Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΥΠΡΙΑΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ 1860 1960

Το Αρχαίο Θέατρο της Σαλαμίνας Περιεχόμενα Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΥΠΡΙΑΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ 1860 1960 της Χρυστάλλας Γιάγκου για λογαριασμό της ηλεκτρονικής πύλης Κυπρίων Έργα Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΥΠΡΙΑΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ 1860 1960... 1 Εισαγωγή... 2 Τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας 1860 1878... 2 Τα πρώτα χρόνια της Αγγλοκρατίας 1878-1899... 3 Οι αρχές του εικοστού αιώνα (1900-1918)... 4 Ο Μεσοπόλεμος (1919-1939)... 5 Η τελευταία περίοδος της αποικιοκρατίας (1940-1959)... 6 Τα χρόνια του Β Παγκοσμίου Πολέμου (1940-1945)... 6 Από το τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου ως την έναρξη του Απελευθερωτικού Αγώνα (1946-1955)... 7 Τα χρόνια του Απελευθερωτικού Αγώνα (1955-1959)... 8 Επίλογος... 9 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:... 10 ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΥΠΡΙΑΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ 1860-1960 -1- Kypriwn Erga Portal 2015

Εισαγωγή Αδιαμφισβήτητα το κυπριακό θέατρο αποτέλεσε και αποτελεί ένα ιδιαίτερο κομμάτι της πολιτιστικής μας ταυτότητας. Τα αρχαία θέατρα του τόπου μας, μαρτυρούν την ανάπτυξη της τέχνης του θεάτρου, η οποία αναβλύζει από τα βάθη της αρχαιότητας. Ωστόσο η παρούσα μελέτη εστιάζεται στη θεατρική δραστηριότητα του 1860, δηλαδή στα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας, μέχρι και το 1960, χρονιά ορόσημο για την κυπριακή μας ιστορία, αφού ανακηρύσσεται η Κύπρος μας ανεξάρτητο κράτος. Θα δούμε λοιπόν, την εξέλιξη της θεατρικής δραστηριότητας, μέσα στα εκατό χρόνια που μελετήσαμε. Η παρούσα μελέτη χωρίστηκε σε πέντε περιόδους. Συγκεκριμένα αναφερθήκαμε στα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας (1860-1878), στα πρώτα χρόνια της Αγγλοκρατίας (1878-1899), στη συνέχεια προσεγγίσαμε τις αρχές του εικοστού αιώνα (1900-1918), αναφερθήκαμε στην περίοδο του Μεσοπολέμου (1919-1939). Τέλος εστιάσαμε στην τελευταία περίοδο της αποικιοκρατίας (1940-1959), την οποία υποδιαιρέσαμε σε τρεις περιόδους για την καλύτερη προσέγγισή τους. Αυτές είναι από το τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου ως την έναρξη του Απελευθερωτικού Αγώνα(1946-1955), στα χρόνια του Β Παγκοσμίου Πολέμου (1940-1945) και τέλος, συλλέξαμε στοιχεία για την τρίτη υποενότητα, η οποία περικλείει τα χρόνια του Απελευθερωτικού Αγώνα (1955-1959). Στην κάθε υποενότητα καταγράψαμε τα κύρια ιστορικά σημεία, τα οποία επηρέασαν άλλοτε άμεσα κι άλλοτε έμμεσα την εξέλιξη του θεάτρου. Ακόμη αναφερθήκαμε στις προσπάθειες του κυπριακού λαού να εδραιωθεί σ αυτό το κομμάτι της τέχνης. Έτσι, σημειώσαμε τις ομάδες ανθρώπων που ξεχώρισαν, υπογραμμίζοντας αξιόλογες προσωπικότητες της κάθε εποχής. Παράλληλα, έγινε λόγος για τη δράση των ελληνικών θιάσων, αλλά και των ξένων στον τόπο μας. Είναι ένα μικρό ταξίδι στο χρόνο, μέσα από το οποίο διαφαίνεται η πορεία του κυπριακού θεάτρου. Τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας 1860 1878 Η Κύπρος μας στα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας, αν και πιο υποφερτά από τα προηγούμενα, υπήρξε τόπος που κύρια του χαρακτηριστικά ήταν ο αναλφαβητισμός και η αμάθεια. Η υποδούλωση του κυπριακού λαού από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, τα διάφορα καιρικά φαινόμενα που έπλητταν το νησί, οι συνεχής πόλεμοι και η πολιτική και οικονομική αστάθεια του νησιού, δεν άφηναν περιθώρια για πολιτιστική και πνευματική εξέλιξη. Επομένως καταλαβαίνουμε πως το θέατρο δύσκολα θα μπορούσε να εδραιωθεί κάτω από τέτοιου είδους συνθήκες. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΥΠΡΙΑΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ 1860-1960 -2- Kypriwn Erga Portal 2015

Παρόλα αυτά υπήρξαν κάποιες σποραδικές ερασιτεχνικές θεατρικές απόπειρες, αλλά έμειναν στο παρασκήνιο. Η Λευκωσία, η Λάρνακα και η Λεμεσός ήταν οι τρεις πόλεις που φιλοξένησαν τα πρώτα δείγματα νεώτερου θεάτρου. Το σύνηθες φαινόμενο της τότε εποχής που συνεχίστηκε και τα επόμενα χρόνια ήταν ότι αυτές οι θεατρικές παραστάσεις γίνονταν σε αίθουσες ιδιωτικών κατοικιών. Παράλληλα, οι παραστάσεις γίνονταν για φιλανθρωπικό σκοπό και βοηθούσαν τους άπορους συμπατριώτες μας. Οι τουρκικές αρχές ήταν ενημερωμένες για αυτές τις παραστάσεις, αφού τις παρακολουθούσαν ακόμη και οι πασάδες τους. Οι πιο γνωστοί Κύπριοι συγγραφείς της τότε περιόδου ήταν ο Σιβιτανίδης, ο Θεοχαρίδης, ο Κωνσταντινίδης. Μάλιστα το έργο του Σιβιτανίδη «Η Κύπρος και οι Ναίται του» (1869), με πατριωτικό περιεχόμενο, ήταν το πιο γνωστό έργο που κράτησε μέχρι και το 1950. Τα πρώτα χρόνια της Αγγλοκρατίας 1878-1899 Αυτή τη χρονική περίοδο κυρίαρχος του κυπριακού κράτους είναι η Αγγλία και ο λαός εύκολα θα καταλάβει πως το ίδιο καταπιεστικοί ήταν με τους Τούρκους. Στα πλαίσια αυτής της υποδούλωσης, το ντόπιο θέατρο προσπαθούσε να κτιστεί και να προσαρμοστεί. Οι εφημερίδες της τότε εποχής μας δίνουν αρκετές πληροφορίες για ποικίλες απόπειρες θεατρικών παραστάσεων. Συγκεκριμένα, στη Λάρνακα, Λευκωσία και Λεμεσό, στις πόλεις όπου υπήρχαν τυπογραφεία καταγράφονται πολλές θεατρικές δραστηριότητες. Οι αναφορές που υπάρχουν κάνουν λόγο για φιλανθρωπικές παραστάσεις, όπως είθισται και τα προηγούμενα χρόνια. Οι συντελεστές των θεατρικών παραστάσεων είναι αρκετά δύσκολο να εντοπιστούν και γι αυτό το λόγο οι πληροφορίες είναι ασαφής. Ένας γνωστός δάσκαλος και διευθυντής του θιάσου της Λεμεσού ήταν ο Χ.Ν. Γεωργιάδης. Άλλη μια εξίσου γνωστή προσωπικότητα της Λεμεσού ήταν ο Σπ. Αραούζος. Στη Λευκωσία έντονη δράση είχε ο Αχ. Λιασίδης. Στη Λάρνακα γνωστά ήταν δυο ονόματα. Το ένα ήταν του Ι. Νικολαΐδη και το άλλο του Κυπριανού Παυλίδη. Άλλοι συντελεστές που καταγράφτηκαν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ήταν ο Π. Κωνσταντινίδης, ο Μ. Τριανταφυλλίδης, ο Ξ. Λιασίδης, ο Κ.Φυσεντζίδης. Ο Α. Παρούτης και ο Μ. Χατζηγαβριήλ, οι οποίοι υποδύονταν πολύ συχνά τους γυναικείους ρόλους, αφού το 19 ο αιώνα δεν υπάρχουν γυναίκες ηθοποιοί. Ως προς τους ελληνικούς θιάσους, γνωρίζουμε ότι πέρασαν από το νησί μας και έδωσαν αρκετές παραστάσεις αρκετοί γνωστοί έλληνες ηθοποιοί. Ο κύριος λόγος της έντονης αυτής δραστηριότητας ήταν πάνω από όλα η καλή γεωγραφική θέση του νησιού. Ο πρώτος ελληνικός θίασος που επισκέφθηκε την Κύπρο στα χρόνια της Αγγλοκρατίας ήταν η «Ελληνική Δραματική Εταιρεία Σοφοκλής» το καλοκαίρι του 1881. Το κυπριακό κοινό είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει και μερικές από τις ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΥΠΡΙΑΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ 1860-1960 -3- Kypriwn Erga Portal 2015

σημαντικότερες κωμωδίες που δημιουργήθηκαν στην Ελλάδα και έφεραν ένα αέρα κλασικισμού και ίσως και ρομαντισμού. Μέσα από τα πιο πάνω, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι το ερασιτεχνικό θέατρο στην Κύπρο το 19 ο αιώνα ήταν κυρίως μια εκδήλωση που γινόταν στις πόλεις, ενώ σιγά σιγά επεκτάθηκε και στα χωριά, με εκδηλώσεις που έκαναν οι δάσκαλοι. Γενικά οι πόλεις της Κύπρου βρίσκονται πολύ πίσω στο τομέα του θεάτρου. Οι αρχές του εικοστού αιώνα (1900-1918) Ο 19 ος αιώνας έκανε την είσοδό του διατηρώντας τα ίδια μοτίβα με τις προηγούμενες δεκαετίες. Ωστόσο οι Κύπριοι διαιρέθηκαν σε δύο πολιτικές τάξεις και κυριαρχούσε ο φανατισμός. Στα χρόνια αυτά υπήρξε η εμφύλια διαμάχη Βασιλικών με Βενιζελικών, οι βαλκανικοί πόλεμοι(1912,1913) και ο Α Παγκόσμιος Πόλεμος(1914-1918). Όλα αυτά δημιούργησαν δυσμενείς συνθήκες για την ανάπτυξη του θεάτρου, γιατί οι Κύπριοι έστρεψαν την προσοχή τους στα τρέχων ζητήματα της εποχής. Έτσι η θεατρική δραστηριότητα αυτής της εικοσαετίας παρέμεινε ερασιτεχνική, όμως ήταν πολλές οι προσπάθειες που κατέβαλαν, ιδιαίτερα οι ομάδες νεαρών αστών. Πλούσιες ήταν οι σχολικές προσπάθειες και οι ελληνικοί θίασοι, οι οποίοι ήταν στο προσκήνιο και προσπαθούσαν να διατηρήσουν τα θεατρικά δρώμενα. Ωστόσο μικρή βελτίωση υπήρξε στους χώρους των θεατρικών παραστάσεων. Αξιοσημείωτη υπήρξε η έξαρση του πατριωτικού έργου, έχοντας μια πιο προχωρημένη ερασιτεχνική αντίληψη. Το ερασιτεχνικό θέατρο της Λευκωσίας κινήθηκε γύρω από τα δύο σωματεία της. Αυτά ήταν η «Αγάπη του Λαού» και ο «Κυπριακός Σύλλογος των Κυρηνειακών». Η μαθητική θεατρική δραστηριότητα είχε ως εστία το Παγκύπριο Γυμνάσιο αλλά και άλλα σχολεία της Λεμεσού. Επιπρόσθετα στη Λεμεσό ξεκίνησαν οι πρώτες συνεργασίες των Κυπρίων ηθοποιών με τον ελληνικό θίασο. Έτσι έχουμε μια στενή συνεργασία ερασιτεχνών και επαγγελματιών κι αυτό ήταν προς όφελος των κατοίκων της Κύπρου. Στην παρούσα περίοδο υπήρξε έντονη η ξενόγλωσση θεατρική δραστηριότητα και το γεγονός αυτό οφειλόταν στους Τούρκους που έμεναν στο νησί, στους Άγγλους, στους υπάλληλους της αποικιακής διοίκησης καθώς και στους Αρμένιους. Ανέβηκαν αρκετές παραστάσεις, τις οποίες παρακολουθούσαν Έλληνες, Άγγλοι και Τούρκοι επίσημοι. Ο κύριος συντελεστής της Λευκωσίας ήταν ο Νικόλαος Καταλάνος, ο οποίος ήταν πρόεδρος του σωματίου «Αγάπη του Λαού» και άφησε μια ενδιαφέρουσα ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΥΠΡΙΑΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ 1860-1960 -4- Kypriwn Erga Portal 2015

δραστηριότητα στο σανίδι. Στη Λεμεσό, έντονη ανάμιξη στα θεατρικά δρώμενα είχε ο Αρ. Ζήνωνας και στη Λάρνακα ο Ι.Χ. Χατζηιωάννου. Τέλος στην Αμμόχωστο ξεχώρισε το όνομα του δικηγόρου Σιακαλλή, ο οποίος δίδασκε ερασιτεχνικό θέατρο. Για τους ελληνικούς θιάσους μπορούμε να πούμε ότι από το 1900 μέχρι και το 1914 υπήρχε έντονη δράση τους. Μπορούσε να είχαμε και τέσσερις παραστάσεις μέσα σε ένα χρόνο. Μια πολύ σημαντική προσωπικότητα της εποχής ήταν ο Ξ. Ησαίας, ήταν ο πιο γνωστός επιχειρηματίας, θιασάρχης και ηθοποιός των ελληνικών θιάσων. Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι η Κύπρος, αν και είναι ένα μικρό νησάκι στην άκρη της Ευρώπης, εντούτοις βρισκόταν μέσα στο σύγχρονο θεατρικό κλίμα του ελληνισμού. Τα πράγματα σίγουρα δεν ήταν ρόδινα, όμως υπήρξε μια πιο έντονη προσπάθεια του κυπριακού λαού να αγκαλιάσει την τέχνη του θεάτρου. Ο Μεσοπόλεμος (1919-1939) Το τέλος του Α Παγκοσμίου Πολέμου επηρέασε αρκετά τη ζωή των κατοίκων της Κύπρου, αφού η Αγγλία δείχνει το πιο σκληρό της πρόσωπο και καταπιέζει τους Κύπριους. Παρόλα αυτά η κοινωνική και πνευματική ζωή των Κυπρίων βελτιώνεται κι αυτό ίσως να οφείλεται στην ξαφνική ανάπτυξη του πληθυσμού των πόλεων. Η βελτίωση του οδικού δικτύου και η ανάπτυξη του Τύπου συνδράμουν στην οργανωμένη πνευματική εξέλιξη του θεάτρου. Τα είδη του θεάτρου που κυριάρχησαν αυτή την εποχή ήταν η επιθεώρηση, η οπερέτα, το θέατρο πρόζας, τα ελληνικά αλλά και τα κυπριακά θεατρικά έργα. Το πρωτοφανές στοιχείο όμως της θεατρικής ζωής αυτής της περιόδου ήταν η εμφάνιση της κυπριακής επιθεώρησης. Βασιζόταν σε κείμενα Κυπρίων, φυσικά επηρεασμένα από τα αθηναϊκά σενάρια, τα οποία παίζονταν από τους ντόπιους κάτοικους και εξυμνούσαν πολλές κοινωνικές και πατριωτικές ιδέες. Η ντόπια επιθεώρηση ξεκίνησε από την Πάφο κοντά στο 1919 και αργότερα εξαπλώθηκε στις υπόλοιπες πόλεις της Κύπρου, φτάνοντας τελικά στη Λευκωσία το 1938. Στη Λευκωσία η γενικότερη θεατρική δραστηριότητα βασιζόταν κυρίως στα εργατικά σωματεία, τα οποία με την πάροδο των χρόνων θα οργανωθούν καλύτερα. Πέραν όμως από το ερασιτεχνικό επιθεωρησιακό θέατρο και το εργατικό, στις πόλεις υπήρχε και άλλη θεατρική δραστηριότητα. Πρόκειται για ομάδες Κυπρίων ηθοποιών που συνεργάζονταν με Έλληνες συναδέρφους τους και παρουσίαζαν αρχαίες ελληνικές παραστάσεις. Όσον αφορά τις ερασιτεχνικές θεατρικές προσπάθειες των χωριών της Κύπρου, θα δούμε ότι ήταν αρκετές. Συγκεκριμένα, μπορούμε να πούμε ότι οι παραστάσεις ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΥΠΡΙΑΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ 1860-1960 -5- Kypriwn Erga Portal 2015

τους ήταν συνυφασμένες με τις εθνικές επετείους και άλλες τοπικές γιορτές και γι αυτό το λόγο πλήθος κόσμου έτρεχε να τις απολαύσει. Τις θεατρικές παραστάσεις των χωριών της αναλάμβανε συνήθως ο δάσκαλος, ο οποίος ήταν αυτοσχέδιος σκηνοθέτης. Στην περίοδο του Μεσοπολέμου, μπορούμε να πούμε ότι οι συνθήκες για τους ελληνικούς θιάσους ήταν καλύτερες από ότι στα προηγούμενα χρόνια. Από το 1920 μέχρι και το 1939 οι ελληνικοί θίασοι δούλευαν μόνιμα στον τόπο μας. Μέσα σε αυτά τα 19 χρόνια πέρασαν από το νησί είκοσι επτά μεγάλα θεατρικά συγκροτήματα. Υπάρχουν πληροφορίες ότι οι ελληνικοί θίασοι συνεργάστηκαν αρκετές φορές με τους γαλλικούς, τούρκικους και αρμένικους θιάσους. Έτσι το κυπριακό κοινό είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει αρκετά καλές και γνωστές ελληνικές και ξενόγλωσσες παραστάσεις. Επομένως τα χρόνια του Μεσοπολέμου υπήρξαν καθοριστικά για την πορεία της θεατρικής δραστηριότητας. Παρόλα αυτά δόθηκαν οι σωστές βάσεις για μια λαμπρή πορεία στο κόσμο του θεάματος. Η τελευταία περίοδος της αποικιοκρατίας (1940-1959) Ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος (1939-1945), ο απελευθερωτικός αγώνας των Κυπρίων (1955-1959) και η δημιουργία της Κυπριακής Δημοκρατίας (1960) υπήρξαν τα τρία σημαντικότερα γεγονότα κατά τη τελευταία περίοδο της αποικιοκρατίας. Επομένως αυτές οι τρεις υποπερίοδοι έχουν τα δικά τους ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που σημαδεύουν τη ζωή των Κυπρίων, και κατά συνέπεια τον κόσμο του θεάτρου και τις οποίες θα δούμε αναλυτικότερα πιο κάτω. Τα χρόνια του Β Παγκοσμίου Πολέμου (1940-1945) Τα χρόνια του Β Παγκοσμίου Πολέμου θα δώσουν ιδιαίτερη ώθηση στην ανάπτυξη του ντόπιου θεάτρου. Αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο στην απουσία των ελληνικών θιάσων, αφήνοντας ελεύθερη τη θεατρική αγορά. Ακόμη ο έντονος θεατρικός ερασιτεχνισμός ήταν πολύ πιο οργανωμένος από τις προηγούμενες εποχές τόσο στις πόλεις, όσο και στα χωριά. Το εργατικό και συντεχνιακό θέατρο διογκώθηκε την παρούσα εποχή. Κάθε θεατρική παράσταση συντεχνίας, πρωτοπαρουσιαζόταν στην έδρα της και έπειτα παρουσιαζόταν σε όλες τις άλλες πόλεις. Τα έργα που παίζονταν από τους εργατικούς θιάσους ήταν διάφορα λαϊκά δράματα, τα οποία εντυπωσίαζαν το κυπριακό κοινό. Ιδιαίτερα σημαντικό γεγονός για τα θεατρικά δρώμενα πραγματοποιήθηκαν στις πόλεις. Ένα από αυτά ήταν το επαγγελματικό μουσικό θέατρο, το οποίο εξελίχθηκε ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΥΠΡΙΑΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ 1860-1960 -6- Kypriwn Erga Portal 2015

ραγδαία. Απαρτιζόταν από μια μεγάλη ομάδα διανοούμενων ανθρώπων, οι οποίοι συντελούσαν στην εκπλήρωση ενός ολοκληρωμένου και εντυπωσιακού αποτελέσματος. Παράλληλα με την ομάδα αυτή, συνυπήρχε μια άλλη ερασιτεχνική ομάδα, που επιτελούσε παραστάσεις πατριωτικών και κοινωνικών δραμάτων, αλλά ακόμη και επιθεωρήσεων. Σκοπός της ερασιτεχνικής ομάδας ήταν φιλανθρωπικός, κοινωνικός και εθνικός. Άλλη μια ενδιαφέρουσα θεατρική είδηση ήταν η στελέχωση του Παγκύπριου Θεάτρου Προμηθέας, στο οποίο παρουσιάζονταν πολλά είδη θεάτρων. Ολοκληρώνονται οι δραστηριότητες που έλαβαν χώρα στις πόλεις, με την δραστηριότητα των σωματείων και των σχολείων, τα οποία συμπλήρωναν και εμπλούτιζαν την όλη εικόνα του θεάτρου. Όσον αφορά τις θεατρικές παραστάσεις στην ύπαιθρο, μπορούμε να πούμε ότι κι αυτές ήταν ιδιαίτερα έντονες. Ο αριθμός των θεατρικών παραστάσεων ήταν εντυπωσιακός, εάν αναλογιστεί κανείς ότι τριπλασιάστηκε από την περίοδο του Μεσοπολέμου. Η πιο παραγωγική χρονιά που καταγράφτηκε ήταν το 1943, ενώ τις επόμενες δυο χρονιές υπήρξε ύφεση. Έτσι λοιπόν η θεατρική δραστηριότητα λειτουργούσε όσο μπορούσε πιο ομαλά, εάν και υπήρχε έλλειψη αρκετών στοιχειωδών υλικών αγαθών. Εντούτοις το θέατρο είχε μια σχετική παιδεία και οι παραστάσεις ήταν αξιοπρεπέστατες. Το ερασιτεχνικό θέατρο, πλέον μετατρέπεται σε επαγγελματικό. Από το τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου ως την έναρξη του Απελευθερωτικού Αγώνα (1946-1955) Λίγο μετά τη λήξη του πολέμου, κοντά στο τέλος του 1945,παρατηρήθηκαν τα σημάδια που θα έφερναν την παρακμή της θεατρικής δραστηριότητας. Έπειτα από αρκετές επιτυχίες, το φθινόπωρο του 1946, ο Προμηθέας σταμάτησε να εργάζεται. Η οικονομική δυσπραγία τους γονάτισε και δεν μπορούσαν να αντεπεξέλθουν και να συνεχίσουν το έργο τους. Το μόνο που έμεινε σταθερό ήταν το Νέο Λυρικό. Αργότερα, γύρω στο 1950 εμφανίστηκε το Κυπριακό Θέατρο. Κυριότερο φαινόμενο των παρόντων χρόνων ήταν η κάθοδος των ελληνικών θιάσων και η προσπάθεια των ντόπιων να διατηρήσουν όλα όσα έκτισαν καθώς και να τα βελτιώσουν. Εκτός από τους ντόπιους θιάσους που συνέχιζαν κανονικά το έργο τους, έχοντας μερικές φορές στο πλευρό τους Έλληνες ηθοποιούς, στις πόλεις ξεφυτρώνουν προσπάθειες κι από άλλες ομάδες. Μια από αυτές ήταν η ΑΟΝ (Ανορθωτική Οργάνωση Νεολαίας), η οποία ήταν λαϊκή οργάνωση αριστερών. Άλλη ήταν η ομάδα των νέων συντεχνιών των δεξιών καθώς και θρησκευτικών σωματείων. Επιπλέον έχουμε τη δημιουργία των ανεξάρτητων ομάδων. Τέλος, τα σχολεία και ιδιαίτερα της Μέσης Εκπαίδευσης έδιναν έντονα το παρόν τους, υπηρετώντας είτε αρχαίες τραγωδίες, είτε κάτι πιο νεότερο, όπως το θεατρογράφημα. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΥΠΡΙΑΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ 1860-1960 -7- Kypriwn Erga Portal 2015

Το θέατρο στην ύπαιθρο και κυρίως το 1950 μέχρι 1955 είχε ιδιαίτερα μειωμένη δραστηριότητα. Την προηγούμενη περίοδο του 1940 με 1945 καταγράφηκαν περίπου πεντακόσιες σαράντα παραστάσεις, στα χρόνια του 1946 μέχρι 1955 εντοπίστηκαν μόνο τετρακόσιες. Το φαινόμενο αυτό, ίσως προκλήθηκε λόγω της αστυφιλίας ή ακόμα λόγω της μεταναστεύσεως που ήταν πολύ έντονη εκείνη την εποχή. Επιπρόσθετα μπήκε στη ζωή τους το αγροτικό ποδόσφαιρο, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση και έτσι είχαν κι άλλες μορφές διασκέδασης, με αποτέλεσμα να παραγκωνίσουν το θέατρο. Αντίθετα, τα σχολεία της υπαίθρου αγκάλιασαν περισσότερο τις θεατρικές παραστάσεις. Ενώ την προηγούμενη περίοδο του 1940 με 1945 οι ελληνικοί θίασοι απουσιάζουν, ωστόσο λίγο πριν τη λήξη του πολέμου το 1945 το ελληνικό θέατρο ξεχύθηκε στη Κωνσταντινούπολή, στη Σμύρνη, Αίγυπτο, αλλά και στον τόπο μας. Η εξαθλίωση της Ελλάδας ήταν τεράστια από τη γερμανική κατοχή και τα εσωτερικά προβλήματα, που οδήγησε τους θιάσους να αναζητήσουν καλύτερη τύχη. Έτσι ο πρώτος θίασος που φτάνει στην Κύπρο τον Αύγουστο του 1945 ήταν των Μ. Αρώνη, Β. Μανωλίδη και Δ. Χορν και ήταν ένα σημαντικό γεγονός για την θεατρική πορεία του τόπου μας. Οι ελεύσεις των ελληνικών θιάσων συνεχίστηκαν και διοργανώνονταν ως ένα καλλιτεχνικό και κοινωνικό γεγονός που συνοδευόταν με άλλες εκδηλώσεις. Τα χρόνια του Απελευθερωτικού Αγώνα (1955-1959) Τα χρόνια αυτά ήταν ιδιαίτερα δύσκολα για την Κύπρο. Η ένοπλη αντιπαράθεση των Κυπρίων με τους Άγγλους ήταν γεγονός. Οι κατ οίκον περιορισμοί, οι συλλήψεις, οι εκτελέσεις, οι φυλακίσεις ήταν το σκηνικό που επικρατούσε στο νησί. Παρόλα αυτά το ντόπιο θέατρο, ερασιτεχνικό και επαγγελματικό, κατάφερε να επιβιώσει κάτω από αυτές τις δύσκολες συνθήκες που αντιμετώπιζε ο τόπος μας. Η σημαντικότερη προσπάθεια των ντόπιων θιάσων της περιόδου ήταν εκείνη του Κυπριακού Θεάτρου που από το 1951 μέχρι και το 1959 έδινε ανελλιπώς παραστάσεις. Ο καλλιτεχνικός διευθυντής, ο σκηνοθέτης, ο άνθρωπος που έδωσε τη ψυχή του για το Κυπριακό Θέατρο και αξίζει να σημειωθεί ήταν ο Νίκος Παντελίδης. Αργότερα, το 1957, δημιουργείται το συγκρότημα «Ενωμένοι Καλλιτέχνες», το οποίο έζησε τρία χρόνια, μέχρι και το 1960. Έτσι το Κυπριακό Θέατρο και οι Ενωμένοι Καλλιτέχνες, ήταν οι δύο ντόπιες θεατρικές δραστηριότητες που προσπάθησαν να δημιουργήσουν νέα σχήματα, με νέες προοπτικές και δυνατότητες. Το επαγγελματικό θέατρο κατάφερε, με τις ελληνικές φαρσοκωμωδίες, με τις ντόπιες επιθεωρήσεις και με τις κυπριακές μουσικές ηθογραφίες, να εκτοπίσει τις ξένες. Εκτός από κάποια έργα που ανέβασε το επαγγελματικό θέατρο, όπως το «Ρήγας» και το «Κέρφιου», μπορούμε να πούμε ότι δύσκολα στάθηκε κοντά στο δράμα του κυπριακού λαού. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΥΠΡΙΑΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ 1860-1960 -8- Kypriwn Erga Portal 2015

Αντίθετα η ερασιτεχνική θεατρική δραστηριότητα μαζί με τα σχολεία και τις ομάδες της υπαίθρου προσπαθούσαν να στέλνουν τα μηνύματα του πατριωτισμού και να εμψυχώνουν το λαό της Κύπρου μας. Το σχολικό θέατρο παρουσιάστηκε πολύ πλούσιο, παρουσιάζοντας πολλά πατριωτικά έργα αλλά και αρχαίες ελληνικές τραγωδίες ώστε να τονίζεται η εθνική μας ταυτότητα. Η θεατρική δραστηριότητα στα χωριά της Κύπρου, στα χρόνια του απελευθερωτικού αγώνα, ήταν ακόμα πιο υποβαθμισμένη σε σχέση με εκείνη της προηγούμενης δεκαετίας. Ενώ μοναδική εξαίρεση αποτελούσε η χρονιά του 1959, που παρατηρήθηκε κατακόρυφη αύξηση της θεατρικής προσφοράς με πολύ εντυπωσιακό τρόπο. Μέσα στην περίοδο των χρόνων 1955 μέχρι 1959, ο ελληνικός θίασος απουσίαζε από το νησί. Με την πρώτη όμως ένδειξη ότι η πολιτική κατάσταση άρχισε να ομαδοποιείται, δηλαδή γύρω στο Μάρτιο του 1959, που διορίστηκε η κυβέρνηση του Μακαρίου, υπήρξε μια ξαφνική και πυκνή ροή των ελληνικών θιάσων που συνεχίστηκε για ένα χρόνο. Παρόλα αυτά το ρεπερτόριο των ελληνικών θιάσων ήταν φτωχό. Επίλογος Η παρούσα έρευνα πρόκειται για μια καταγραφή θεατρικών δραστηριοτήτων που έλαβαν χώρα στην Κύπρο μας από το 1860 μέχρι και το 1960. Γίνεται λόγος για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες κινήθηκε η δραστηριότητα αυτή, για τη προσπάθεια των ντόπιων, των ελληνικών ή και ξένων θιάσων. Επιπρόσθετα, γίνεται αναφορά στους συντελεστές, καθώς και στα σημαντικότερα ονόματα της εποχής που στιγμάτισαν το θέατρο. Ακόμη παρουσιάζεται η δράση άλλων σημαντικών ομάδων που επιχείρησαν να ανέβουν στο σανίδι. Συμπέρασμά μας, είναι ότι το κυπριακό θέατρο, παρ όλες τις αντιξοότητες και τις δυσκολίες που αντιμετώπισε ο τόπος αυτός, τόσο κοινωνικές, πολιτικές αλλά και οικονομικές, κατάφερε να διατηρήσει και να εξελίξει το έργο του. Σε αυτά τα χρόνια καλλιεργήθηκε το έδαφος, ούτως ώστε με την ανατολή του 1961, το θέατρο της Κύπρου θα πάρει άλλες διαστάσεις και θα το δούμε να διαπρέπει. Ο αιώνας όμως αυτός, ήταν ο σημαντικότερος για να ακολουθήσει η οριστική άνθιση του κυπριακού θεάτρου. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΥΠΡΙΑΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ 1860-1960 -9- Kypriwn Erga Portal 2015

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Γιάννης Κατσούρης, Το θέατρο στην Κύπρο Α 1860-1939, Λευκωσία 2005 Γιάννης Κατσούρης, Το θέατρο στην Κύπρο Β 1940-1959, Λευκωσία 2005 Λεωνίδας Γαλάζης, Ποιητική και Ιδεολογία στο Κυπριακό Θέατρο (1869-1925), Λευκωσία 2012 Το θέατρο 1944-45, αποσπάσματα εφημερίδας- περιοδικού της εποχής ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΥΠΡΙΑΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ 1860-1960 -10- Kypriwn Erga Portal 2015