ΕΝΟΤΗΤΑ 10 - «της διασκέδασης» Τραγούδι 1 Ο µήνας έχει εννιά Στίχοι: Γιώργος Τζαβέλλας Μουσική: Μιχάλης Σουγιούλ

ΕΝΟΤΗΤΑ 10 - «της διασκέδασης» Τραγούδι 1 Ο µήνας έχει εννιά Στίχοι: Γιώργος Τζαβέλλας Μουσική: Μιχάλης Σουγιούλ Μια ζωή την έχουµε, κι αν δε την γλεντήσουµε τι θα καταλάβουµε, τι θα καζαντίσουµε. Μες στον ψεύτικο ντουνιά, παίξτε µου διπλοπενιά, και ο µήνας έχει εννιά. Όσο ζει ο άνθρωπος, κοίτα, παρατήρησε µέχρι τα σαράντα του, κι ύστερα µπατίρισε. Μες στον ψεύτικο ντουνιά, παίξτε µου διπλοπενιά, και ο µήνας έχει εννιά. Στου διαβόλου τα 'γραψα όλα το κατάστιχο και γλεντώ τα νιάτα µου, πριν µε πιάσει λάστιχο. Μες στον ψεύτικο ντουνιά, παίξτε µου διπλοπενιά, και ο µήνας έχει εννιά. Τη ζωή σου γλέντησε, πριν να ρθούν γεράµατα και σου λένε άδικα, µάθε γέρο γράµµατα. Μες στον ψεύτικο ντουνιά, παίξτε µου διπλοπενιά, και ο µήνας έχει εννιά. Λεξιλόγιο Γλεντήσουµε: διασκεδάσουµε, απολαύσουµε, ευχαριστηθούµε. Π.χ.: Ήταν τα τριακοστά της γενέθλια και γλεντήσαµε µέχρι το πρωί! Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας β (γλεντάω) Αρχικοί χρόνοι: γλεντώ, γλεντούσα, θα γλεντώ, θα γλεντήσω, γλέντησα, έχω γλεντήσει, είχα γλεντήσει, θα έχω γλεντήσει Ντουνιά: ο κόσµος, η ανθρωπότητα, πολύς κόσµος. Π.χ.: Θα φωνάξω να µ ακούσει ο ντουνιάς! Είµαι ελεύθερος! 165

Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (ο ντουνιάς,- ά) Κλίση*: ο ντουνιάς * δεν έχει πληθυντικό αριθµό του ντουνιά τον ντουνιά - ντουνιά Παίξτε: 1. ασχολούµαι µε διάφορα παιχνίδια για διασκέδαση ή για κέρδος 2. εκτελώ ένα µουσικό ή θεατρικό έργο. Π.χ.: Παίξτε σκάκι ή µπάλα! Παίξτε τα αγαπηµένα σας παιχνίδια για να είστε πιο ευτυχισµένοι! Ρήµα, έγκλισης προστακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α (παίζω) Αρχικοί χρόνοι: παίζω, έπαιζα, θα παίζω, θα παίξω, έπαιξα, έχω παίξει, είχα παίξει, θα έχω παίξει Κοίτα: 1. δες, παρατήρησε 2. πρόσεξε. Π.χ.: Για κοίτα µε στα µάτια! Μου φαίνεται ότι λες ψέµατα! Ρήµα, έγκλισης προστακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β, αριθµού ενικού, συζυγίας α (κοιτάζω) Αρχικοί χρόνοι: κοιτάζω, κοίταζα, θα κοιτάζω, θα κοιτάξω, κοίταξα, έχω κοιτάξει, είχα κοιτάξει, θα έχω κοιτάξει Παρατήρησε: παρακολούθησε µε το βλέµµα, µε προσοχή κάτι. Π.χ.: Τι γράφει πάνω από τις ασκήσεις, Γιάννη; Το διαβάζω: Παρατήρησε τις παρακάτω εικόνες και συζήτησε µε την δασκάλα ή τον δάσκαλό σου. Ρήµα, έγκλισης προστακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β, αριθµού ενικού, συζυγίας β (παρατηρώ) Αρχικοί χρόνοι: παρατηρώ, παρατηρούσα, θα παρατηρώ, θα παρατηρήσω, παρατήρησα, έχω παρατηρήσει, είχα παρατηρήσει, θα έχω παρατηρήσει Ύστερα: µετά από κάτι άλλο, έπειτα, εκτός από αυτό, εξάλλου. Π.χ.: Γύρισε νωρίς στο σπίτι. Ύστερα από λίγο όµως ξαναβγήκε. εν είπε σε κανέναν πού πήγαινε. Επίρρηµα χρονικό ιαβόλου: σατανάς, πονηρό πνεύµα. Π.χ.: Στην ανθρώπινη φαντασία και τις λαϊκές δοξασίες ο ιάβολος εµφανίζεται κόκκινος, άσχηµος και µε µεγάλη ουρά. 166

Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης γενικής (ο διάβολος,- ου) Κλίση: ο διάβολος οι διάβολοι του διάβολου των διαβόλων τον διάβολο τους διάβολους - διάβολε - διάβολοι Κατάστιχο: 1. βιβλίο όπου γράφονται λογαριασµοί, εµπορικό βιβλίο 2. κατάλογος. Π.χ.: Θα εκδοθεί από τον σύλλογο «Φίλοι της βιβλιοθήκης» κατάστιχο της Οθωµανικής αυτοκρατορίας µε φορολογικά στοιχεία που αφορούν την Κοζάνη. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το κατάστιχο,-ου) Κλίση: το κατάστιχο τα κατάστιχα του κατάστιχου των κατάστιχων το κατάστιχο τα κατάστιχα - κατάστιχο - κατάστιχα Λάστιχο: ελαστικό νήµα, καουτσούκ. Π.χ.: Σαν λάστιχο µε τραβάνε! Και οι δυο τους µε θέλουν δίπλα τους! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (το λάστιχο,-ου) Κλίση: το λάστιχο τα λάστιχα του λάστιχου των λάστιχων το λάστιχο τα λάστιχα - λάστιχο - λάστιχα Γεράµατα: γηρατειά, γεροντική ηλικία. Π.χ.: Ο παππούς µου έφτασε σε βαθιά γεράµατα, και µας συµβούλευε πάντα να προσέχουµε τι τρώµε αλλά και να γελάµε πολύ. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης ονοµαστικής (τα γεράµατα) Κλίση*: τα γεράµατα *δεν έχει ενικό αριθµό τα γεράµατα - γεράµατα Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά: α. διάβολος κατάλογος β. γλεντώ δες 167

γ. λάστιχο σατανάς δ. κατάστιχο ελαστικό νήµα ε. κοίτα διασκεδάζω 2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των: α. πριν β. νιάτα γ. αληθινό δ. αφήσει ε. δίκαια Γραµµατική Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά µε το ρήµα της παρένθεσης στον σωστό τύπο του απλού µέλλοντα και µε τον σωστό τύπο του επιθέτου: α. Οι συγγραφείς το τους συνέδριο τον επόµενο µήνα. (οργανώνω, διεθνής) β. εσύ τα προβλήµατα! Αρκετά ασχολήθηκα εγώ! (λύνω, υπάρχων) γ. Έχω πονοκέφαλο. χάπια. (δυνατός, παίρνω) δ. Είστε δυο τόσο παιδιά! Τι µε εσάς! (πεισµατάρης, κάνω) ε. Πάλι ; Θα γίνεις πολύ, Αλέξανδρε! (τρώω, παχύς) 2. Συµπληρώστε τα κενά µε τα κατάλληλα ρήµατα στον απλό µέλλοντα και µε τα κατάλληλα επίθετα στον σωστό τους τύπο: παίρνω µαθαίνω συναντώ πηγαίνω βγαίνω ξανθός ωραίος µεγάλος διαφορετικός νέος α. Ειρήνη, τα στοιχεία των τριών ανδρών που είναι έξω. β. Γνώρισα ένα κορίτσι. Το βράδυ µαζί. γ. εν έχω συνηθίσει πολύ καλά την µου δουλειά, αλλά την. δ. Όλοι οι συνεργάτες είναι εδώ; τους στο γραφείο. ε. στο κοµµωτήριο. Θέλω χρώµα στα µαλλιά! 168

Τραγούδι 2 Απόψε στις ακρογιαλιές αντιλαλούν διπλοπενιές. Έλα κοντά µας φίλε να τα πιεις κι απ' τα ωραία µας να τρελαθείς. Απόψε στις ακρογιαλιές Μουσική: Βασίλης Τσιτσάνης Στίχοι: Βασίλης Τσιτσάνης Έλα να νιώσεις πώς είν' η ζωή κι όλα τα ωραία µέχρι το πρωί. Κάτσε και γλέντησε µε µας, σεκλέτια διώχνει ο µπαγλαµάς. Κι αν έχεις πόνο µέσα στην καρδιά, θα τον ξεχάσεις µε µια διπλοπενιά. Έλα να νιώσεις πώς είν' η ζωή κι όλα τα ωραία µέχρι το πρωί. Κι εσένανε βρε γόησσα εγώ σε παρηγόρησα κι αν είµαι τώρα ρέστος και ταπί µ ένα φιλί παρηγόρα µε κι εσύ. Έλα να νιώσεις πώς είν' η ζωή κι όλα τα ωραία µέχρι το πρωί. Λεξιλόγιο Απόψε: σήµερα το βράδυ. Π.χ.: Απόψε είστε όλοι καλεσµένοι στο σπίτι µου! Έχω γενέθλια! Σας περιµένω! Επίρρηµα χρονικό. Αντιλαλούν: αντηχούν, βουίζουν. Π.χ.: Αντιλαλεί η φωνή τους πέρα µακριά! Σε εκείνο το σηµείο του βουνού η ηχώ κάνει µεγάλη εντύπωση. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας β (αντιλαλώ) Αρχικοί χρόνοι: αντιλαλώ, αντιλαλούσα, θα αντιλαλώ, θα αντιλαλήσω, αντιλάλησα, έχω αντιλαλήσει, είχα αντιλαλήσει, θα έχω αντιλαλήσει Να πιεις: να βάλεις από το στόµα σου ένα υγρό στο στοµάχι. Π.χ.: Έλα κάτσε να πιεις και συ µαζί µας! Τι να παραγγείλουµε; Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β, αριθµού ενικού, συζυγίας α (πίνω) 169

Αρχικοί χρόνοι: πίνω, έπινα, θα πίνω, θα πιω, ήπια, έχω πιει, είχα πιει, θα έχω πιει Να τρελαθείς: να γίνεις τρελός, να χάσεις τα λογικά σου, την ψυχική και πνευµατική σου ισορροπία. Π.χ.: Αισθάνεται πολύ µόνη και νοµίζει ότι θα τρελαθεί. εν έχει παρέα, ούτε ένα φίλο, η καηµένη! Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου β, αριθµού ενικού, συζυγίας α (τρελαίνοµαι) Αρχικοί χρόνοι: τρελαίνοµαι, τρελαινόµουν, θα τρελαίνοµαι, θα τρελαθώ, τρελάθηκα, έχω τρελαθεί, είχα τρελαθεί, θα έχω τρελαθεί Να νιώσεις: να αισθανθείς, να αντιληφθείς µε τον νου. Π.χ.: Υπάρχουν φορές που νιώθεις νοσταλγία για πράγµατα που δεν έζησες και θα ήθελες κάποια στιγµή να τα δοκιµάσεις Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β, αριθµού ενικού, συζυγίας α (νιώθω) Αρχικοί χρόνοι: νιώθω, ένιωθα, θα νιώθω, θα νιώσω, ένιωσα, έχω νιώσει, είχα νιώσει, θα έχω νιώσει Κάτσε: να καθίσεις, να µείνεις. Π.χ.: Kάτσε, πιες νεράκι! Τι έπαθες πάλι; Εσύ θα µας τρελάνεις τελείως! Ρήµα, έγκλισης προστακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου β, αριθµού ενικού, συζυγίας α (κάθοµαι) Αρχικοί χρόνοι: κάθοµαι, καθόµουν, θα κάθοµαι, θα καθίσω, κάθισα, έχω καθίσει, είχα καθίσει, θα έχω καθίσει Σεκλέτια: στενοχώρια, θλίψη, ντέρτι. Π.χ.: Ο παππούς µου έλεγε: «λίγο κρασί, λίγο τραγούδι για να φύγουν τα σεκλέτια». Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το σεκλέτι, - ιού) Κλίση: το σεκλέτι τα σεκλέτια του σεκλετιού των σεκλετιών το σεκλέτι τα σεκλέτια - σεκλέτι - σεκλέτια ιώχνει: αναγκάζει κάποιον να φύγει µε λόγια ή µε ενέργειες. Π.χ.: Η αγάπη διώχνει το άγχος! Ερευνητές του Πανεπιστηµίου της Βιρτζίνια το διαπίστωσαν και το δηµοσίευσαν σε επιστηµονικό περιοδικό. 170

Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ, αριθµού ενικού, συζυγίας α (διώχνω) Αρχικοί χρόνοι: διώχνω, έδιωχνα, θα διώχνω, θα διώξω, έδιωξα, έχω διώξει, είχα διώξει, θα έχω διώξει Μπαγλαµάς: έγχορδο µουσικό όργανο. Π.χ.: Ο µπαγλαµάς ήταν ένα από τα βασικά όργανα στα ρεµπέτικα τραγούδια που µιλούσαν για τον έρωτα, τον πόνο, την χαρά και την λύπη του λαού. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (ο µπαγλαµάς, -ά) Κλίση: ο µπαγλαµάς οι µπαγλαµάδες του µπαγλαµά των µπαγλαµάδων τον µπαγλαµά τους µπαγλαµάδες - µπαγλαµά - µπαγλαµάδες Πόνο: δυσάρεστο αίσθηµα ψυχικό ή σωµατικό από αρρώστια, χτύπηµα, τραυµατισµό ή από άλλες αιτίες. Π.χ.: Ο πόνος για τον θάνατο του γιου του ήταν η αιτία που τον οδήγησε στο ποτό. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (ο πόνος, -ου) Κλίση: ο πόνος οι πόνοι του πόνου των πόνων τον πόνο τους πόνους - πόνε - πόνοι Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά: α. σεκλέτια µουσικό όργανο β. πόνος στενοχώρια γ. τρελαίνοµαι αντηχώ δ. αντιλαλώ χάνω τα λογικά µου ε. µπαγλαµάς δυσάρεστο αίσθηµα 2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των: α. πρωί β. σήκω γ. µακριά δ. φέρνει κοντά ε. χαρές 171

Γραµµατική Ασκήσεις 1. Σχηµατίστε ουσιαστικά από τα παρακάτω ρήµατα και έπειτα συµπληρώστε τις προτάσεις µε το κατάλληλο ουσιαστικό: σκάβω ψήνω στρώνω χτίζω χάνω α. Μια καλή δίαιτα για βάρους στοχεύει κυρίως σε λίπους. β. Το στα κάρβουνα είναι µία από τις αγαπηµένες του συνήθειες. Κάθε Κυριακή σχεδόν µας καλεί για φαγητό. γ. «Έχουµε αρκετά λεφτά για να αρχίσουµε το του νέου εµπορικού µας κέντρου» ανήγγειλε ο δήµαρχος στην χθεσινή εκδήλωση. δ. Πριν ξεκινήσετε το του τραπεζιού, θα πρέπει να γνωρίζετε πώς να τοποθετήσετε σωστά τα µαχαιροπίρουνα και τα ποτήρια. ε. Τα νέα γεωργικά µηχανήµατα είναι µία µεγάλη ευκολία για το µικρών εκτάσεων. 2. Συµπληρώστε τα κενά µε τα ρήµατα του πλαισίου στον σωστό τύπο του αορίστου: διασκεδάζω έρχοµαι µπαίνω αποφασίζω ζητώ παύω βγάζω θέλω α. Χθες το βράδυ πολύ µε τον φίλο µου, µέχρι το πρωί. β. Σηκώθηκα και στο λουτρό. Εκεί, κοιτώντας τον εαυτό µου στον καθρέφτη, να αλλάξω τον τρόπο ζωής µου! γ. µια ήρεµη ζωή, αλλά ήταν τόσα τα προβλήµατα που, που πολλές φορές ένιωθα ότι ζούσα έναν εφιάλτη! δ. Ήµουνα στην Αφρική δυο µήνες. εν όµως, ούτε µία φωτογραφία! όλα να µείνουν στις σκέψεις µου ε. να είµαι περίεργος, γιατί την τελευταία φορά ανακάλυψα πράγµατα που δεν έπρεπε! 172

Κείµενο Η ιστορία του µπουζουκιού Μούσα µε πανδούρα Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Ήδη από τα αρχαία χρόνια, η Πανδούρα, ένα µουσικό έγχορδο όργανο, εισάγεται στην Ελλάδα από την Ανατολή. Η µεγάλη της επιτυχία, παρά την αντίδραση της αριστοκρατίας, οφείλεται στο ότι παράγει πλούτο ήχων µε µικρό αριθµό χορδών. Στα Βυζαντινά χρόνια αρχίζει να κατακτά και τις τάξεις των λογίων, και παράλληλα µε τους αρχαιότερους όρους Πανδούρα, Θαµπούριν, Ταµπουράς, χρησιµοποιείται και ο όρος µπουζούκι 1. Στα τέλη του 19 ου αι. το µπουζούκι [ονοµασία που κυριαρχεί πλέον έναντι του Ταµπουρά] βγαίνει από τις κλασικές λαϊκές ορχήστρες. Άλλα µουσικά όργανα επικρατούν, όπως το κλαρίνο, το βιολί, το λαγούτο και το σαντούρι στην στεριανή Ελλάδα, το βιολί-λαούτο και η λύρα-λαούτο στην νησιώτικη. Το µπουζούκι γίνεται βασικό όργανο των µοναχικών πια τραγουδοποιών, και οι ρεµπέτες είναι αυτοί που θα εξελίξουν το παίξιµο και θα δηµιουργήσουν τις διάφορες παραλλαγές του: τον Μπαγλαµά, τον Τζουρά, όργανα-αντίγραφα σε µικρότερη κλίµακα. Στα τέλη της δεκαετίας του 1920, θα εµφανιστούν και οι πρώτες ορχήστρες µπουζουκιών. Πρώτη και θρυλικότερη «η Τετράς η ξακουστή του Πειραιώς», που ιδρύει ο Μάρκος Βαµβακάρης το 1929 µε τρία µπουζούκια και έναν µπαγλαµά. Το µπουζούκι γίνεται πλέον ο βασιλιάς της λαϊκής ορχήστρας. Το τέταρτο ζεύγος χορδών, που ο Μανώλης Χιώτης προσθέτει, είναι η σηµαντικότερη ίσως αλλαγή στην ιστορία του. Μια αλλαγή, που του προσέφερε νέες, τεράστιες, εκφραστικές δυνατότητες και το κατέστησε απόλυτο κυρίαρχο της ελληνικής µουσικής. Το λαϊκό τραγούδι Τετράς η ξακουστή του Πειραιώς Αυτό που σήµερα ονοµάζουµε λαϊκό τραγούδι, θα µπορούσαµε να το προσδιορίσουµε ακριβέστερα ως αστικό λαϊκό τραγούδι ή λαϊκό τραγούδι των πόλεων. Οι πρώτες φόρµες, τάσεις, ιδέες, που θα το επηρεάσουν υπάρχουν ήδη από τα Βυζαντινά χρόνια, αλλά ο καιρός της Τουρκοκρατίας είναι η εποχή που το λαϊκό τραγούδι των πόλεων εµφανίζεται ως οµοιογενές ρεύµα. Οι αµανέδες της Ανατολής επηρεάζουν και ο νέος τρόπος ζωής δηµιουργεί νέες ανάγκες έκφρασης στην θεµατολογία του στίχου και στο συναίσθηµα της µουσικής. Η αναγκαστική συνύπαρξη µε τις δεκάδες εθνότητες της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας εισάγει δάνεια, κι έτσι ο νοητός χώρος που ορίζουν τα µεγάλα αστικά κέντρα [Κωνσταντινούπολη, Σµύρνη, Θεσσαλονίκη, Χίος, Χάνδακας, Τραπεζούντα, Σύρος, Βόλος, Καβάλα...] ενοποιείται πολιτιστικά, οµογενοποιώντας το λαϊκό τραγούδι. 1 από την τούρκικη λέξη «buzuk» που σηµαίνει χαλασµένος [χαλασµένο κούρδισµα] 173

Η µετέπειτα µικρασιατική καταστροφή το φέρνει στον Πειραιά και την Αθήνα και συγκινεί το κοινό του. Παράλληλα, αναπτύσσεται και η εσωτερική µετανάστευση. Έλληνες από κάθε γωνιά της χώρας φτάνουν στην πρωτεύουσα κουβαλώντας την δική τους πολιτιστική ιδιαιτερότητα. Όλα είναι πλέον έτοιµα για την γέννηση του σύγχρονου λαϊκού τραγουδιού! Το µπουζούκι αποκτά την συµπάθεια του λαού. Ο Μάρκος Βαµβακάρης ιδρύει την πρώτη ορχήστρα µε µπουζούκια και προς τα τέλη της δεκαετίας του 30 εµφανίζεται και ο Βασίλης Τσιτσάνης, που χαράζει µια νέα πορεία στην λαϊκή µουσική. Όπως έχει κι ο ίδιος δηλώσει, δεν συµπαθεί ιδιαίτερα το ανατολίτικο ύφος του λαϊκού τραγουδιού και ακολουθεί µια τάση πιο... ευρωπαϊκή. Η νέα γενιά των λαϊκών δηµιουργών [µε επικεφαλής τον Βασίλη Τσιτσάνη] επιλέγει θεµατολογία που στρέφεται γύρω από την φτώχια, την ξενιτιά και γενικότερα τον λαϊκό άνθρωπο της µεγαλούπολης. Η λαϊκή ορχήστρα εµπλουτίζεται µε όργανα, όπως το ακορντεόν και το βιολί, αλλά, ενίοτε, και το κλαρίνο, το πιάνο, το µπάσο. Ουσιαστική είναι η συµβολή και του Μανώλη Χιώτη, ο οποίος δηµιουργεί το οχτάχορδο µπουζούκι, που κερδίζει έδαφος έναντι του εξάχορδου. Στο περιβάλλον αυτό εµφανίζονται και σπουδαίοι ερµηνευτές, όπως ο Στέλιος Καζαντζίδης, ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, ο Στράτος ιονυσίου, ο Πάνος Γαβαλάς, η Καίτη Γκρέι, η Πόλυ Πάνου, η Γιώτα Λύδια, η Μαρινέλλα, η Μαίρη Λίντα. Γι αυτούς τους τραγουδιστές γράφουν συνθέτες, όπως οι Τσιτσάνης, Παπαϊωάννου, Μητσάκης, Ζαµπέτας, Καλδάρας, Χιώτης, και στιχουργοί όπως οι Βασιλειάδης, Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου, Βίρβος, Λελάκης, Πυθαγόρας. Παράλληλα, λόγιοι συνθέτες σαν τον Θεοδωράκη και τον Χατζιδάκι αναζητούν τον ιδανικό ερµηνευτή ανάµεσα στους λαϊκούς τραγουδιστές. Αλλά και οι κορυφαίοι ποιητές, Βάρναλης, Ελύτης, Σεφέρης, Κατσαρός, Λειβαδίτης, έγιναν ονόµατα οικεία στα χείλη των λαϊκών τραγουδιστών και βρήκαν τον δρόµο για να µιλήσουν στον κάθε Έλληνα. Σήµερα µπορεί κανείς να διακρίνει στο λαϊκό τραγούδι διάφορες τάσεις, µε πιο βασικές το έντεχνο (Γιάννης Πουλόπουλος, Γιώργος Νταλάρας, Καζαντζίδης, Θεοδωράκης, Μαρινέλλα, Μπιθικώτσης Χάρις Αλεξίου κ.ά.), το ελαφρολαϊκό (Τόλης Βοσκόπουλος, Μαρινέλλα, Γιάννης Πάριος κ.ά.) και το παραδοσιακό λαϊκό (Άγγελος ιονυσίου, ηµήτρης Μητροπάνος κ.ά.). (www.pathfinder.gr, µε αλλαγές) Λεξιλόγιο Έγχορδο: αυτό που έχει χορδές, το µουσικό όργανο που έχει χορδές. Π.χ.: Από πόσα έγχορδα µουσικά όργανα αποτελείται η ορχήστρα σας, παιδιά; Εισάγεται: µπαίνει κάτι µέσα, φέρνω προϊόντα από το εξωτερικό. Π.χ.: Τα γεωργικά µηχανήµατα εισάγονται κυρίως από την Αµερική και την Τσεχία. Αντίδραση: ενέργεια που έχει ως αιτία µια άλλη ενέργεια ή κατάσταση, αντίσταση, αντίθεση. 174

Π.χ.: Η αντίδρασή του ήταν ιδιαίτερα βίαιη όταν έµαθε την αλήθεια. Χτυπούσε όποιον έβρισκε µπροστά του και πετούσε ό,τι έπιανε στα χέρια του. Αριστοκρατίας: οι ευγενείς, η κοινωνική τάξη των ευγενών και πλούσιων. Π.χ.: Απέκτησε χρήµατα, µπήκε στους κύκλους της αριστοκρατίας και από τότε δεν νοιάζεται για κανέναν! Ήχων: ό,τι γίνεται αντιληπτό µε την ακοή. Π.χ.: Με ενοχλεί πολύ ο ήχος της φωνής του! Όταν µιλάει, δεν ακούγεται κανένας άλλος στην παρέα! Χορδών: µεταλλικό σύρµα στο µουσικό όργανο που παράγει ήχο. Π.χ.: Στο µπουζούκι ο Μανώλης Χιώτης προσθέτει το τέταρτο ζεύγος χορδών, ώστε να µπορούν να ακούγονται περισσότεροι ήχοι και να γίνει έτσι το βασικό µουσικό όργανο. Ορχήστρες: 1. οµάδα από µουσικούς που εκτελούν ένα µουσικό έργο 2. ο χώρος στο θέατρο για τους µουσικούς 3. ο κυκλικός ή ηµικυκλικός χώρος του αρχαίου θεάτρου. Π.χ.: Ξέρω ένα κέντρο µε µια µικρή θαυµάσια ορχήστρα. Πάµε το βράδυ; Επικρατούν: υπερισχύουν, νικούν, επιβάλλονται, κυριαρχούν. Π.χ.: Η αλήθεια, το δίκαιο και η λογική θα επικρατήσουν τελικά. Πιστεύω ότι όλα τα ψέµατα θα αποκαλυφθούν στο δικαστήριο και θα βρεθεί ο πραγµατικός ένοχος. Κλαρίνο: λαϊκό µουσικό όργανο, το κλαρινέτο. Π.χ.: Είµαστε οικογένεια µουσικών! Ο άντρας µου παίζει κλαρίνο, εγώ παίζω βιολοντσέλο, ενώ στον µικρό µας γιο αρέσει το πιάνο. Βιολί: 1. τετράχορδο µουσικό όργανο µελωδικό, που παίζεται µε δοξάρι 2. επίµονη επανάληψη λόγων ή ενεργειών ( σου λέω ότι αυτό που κάνεις µε ενοχλεί κι εσύ το βιολί σου! Συνεχίζεις!). Π.χ.: Άκουσα χθες το βράδυ ένα ωραίο κοντσέρτο µε βιολί. Λαγούτο: έγχορδο µουσικό λαϊκό όργανο. Π.χ.: Ο παππούς άρχισε να παίζει το λαγούτο του και όλοι σιωπήσανε. Σαντούρι: έγχορδο µουσικό όργανο που έχει σχήµα τραπεζίου, το οποίο παίζεται µε δύο λεπτά ραβδάκια τυλιγµένα στην άκρη µε βαµβάκι. Π.χ.: Οι ήχοι από το σαντούρι έφταναν ως την παραλία! Στο πανηγύρι του χωριού γλεντούν µέχρι το πρωί µε καλή παραδοσιακή µουσική. Λύρα: έγχορδο µουσικό λαϊκό όργανο µε τρεις χορδές που παίζεται µε δοξάρι. Π.χ.: Κάθε περιοχή έχει τα δικά της ιδιαίτερα µουσικά όργανα. Στην Κρήτη, για παράδειγµα, παίζουν κρητική λύρα. Παραλλαγές: διαφοροποιηµένες µορφές, ποικιλίες ενός πράγµατος σε σχέση µε άλλο όµοιο ή µε ένα πρωτότυπο. Π.χ.: Σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας ακούγονται παραλλαγές δηµοτικών τραγουδιών αλλά και ιστοριών και µύθων. 175

Κλίµακα: σειρά φθόγγων που προχωρεί σύµφωνα µε ορισµένη σειρά, η σκάλα. Π.χ.: Έγινε στην Ιαπωνία σεισµική δόνηση πέντε βαθµών της κλίµακας Ρίχτερ. Θρυλικότερη: αυτή που έγινε αντικείµενο θρύλου, µυθική, ηρωική. Π.χ.: Για την θρυλική προσωπικότητα του Μεγάλου Αλέξανδρου ξέρουµε ακόµα λίγα πράγµατα. Αστικό: αυτό που ανήκει ή ζει στην πόλη, κοινωνικό. Π.χ.: υστυχώς σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες παρατηρείται µετακίνηση του πληθυσµού από τα µικρά χωριά στα µεγάλα αστικά κέντρα. Οµοιογενές: αυτό που ανήκει σε ίδιο γένος ή είδος µε κάποιον. Π.χ.: Σε πολλές περιοχές της χώρας ο πληθυσµός είναι οµοιογενής, µε κοινή γλώσσα, εθνικότητα και θρησκεία. Θεµατολογία: η κατηγορία θεµάτων, το σύνολο των θεµάτων που έχουν επιλεχθεί για κάποιο αντικείµενο. Π.χ.: Η θεµατολογία του συγκεκριµένου περιοδικού ενδιαφέρει πολύ κόσµο, καθώς τα θέµατά του ποικίλουν, από την µόδα έως την επιστήµη! Μετανάστευση: το φαινόµενο κατά το οποίο κάποιος αφήνει µια χώρα για να ζήσει σε µια άλλη. Π.χ.: Η µετανάστευση µπορεί να είναι εξωτερική προς µια άλλη χώρα- αλλά και εσωτερική προς τα µεγάλα αστικά κέντρα. Επιλέξτε την σωστή απάντηση: Άσκηση κατανόησης 1. H πανδούρα, µουσικό έγχορδο όργανο, εισάγεται στην Ελλάδα από την. α. την Αίγυπτο β. την Ανατολή γ. την Μικρά Ασία 2. Στα βυζαντινά χρόνια, παράλληλα µε την λέξη πανδούρα ή ταµπουράς χρησιµοποιείται και ο όρος. α. µπουζούκι β. λαγούτο γ. βιολί 3. Ο ιδρύει την πρώτη ορχήστρα µπουζουκιών στον Πειραιά, ενώ ο προσθέτει το τέταρτο ζεύγος χορδών στο µπουζούκι. α. Χιώτης, Τσιτσάνης β. Τσιτσάνης, Χιώτης γ. Βαµβακάρης, Χιώτης 4. Το λαϊκό τραγούδι είναι στην ουσία το τραγούδι. α. του λαού β. των πόλεων γ. των νησιών 5. Στα τέλη της δεκαετίας του 30 το λαϊκό τραγούδι ακολουθεί µια πιο ευρωπαϊκή τάση και µια καινούργια πορεία µε την βοήθεια του. α. Γιώργου Ζαµπέτα β. Βασίλη Τσιτσάνη γ. Στράτου ιονυσίου 176

Παιχνιδόλεξα Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας 1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 1 2 1 2 3 Οριζόντια 1. ιασκεδάζω, απολαµβάνω. 2. Έγχορδο µουσικό όργανο που έχει σχήµα τραπεζίου και παίζεται µε δύο λεπτά ραβδάκια. 3. Έγχορδο µουσικό όργανο. Κάθετα 1. Αυτός που ανήκει σε ίδιο γένος ή είδος µε κάποιον. 2. Η ανθρωπότητα, ο πολύς κόσµος. 177

2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται: 1. Το φαινόµενο κατά το οποίο αφήνουµε µια χώρα για να ζήσουµε σε µια άλλη. 2. Υπερισχύω, κυριαρχώ. 3. Οµάδα από µουσικούς. Μ _ Ε _ Ο _ 3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται ( ένα πολύ γνωστό µουσικό όργανο ): 1. Η καταγραφή των θεµάτων. 2. Σήµερα το βράδυ. 3. Ελαστικό νήµα, καουτσούκ. 4. Αυτός που έχει χορδές. 5. Τετράχορδο µουσικό όργανο. 6. Αντίσταση, αντίθεση. 7. Γεροντική ηλικία. 8. Σειρά φθόγγων που προχωρεί σύµφωνα µε ορισµένη τάξη. 9. Σατανάς. 9 7 8 5 1 2 3 4 6 178

4. Τραγούδια Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν: Ο µήνας έχει εννιά Στίχοι: Γιώργος Τζαβέλλας Μουσική: Μιχάλης Σουγιούλ Μια ζωή την έχουµε, κι αν δε την τι θα καταλάβουµε, τι θα καζαντίσουµε, Μες στον ψεύτικο, µου διπλοπενιά, και ο µήνας έχει εννιά. Όσο ζει ο άνθρωπος,, µέχρι τα σαράντα του, κι µπατίρισε. Μες στον ψεύτικο, µου διπλοπενιά, και ο µήνας έχει εννιά. Στου τα 'γραψα όλα το και γλεντώ τα νιάτα µου, πριν µε πιάσει. Μες στον ψεύτικο, µου διπλοπενιά, και ο µήνας έχει εννιά. Τη ζωή σου γλέντησε, πριν να ρθούν και σου λένε άδικα, µάθε γέρο γράµµατα. Μες στον ψεύτικο, µου διπλοπενιά, και ο µήνας έχει εννιά. Απόψε στις ακρογιαλιές στις ακρογιαλιές διπλοπενιές. Έλα κοντά µας φίλε τα κι απ' τα ωραία µας. Στίχοι: Βασίλης Τσιτσάνης Μουσική: Βασίλης Τσιτσάνης Έλα πώς είν' η ζωή κι όλα τα ωραία µέχρι το πρωί. και γλέντησε µε µας, 179

ο. Κι αν έχεις µέσα στην καρδιά, θα τον ξεχάσεις µε µια διπλοπενιά. Έλα πώς είν' η ζωή κι όλα τα ωραία µέχρι το πρωί. Κι εσένανε βρε γόησσα εγώ σε παρηγόρησα κι αν είµαι τώρα ρέστος και ταπί µ ένα φιλί παρηγόρα µε κι εσύ. Έλα πώς είν' η ζωή κι όλα τα ωραία µέχρι το πρωί. Λεξιλόγιο Ενότητας Αντίδραση, η Αντιλαλώ Απόψε Αριστοκρατία, η Αστικός-ή-ό Βιολί, το Γεράµατα, τα Γλεντάω ιάβολος, ο ιώχνω Έγχορδος-η-ο Εισάγοµαι Επικρατώ Ήχος, ο Θεµατολογία, η Θρυλικότερος-η-ο Κάθοµαι Κατάστιχο, το Κλαρίνο, το Κλίµακα, η Κοιτάζω Λαγούτο, το Λάστιχο, το Λύρα, η Μετανάστευση, η Μπαγλαµάς, ο Νιώθω Ντουνιάς, ο Οµοιογενής-ής-ές Ορχήστρα, η Παίζω Παραλλαγή, η Παρατηρώ Πίνω Πόνος, ο Σαντούρι, το Σεκλέτι, το Τρελαίνοµαι Ύστερα Χορδή, η 180