Ο κατάδικος Κ. Θεοτόκης Τα πρόσωπα και η υπόθεση (ολόκληρου) του έργου Ο Τουρκόγιαννος ήταν το παιδί μιας χριστιανής Αρβανίτισσας, την οποία είχε βιάσει ένας Τούρκος στη Χειμάρρα. Η μητέρα του, που είχε έρθει στην Κέρκυρα ως εργάτρια, μόλις κατάλαβε πως είναι έγκυος, αποφάσισε να μείνει στο κερκυραϊκό χωριό και να μεγαλώσει εκεί το παιδί της, ώστε να γλιτώσει τη ντροπή απέναντι στους γονείς και τους συγχωριανούς της. Στη μητέρα του Τουρκόγιαννου θα παραχωρήσει ένα καλύβι ο πατέρας της Μαργαρίτας, για να μπορέσει να γεννήσει εκεί το παιδί της. Κατόπιν, με πολλές δυσκολίες, ξενοδουλεύοντας και ζητιανεύοντας θα παλέψει να το μεγαλώσει, υπομένοντας τις κατηγορίες και τις προσβολές των χωριανών, που τη θεωρούσαν κοινή γυναίκα κι έλεγαν πως κοιμάται μ όποιον τύχει για χρήματα. Μόλις ο Τουρκόγιαννος μεγάλωσε λίγο κι ήταν σε θέση να εργάζεται στα κτήματα, βγάζοντας τα απαραίτητα χρήματα για να εξασφαλίζει τη δική του διαβίωση και της μητέρας του, εκείνη ξεψύχησε, «σα να μην είχε ζήσει παρά για να με ανασταστήσει!», όπως έλεγε για εκείνη ο Τουρκόγιαννος. Ο Τουρκόγιαννος που θα εργαστεί στα κτήματα του πατέρα της Μαργαρίτας, θα την ερωτευτεί βαθιά και θα προσπαθήσει μάλιστα να τη φιλήσει, μόνο και μόνο για να έρθει αντιμέτωπος με τη σκληρή άρνηση της κοπέλας. Από ντροπή απέναντι στον πατέρα της, που του είχε προσφέρει δουλειά και τον είχε βάλει στην οικογένειά του, θα φύγει από το χωριό με την ελπίδα να βρει αλλού μια κοπέλα ν αγαπήσει. Παρά τις προσπάθειές του όμως, -θα προσφερθεί να παντρευτεί μια κοπέλα που την είχε ατιμάσει ένας παντρεμένος, αλλά δε θα του τη δώσουν, καθώς ο παντρεμένος θα τη δώσει στον αδερφό του, με την προοπτική να μπορεί να τη χαίρεται όποτε θέλει- δε θα μπορέσει ποτέ να ξεχάσει την αγάπη που είχε για την οικογένεια της Μαργαρίτας και για το χωριό στο οποίο γεννήθηκε Έτσι, θα επιστρέψει σε αυτό και θα θέσει τον εαυτό του στην υπηρεσία του συζύγου της Μαργαρίτας, του Γιώργη Αράθυμου. Έχοντας μεγάλο σεβασμό για τον Αράθυμο κι έχοντας υποψίες για τη σχέση της Μαργαρίτας με τον Πέτρο, θα την παρακολουθεί στενά, αναγκάζοντάς τη να τον εκδιώξει από το σπίτι. 1 Η Μαργαρίτα, ήταν μια πολύ όμορφη γυναίκα, που παντρεύτηκε με συνοικέσιο το Γιώργη Αράθυμο. Παρόλο που δεν τον αγαπούσε, είχε γρήγορα εκτιμήσει τον καλό του χαρακτήρα κι είχε δουλέψει με προθυμία μαζί του, φέρνοντας ευπορία στο άλλοτε παρακμασμένο σπιτικό του. Η ζωή της θα μπορούσε να έχει κυλήσει με ηρεμία κοντά στον καλόψυχο άντρα της, αλλά η Μαργαρίτα είχε δελεαστεί από το επίμονο ενδιαφέρον του Πέτρου Πέπονα, του όμορφου γείτονά τους. Θα ενδώσει έτσι στις πιέσεις του και θα συνάψει μαζί του μια ριψοκίνδυνη σχέση. Όσο καιρό η σχέση της με τον Πέτρο ήταν κρυφή και παράνομη, η Μαργαρίτα ένιωθε πολύ ερωτευμένη μαζί του και ανυπομονούσε να βρεθεί κοντά του. Από τη στιγμή όμως που θα δολοφονηθεί ο άντρας της και θα παντρευτεί τον Πέτρο, το αίσθημά της γι αυτόν θα ελαττωθεί αισθητά. Παρά το γεγονός ότι ο Πέτρος ήταν πολύ πιο όμορφος από τον άντρα της, δεν είχε την ποιότητα του χαρακτήρα που είχε εκείνος, γεγονός που κάνει πολύ γρήγορα τη Μαργαρίτα να αναπολεί τις στιγμές που ο Γιώργης ζούσε. Όταν μάλιστα ο Πέτρος της ομολογήσει πως εκείνος σκότωσε τον άντρα της, η Μαργαρίτα θα αρχίσει να τον φοβάται και να τον απεχθάνεται. Ο Πέτρος Πέπονας, που έχει μεγαλώσει δίπλα στην οικογένεια της Μαργαρίτας, έτρεφε πάντοτε συναισθήματα για την όμορφη κοπέλα, συναισθήματα που τράπηκαν σε ένα φλογερό έρωτα, από
τη στιγμή που άρχισε να βοηθά στα κτήματα του Αράθυμου και τύχαινε να περνά πολλές ώρες κοντά της. Το πάθος του για τη Μαργαρίτα, όχι μόνο δε θα κατευναστεί με τη σχέση τους, αλλά θα ενταθεί σε τέτοιο σημείο, ώστε να σκέφτεται κάθε πιθανό τρόπο για να είναι για πάντα μαζί της. Η πρώτη του πράξη θα είναι να ξεφορτωθεί τον Τουρκόγιαννο, που παρακολουθεί διαρκώς τη Μαργαρίτα, δυσκολεύοντας κατά πολύ τις συναντήσεις του ζευγαριού. Θα βάλει έτσι σε υποψίες τον Αράθυμο πως ο Τουρκόγιαννος θέλει τη γυναίκα του κι εκείνος εξοργισμένος θα τον χτυπήσει και θα τον διώξει από το σπίτι του. Έπειτα θα παραφυλάξει μια νύχτα τον ερχομό του Αράθυμου, που είχε πάει να πουλήσει τα δύο βόδια της οικογένειας, και θα τον σκοτώσει, μην έχοντας κι ο ίδιος παραδεχτεί στον εαυτό του πως ήταν αποφασισμένος να φτάσει στο έγκλημα. Όταν, μάλιστα, διαπιστώσει πως κανείς δεν τον υποψιάζεται και πως οι χωροφύλακες έχουν συλλάβει τον Τουρκόγιαννο για τη δολοφονία του Αράθυμου, θα αισθανθεί ασφαλής. Στη δίκη άλλωστε του Τουρκόγιαννου θα φροντίσει με τη μαρτυρία του να καταστήσει σαφές πως ο Τουρκόγιαννος είχε κάθε λόγο να θέλει νεκρό τον Αράθυμο. Εντούτοις, παρόλο που θα καταδικαστεί ο Τουρκόγιαννος κι εκείνος θα παντρευτεί την ανυποψίαστη Μαργαρίτα, δε θα μπορέσει να βαστάξει μέχρι τέλους τις τύψεις του. Θα ομολογήσει έτσι το έγκλημά του στη Μαργαρίτα. Ερμηνευτική προσέγγιση Η πρώτη παράγραφος έχει ρόλο εισαγωγικό και δίνει στον αναγνώστη το χρόνο (είναι ένα φθινοπωρινό απόγευμα), το χώρο (βρισκόμαστε στο προαύλιο μιας φυλακής με σιδερένια αυλόπορτα) και τα πρώτα πρόσωπα (τους άλλους φυλακισμένους και τον Τουρκόγιαννο). Ωστόσο, αναφέρεται κυρίως στους τροφίμους που δε βρίσκονται πια στη φυλακή, επειδή άλλος από αυτούς αποφυλακίστηκε, άλλος πέθανε, άλλος μετατέθηκε, και στους καινούριους, που έρχονταν να εκτίσουν την ποινή τους με αυτή την επισήμανση ο συγγραφέας θέλει να τονίσει ότι σε όλους παρατηρούνταν αλλαγές και μόνο ο Τουρκόγιαννος θα παρέμενε αμετακίνητος ως το τέλος της ζωής του χωρίς καμιά μεταβολή. Επιπλέον θέλει να προετοιμάσει την άφιξη του Πέπονα στο πλαίσιο των μετακινήσεων των τροφίμων. Στο τέλος της πρώτης παραγράφου παρουσιάζεται η όψη του Τουρκόγιαννου, που δείχνει άνθρωπο ήρεμο και καλοσυνάτο, απονήρευτο και κυρίως με ήσυχη συνείδηση. 2 Η φυλακή Είναι πολύ λογικό οι έγκλειστοι της φυλακής να κάνουν ερωτήσεις σε κάποιον που έρχεται από έξω και αυτές δείχνουν το πεδίο των ενδιαφερόντων τους και τα θέματα που τους απασχολούν. Τα σοβαρά λοιπόν θέματα που απασχολούν τους τροφίμους της φυλακής, όπως φαίνεται από τις ερωτήσεις που κάνουν στο νεοφερμένο, είναι σχετικά με την αποφυλάκισή τους και με τη διατροφή τους. Έτσι, τους ενδιαφέρει αν η νέα κυβέρνηση έχει την πρόθεση να απονείμει χάρη σε πολλούς φυλακισμένους και αν θα βελτιωθεί η ποιότητα του φαγητού της φυλακής. Τους απασχολεί επίσης η διαφθορά του διευθυντή της φυλακής, επειδή έχει άμεση επίδραση στη διαβίωσή τους. Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι οι συνθήκες διαβίωσης των φυλακισμένων κάθε άλλο παρά καλές ήταν: το φαγητό είναι λίγο και κακής ποιότητας, δεν έχουν πληροφόρηση για τα όσα συμβαίνουν έξω από τη φυλακή, ενώ οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι είναι διεφθαρμένοι κομματικοί εγκάθετοι.
Ο επιζωήτης Ανάμεσα στους φυλακισμένους διακρίνεται ένας επιζωήτης (ισοβίτης), του οποίου η παρουσία θα λειτουργήσει για την εξέλιξη της πλοκής. Ο ρόλος του είναι αρχηγικός, αφού: - το δηλώνει καθαρά ο ίδιος και επαίρεται για τη φήμη και για την αξία του - συμπεριφέρεται σαν επικεφαλής όλων παίρνοντας τις πρωτοβουλίες: (απευθύνει το λόγο στο νεοφερμένο Πέπονα, ζητάει τα στοιχεία του, τον πηγαίνει στο κελί του Τουρκόγιαννου, «ανακρίνει» το νεοφερμένο σχετικά με το φόνο του Αράθυμου και κρίνει επιτιμητικά τη στάση του, συμπεριφέρεται σε όλους χλευαστικά, δηλαδή υποτιμητικά και υπεροπτικά. Γενικά ο επιζωήτης παίζει το ρόλο του ανακριτή ή του δικαστή σε ένα άτυπο δικαστήριο καθώς και το ρόλο του κριτή, που αξιολογεί τις πράξεις των άλλων. Ο Πέπονας Ο Πέπονας δίνει την εντύπωση ότι επιδιώκει την αναγνώριση από την πλευρά των φυλακισμένων. Αυτό φαίνεται από τα ακόλουθα: - μπαίνει στη φυλακή με άνεση και με θάρρος, ελέγχει με το βλέμμα έναν-έναν τους κατάδικους, συμπεριφέρεται με χαμόγελο και καλοσύνη και γενικά με αίσθηση υπεροχής και αυτοπεποίθησης - δηλώνει ότι οι συγχωριανοί του πήραν το μέρος του στο δικαστήριο, υπονοώντας ότι χαίρει υπόληψης που θα του εξασφαλίσει αντίστοιχη εκτίμηση και στη φυλακή. Γενικά η στάση του υποδηλώνει την πρόθεση του να ξεχωρίσει και έτσι δημιουργεί στον επιζωήτη την εντύπωση ότι θα θελήσει να διεκδικήσει τα πρωτεία από εκείνον. Γι αυτό ο επιζωήτης, σε μια προσπάθεια να «του κόψει τον αέρα» από την αρχή, συμπεριφέρεται χλευαστικά και με τρόπο αρχηγικό. Οι αναπάντητες ερωτήσεις Στη συζήτηση με τον Πέπονα οι άλλοι φυλακισμένοι του υποβάλλουν τρεις διαδοχικές ερωτήσεις, στις οποίες αυτός δεν απαντάει σκόπιμα, καθώς δεν μπορεί να δώσει ούτε καταφατικές ούτε αρνητικές απαντήσεις: - Κι είσαι ευτυχισμένος; Αν ο Πέπονας απαντήσει αρνητικά, θα δημιουργήσει αντίφαση με όσα έχει δηλώσει στην αυτοπαρουσίασή του και θα του ζητηθεί ο λόγος της δυστυχίας του (που είναι οι τύψεις για το φονικό), ενώ αποφεύγει και την καταφατική απάντηση, που θα ήταν ψευδής, επειδή η ευτυχία του είναι φαινομενική. - Πες μας... εσκότωσε ο Τουρκόγιαννος ή όχι; Αν ο Πέπονας δώσει καταφατική απάντηση, θα πει ψέματα και επιπλέον θα αυξηθούν οι πιθανότητες να τον καταγγείλει αγανακτισμένος ως φονιά ο Τουρκόγιαννος. Αλλά και σε περίπτωση αρνητικής απάντησης πάλι θα έρθει σε δύσκολη θέση, επειδή θα τον πιέσουν να αποκαλύψει τον αληθινό φονιά. Έτσι, ο συγγραφέας βάζει τον Πέπονα να κοιτάζει σιωπηλός πάλι το χέρι του, αντί να δώσει απάντηση - Και θα πάρεις τα καλά σου στον άλλον κόσμο; Σε μια ειρωνική ερώτηση δεν είναι φρόνιμη οποιαδήποτε απάντηση εξάλλου, σ' αυτήν ειδικά την ερώτηση μόνο αρνητική απάντηση θα ήταν λογική, αλλά αυτή θα δυσκολευόταν να τη δώσει ο Πέπονας, γιατί θα υποβάθμιζε την αξία των υλικών αγαθών του, αλλά και θα ερχόταν σε αντίθεση με την όλη βιοθεωρία του και με την πρακτική της ζωής του. 3 Η ανάληψη της ευθύνης του φόνου Μετά την ψυχική συντριβή του Πέπονα, την ομολογία της ενοχής του και την ταπεινή αίτησή του για συγχώρεση δικαιώνεται ο Τουρκόγιαννος και περιμένουμε να δώσει τη συγχώρεσή του σαν καλός χριστιανός. Όμως αντί γι αυτό η πλοκή παίρνει άλλη τροπή, με τη χρήση από το συγγραφέα
του απροσδόκητου: ο Τουρκόγιαννος έδωσε μόνο από μέσα του συγχώρεση στον Πέπονα όμως δεν την εκδήλωσε, γιατί ξαφνικά αποφάσισε να πάρει επάνω του την ευθύνη του φόνου. Έτσι, αν έδινε φανερά συγχώρεση στον Πέπονα, θα έπεφτε σε αντίφαση, επειδή θα παραδεχόταν έμμεσα την ενοχή του Πέπονα και τη δική του αθωότητα. Η συγχώρεση λοιπόν δόθηκε, όμως δεν εκδηλώθηκε και επομένως δεν είχε πρακτικό αποτέλεσμα για τη λύτρωση του Πέπονα - ήταν σαν να μη δόθηκε. Οι λόγοι για τους οποίους ο Τουρκόγιαννος αναλαμβάνει την ευθύνη του φόνου είναι οι ακόλουθοι: - Ο Τουρκόγιαννος θέλει να δείξει καλοσύνη ακολουθώντας τις θέσεις του για την ηθική συμπεριφορά του ανθρώπου και για τον τρόπο κατάκτησης της ευτυχίας. - Εξακολουθεί ο Τουρκόγιαννος να νιώθει την ίδια τρυφερότητα για τη Μαργαρίτα, η οποία θα ζει δυστυχισμένη, και επειδή θα μάθει ότι ο Πέπονας είναι ο φονιάς του πρώτου άντρα της και επειδή θα μείνει χωρίς προστάτη μαζί με τα ορφανά παιδιά της, αν ο Πέπονας κλειστεί ισοβίως στη φυλακή. - Η αποφυλάκιση και η ελευθερία δε θα είχε κανένα νόημα για τον ίδιο τον Τουρκόγιαννο, αφού είναι έρημος στον κόσμο και δεν έχει αποκούμπι έξω από τη φυλακή. - Μέσα στη φυλακή θα μπορέσει να συνεχίσει την αποστολή του, δηλαδή να παρηγορεί και να καλεί σε μετάνοια τις πονεμένες ψυχές τροφίμων της φυλακής. Αξιολόγηση της στάσης του Τουρκόγιαννου Η στάση του Τουρκόγιαννου είναι βέβαια σύμφωνη με τις ηθικές θέσεις του. Είναι όμως δύσκολο να κατανοήσει και να αιτιολογήσει κανείς μια τέτοιαν υπέρβαση, μια πράξη αλτρουισμού και αυτοθυσίας σαν αυτή, μια τόσο παράδοξη καλοσύνη, η οποία είναι δύσκολο να τον εξιδανικεύσει ως χαρακτήρα και η οποία βρίσκεται έξω από τα όρια της κοινωνικής πραγματικότητας αλλά και του ρεαλιστικού και ηθογραφικού κλίματος του έργου. Ακόμα και το χριστιανικό κήρυγμα της φιλαλληλίας θέτει κάποιο όριο, προτρέποντας τους πιστούς να αγαπούν τον πλησίον όσο τον εαυτό τους - και όχι περισσότερο από αυτόν, όπως έκανε ο Τουρκόγιαννος). Ωστόσο, πέρα από τις διαστάσεις του μεγαλείου και της αίγλης της πράξης του Τουρκόγιαννου, υπάρχει και μια ρεαλιστική, κατανοητή και πολύ πειστική αιτιολόγηση της συμπεριφοράς του: προτιμάει να παραμείνει στη φυλακή, επειδή η ζωή του έχει νόημα μέσα σ' αυτήν και κυρίως επειδή δεν έχει τον τρόπο να ζήσει στον έξω κόσμο. 4 Οι δύο αντίθετες ηθικές θεωρίες Στο απόσπασμα τίθεται ένα ηθικό θέμα, σχετικά με το οποίο αντιπαρατίθενται δύο ηθικές θεωρίες (και στάσεις), που τις ενσαρκώνουν οι δύο ήρωες. α. Το ηθικό θέμα που τίθεται στο απόσπασμα είναι το ακόλουθο: με ποιον τρόπο πρέπει να πραγματώνει ο άνθρωπος την ευτυχία του. β. Οι δύο απόψεις που παραθέτει ο συγγραφέας είναι διαμετρικά αντίθετες μεταξύ τους και τις ενσαρκώνουν οι δύο βασικοί ήρωες, ο Τουρκόγιαννος και ο Πέπονας: Ο Τουρκόγιαννος διατυπώνει τη θέση ότι δύο είναι τα μέσα για την κατάκτηση της ευτυχίας: η αγαθή πράξη και σε ενδεχόμενη ηθική εκτροπή η ειλικρινής μεταμέλεια (που προσφέρει ανακούφιση) συνεχίζοντας διευκρινίζει ότι η ιδιότητα που οδηγεί στην αγαθή πράξη, η καλοσύνη, έχει θεϊκή προέλευση και υπάρχει στην ψυχή και των κακών ανθρώπων (δηλαδή ο άνθρωπος από τη φύση είναι καλός) σ' αυτό το φως οφείλονται και οι τύψεις των κακών, οι οποίες μάλιστα εκδηλώνονται μερικές φορές με τη μορφή ονειρικών παραστάσεων. Η ηθική στάση του Τουρκόγιαννου έχει καθαρά πνευματικό περιεχόμενο.
Του Πέπονα η ηθική στάση είναι διαφορετική: γι' αυτόν η πραγματική ευτυχία απορρέει από την επιβολή της εξουσίας, γιατί με αυτό τον τρόπο ο άνθρωπος δημιουργεί την τύχη του, εκπληρώνει τις επιθυμίες του και υπερπηδάει τα εμπόδια που του παρουσιάζονται έτσι, έχει όλα τα επιμέρους στοιχεία που συνιστούν την ευτυχία: περιουσία (γενικά υλικά αγαθά), οικογένεια, κοινωνική αναγνώριση. Η θεωρία του Πέπονα είναι κυρίως υλιστική (δεν κάνει λόγο για ηθικούς φραγμούς ούτε για Θεό ούτε για μεταμέλεια ούτε για τύψεις). γ. Τελικά επικρατεί η στάση του Τουρκόγιαννου με την ανάληψη από αυτόν της ευθύνης του φόνου, παρ' όλη την αθωότητά του έτσι, ο ήρωας γίνεται το εξιλαστήριο θύμα επιδεικνύοντας άκρα καλοσύνη και η πράξη του αυτή συμφωνεί απόλυτα -μάλιστα σε υπερβολικό βαθμό- με τις θεωρητικές θέσεις του. Συμφωνία με γνωστές ηθικές θεωρίες Οι θεωρητικές θέσεις και η στάση ζωής του Τουρκόγιαννου απηχούν κάποιες γνωστές ηθικές θεωρίες: - Η μία από αυτές, η κυριότερη, είναι το χριστιανικό ηθικό κήρυγμα της αγάπης και της καλοσύνης, που δίνει μεγάλη ηθική αξία στη μετάνοια και στη σωτηρία που αυτή προσφέρει στην ψυχή του αμαρτωλού και που διδάσκει την αγάπη ακόμα και για τους εχθρούς μας. - Άλλες σχετικές θεωρίες είναι: εκείνες του Πλάτωνα και των Στωικών φιλοσόφων για έμφυτη ηθική συνείδηση (για τον πρώτο ο άνθρωπος έχει μέσα του την «ιδέα του αγαθού» και για τους δεύτερους η αρετή είναι σύμφυτο γνώρισμα του κόσμου). - οι θέσεις του Ρουσό, που θεωρούσε αθώα τη φύση και ενοχοποιούσε την κοινωνική ζωή για τη δημιουργία ελαττωμάτων - οι απόψεις των αρχαίων Ελλήνων για τις τύψεις της ηθικής συνείδησης, τις οποίες μάλιστα είχαν θεοποιήσει (Ερινύες). 5 Η αφήγηση - Ο αφηγητής - Ο αφηγηματικός τρόπος Ο χρόνος της αφήγησης συμπίπτει με το χρόνο της ιστορίας, ενώ ως προς το ρυθμό της αφήγησης παρατηρούμε ότι τα γεγονότα ξετυλίγονται στην αφήγηση με τη φυσική τους χρονολογική σειρά, το ένα μετά το άλλο, όπως δηλαδή διαδραματίστηκαν στην ιστορία (χρονική σειρά γραμμική). Ο αφηγητής-συγγραφέας είναι αμέτοχος στην ιστορία (αφήγηση με μηδενική εστίαση) και παρουσιάζει τα γεγονότα αντικειμενικά και απρόσωπα: αφηγείται σε γ' πρόσωπο και είναι αντικειμενικός παρατηρητής, αποστασιοποιημένος από την ιστορία, δε βλέπει μέσα από κανένα πρόσωπο, δεν παρεμβαίνει προσωπικά στα διαδραματιζόμενα και δεν τα σχολιάζει, αλλά αφήνει να μιλήσουν τα ίδια τα γεγονότα και οι πράξεις των προσώπων. Έτσι, ο αναγνώστης μένει ανεπηρέαστος και σχηματίζει τη δική του γνώμη. Στο διήγημα χρησιμοποιείται ο μεικτός αφηγηματικός τρόπος, δηλαδή συνδυάζεται η αφήγηση με το διάλογο. Συγκεκριμένα, έχουμε διήγηση (έμμεση αφήγηση), καθώς αφηγείται ο πεζογράφος σε γ' πρόσωπο χωρίς να μετέχει στα γεγονότα και παρεμβάλλονται τα πρόσωπα του έργου, που διαλέγονται μεταξύ τους. Για τη δημιουργία των χαρακτήρων ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τη δραματική μέθοδο, δηλαδή παρουσιάζει τους χαρακτήρες μέσα από τη συμπεριφορά τους (δυναμική παρουσίαση), μέσα από όσα κάνουν, από όσα λένε, ακόμα και από όσα σκέφτονται, αφήνοντας τον αναγνώστη να σχηματίσει τη δική του γνώμη για το χαρακτήρα των προσώπων.
Σε ελάχιστα σημεία χρησιμοποιείται η άλλη μέθοδος, αυτή της άμεσης έκθεσης (στατική παρουσίαση), όπως στην τελευταία σειρά της πρώτης παραγράφου). Γνωρίσματα ρεαλισμού Θυμίζουμε τα βασικά χαρακτηριστικά του ρεαλισμού, όπως αυτά καταγράφονται στην εισαγωγή για τη Νέα Αθηναϊκή Σχολή: α) δείχνει μια τάση προς την αντικειμενικότητα β) αφήνει τα γεγονότα να μιλήσουν μόνα τους γ) παρουσιάζει κοινές εμπειρίες και δ) επιλέγει κοινά θέματα. Ένα άλλο κοινό γνώρισμα του ρεαλισμού είναι ότι τηρεί κριτική στάση απέναντι στην κοινωνία. Η κριτική του στάση διαμορφώνεται από τις μεταβαλλόμενες συνθήκες της ζωής. Ο ρεαλιστής μυθιστοριογράφος ενδιαφέρεται λιγότερο για τα ηρωικά κατορθώματα και τις περιπέτειες και περισσότερο για τις καθημερινές πράξεις και τα καθημερινά επεισόδια. Αντιμετωπίζει κριτικά τις συμβατικές αξίες και τοποθετεί τους ήρωές του στα θύματα της κοινωνίας. Το γεγονός ότι ο Θεοτόκης είναι ρεαλιστής πεζογράφος καθίσταται εύκολα εμφανές από την αντικειμενικότητα με την οποία παρουσιάζει τα γεγονότα της ιστορίας που αφηγείται. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί έναν παντογνώστη αφηγητή, με μηδενική εστίαση, που αφηγείται τα γεγονότα εντελώς αποστασιοποιημένος από αυτά. Παρατηρούμε, δηλαδή, πως ο αφηγητής δε σχολιάζει τα δρώμενα, δε διατυπώνει προσωπικές σκέψεις και δεν επιχειρεί να καθοδηγήσει τον αναγνώστη προς μια ορισμένη άποψη. Ο συγγραφέας αφήνει τα γεγονότα της ιστορίας να μιλήσουν μόνα τους, να δημιουργήσουν εντυπώσεις και να συγκινήσουν τον αναγνώστη, χωρίς να χρειάζεται η δική του παρέμβαση με επεξηγήσεις ή με μελοδραματικές περιγραφές. Ενώ θα μπορούσε, δηλαδή, ο αφηγητής να επηρεάσει τον αναγνώστη του έργου με συγκινητικές περιγραφές που θα φόρτιζαν συναισθηματικά το κείμενο, παρατηρούμε πως επιλέγει λιτές περιγραφές που ακολουθούν ομαλά την κορύφωση της ιστορίας. Συνάμα, ο συγγραφέας επιλέγει να μιλήσει για μια ιστορία απλών καθημερινών ανθρώπων του νησιού του, κι όχι για τα κατορθώματα κάποιου ήρωα που ξεπερνά τα ανθρώπινα μέτρα. Επίσης, το θέμα του, αν και ξαφνιάζει ίσως, δεν αποτελεί κάτι το ασυνήθιστο για τον βίο των ανθρώπων του νησιού, όπου συχνά ξέσπαγαν αντιζηλίες για χάρη μιας όμορφης γυναίκας. 6