Ενημερωτικό Σημείωμα Έρευνα σε Θέματα Ενέργειας

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ Ενημερωτικό Σημείωμα Έρευνα σε Θέματα Ενέργειας Νοέμβριος 2012 Για την ανάλυση ζητημάτων ενεργειακής και περιβαλλοντικής πολιτικής, εφαρμόζονται τόσο τεχνολογικές προσεγγίσεις, που δίνουν έμφαση στη λεπτομερή εξέταση των τεχνολογικών δυνατοτήτων για την επίτευξη ενός περιβαλλοντικού στόχου, όσο και κοινωνικο οικονομικές μεθοδολογίες, οι οποίες αποδίδουν μεγαλύτερη σημασία στη συμπεριφορά των φορέων της αγοράς (καταναλωτών και παραγωγών) και την πιθανή αντίδρασή τους σε μέτρα πολιτικής. Παρότι έχουν αναπτυχθεί λεπτομερή μαθηματικά μοντέλα και προς τις δύο ερευνητικές κατευθύνσεις, τόσο η τεχνολογική όσο και η οικονομική προσέγγιση από μόνες τους παρουσιάζουν εγγενείς αδυναμίες που καθιστούν δύσκολη τη λήψη ρεαλιστικών αποφάσεων πολιτικής. Για τον λόγο αυτό, απαιτείται η ανάλυση των ζητημάτων αυτών με «υβριδικές» μεθόδους, που αξιοποιούν στοιχεία τόσο των τεχνολογικών όσο και των κοινωνικοοικονομικών προσεγγίσεων. Η Ομάδα 3ΕΡ (Energy and Environmental Economics and Policy) του ΤΕΠΑΚ ασχολείται ερευνητικά με ζητήματα ενεργειακής και περιβαλλοντικής πολιτικής στην Ευρώπη και την Κύπρο χρησιμοποιώντας διαθεματική προσέγγιση, στο σημείο όπου συναντώνται οι περιβαλλοντικές επιστήμες και οι επιστήμες του μηχανικού με την οικονομική επιστήμη. Πέρα από το ερευνητικό τους ενδιαφέρον, τέτοιες αναλύσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την επιστημονικά τεκμηριωμένη υποστήριξη αποφάσεων δημόσιας πολιτικής. Ειδικότερα, η δραστηριότητα της Ομάδας 3ΕΡ εκτείνεται στα εξής αντικείμενα: Μακροχρόνιος ενεργειακός σχεδιασμός Βιώσιμες μεταφορές Τεχνικο οικονομικές αναλύσεις ενεργειακής πολιτικής Καινοτόμες μέθοδοι διαχείρισης υδατικών πόρων Οικονομικές επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών Στο παρόν ενημερωτικό σημείωμα θα παρουσιαστούν οι δραστηριότητες της Ομάδας αναφορικά με θέματα ενέργειας. Συγκεκριμένα, οι ενεργειακές δράσεις έχουν χωριστεί σε έξι κατηγορίες, καθεμιά από τις οποίες περιγράφεται συνοπτικά παρακάτω. Τα αποτελέσματα που παρουσιάζονται στις επόμενες σελίδες φανερώνουν τη σημασία που έχει η επιστημονικά τεκμηριωμένη ανάλυση της ενεργειακής πολιτικής, με μεθόδους που αφενός ενσωματώνουν τις πιο πρόσφατες επιστημονικές γνώσεις και αφετέρου είναι προσαρμοσμένες στις ανάγκες της συγκεκριμένης χώρας για την οποία προορίζονται. Οι αναλύσεις της Ομάδας 3ΕΡ, στα θέματα που αφορούν τον ενεργειακό σχεδιασμό της Κύπρου, συνδυάζουν τη διεθνή εμπειρία με τη γνώση των ιδιαιτεροτήτων του εγχώριου ενεργειακού συστήματος.

Ι. Μακροχρόνιος Ενεργειακός Σχεδιασμός Όλοι συμφωνούν πλέον ότι οι οικονομικές, ενεργειακές και περιβαλλοντικές προκλήσεις του 21ου αιώνα απαιτούν την κατάστρωση ενός μακροχρόνιου στρατηγικού σχεδιασμού του ενεργειακού συστήματος κάθε χώρας. Η ανάγκη για τέτοιο σχεδιασμό αναδείχθηκε πρόσφατα στη δημόσια συζήτηση στην Κύπρο, με αφορμή την ανεύρεση κοιτασμάτων φυσικού αερίου. Ωστόσο, ο μακροχρόνιος σχεδιασμός είναι απολύτως απαραίτητος σε μια σύγχρονη χώρα με διεθνείς ενεργειακές και περιβαλλοντικές υποχρεώσεις, ανεξάρτητα από την ύπαρξη εγχώριων ενεργειακών πόρων. Εκπομπές CO2 (tonnes) Thousands 5000 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 2010 2012 2014 2016 2018 2020 2022 2024 2026 2028 2030 agriculture services other industries cement industry households road passenger transport freight transport air transport Εικόνα 1: Προβλεπόμενη εξέλιξη των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα από τελικούς χρήστες ενέργειας στην Κύπρο μετά την επιβολή ετήσιου φόρου άνθρακα ύψους 34 /τόνο CO 2. Για να γίνει εφικτή η κατάστρωση ενός μακροχρόνιου σχεδίου, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η καλή γνώση της υπάρχουσας κατάστασης, δηλαδή η κατοχή κατάλληλων ενεργειακών δεδομένων ώστε να είναι δυνατή η αποτύπωση του ενεργειακού ισοζυγίου μιας χώρας. Το υφιστάμενο επίσημο ενεργειακό ισοζύγιο της Κύπρου παρουσιάζει κενά και αδυναμίες. Για τον λόγο αυτό, η Ομάδα 3ΕΡ δημιούργησε εκ νέου ένα λεπτομερές ενεργειακό ισοζύγιο της Κύπρου, με βάση υπάρχοντα δεδομένα που όμως δεν είχαν αξιοποιηθεί πλήρως μέχρι σήμερα επειδή ήταν διάσπαρτα σε διάφορες κρατικές υπηρεσίες και οργανισμούς. Μετά την κατάστρωση του ενεργειακού ισοζυγίου, απαιτείται η ανάπτυξη ενός κατάλληλου τεχνικο οικονομικού μαθηματικού μοντέλου πρόβλεψης της ετήσιας προσφοράς και ζήτησης ενέργειας σε όλη τη χώρα για τις επόμενες δεκαετίες. Με τη βοήθεια του μοντέλου αυτού είναι 2

δυνατή η πρόβλεψη των μελλοντικών ενεργειακών της Κύπρου ανάλογα με διαφορετικά σενάρια εξελίξεων της τεχνολογίας, της οικονομικής ανάπτυξης, των τιμών της ενέργειας και των κλιματικών συνθηκών. Επιπλέον, ένα τέτοιο μοντέλο είναι σε θέση να προβλέψει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στο μέλλον και να χρησιμεύσει στην κατάστρωση στρατηγικής για μείωση των εκπομπών αυτών (σε στόχο τη συμμόρφωση της Κύπρου με τις διεθνείς ενεργειακές και περιβαλλοντικές δεσμεύσεις που έχει αναλάβει) με ελαχιστοποίηση του κόστους. Για τον σκοπό αυτό, η Ομάδα 3ΕΡ κατέστρωσε μακροχρόνιο ενεργειακό μοντέλο της Κύπρου σε δύο φάσεις. Στην πρώτη φάση, υποστηρίζοντας την Υπηρεσία Ενέργειας της Κύπρου και τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας Κύπρου, ανέπτυξε ένα απλό μοντέλο το οποίο χρησιμοποιήθηκε από την Κυπριακή Δημοκρατία για την πρόβλεψη των ενεργειακών αναγκών έως το 2020 και την υποβολή εκθέσεων προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σύμφωνα με τις απαιτήσεις του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Ενεργειακή Απόδοση όπως προνοούν αντίστοιχα οι ευρωπαϊκές Οδηγίες 2009/28/ΕΚ και 2006/32/ΕΚ. Στη δεύτερη φάση, αναπτύχθηκε ένα λεπτομερέστερο ενεργειακό μοντέλο της Κύπρου, χρησιμοποιώντας δεδομένα από κυπριακές υπηρεσίες (Ίδρυμα Ενέργειας, Υπηρεσία Ενέργειας) για τις διάφορες ενεργειακές τεχνολογίες που είναι διαθέσιμες στη χώρα. Το μοντέλο αυτό, σε συνεργασία με λεπτομερές μοντέλο του συστήματος ηλεκτροπαραγωγής, είναι σε θέση να υποστηρίξει τον μακροχρόνιο ενεργειακό σχεδιασμό για την επίτευξη συγκεκριμένων ενεργειακών και περιβαλλοντικών στόχων. Οι Εικόνες 1 και 2 παρουσιάζουν παραδείγματα από την εφαρμογή του μοντέλου αυτού για την πρόβλεψη της εξέλιξης της κατανάλωσης ενέργειας και των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα για ένα σενάριο επιβολής ανθρακικού φόρου σε όλα τα καύσιμα. Τελική Ζήτηση Ενέργειας (ΤΙΠ) Thousands 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 2010 2012 2014 2016 2018 2020 2022 2024 2026 2028 2030 Hydrogen Solar Thermal Geothermal Biomass Biofuels Other solid fuels Electricity LPG Heavy Fuel Oil Light Fuel Oil Heating fuel ATF Diesel Gasoline Εικόνα 2: Διάρθρωση της τελικής κατανάλωσης ενέργειας στην Κύπρο μετά την επιβολή ετήσιου φόρου άνθρακα ύψους 34 /τόνο CO 2. 3

ΙΙ. Βιώσιμες Μεταφορές Ο τομέας των μεταφορών είναι μεταξύ των τελικών καταναλωτών ενέργειας ο ταχύτερα αναπτυσσόμενος παγκοσμίως σε ό,τι αφορά την κατανάλωση καυσίμων και τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Η βιώσιμη χρήση μεταφορικών μέσων αποτελεί μεγάλη πρόκληση για την αειφόρο ανάπτυξη του πλανήτη, καθώς οι μεταφορές επιβατών και εμπορευμάτων είναι συνυφασμένες με την οικονομική ευημερία και γι αυτό είναι δύσκολο να περιοριστεί η ζήτηση για μεταφορικό έργο χωρίς να τεθεί σε κίνδυνο το βιοτικό επίπεδο των πολιτών. Στο πλαίσιο αυτό, η Ομάδα 3ΕΡ έχει αναπτύξει τεχνικο οικονομικά μοντέλα προσομοίωσης του τομέα των μεταφορών στην Ευρώπη με σκοπό την αξιολόγηση μέτρων πολιτικής με περιβαλλοντική στόχευση. Επίσης, η Ομάδα διερευνά την αποτελεσματικότητα εναλλακτικών μέτρων πολιτικής (νομοθετημένα όρια εκπομπών, φόροι καυσίμων, φόροι οχημάτων) για τον περιορισμό της κατανάλωσης ενέργειας και των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στα μηχανοκίνητα οχήματα. Για τον σκοπό αυτό, έχει συμμετάσχει στην ανάπτυξη μοντέλων που προσομοιώνουν τον ολιγοπωλιακό ανταγωνισμό στην αγορά αυτοκινήτου διαφόρων χωρών, ώστε να διερευνηθούν οι επιπτώσεις από την υιοθέτηση «πράσινων φορολογικών μεταρρυθμίσεων» στην αγορά αυτοκινήτου π.χ. με την υιοθέτηση φόρων κατανάλωσης και τελών κυκλοφορίας στα οχήματα που υπολογίζονται με βάση τις εκπομπές τους. Επίσης, η Ομάδα έχει συντονίσει την έκδοση βιβλίου (συλλογικού τόμου) με συγγραφείςεμπειρογνώμονες από όλο τον κόσμο, αναφορικά με την επιλογή κατάλληλων μέτρων πολιτικής για τη μετάβαση σε βιώσιμες μεταφορές. Σε ό,τι αφορά την Κύπρο, έχουν υπολογιστεί οι οικονομικές επιπτώσεις («εξωτερικό κόστος») από τη χρήση ιδιωτικών αυτοκινήτων στις κυπριακές πόλεις, με βάση λεπτομερή κυκλοφοριακά και περιβαλλοντικά δεδομένα που δημόσιων υπηρεσιών και οργανισμών. 30 128 104 64 Eurocents / χιλιόμετρο 25 20 15 10 5 0 0:00 8:00 15:00 18:00 21:00 Ώρα της ημέρας Κυκλοφ. συμφόρηση Ατυχήματα Ηχορύπανση Αέρια ρύπανση Φαινόμενο θερμοκηπίου Άλλες επιπτώσεις Ιδιωτικό κόστος Εικόνα 3: Εκτιμώμενο κοινωνικό (εξωτερικό) κόστος από τη χρήση αυτοκινήτων στις κυπριακές πόλεις το έτος 2009. 4

Αποτελέσματα αυτών των υπολογισμών, σύμφωνα με τους οποίους το κοινωνικό κόστος από τη χρήση αυτοκινήτων ανέρχεται ετησίως σε ποσά που αντιστοιχούν στο 2 3% του κυπριακού ΑΕΠ, έχουν παρουσιαστεί σε δημοσιογραφικές διασκέψεις και τοπικές ημερίδες. Η Εικόνα 3 παρουσιάζει το εκτιμώμενο κοινωνικό κόστος από τη χρήση αυτοκινήτων για συγκεκριμένες ώρες μιας εργάσιμης ημέρας. ΙΙΙ. Δείκτες Ενεργειακής Απόδοσης της Κύπρου Η Ομάδα 3ΕΡ συνέβαλε πρόσφατα στην αναθεώρηση και επικαιροποίηση δεικτών του ενεργειακού συστήματος της Κύπρου, με έμφαση στους δείκτες ενεργειακής απόδοσης ανά τομέα της οικονομίας. Η εργασία αυτή συντελέστηκε σε συνεργασία με το Ίδρυμα Ενέργειας Κύπρου, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού έργου Odyssee Mure 2010 Monitoring of EU and national energy efficiency targets που χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα Intelligent Energy Europe της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Για τον σκοπό αυτό, συλλέχθηκαν δεδομένα από επίσημους κυπριακούς φορείς, τα οποία χρησίμευσαν και στην κατάστρωση του λεπτομερούς ενεργειακού ισοζυγίου που αναφέρθηκε παραπάνω. Συγκεκριμένα, χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα οικονομικής δραστηριότητας, ενεργειακής κατανάλωσης και βιομηχανικής παραγωγής κατά κλάδο, από τη Στατιστική Υπηρεσία, την Υπηρεσία Ενέργειας, το Ίδρυμα Ενέργειας, το Τμήμα Επιθεώρησης Εργασίας, το Ενεργειακό Γραφείο Κυπρίων Πολιτών, το Τμήμα Περιβάλλοντος, το Τμήμα Δημοσίων Έργων, την Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου και τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας Κύπρου. Επίσης, έτυχαν επεξεργασίας πρωτογενή δεδομένα που είχαν συλλεχθεί από τη Στατιστική Υπηρεσία για την κατανάλωση καυσίμων ανά βιομηχανικό κλάδο, τα οποία δεν είχαν αξιοποιηθεί μέχρι τώρα από άλλες κυπριακές υπηρεσίες. Η Εικόνα 4 δείχνει ένα παράδειγμα δεικτών ενεργειακής απόδοσης που υπολογίστηκαν στο πλαίσιο του έργου αυτού. Περισσότεροι δείκτες είναι διαθέσιμοι στην ιστοσελίδα του έργου: http://www.odyssee indicators.org. Energy Efficiency Index Cyprus 1996-2010 120 110 100 2000=100 90 80 70 60 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Year Industry Households (technical) Transport Global Εικόνα 4: Εξέλιξη των δεικτών ενεργειακής απόδοσης στους τομείς τελικής χρήσης ενέργειας της Κύπρου κατά τη δεκαπενταετία 1996 2010. 5

ΙV. Επιπτώσεις της Κλιματικής Αλλαγής στη Χρήση Ενέργειας Η Ομάδα 3ΕΡ ανέλυσε με κατάλληλες οικονομετρικές μεθόδους τη διαχρονική εξέλιξη της κατανάλωσης ενέργειας στην Κύπρο και την επίδραση παραγόντων όπως η οικονομική δραστηριότητα, τα εισοδήματα των νοικοκυριών, οι τιμές των καυσίμων, η τεχνολογική πρόοδος και οι κλιματικές συνθήκες. Στη συνέχεια εξετάστηκε η πιθανή εξέλιξη της κατανάλωσης ηλεκτρισμού στην Κύπρο έως το 2050, σε συνάρτηση με την εξέλιξη των μακροοικονομικών μεγεθών, των τιμών του πετρελαίου και των καιρικών συνθηκών. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, εφόσον συνεχιστούν οι τάσεις που παρατηρήθηκαν κατά τις τελευταίες δεκαετίες και ακόμα και αν επέλθουν σημαντικές αλλαγές στις διαθέσιμες τεχνολογίες, η χρήση ηλεκτρισμού αναμένεται να υπερδιπλασιαστεί κατά τα επόμενα 35 40 χρόνια, με αυξανόμενη συμμετοχή των οικιακών καταναλωτών και του τριτογενούς τομέα της οικονομίας. Με βάση τα παραπάνω, διενεργήθηκε πρόβλεψη υποθέτοντας σταδιακή μεταβολή των καιρικών συνθηκών λόγω της κλιματικής αλλαγής. Για τον σκοπό αυτό, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Κύπρου, αξιοποιήθηκαν τα αποτελέσματα από λεπτομερή κλιματικά μοντέλα για την Ανατολική Μεσόγειο, σύμφωνα με τα οποία η μέση θερμοκρασία στην περιοχή της Κύπρου αναμένεται να αυξηθεί περί τον 1 C τη χειμερινή περίοδο και κατά 2 C περίπου τους καλοκαιρινούς μήνες έως το 2050. Εφαρμόζοντας το μοντέλο μας, υπολογίσαμε ότι η κατανάλωση ηλεκτρισμού στην Κύπρο θα αυξηθεί μέχρι το 2050 κατά 6% περίπου σε ετήσια βάση λόγω κλιματικής αλλαγής. Οι αυξημένες ανάγκες για ηλεκτρισμό αναμένεται να οδηγήσουν σε άμεσο κόστος 35 40 εκ. Ευρώ το 2020 και άνω των 100 εκ. Ευρώ το 2050, ενώ η παρούσα αξία του συνολικού κόστους για την περίοδο 2011 2050 υπολογίζεται να ξεπεράσει τα 550 εκ. Ευρώ (σε σταθερές τιμές 2010). Επίσης, το μέγιστο ημερήσιο ηλεκτρικό φορτίο αναμένεται να αυξηθεί κατά τουλάχιστον 100 MW σε σχέση με την περίπτωση χωρίς κλιματική αλλαγή. Αυτό θα συνεπάγεται επιπλέον κόστος, εφόσον θα απαιτείται περισσότερη εφεδρική ηλεκτρική ισχύς που θα χρησιμοποιείται μόνο κατά τους θερινούς μήνες με τις αυξημένες απαιτήσεις σε ηλεκτρισμό. Ο Πίνακας 1 συνοψίζει κάποια από τα αποτελέσματά μας. Πίνακας 1: Οικονομικές απώλειες λόγω αυξημένων αναγκών σε ηλεκτρισμό εξαιτίας κλιματικής αλλαγής. (εκατομμύρια 2010) 2020 2030 2040 2050 (a) Σενάριο υψηλής αύξησης στη χρήση ηλεκτρισμού Οικιακοί καταναλωτές 7,7 23,8 50,2 88,6 Εμπορικοί καταναλωτές 4,9 15,6 31,3 52,2 Σύνολο 12,6 39,4 81,6 140,7 Παρούσα αξία συνολικού κόστους την περίοδο 2011 2050: 678,9 (β) Σενάριο χαμηλής αύξησης στη χρήση ηλεκτρισμού Οικιακοί καταναλωτές 7,7 21,0 38,2 57,6 Εμπορικοί καταναλωτές 4,9 14,3 25,4 37,3 Σύνολο 12,6 35,3 63,6 94,9 Παρούσα αξία συνολικού κόστους την περίοδο 2011 2050: 555,3 6

V. Αποτίμηση του Κόστους των Περικοπών Ηλεκτρισμού το Καλοκαίρι του 2011 Εξαιτίας της καταστροφής του ηλεκτροπαραγωγικού σταθμού του Βασιλικού τον Ιούλιο του 2011, απαιτήθηκαν περικοπές ηλεκτρικού ρεύματος κατά τη θερινή περίοδο. Για να μην επεκταθούν οι περικοπές, οι ενεργειακές αρχές έλαβαν έκτακτα μέτρα για τους επόμενους μήνες (προσωρινή ενοικίαση ηλεκτροπαραγωγού εξοπλισμού, εισαγωγή ρεύματος από τις κατεχόμενες περιοχές, επανενεργοποίηση παλαιών ηλεκτροπαραγωγικών μονάδων) προφανώς με επιπρόσθετο κόστος. Η Ομάδα 3ΕΡ προσκλήθηκε το καλοκαίρι του 2011 να συνεργαστεί με οικονομολόγους του Πανεπιστημίου Κύπρου για την ταχεία οικονομική αποτίμηση των περικοπών ηλεκτρισμού και των επακόλουθων μέτρων διασφάλισης της ηλεκτρικής επάρκειας της Κύπρου. Το συμπέρασμα της μελέτης εκείνης ήταν ότι θα προέκυπτε, λόγω της έκρηξης στο Μαρί, μείωση του ΑΕΠ της Κύπρου κατά 2,4% σε ετήσια βάση χωρίς να περιλαμβάνεται σε αυτό το κόστος η απώλεια κεφαλαίου της ΑΗΚ, η απώλεια ευημερίας των νοικοκυριών και οι αρνητικές επιπτώσεις στις οικονομικές προσδοκίες και στο φυσικό περιβάλλον. Στη συνέχεια, η εργασία αυτή επεκτάθηκε από την Ομάδα και, σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Έρευνας και Ανάπτυξης της Αρχής Ηλεκτρισμού Κύπρου, διενεργήθηκαν εναλλακτικοί υπολογισμοί του κόστους αυτού, με συνδυασμό οικονομικών και τεχνολογικών μεθόδων. Επίσης υπολογίστηκε η «αξία της κατανάλωσης ηλεκτρισμού» ανά ώρα και είδος ημέρας και ανά τύπο καταναλωτή, μέγεθος που μπορεί να βοηθήσει τις αρμόδιες υπηρεσίες να σχεδιάσουν την κατάλληλη απόκριση σε μια μελλοντική κρίση ηλεκτρισμού με στόχο την ελαχιστοποίηση του κόστους στην κοινωνία. Η Εικόνα 5 παρουσιάζει ένα παράδειγμα των υπολογισμών αυτών. mio Euros per hour 3.50 3.00 2.50 2.00 1.50 1.00 0.50 0.00 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 Hour of the day Summer weekday Spring-Autumn weekday Winter weekday Summer weekend Spring-Autumn weekend Winter weekend Εικόνα 5: Αξία της χρήσης ηλεκτρισμού ανά ώρα της ημέρας και ανά είδος ημέρας για τους εμπορικούς καταναλωτές ηλεκτρισμού της Κύπρου. 7

VΙ. Επίδραση της Ευρωπαϊκής Νομοθεσίας για την Ενέργεια και την Κλιματική Αλλαγή στην Οικονομία της Κύπρου Η νομοθεσία για την ενέργεια και την κλιματική αλλαγή, που υιοθετήθηκε το 2009 από την Ευρωπαϊκή Ένωση, αποσκοπεί στη σημαντική μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έως το 2020 στα κράτη μέλη της ΕΕ. Η Κύπρος, για την επίτευξη του στόχου αυτού, οφείλει: α) να μειώσει αισθητά τις εκπομπές της ενεργοβόρας βιομηχανίας της (κυρίως των εργοστασίων ηλεκτροπαραγωγής) β) να αυξήσει σημαντικά τη συνεισφορά των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε όλο το ενεργειακό σύστημα γ) να προωθήσει ιδιαίτερα τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στον τομέα των μεταφορών, κυρίως με τη χρήση βιοκαυσίμων στα καύσιμα των οχημάτων. Τα μέτρα αυτά αναμένεται να έχουν επιπτώσεις στην κυπριακή οικονομία, επειδή θα οδηγήσουν σε αύξηση των λιανικών τιμών σε ορισμένα ενεργειακά προϊόντα και σε πιθανή επακόλουθη αύξηση τιμών σε άλλα αγαθά και υπηρεσίες. Για τη διερεύνηση των οικονομικών επιπτώσεων από αυτές τις αυξήσεις στις τιμές, η Ομάδα 3ΕΡ συνεργάστηκε με οικονομολόγους για την προσομοίωση των μέτρων αυτών με μοντέλου παραγωγής για τους διαφόρους κλάδους της κυπριακής οικονομίας και ένα μοντέλο ζήτησης των καταναλωτών για ενέργεια. Το έργο χρηματοδοτήθηκε από το Ίδρυμα Προώθησης Έρευνας στο πλαίσιο της «Δέσμης Προγραμμάτων 2009 10». Τα αποτελέσματα του έργου θα παρουσιαστούν τον Νοέμβριο 2012 σε ειδική ημερίδα. Τα αποτελέσματα των προσομοιώσεων δείχνουν ότι, εξαιτίας της αύξησης των ενεργειακών τιμών, και παίρνοντας υπόψη τον περιορισμό στην κατανάλωση ενέργειας και τις αλλαγές στη ζήτηση άλλων συντελεστών παραγωγής ανά παραγωγικό τομέα, το μεγαλύτερο μέρος του κόστους αναμένεται να το επωμιστούν τρεις τομείς: Μεταποίηση, Χονδρικό και Λιανικό Εμπόριο, Ξενοδοχεία και Εστιατόρια. Ωστόσο, τη μεγαλύτερη ποσοστιαία αύξηση στο κόστος παραγωγής τους θα έχουν οι ενεργοβόρες βιομηχανίες: Μη Μεταλλικά Ορυκτά και Λατομεία και Ορυχεία. Μολονότι το κόστος σε απόλυτα μεγέθη δεν είναι αμελητέο, η αύξηση του μοναδιαίου κόστους παραγωγής προβλέπεται να είναι χαμηλή, με συνέπεια οι επιπτώσεις στην ανταγωνιστικότητα της οικονομίας να είναι περιορισμένες. Επίσης, δεν αναμένεται να επηρεασθούν αισθητά οι επενδύσεις και η απασχόληση στην ευρύτερη οικονομία. Σε ό,τι αφορά τα νοικοκυριά, τα μέτρα αναμένεται να επηρεάσουν λίγο περισσότερο τα χαμηλά εισοδηματικά στρώματα: η αύξηση του κόστους ζωής (και η συνακόλουθη απώλεια ευημερίας), αν και μικρή, αντιπροσωπεύει υψηλότερο ποσοστό του εισοδήματός τους σε σύγκριση με τις αντίστοιχες απώλειες των υψηλότερων εισοδηματικών στρωμάτων. Συνυπολογίζοντας την προαναφερθείσα αύξηση του κόστους παραγωγής και τις αναμενόμενες αυξομειώσεις στα δημόσια έσοδα και στις ιδιωτικές δαπάνες, το κόστος από την υιοθέτηση του νομοθετικού πακέτου μέτρων εκτιμάται ότι θα είναι χαμηλό, αλλά σημαντικά υψηλότερο από εκείνο που είχε προϋπολογίσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή όταν αξιολογούσε τους στόχους μείωσης των εκπομπών για κάθε κράτος μέλος. Σε κάθε περίπτωση πάντως, το ανωτέρω κόστος είναι συγκρίσιμο με (και συχνά χαμηλότερο από) το κόστος που προκαλείται στην κυπριακή οικονομία από τη διακύμανση των διεθνών τιμών της ενέργειας για λόγους ανεξάρτητους της όποιας ενεργειακής και περιβαλλοντικής πολιτικής. 8

Δημοσιεύσεις της Ομάδας 3ΕΡ σε Θέματα Ενέργειας την Τελευταία Πενταετία Σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά: Zachariadis T. (Editor), Cars and Carbon Automobiles and European Climate Policy in a Global Context, Springer Science+Business Media, 2012. ISBN 978 94 007 2122 7, http://www.springer.com/environment/global+change+ +climate+change/book/978 94 007 2122 7 Adamou A., Clerides S. and Zachariadis T., Trade offs in CO 2 oriented vehicle tax reforms: A case study of Greece. Transportation Research Part D 17 (2012) 451 456. Zachariadis T. and Poullikkas A., The Costs of Power Outages: A Case Study from Cyprus. Energy Policy (forthcoming) (2012). http://dx.doi.org/10.1016/j.enpol.2012.09.015 Zachariadis T., Gasoline, diesel, and climate policy implications Insights from the recent evolution of new car sales in Germany. Energy Policy (forthcoming) (2012). http://dx.doi.org/10.1016/ j.enpol.2011.11.075 Zachariadis T., Medium Term Energy Outlook for Cyprus and Its Policy Implications. Energy Policy 39 (2011) 6631 6635. Zachariadis T., Forecast of Electricity Consumption in Cyprus up to the Year 2030: The Potential Impact of Climate Change. Energy Policy 38 (2010) 744 750. Zachariadis T., The effect of improved safety on fuel economy of European cars. Transportation Research Part D 13 (2008) 133 139. Clerides S. and Zachariadis T., The Effect of Standards and Fuel Prices on Automobile Fuel Economy: An International Analysis. Energy Economics 30 (2008) 2657 2672. Zachariadis T., The effect of improved safety on fuel economy of European cars. Transportation Research Part D 13 (2008) 133 139. Zachariadis T., Exploring the relationship between energy use and economic growth with bivariate models: new evidence from G 7 countries. Energy Economics 29 (2007) 1233 1253. Zachariadis T., Pashourtidou N., An empirical analysis of electricity consumption in Cyprus. Energy Economics 29 (2007) 183 198. Προσκεκλημένα άρθρα σε επιθεωρήσεις πολιτικής (policy reviews): Zachariadis T., Beyond Business as Usual: Achieving a Paradigm Shift towards Low Carbon Transport. European Financial Review, June July 2012, pp. 27 30. Zachariadis T., Climate Change in Cyprus: Impacts and Adaptation Policies. Cyprus Economic Policy Review, Vol. 6, No. 1, pp. 21 37 (2012). Zachariadis T., Road to Nowhere: An Assessment of Social Costs from the Use of Cars in Cypriot Cities. Cyprus Economic Policy Review, Vol. 2, No. 2, pp. 51 80 (2008). 9

Εργασίες που ολοκληρώνονται ή υποβλήθηκαν προς δημοσίευση: Adamou A., Clerides S. and Zachariadis T., Welfare Implications of Automobile Feebates: A Simulation Analysis. http://ssrn.com/abstract=2006757 Berri A., Vincent Lyk Jensen S., Mulalic I. and Zachariadis T., Transport consumption inequalities and redistributive effects of taxes: a comparison of France, Denmark and Cyprus. Ketteni E., Mamuneas T. and Zachariadis T., The Effect of Energy and Environmental Policies on the Economy of Cyprus. Kitsios K. and Zachariadis T., Energy Efficiency Policies and Measures in Cyprus. Michopoulos A., Kyriakis N. and Zachariadis T., Operation characteristics and experience of a ground source heat pump system with a vertical ground heat exchanger. Pashardes P., Pashourtidou N. and Zachariadis T., Estimating Welfare Aspects of Changes in Energy Prices from Preference Heterogeneity. Zachariadis T. and Hadjinicolaou P., The Effect of Climate Change on Electricity Needs A Case Study from Mediterranean Europe. Προσκεκλημένες Ακαδημαϊκές Διαλέξεις σε Θέματα Ενέργειας: International Energy Agency, United Nations Food and Agriculture Organisation, Stanford University, University of California, Berkeley, Technical University of Denmark, Karlsruhe Institute of Technology, Technical University of Delft, London School of Economics Προσκεκλημένες Διαλέξεις Παρουσιάσεις για Ενεργειακά Θέματα στην Κύπρο: Υπουργείο Οικονομικών, Ελεγκτική Υπηρεσία, Γραφείο Προγραμματισμού, Τμήμα Περιβάλλοντος, Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας, Υπηρεσία Ενέργειας, Ομοσπονδία Οικολογικών και Περιβαλλοντικών Οργανώσεων Για περισσότερες πληροφορίες: Επίκουρος Καθηγητής Θεόδωρος Ζαχαριάδης Ομάδα Ενεργειακής και Περιβαλλοντικής Οικονομίας και Πολιτικής Τμήμα Επιστήμης και Τεχνολογίας Περιβάλλοντος Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου Τ.Θ. 50329, 3603 Λεμεσός, Κύπρος Τηλ. +35725002304, Φαξ +35725002667 Email: t.zachariadis@cut.ac.cy 10

Cyprus Energy balance for the year 2010 in tonnes of oil equivalent (draft) Prepared by Theodoros Zachariadis, Cyprus University of Technology, November 2012 Reproduction is permitted with due acknowledgement LPG Unleaded 95 oct Unleaded 98/100 oct Aviation fuel Kerosene Automotive diesel Biofuels Gas oil S 0,1% Marine gas oil Light fuel oil Heavy fuel oil S 1% Heavy fuel oil S>1% Primary Energy Consumption 57871 371379 38828 284960 14156 369286 15531 281566 0 30513 1005651 23589 83010 6427 79557 20032 2482 61070 753 10360 8629 504 2893 0 0 0 0 0 0 2769046 Transformation input 0 0 0 0 0 0 0 160761 0 0 1005651 7134 0 0 0 0 0 0 0 0 8629 504 2893 0 0 0 0 0 0 1185571 Power generation (EAC) 0 0 0 0 0 0 0 160654 0 0 1005651 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1166305 Power generation (cement plant) 0 0 0 0 0 0 0 107 0 0 0 7134 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 7241 Power generation (RES fed to the grid) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 6093 416 2862 0 0 0 0 0 0 9371 Power generation (other RES) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2536 87 31 0 0 0 0 0 0 2654 Transformation output 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 447541 2937 888 87 31 451483 451483 Consumption of energy branch 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 23163 167 0 0 0 23329 23329 Transmission & distribution losses 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 12529 0 0 0 0 12529 12529 Non energy use 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 83010 6427 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 89437 Consumption of occupied areas 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 673 0 0 0 0 673 673 Final Energy Consumption 57871 371379 38828 284960 14156 369286 15531 120805 0 30513 0 16455 0 0 79557 20032 2482 61070 753 10360 0 0 0 411176 2770 888 87 31 414951 1908988 Industry, of which: 5994 21 0 0 15 10359 0 13924 0 19263 0 16455 0 0 79557 20032 2482 0 0 7926 0 0 0 70170 2770 0 0 0 72939 248967 Mining and quarrying 0 0 0 0 0 5749 0 2334 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2434 0 0 0 0 2434 10518 Water supply 0 0 0 0 0 0 0 18 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 22108 0 0 0 0 22108 22126 Food, beverages and tobacco 3284 0 0 0 0 846 0 4633 0 8500 0 0 0 0 0 0 0 0 0 942 0 0 0 17082 0 0 0 0 17082 35287 Textiles 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 597 0 0 0 0 597 597 Leather 1 0 0 0 0 0 0 5 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 167 0 0 0 0 167 174 Wood 6 3 0 0 5 60 0 72 0 36 0 0 0 0 0 0 0 0 0 482 0 0 0 782 0 0 0 0 782 1446 Paper and pulp 239 0 0 0 0 99 0 32 0 713 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1920 0 0 0 0 1920 3003 Refined petroleum products 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 270 0 0 0 0 270 271 Chemicals 260 0 0 0 0 6 0 1389 0 185 0 108 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2459 0 0 0 0 2459 4407 Plastic products 214 0 0 0 0 85 0 68 0 265 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3532 0 0 0 0 3532 4165 Non metallic minerals, of which: 851 0 0 0 0 3100 0 5030 0 9037 0 14609 0 0 79557 20032 2482 0 0 6502 0 0 0 13864 2770 0 0 0 16634 157833 Cement industry 378 0 0 0 0 0 0 77 0 175 0 12482 0 0 79557 20032 2482 0 0 6502 0 0 0 7388 2770 0 0 0 10158 131842 Basic metals 930 0 0 0 0 217 0 110 0 528 0 1737 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2122 0 0 0 0 2122 5645 Machinery and equipment 3 1 0 0 0 79 0 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 524 0 0 0 0 524 610 Electrical & optical equipment 19 0 0 0 0 6 0 5 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 195 0 0 0 0 195 225 Transport equipment 22 0 0 0 0 9 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 106 0 0 0 0 106 137 Other industry 166 16 0 0 10 102 0 224 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2006 0 0 0 0 2006 2524 Transport, of which: 0 371358 38828 284960 0 358927 15531 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1069604 Road transport 0 371358 38828 0 0 358927 15531 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 784644 Air transport 0 0 0 284960 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 284960 Households 37616 0 0 0 11300 0 0 68900 0 0 0 0 0 0 0 0 0 51910 753 1545 0 0 0 149396 0 0 87 31 149514 321538 Agriculture 1529 0 0 0 0 0 0 24420 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 13125 0 888 0 0 14012 39962 Commerce, Hotels & Services 12732 0 0 0 2841 0 0 13561 0 11250 0 0 0 0 0 0 0 9161 0 889 0 0 0 178485 0 0 0 0 178485 228918 Bitumen Lubricants Pet coke Coal Tyres and other fuels Solar Thermal Geothermal Biomass Biogas Solar PV Wind Electricity by EAC [includes RES generation fed to the Grid] Electricity by cement plant Electricity from autonomous biomass plants Electricity from autonomous PV Systems Electricity from autonomous wind power stations Total Electricity Total

Prepared by Theodoros Zachariadis and Haris Christodoulou, Cyprus University of Technology, November 2012. Reproduction permitted with due acknowledgement Consumption of Energy Branch Electricity: 23.3 toe Thermal Losses 734.1 toe Transmission and Distribution Losses Electricity: 12.5 toe Occupied Areas Electricity: 0.7 toe ENERGY IMPORTS (2685 toe) Power Generation Fuel oil: 1059.8 toe Fuel oil: 1012.8 toe Gas oil/ Diesel oil: 160.8 toe Renewables: 12 toe Electricity: 451.5 toe FINAL ENERGY USES INDUSTRY Solid fuels: 20 toe Gasoline: 410.2 toe Gas oil/ Diesel oil: 650.9 toe Solid fuels: 20 toe Electricity: 72.9 toe Fuel oil: 35.7 toe Gas oil/ Diesel oil: 24.3 toe Other liquid fuels: 88 toe Renewables: 7.9 toe TRANSPORT Other liquid fuels: 544 toe Gas oil/ Diesel oil: 358.9 toe Other liquid fuels: 300.5 toe Gasoline: 410.2 toe HOUSEHOLDS PRIMARY ENERGY PRODUCTION (84.2 toe) Renewables: 84.2 toe Non Energy Uses Other liquid fuels: 89.4 toe Gas oil/ Diesel oil: 68.9 toe Other liquid fuels: 48.9 toe Electricity: 149.5 toe Renewables: 54.2 toe SERVICES Renewables: 10 toe Gas oil/ Diesel oil: 13.6 toe Fuel oil: 11.2 toe Other liquid fuels: 15.6 toe Electricity: 178.5 toe Diagram prepared with e!sankey Pro software AGRICULTURE Electricity: 14 toe Gas oil/ Diesel oil: 24.4 toe Other liquid fuels: 1.5 toe