόνο σχεδόν 1000 (Στατιστική Υπηρεσία, 2007). Θέσπιση νομοθετικού πλαισίου για ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων Το μέγεθος κάποιων ΙΣΤΕ ως προς τον αριθμό προγραμμάτων σπουδών και τον αριθμό των φοιτητών πυροδότησε ένα κοινωνικό διάλογο για την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων. Ως αποτέλεσμα θεσπίστηκε ο Περί Ιδιωτικών Πανεπιστημίων Νόμος του 2005 (ΕΑΙΠ, 2006). Ο Νόμος αυτός προνοούσε ίδρυση και λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Κύπρο, με συγκεκριμένες προδιαγραφές και καθορισμένη αποστολή. Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια αποκτούσαν, σύμφωνα με το Νόμο, νομική προσωπικότητα με την εγγραφή τους στο Μητρώο Πανεπιστημίων του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού. Ο Νόμος επέτρεπε τη δημιουργία κερδοσκοπικού ή μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα ιδρύματα που αποσκοπούσαν στην προαγωγή της επιστήμης, της γνώσης, της μάθησης και της παιδείας, μέσω της διδασκαλίας και της έρευνας προς όφελος του κοινωνικού συνόλου. Περαιτέρω, σκοποί ενός ιδιωτικού πανεπιστημίου καθορίστηκαν η καλλιέργεια, η διάχυση, η εφαρμογή και η διεπιστημονική ανταλλαγή γνώσεων, καθώς και η παροχή υψηλής ποιότητας εκπαίδευσης με διεθνή 553

αναγνώριση. Οι πιο πάνω σκοποί θα επιτυγχάνονταν μέσω: (α) δημιουργίας αυτοτελούς διοικητικής και ακαδημαϊκής οντότητας, που θα διασφάλιζε την ελεύθερη και δημοκρατική λειτουργία των ακαδημαϊκών διαδικασιών, (β) την παροχή στις αρμόδιες κρατικές αρχές και προς τους εμπλεκόμενους φορείς, υπεύθυνης λογοδότησης προς τις αρμόδιες αρχές, (γ) ενθάρρυνσης και τη διευκόλυνσης της έρευνας, (δ) της σύνδεσης της εκπαίδευσης με την κοινωνία και την οικονομία, (ε) τη διεθνή παρουσία και την προβολή του πανεπιστημίου, (στ) τη συνεργασία με ερευνητικά και εκπαιδευτικά κέντρα για την προαγωγή της ευρωπαϊκής συνεργασίας και κατανόησης μέσω της εκπαίδευσης, και (ζ) τη διασφάλιση της ακαδημαϊκής ελευθερίας και της ελεύθερης ακαδημαϊκής αναζήτησης. Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια μπορούσαν να ιδρυθούν εφόσον η ακαδημαϊκή και διοικητική τους δομή ακολουθούσε αυτήν των δημόσιων πανεπιστημίων. Σύμφωνα με το Νόμο, κάθε προτεινόμενο πανεπιστήμιο πρέπει να αποτελείται από τρεις τουλάχιστον Σχολές. Το Συμβούλιο του Πανεπιστημίου επιλαμβάνεται όλων των θεμάτων που άπτονταν της λειτουργίας του πανεπιστημίου και έχει την αρμοδιότητα της επικύρωσης των αποφάσεων του άλλου ανώτατου θεσμικού οργάνου, της Συγκλήτου. Η Σύγκλητος έχει αρμοδιότητα επί των ακαδημαϊκών θεμάτων. Του Συμβουλίου του Πανεπιστημίου προΐσταται ο Πρόεδρος, ενώ της Συγκλήτου ο Πρύτανης, ο οποίος εκλέγεται από τα μέλη του ακαδημαϊκού προσωπικού. Τα υπόλοιπα θεσμικά σώματα του πανεπιστημίου ήταν οι Σχολές, οι οποίες υποδιαιρούνταν σε Τμήμα. Οι Σχολές και τα Τμήματα, σύμφωνα με το Νόμο, έχουν Συμβούλια στα οποία συμμετέχουν τα μέλη του ακαδημαϊκού προσωπικού και αιρετοί φοιτητές. Στα Συμβούλια Σχολών προΐσταται ο Κοσμήτορας, ενώ στα Συμβούλια Τμημάτων ο Πρόεδρος. Στο ακαδημαϊκό προσωπικό των ιδιωτικών πανεπιστημίων, σύμφωνα με το Νόμο, περιλαμβάνεται το Διδακτικό Ερευνητικό Προσωπικό (ΔΕΠ). Τα μέλη ΔΕΠ κατέχουν διδακτορικό τίτλο και απασχολούνται σε πλήρη βάση στη διδασκαλία και την έρευνα. Στο Νόμο καθορίζεται ότι τα προσόντα των μελών ΔΕΠ, ο τρόπος επιλογής τους και οι όροι υπηρεσίας και ανέλιξής τους είναι αντίστοιχα με τα διεθνή πρότυπα και τα ισχύοντα στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και διαβαθμίζονται ιεραρχικά σε καθηγητές, αναπληρωτές καθηγητές, επίκουρους καθηγητές και λέκτορες. Η αίτηση για ίδρυση και λειτουργία ιδιωτικού πανεπιστημίου προνοείται ότι πρέπει να περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα: (α) προτεινόμενο Καταστατικό Χάρτη, (β) Προσωρινή Διοικούσα Επιτροπή, (γ) περιγραφή της ακίνητης ιδιοκτησίας και των εγκαταστάσεων και των νομικών διευθετήσεων για την κατοχή τους, (δ) προβλεπόμενο συνολικό αριθμό φοιτητών (ανώτερος των 1000, πέραν των 250 φοιτητών στο πρώτο έτος σπουδών), (ε) σχέδιο ανάπτυξης, (στ) μελέτη βιωσιμότητας, (ζ) ύψος των διδάκτρων, (η) λεπτομέρειες για τις προτεινόμενες Σχολές, και (θ) αριθμό διδακτικού, διοικητικού και λοιπού προσωπικού, το σύστημα μισθοδοσίας και τα καθήκοντά του. Η αξιολόγηση αιτήσεων για ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων ανατέθηκε στην Επιτροπή Αξιολόγησης Ιδιωτικών Πανεπιστημίων (ΕΑΙΠ), η οποία διορίστηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο της Κυπριακής Δημοκρατίας στις αρχές του 2006. Με βάση το Νόμο, ο Πρόεδρος και δύο μέλη της ΕΑΙΠ προέρχονταν από το ΣΕΚΑΠ. Την 554

επταμελή Επιτροπή συμπλήρωναν άλλοι τέσσερις καθηγητές πανεπιστημίου από τρεις διαφορετικές χώρες. Η πρώτη σύνθεση της ΕΑΙΠ περιλάμβανε Κύπριους ακαδημαϊκούς που είχαν θητεύσει ως Πρυτάνεις, Αντιπρυτάνεις, ή Κοσμήτορες Σχολών σε πανεπιστήμια της Κύπρου, της Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών. Με βάση το Νόμο, αιτήσεις για ίδρυση και λειτουργία ιδιωτικού πανεπιστημίου μπορούσαν να υποβληθούν στον Υπουργό Παιδείας και Πολιτισμού από νομικά μόνο πρόσωπα και στη συνέχεια διαβιβάζονταν στην ΕΑΙΠ για εξέταση. Η εξέταση των αιτήσεων από την ΕΑΙΠ γίνονταν με τη συνδρομή Ομάδων Ειδικών που διορίζονταν από την ΕΑΙΠ με προκαθορισμένους όρους εντολής. Η διαδικασία εξέτασης μιας αίτησης γίνεται σε τρία στάδια. Στο πρώτο στάδιο το προτεινόμενο ιδιωτικό πανεπιστήμιο ιδρύεται και εγγράφεται στο Μητρώο, αποκτώντας νομική υπόσταση. Στο δεύτερο στάδιο, το νεοϊδρυθέν πανεπιστήμιο, προχωρεί σε ενέργειες για να λειτουργήσει και να δεχθεί φοιτητές και αποκτούσε Αρχική Άδεια Λειτουργίας με ισχύ τεσσάρων ετών. Στο τρίτο στάδιο, το εν λειτουργία ιδιωτικό πανεπιστήμιο αποκτούσε μόνιμη Άδεια Λειτουργίας, αφού υπέβαλλε Έκθεση στον Υπουργό Παιδείας και Πολιτισμού για την πρόοδο που είχε επιτελεστεί. Σε όλα τα στάδια η τελική απόφαση λαμβανόταν από το Υπουργικό Συμβούλιο, ενδεικτικό της σημασίας που αποδόθηκε από την Κυπριακή πολιτεία στο νέο αυτό θεσμό. Εξέταση των πρώτων αιτήσεων για ίδρυση και λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων Μετά την ψήφιση του Περί Ιδιωτικών Πανεπιστημίων Νόμου, τέσσερεις ΙΣΤΕ υπέβαλαν αίτηση για μετεξέλιξη σε ιδιωτικό πανεπιστήμιο, οι τρεις για κερδοσκοπικού και η μία για μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα (ΕΑΙΠ, 2011). Οι αιτήσεις αυτές διαβιβάστηκαν στην ΕΑΙΠ που τις εξέτασε ταυτόχρονα. Η εξέταση των αιτήσεων ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο του 2007. Η εξέταση των αιτήσεων έγινε με τη συνδρομή δέκα Ομάδων Ειδικών (ΕΑΙΠ, 2007α). Στις Ομάδες Ειδικών μετείχαν 45 μέλη, στην πλειονότητά τους ακαδημαϊκοί. Οι Ειδικοί αυτοί προέρχονταν κατά κύριο λόγο από την Ελλάδα (44%), την Κύπρο (20%), την Ευρώπη (18%) και τις Ηνωμένες Πολιτείες (18%) (ΕΑΙΠ, 2007β). Οι Ομάδες αυτές πραγματοποίησαν επί τόπου επισκέψεις στα προτεινόμενα πανεπιστήμια, είχαν συναντήσεις με τις Προσωρινές Διοικούσες Επιτροπές και το προτεινόμενο Ακαδημαϊκό και Διοικητικό Προσωπικό. Η διαδικασία αυτή διήρκησε από τον Ιανουάριο μέχρι τον Μάιο του 2007. Η Ομάδα Δομών ήταν αρμόδια να εξετάσει σε ιδρυματικό επίπεδο τις προτεινόμενες δομές διοίκησης, οικονομικής διαχείρισης, και ακαδημαϊκής αυτοτέλειας. Η Ομάδα Φοιτητικής Μέριμνας ήταν αρμόδια να εξετάσει όλες τις πτυχές των προνοιών της φοιτητικής μέριμνας και της ευρύτερης στήριξης των φοιτητών. Η Ομάδα Υποδομών ήταν αρμόδια να εξετάσει τις κτηριακές υποδομές, τον εξοπλισμό, τη βιβλιοθήκη, τα εργαστήρια και τις λοιπές μαθησιακές υποδομές (ΕΑΙΠ, 2007α). Σε αυτές τις Ομάδες Ειδικών μετείχαν και τεχνοκράτες. Άλλες επτά Ομάδες Ειδικών ήταν επιφορτισμένες με την εξέταση των προτεινόμενων σχολών και προγραμμάτων σπουδών. Το Σεπτέμβριο του 2007 ανακοινώθηκε από το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού και την ΕΑΙΠ η θετική αξιολόγηση τριών από τις τέσσερεις αιτήσεις και η εγγραφή 555

τριών νέων ιδιωτικών πανεπιστημίων στο Μητρώο Πανεπιστημίων (ΕΑΙΠ, 2007γ). Στα Πανεπιστήμια αυτά εγκρίθηκαν συγκεκριμένες σχολές και προγράμματα σπουδών που θα μπορούσαν να προσφέρουν. Τα προγράμματα αυτά ήταν κυρίως προγράμματα που οι ΙΣΤΕ, από τις οποίες προήλθαν, είχαν ήδη υποβάλει επιτυχώς σε διαδικασία αξιολόγησης πιστοποίησης, μέσω του ΣΕΚΑΠ. Λόγω του ότι τα τρία νέα πανεπιστήμια λειτουργούσαν ήδη ως ΙΣΤΕ, απέκτησαν από την 1 η Οκτωβρίου 2007 και Αρχική Άδεια Λειτουργίας. Στα ιδιωτικά αυτά πανεπιστήμια, πέρα από τις εγγραφές πρωτοετών φοιτητών, υπήρξαν και οι μετεγγραφές φοιτητών προερχόμενων από τις προϋπάρχουσες ΙΣΤΕ, δηλαδή τα κολέγια που εξελίχθηκαν σε πανεπιστήμια. Συνολικά, στα τρία αυτά πανεπιστήμια λειτουργούσαν 14 Σχολές που πρόσφεραν 65 προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών. Τα Πανεπιστήμια αυτά συμπλήρωσαν την 1 η Οκτωβρίου 2011 τέσσερα χρόνια λειτουργίας και αναμένεται η Πολιτεία να χορηγήσει σε αυτά Άδεια Λειτουργίας. Θεωρητικές προεκτάσεις της διαδικασίας αξιολόγησης και πιστοποίησης των πρώτων ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Κύπρο Η διαδικασία της αναγνώρισης των ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Κύπρο, απηχεί την προσπάθεια ικανοποίησης των αναγκών της κοινωνίας για ανώτερη εκπαίδευση. Απηχεί επίσης μια εμπρόθετη προσπάθεια υπέρβασης του φραγμού που τίθεται από το «numerus clausus» και τον περιορισμό του αριθμού των εισακτέων στα κρατικά πανεπιστήμια. Περισσότεροι Κύπριοι έχουν πλέον την ευκαιρία να αποκτήσουν πανεπιστημιακούς τίτλους σπουδών σπουδάζοντας στον τόπο τους. Επιπλέον, με την υιοθέτηση ενός αυστηρού πλαισίου αδειοδότησης των ιδιωτικών πανεπιστημίων, η κυπριακή πολιτεία ικανοποιεί τη ζήτηση, αλλά παράλληλα βεβαιώνεται πως αυτό δε γίνεται ερήμην της ποιότητας. Κατ αυτό τον τρόπο διαφαίνεται ότι η κοινωνική διάσταση του εγχειρήματος -η οποία υλοποιείται εν μέρει με την επίταση της προσφοράς εκπαιδευτικών ευκαιριών- πραγματοποιείται εντός ενός φιλόδοξου σχεδιασμού για την ανώτερη εκπαίδευση: όχι μόνο ως «θεραπαινίδα της οικονομίας» αλλά ως θεσμός προώθησης της γνώσης που παράγεται σε επιτόπιο επίπεδο. Σε αυτό το πλαίσιο προδιαγράφεται η επιδίωξη για συμμετοχή στην παραγωγή λόγου και όχι μόνο στην κατανάλωση και εφαρμογή εξωγενώς παραχθείσας γνώσης (Κουτσελίνη, 2009). Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια δεν πρέπει μόνο να αποδείξουν ότι προσφέρουν υψηλού επιπέδου διδασκαλία και απονέμουν πτυχία σε ικανοποιητικό αριθμό φοιτητών, αλλά παράλληλα ότι διαθέτουν θεσμούς και μηχανισμούς για διενέργεια καινοτόμου έρευνας και διάχυσητων ευρημάτων της. Κατά συνέπεια, το εγχείρημα της πιστοποίησης της ιδιωτικής πανεπιστημιακής εκπαίδευσης στην Κύπρο περιστρέφεται γύρω από τους άξονες της ποιότητας και της επέκτασης της ισότητας στην πρόσβαση στην ανώτατη εκπαίδευση. Η παραδοχή αυτή επιβάλλει ρηξικέλευθη προσέγγιση που υπερβαίνει στεγανά που θέλουν το κράτος να λειτουργεί ως ανταγωνιστής. Το κράτος αναμένεται να δρα ως αρωγός των ιδιωτικών οργανισμών. Το στοίχημα της ποιότητας, τίθεται λοιπόν από κοινού, κράτος και ιδιώτες. Η επίκληση της ποιότητας δεν πρέπει να λειτουργεί ως μηχανισμός αποκλεισμού που ενεργοποιείται εκ των υστέρων και ερήμην κρατικής αρωγής. Με δεδομένο τον στόχο της μεγιστοποίησης της πρόσβασης στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση, η ποιότητα απαιτεί συμμαχία και συμβιβασμό μεταξύ του καπιταλισμού και των κοινωνικών δυνάμεων. Απαιτεί αυτό που ο Ντελόρ (1992) οραματίζεται για την Ευρώπη: ένα καπιταλιστικό νεοφιλελεύθερο μετα-κράτος 556

πρόνοιας. Η πρόσφατη συζήτηση που πυροδοτήθηκε κατόπιν της δήλωσης του Προέδρου της Δημοκρατίας (27 Δεκεμβρίου 2011) για αναστολή των αδειών λειτουργίας των ιδιωτικών πανεπιστήμιων εάν δεν συμμορφωθούν με τις σχετικές πρόνοιες του Υπουργείου Παιδείας για τα δίδακτρα, καταδεικνύει επακριβώς την λογική που θέλει το κράτος ως χωροφύλακα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Σαφώς βέβαια, δεν υποστηρίζουμε την ανεξέλεγκτη επιβολή και επαύξηση των διδάκτρων. Εντούτοις, οφείλουμε να αναλογιστούμε εάν ο τρόπος με τον οποίο το δημοκρατικό κράτος καθορίζει τις τιμές αυθαίρετα, χωρίς κριτήρια και δημόσια διαβούλευση είναι εν τέλει επωφελές για την εκπαίδευση στη σύγχρονη κυπριακή πολιτεία. Όπως υποστηρίζει ο Θεοφάνους (2012), η κυβερνητική πολιτική και η φιλοσοφία που διέπει τον κρατικό προϋπολογισμό στον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης εξισώνει όλα τα ιδιωτικά πανεπιστήμια αδιαφορώντας για τα διαφορετικά επίπεδα στις επενδύσεις που το κάθε ένα από αυτά μπορεί να έχει κάνει σε σχέση με την ανάπτυξη και την προώθηση της διδασκαλίας και της έρευνας. Ως εκ τούτου, η επίτευξη των κρατικών αναπτυξιακών στόχων για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια (π.χ. αναβάθμιση έρευνας, συνεχή ενίσχυση με υψηλού επιπέδου επιστημονικό προσωπικό, αναβάθμιση εγκαταστάσεων, εμπλουτισμό βιβλιοθηκών, υψηλότερους μισθούς για το ακαδημαϊκό και διοικητικό προσωπικό) είναι σχεδόν αδύνατη εφόσον τα ιδιωτικά πανεπιστήμια δεν απολαμβάνουν κρατικούς πόρους. Μέχρι στιγμής, τα δεδομένα από το χώρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Κύπρο καταδεικνύουν ότι μακράν απέχουμε από το όραμα του Ντελόρ (1992) για ένα καπιταλιστικό νεοφιλελεύθερο μετα-κράτος πρόνοιας. Εξαιρώντας από τη συζήτηση μας στο παρόν άρθρο τα ερευνητικά κονδύλια, τους υψηλούς μισθούς και ωφελήματα που παρέχονται στα κρατικά πανεπιστήμια, εστιάζουμε στην ισότητα των εκπαιδευτικών ευκαιριών που απολαμβάνουν οι φοιτητές των δημοσίων και ιδιωτικών πανεπιστημίων. Πέραν του ότι αμφότεροι απολαμβάνουν κρατικής φοιτητικής χορηγίας, οι φοιτητές στα κρατικά πανεπιστήμια εξαιρούνται από την υποχρέωση της καταβολής διδάκτρων για τις προπτυχιακές σπουδές. Παράλληλα, οι φοιτητές στα ιδιωτικά πανεπιστήμια καταβάλλουν πολύ περισσότερα δίδακτρα για τις μεταπτυχιακές τους σπουδές. Προκύπτει, λοιπόν, ασύμμετρη μεταχείριση των φοιτητών. Καταλήγοντας σε ένα απλοϊκό ίσως συμπέρασμα, που όμως απηχεί εν πολλοίς την κοινή γνώμη, οι οικογένειες των φοιτητών του ιδιωτικού τομέα όχι μόνο καταβάλλουν δίδακτρα για τις σπουδές των παιδιών τους αλλά παράλληλα επιχορηγούν τις σπουδές των φοιτητών στα δημόσια πανεπιστήμια, μέσω της φορολογίας. Βέβαια, προκύπτει το εύλογο επιχείρημα ότι η προνομιακή μεταχείριση των φοιτητών του δημοσίου είναι απότοκο της αξιοκρατίας: οι καλύτεροι φοιτητές μπαίνουν στα δημόσια πανεπιστήμια και ως εκ τούτου κερδίζουν το δικαίωμα της δωρεάν παιδείας. Η ρητορική αυτή είναι συμφυής με τη δομολειτουργική θεώρηση της εκπαίδευση ως μηχανισμού που επιτελεί τις λειτουργίες της επιλογής και της νομιμοποίησης της επιλογής για την κατανομή των κοινωνικών ρόλων (Blackledge & Hunt, 2004). Από την άλλη όμως, η ρητορική αυτή θέτει την επέκταση της ανώτερης εκπαίδευσης στον αντίποδα των αρχών στις οποίες βασίστηκε: τη διασφάλιση της ποιότητας και στην προώθηση της ισότητας στην πρόσβαση. Διαφαίνεται ότι η υπερκείμενη (και τραγελαφική) παραδοχή που διέπει αυτή τη θεώρηση είναι ότι οι φοιτητές στα ιδιωτικά πανεπιστήμια είναι υποδεέστερης ποιότητας και ως εκ τούτου οφείλουν να 557

πληρώνουν άνισα -και περισσότερο- για τις σπουδές τους, οι οποίες όμως είναι και αυτές υποδεέστερες. Αναλογιζόμενοι ότι το κόστος ανά φοιτητή στα κρατικά πανεπιστήμια ανέρχεται κατά μέσο όρο πέραν των 20.000 και παράλληλα η κυβέρνηση αρνείται το δικαίωμα στα ιδιωτικά πανεπιστήμια να έχουν έσοδα ανά φοιτητή που και με τις αυξήσεις είναι λιγότερο του 50% του κόστους ανά φοιτητή στα κρατικά πανεπιστήμια (Θεοφάνους, 2012), προκύπτει το εύλογο ερώτημα εάν η χαμηλότερη ποιότητα των σπουδών στα ιδιωτικά πανεπιστήμια είναι τυχαία ή εμπρόθετη. Όπως υπογραμμίζεται στο κλασσικό πλέον σύγγραμμα της UNESCO (1999) Εκπαίδευση. Ο θησαυρός που κρύβει μέσα της, «η εξασφάλιση του δικαιώματος στην εκπαίδευση και η ισότητα όλων προς την πρόσβαση σ αυτήν, προϋποθέτουν τη συμβολή διαφόρων παραγόντων, κυρίως όμως του κράτους» (σσ.171-172). Στο πλαίσιο αυτό, η ισότητα ευκαιριών πρόσβασης στην ανώτερη εκπαίδευση δε συνεπάγεται την φοίτηση χάριν της φοίτησης σε ιδρύματα αμφιβόλου ποιότητας. Συνεπάγεται ότι το κράτος παρέχει μέσα (θεσμικά, οικονομικά, τεχνολογικά) που βοηθούν τα ιδιωτικά πανεπιστήμια να ικανοποιήσουν τους δείκτες ποιότητας που τίθενται από τα ευρωπαϊκά θέσμια και τη διαδικασία της Μπολόνια (ENQA, 2009). Κατά συνέπεια, μέσω της συνέργειας -και όχι του ανταγωνισμού- κράτους και ιδιωτών, η ισότητα στην πρόσβαση, μετατρέπεται σε ισότητα στην πρόσβαση στην ποιοτική ανώτερη εκπαίδευση. Προς την κατεύθυνση αυτή, μπορεί να υιοθετηθεί απαλλαγή όλων από την καταβολή διδάκτρων. Αυτό ίσως να μην είναι εφικτό λαμβάνοντας υπόψη την περίοδο «των ισχνών αγελάδων» που σήμερα διανύουμε. Εναλλακτικά, μπορεί να υιοθετηθεί η καταβολή χαμηλών διδάκτρων από όλους, στη βάση βέβαια εισοδηματικών κριτηρίων. Προϋπόθεση όμως για τούτα είναι η ενοποίηση των θεσμών πρόσβασης στην ανώτερη εκπαίδευση και η συνακόλουθη υιοθέτηση κοινών μηχανισμών κατανομής θέσεων που προσφέρονται από δημόσια και ιδιωτικά πανεπιστήμια. Όπως προτείνει και ο Θεοφάνους (2012), η πολιτεία θα μπορούσε να καταβάλλει ένα ποσό σε όλους τους φοιτητές και αυτοί να κάνουν τις επιλογές φοίτησης τους ανάλογα, πληρώνοντας τον παροχέα εκπαίδευσης που επιθυμούν, δημόσιο ή ιδιωτικό. Με δεδομένο βέβαια το υφιστάμενο κυπριακό σύστημα, οι προαναφερθείσες ευκταίες εισηγήσεις μπορούν να θεωρηθούν ως ρηξικέλευθες. Εντούτοις, η επιπλέον αρωγή προς τον ιδιωτικό τομέα θα μπορούσε να γίνει πιο συντηρητικά και σταδιακά. Στο πλαίσιο αυτό, μπορεί να διατηρηθεί η μερίδα του λέοντος για τα κρατικά πανεπιστήμια και παράλληλα να δίνεται μια επιχορήγηση της τάξης του 25% της επιχορήγησης των δημοσίων πανεπιστήμια, για το σύνολο της ιδιωτικής εκπαίδευσης ως αντιστάθμισμα για την πληρωμή μέρους των διδάκτρων των φοιτητών ή/και ενίσχυση της έρευνας (Θεοφάνους, 2012). Η επιχορήγηση των ιδιωτικών πανεπιστήμιων δε θα γίνεται βέβαια ερήμην κριτηρίων. Ως εκ τούτου, η κρατική αρωγή θα δίνεται στη βάση λ.χ. του αριθμού των εγγεγραμμένων φοιτητών, των αναπτυξιακών έργων, της επάρκειας των ιδρυμάτων στη διαχείριση αλλά και προσέλκυση χρηματικών κονδυλίων -είτε από τον κρατικό προϋπολογισμό είτε από άλλες πηγές. Τέτοιες προσεγγίσεις είναι πλέον αναγκαίες για να ανταποκριθούμε στις σύγχρονες αυξημένες εκπαιδευτικές ανάγκες των ανθρώπων και της συνακόλουθης επιμήκυνσης της ελάχιστης περιόδου φοίτησης. Για το μεγαλύτερο ίσως μέρος του πληθυσμού, η 558

βασική εκπαίδευση δε σταματά στο γυμνάσιο. Ειδικότερα δε στην περίπτωση της Κύπρου, όπου 81% των αποφοίτων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης συνεχίζει τις σπουδές του σε ιδρύματα ανώτερης εκπαίδευσης (Στατιστική Υπηρεσία, 2010), είναι προφανές ότι βασική εκπαίδευση συμπεριλαμβάνει πλέον και την ανώτερη εκπαίδευση. Όταν λοιπόν το κράτος δεν ανταποκρίνεται στην αυξανόμενη ζήτηση οφείλει να προβεί σε στρατηγικές συμμαχίες με τον ιδιωτικό τομέα που εγγυούνται την ποιότητα των σπουδών και παράλληλα διασφαλίζουν ισότιμη μεταχείριση των πολιτών. Συγκεφαλαιώνοντας, λοιπόν, θεωρούμε ότι καλώς υιοθετήθηκαν οι συγκεκριμένες διαδικασίες για την αδειοδότηση των ιδιωτικών πανεπιστημίων. Εντούτοις, η προσπάθεια αυτή αναπτύχθηκε στη βάση λογικής του κράτους ανταγωνιστή, ελεγκτή και τοποτηρητή και όχι συνεταίρου. Με δεδομένο ότι στις μέρες μας η ανώτερη εκπαίδευση είναι πλέον βασικό αγαθό, το κράτος οφείλει να το παρέχει ισότιμα σε όλους. Και για το σκοπό αυτό πρέπει να σταθεί δίπλα και όχι απέναντι από τα ιδιωτικά πανεπιστήμια. Αναφορές Ελληνόφωνες Επιτροπή Αξιολόγησης Ιδιωτικών Πανεπιστημίων (2007α, 2 Ιουνίου). Ανακοίνωση προς τον τύπο. Ανακτήθηκε 1 Σεπτεμβρίου 2011, από http://www.ecpu.ac.cy Επιτροπή Αξιολόγησης Ιδιωτικών Πανεπιστημίων (2007β, 2 Ιουνίου). Ανακοίνωση προς τον τύπο. Ανακτήθηκε 1 Σεπτεμβρίου 2011, από http://www.ecpu.ac.cy Επιτροπή Αξιολόγησης Ιδιωτικών Πανεπιστημίων (2007γ, 13 Σεπτεμβρίου). Ανακοίνωση προς τον τύπο. Ανακτήθηκε 1 Σεπτεμβρίου 2011, από http://www.ecpu.ac.cy Θεοφάνους, Α. (2012,Φεβρουάριος). Η πολιτική οικονομία των διδάκτρων. Προς μια ορθολογιστική επαναξιολόγηση. Εργασία που παρουσιάστηκε σε Σεμινάριο του Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, Λευκωσία, 1 η Φεβρουαρίου 2012. Κουτσελίνη, Μ. (2009). Αναλυτικά προγράμματα και διδασκαλία. Λευκωσία: Έκδοση της συγγραφέως Ντελόρ, Ζ. (1992). Η Ευρωπαϊκή πρόσκληση. (Ι. Λαμπρινάκη, Γ. Μητροπούλου, και Κ. Στουμπιάδης, Μετ.). Αθήνα: Ίδρυμα Μελετών Λαμπράκη Στατιστική Υπηρεσία (2007). Στατιστικοί Δείκτες της Εκπαίδευσης. Λευκωσία: Κυπριακή Δημοκρατία. Στατιστική Υπηρεσία (2010). Στατιστικοί Δείκτες της Εκπαίδευσης. Λευκωσία: Κυπριακή Δημοκρατία. Συμβούλιο Εκπαιδευτικής Αξιολόγησης - Πιστοποίησης (2011). Αξιολογημένα προγράμματα σπουδών κατά κολλέγιο. Ανακτήθηκε 1 Οκτωβρίου, 2011, από http://www.moec.gov.cy/sekap/ 559

Χριστόφιας, Δ. (2011, Δεκέμβριος). Χαιρετισμός του Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Δημήτρη Χριστόφια. Ομιλία που αναγνώστηκε στο 38ο Συνέδριο της Παγκύπριας Ομοσπονδίας Φοιτητικών Ενώσεων, Λευκωσία, 27η Δεκεμβρίου. Ανάκτηση από http://www.facebook.com/notes/κεντρικό-συμβούλιο-εδον/ομιλία-του-προέδρου- δημήτρη-χριστόφια-και-του-γγ-της-εδον-χάρη-καράμανου-στο- 38ο/258056734257652 Αγγλόφωνες Blackledge, D. & Hunt, B. (2004). Κοινωνιολογία της εκπαίδευσης. (Μ. Δεληγιάννη, Μετ.). Αθήνα: Μεταίχμιο European Network of Quality Assurance (2009). Standards and Guidelines for Quality Assurance in the European Higher Education Area. Helsinki: ENQA. Sommers, P. (2006). Demand for Higher education. Στο Northwest Ohio Regional Economic Development Association (NORED) Washington Higher Education Funding and Enrolment Study for the Washington Learns Committee. Ανακτήθηκε 18 Σεπτεμβρίου, 2011, από http://www.washingtonlearns.wa.gov/materials/demandforhighereducation_nored _000.pdf UNESCO (1999). Εκπαίδευση. Ο θησαυρός που κρύβει μέσα της. Έκθεση της διεθνούς επιτροπής για την εκπαίδευσης στον 21 ο αιώνα. (Ομάδα Εργασίας του Κέντρου Εκπαιδευτικής Έρευνας, Μετ.). Αθήνα: Gutenberg. 560