Ελληνικό Φαινόμενο στη Γεωργιανή Τέχνη NINO BADASHVILI Φιλόλογος Γεωργία Με την ευκαιρία της Συνάντησης, θα ήθελα να επισημάνω κάποια ίσως άγνωστα στοιχεία που είναι ιστορικά ορόσημα στις ελληνογεωργιανές σχέσεις. Πρόκειται για σχέσεις αρκετών εκατοντάδων ετών. Είναι δύσκολο σήμερα κανείς να βρει λαούς που να έχουν τόσο μακροχρόνια σχέση συνεργασίας, περίπου 35 αιώνες. Μπορούμε να μιλάμε για ελληνογεωργιανές σχέσεις από τη Μυκηναική Εποχή, όταν οι Έλληνες για πρώτη φορά έφθασαν στη Μαύρη Θάλασσα. Η περίοδος αυτή καθρεφτίζεται και στο μύθο της Αργοναυτικής Εκστρατείας στην Κολχίδα και στη δραματική αγάπη του Ιάσονα και της Μήδειας. Οι ελληνογεωργιανές σχέσεις αναπτύχθηκαν ακόμη περισσότερο στη Βυζαντινή εποχή, όπου κατά τον 5 ο αιώνα μεταφράστηκαν σημαντικά έργα της Βυζαντινής λογοτεχνίας στη γεωργιανή γλώσσα. Άξιο λόγο είναι ότι υπάρχουν περιπτώσεις ελληνικών έργων που χάθηκαν τα πρωτότυπά τους και διασώθηκαν στη γεωργιανή μετάφραση. Επίσης, κατά τη 1
διάρκεια της Βυζαντινής περιόδου χτίστηκαν πολλά αξιόλογα γεωργιανά μνημεία στην περιοχή της Μεσογείου τα οποία λειτουργούσαν ως πνευματικά και πολιτιστικά κέντρα των ελληνογεωργιανών σχέσεων. Στην εισήγησή μου θα ήθελα να δείξω πόσο σημαντικές είναι για τους Γεωργιανούς οι ελληνογεωργιανές σχέσεις και τι κάνουν για τη ενίσχυση αυτών των φιλικών σχέσεων. Αυτές οι μακραίωνες σχέσεις από παλιά προσδιόριζαν την πολιτική και οικονομική ζωή των χωρών μας, που καθρεφτίστηκε σε μεγάλο βαθμό και στον πολιτισμό μας. Σήμερα, μου δίνεται η ευκαιρία να σας πω για το Ελληνικό Φαινόμενο στη Γεωργιανή τέχνη και με αυτήν την εισήγηση θα δείτε την αγάπη, τη φιλία και το σεβασμός που τρέφει ο γεωργιανός λαός προς τους Έλληνες, προς τον ελληνικό πολιτισμό. Θα αρχίσω από το θέατρο. Στη Γεωργία, η δραματουργία του Σοφοκλή παρουσίασε ενδιαφέρον πριν πολλά χρόνια. Ακόμα, το 1912 το Γεωργιανό Δραματικό Θέατρο ανέβασε την «Αντιγόνη», το 1913 το «Οιδίπους Τύραννος». Το «Οιδίπους Τύραννος» αργότερα ανέβηκε και σε άλλα θέατρα της Γεωργίας: Το 1946 στο Θέατρο του Τσαυτσαυάτζε στο Βατούμι, ο σκηνοθέτης Αρ. Τσχαρτισβίλι. Το 1956 στο Κρατικό Ακαδημαΐκό Θέατρο του Ρουσταβέλι, ο σκηνοθέτης - Δ. Αλεκσίτζε. 2
Το 1978 στο Κρατικό Ακαδημαΐκό Θέατρο του Μαρτζανισβίλι, ο σκηνοθέτης Γκίγκα Λορτκιπανίτζε. Η εισήγησή μου θα ήθελα να αρχίσει από το Θέατρο του Βατούμι. Κρατικό θέατρο του Βατούμι Η θεατρική τέχνη στο Βατούμι υπάρχει πάνω από 125 χρόνια, όμως έχει τις ρίζες της στο μακρυνό παρελθόν. Πριν πολλούς αιώνες, σε απόσταση 10 χιλιόμετρα από την πόλη Βατούμι, στο κάστρο του Αψάροσου γίνονταν θεατρικές παραστάσεις. Τον 5ο αιώνα, ο Βυζαντινός ιστορικός Προκόπιος Καισαρεύς βρήκε σ αυτό το μέρος τα ερείπια του θεάτρου, που φανερώνει την ύπαρξη του πολλά χρόνια πριν. 3
4 www.kalymnikifilia.gr
Στην ιστορία του θεάτρου του Βατούμι, το σπουδαιότερο ρόλο παίζει η παράσταση «Οιδίπους Τύραννος» του Αρτσίλ Τσχαρτισβίλι. Archil Chkhartishvili - Αρτσίλ Τσχαρτισβίλι, ο σκηνοθέτης. Ο σκηνοθέτης ετοιμαζόταν πολύ καιρό για την αρχαία τραγωδία. Η αδιάκοπη και ακατάπαυστη εργασία για πολλούς μήνες έφερε το επιθυμητό αποτέλεσμα. Η πρεμιέρα της παρουσιάστηκε το 1946. Στο Θέατρο του Βατούμι παρουσιάστηκε το θέαμα που προκάλεσε το ενδιαφέρον και το θαυμασμό της Μόσχας, (μιλάμε για τη Σοβιετική εποχή), όπου γράφτηκε ολόκληρος κύκλος με άρθρα γι αυτό απαράμιλλο έργο. Ο «Οιδίπους Τύραννος» του Σοφοκλή έμεινε στο ρεπερτόριο του θεάτρου για περισσότερα από είκοσι χρόνια. Το 1978 πραγματοποιήθηκε η πρεμιέρα του «Οιδίπους Τύραννος» και στην Τιφλίδα, στο Κρατικό Ακαδημαϊκό Θέατρο του Μαρτζανισβίλι. Σκηνοθέτης ήταν ο Γκίγκα Λορτκιπανίτζε και στους πρωταγωνιστούς 5
ρόλους ήταν οι δημοφιλείς ηθοποιοί Οτάρ Μεγβινετουχουτσέσι και Μήδεια Τζαπαρίτζε. Οτάρ Μεγβινετουχουτσέσι, Μήδεια Τζαπαρίτζε, Σοφοκλής «Οιδίπους Τύραννος», στο θέατρο του Μαρτζανισβίλι, 1978 Ο Οιδίπους - Οτάρ Μεγβινετουχουτσέσι, Σοφοκλής «Οιδίπους Τύραννος», στο θέατρο του Μαρτζανισβίλι, 1978 6
Οτάρ Μεγβινετουχουτσέση, Μήδεια Τζαπαρίτζε, Σοφοκλής «Οιδίπους Τύραννος», στο θέατρο του Μαρτζανισβίλι, 1978 Όμως ο «Οιδίπους Τύραννος» δεν ήταν η «Μήδεια». Ο σκηνοθέτης, ο Τσχαρτισβίλι περίμενε τον κατάλληλο χρόνο προκειμένου στη Γεωργία να δοθεί η δυνατότητα να ανεβάσει το κλασσικό έργο του Ευριπίδη «Μήδεια». Μετά 16 χρόνια, το 1962 έγινε πρεμιέρα και της «Μήδεια». Ο σκηνοθέτης πρότεινε το ρόλο της Μήδειας στη διάσημη και πολύ καλή ηθοποιό Βερικό Αντζαπαρίτζε. Η Βερικό δίσταζε να αποφασίσει για πολύ καιρό. Στην αρχή η ηθοποιός αρνήθηκε, είπε ότι εκτιμά πολύ τη μεγαλοπρέπεια και τη δραματικότητα της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, αλλά δυσκολεύεται να παίξει το ρόλο της δολοφόνου μητέρας, που διέπραξε το έγκλημα. 7
Veriko Anjaparidze Βερικό Αντζαπαρίτζε (1897-1987) Βερικό Αντζαπαρίτζε, Σοφοκλής «Μήδεια», 1962. Η Βερικό ήταν τραγικό-δραματική ηθοποιός, διακρινόταν για τη μαγευτική θεατρική τέχνη και ελκυστικότητά της. Τα δημιουργημένα τραγικά και δραματικά της πρόσωπα χαρακτηριζόνταν από μεγάλο λυρισμό, ειλικρίνεια, μελωδική ομιλία, υψηλό επαγγελματισμό και βαθιά διάνοια. Ο σκηνοθέτης άρχισε πρόβες χωρίς Μήδεια. Αργότερα προσχώρησε η Βερικό. Προσχώρησε και έπαιξε υπέροχα. Μετά από πολύμηνες πρόβες, το 1962 πραγματοποιήθηκε η λαμπερή πρεμιέρα της παράστασης «Μήδεια» 8
του Τσχαρτισβίλι στο θέατρο Τσαυτσαυάτζε στο Βατούμι. Όλοι δούλευαν συνεργατικά δημιουργώντας ατμόσφαιρα και τραβώντας το θεατή μέσα στο έργο. Η παράσταση είχε μεγάλη επιτυχία. Μετά την πρώτη παράσταση, η «Μήδεια» «ταξίδεψε» όχι μόνο στη Γεωργία, αλλά σε όλη τη Σοβιετική Ένωση. Σοφοκλής «Μήδεια», Θέατρο του Βατούμι, 1962 Σοφοκλής «Μήδεια», θέατρο του Βατούμι, 1962 Τα ελληνικά λογοτεχνικά έργα που ανέβηκαν στη γεωργιανή σκηνή είναι πάρα 9
πολλά. Θα ήθελα να σας πω πολύ σύντομα και για μερικές άλλες παραστάσεις. Αυτές είναι: «Το νησί της Αφροδίτης» του Αλέξη Πάρνη, που παρουσιάστηκε στο Κρατικό Θέατρο του Μαρτζανισβίλι το 1961. Στους πρωταγωνιστούς ρόλους των μητέρων έλαβαν μέρος δύο μεγάλες διακεκριμένες ηθοποιοί της Γεωργίας η Βερικό Αντζαπαρίτζε και η Ταμάρα Τσαυτσαυάτζε. Επιτρέψτε μου να σας παρουσιάσω ένα απόσπασμα απ αυτό το θεατρικό έργο. Κόβεται η αναπνοή μου στο σημείου όπου συζητούν δύο μητέρες. Προσωπικά για μένα αυτή η συνομιλία είναι η πιο συγκινητική στιγμή σ αυτό το έργο. Το θεατρικό έργο «Το νησί της Αφροδίτης» ήταν μια εκπληκτική παράσταση και το 1961 αυτό το έργο γνωρίζει μεγάλη επιτυχία σε πολλά θέατρα της Σοβιετικής Ένωσης. 10
Ο Αλέξης Πάρνης «Το νησί της Αφροδίτης» Λαμπρινή Κυριακούλη - Ταμάρα Τσαυτσαυάτζε, 1961. Α.Πάρνης «Το νησί της Αφροδίτης» Λαμπρινή Κυριακούλη - Ταμάρα Τσαυτσαυάτζε, Γκλόρια Πάτερσον Βερικό Αντζαπαρίτζε, 1961. Το 1972 στο θέατρο του Μαρτζανισβίλι παρουσιάστηκε το θεατρικό έργο του Σοφοκλή «Αντιγόνη» του πολύ μεγάλου σκηνοθέτη Δ. Αλεξίτζε. 11
1972 12 Σοφοκλής, «Αντιγόνη», Κατά τη γνώμη μου και όπως είναι φανερό, οι σκηνοθέτες απευθύνονταν ευχάριστα στο αρχαίο θέμα, αισθάνονταν σεβασμό προς αυτά τα έργα και τα δούλευαν με πλήρη σοβαρότητα, επειδή σ όλες τις παραστάσεις συμμετείχαν οι καλύτεροι και ταλαντούχοι ηθοποιοί της Γεωργίας. Υπάρχουν και άλλες πολλές παραστάσεις, όμως τώρα θα ήθελα να μιλήσω λίγο για το Ελληνικό Φαινόμενο στη Γεωργιανή ζωγραφική. Οι μύθοι της Αρχαίας Ελλάδας είναι το θέμα το οποίο είναι πάντα επίκαιρο και σπουδαίο για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Φυσικά αυτό ήταν επίκαιρο και για τους παλιούς Γεωργιανούς καλλιτέχνες. Ακόμα και σήμερα δεν έχει πάψει το ενδιαφέρον των σύγχρονων Γεωργιανών καλλιτεχνών προς τους ελληνικούς μύθους.
Το 1998 με μεγάλη επιτυχία ολοκληρώθηκε ο Πρώτος Ελληνικός Πολιτιστικός Μήνας στη Γεωργία. Αυτός ο Μήνας έλαβε χώρα ταυτόχρονα σε εφτά πόλεις της Γεωργίας. Πάνω από 30 παραστάσεις, εκδηλώσεις, εκθέσεις, συνέδρια του Μήνα υπολογίζεται ότι παρακολούθησαν πάνω από 25.000 Γεωργιανοί, ελληνικής και μη καταγωγής. Οι εκδηλώσεις του Πρώτου Ελληνικού Πολιτιστικού Μήνα ολοκληρώθηκαν με συναυλία κλασικής μουσικής της Συμφωνικής Ορχήστρας της Τιφλίδας υπό τη διεύθυνση του περίφημου ελληνογεωργιανού μαέστρου Οδυσσέα Δημητριάδη και με σολίστ τον Δημήτρη Σγούρο. 13
Οδυσσέας Δημητριάδης. Ορχήστρα της Τιφλίδας Συμφωνική 14
Lado Gudiashvili, Medea 1956. Στο Ινστιτούτο Κλασσικών, Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών έλαβε χώρα η ζωγραφική έκθεση γνωστών γεωργιανών καλλιτεχνών. 15
Tsalkalamanidze, Medea, 1997 Tsiala Temo Gotsadze 1992 16
Japaridze. Argonavtes Gia Temo Gotsadze,1996. 17
Temo Gotsadze, 1992 Medea, 1980 Nikoloz Ignatovi, 18
Temo Gotsadze, 1992 Medea, 1985 Berdzenishvili, 19
Temo Gotsadze, 1990 Το 2008 στο Ιστορικό Μουσείο της Τιφλίδας, στην αίθουσα εκθέσεων Κάρβασλα έγινε έκθεση με ονομασία «Οι μύθοι και οι θρύλοι της Αρχαίας Ελλάδας», όπου εξέθεσαν τα έργα τέχνης των 24 Γεωργιανών καλλιτεχνών. Πρέπει να αναφέρουμε, ότι η έκθεση, στην οποία απεικονιζόταν η ζωή της Αρχαίας Ελλάδας, είναι άλλη μια ένδειξη των ιστορικών και πολιτιστικών σχέσεων οι ρίζες των οποίων έχουν τις αρχές τους στα βάθη των αιώνων. Αυτή ήταν η έκθεση η οποία παρουσίαζε τη συνένωση του παρελθόντος και του μέλλοντος. Κλείνοντας, θα ήθελα να πω ότι οι Γεωργιανοί εκτιμούν πολύ τους Έλληνες γιατί εκτός από τον Προμηθέα, το Χρυσόμαλλο Δέρας, τη Μήδεια και την Κολχίδα, τους δεσμούς με το Βυζάντιο και τη κοινή θρησκεία θεωρούν ότι οι Έλληνες είναι ένας λαός στον οποίο μπορούν να 20
ελπίζουν. Συμπερασματικά, οι ελληνογεωργιανές σχέσεις έχουν σταθερό υπόβαθρο. 21