ΙΣΠΑΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 2008

ΙΣΠΑΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 2008 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Μακροοικονομικοί δείκτες. 2. Ισπανική οικονομία. 3. Δημοσιονομική πολιτική. 4. Αγορά εργασίας 5. Γεωργία 6. Μεταποίηση 6.1 Άλλοι σημαντικοί τομείς 6.1.1 Ενέργεια 6.1.2 Κατασκευές 6.1.3 Τράπεζες 6.1.4 Τουρισμός 7. Εξωτερικό εμπόριο 8. Διμερές εμπόριο 9. Επενδύσεις 10. Δράσεις προώθησης ελληνικών προϊόντων Συμπεράσματα-προοπτικές 2

1. ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΚΥΡΙΟΤΕΡΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ(α) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Δείκτες Εθνικού προϊόντος ΑΕΠ τρέχουσες τιμές (Ευρώ δισ.) 728 783 841 908 981 1050 Κατά κεφαλήν ΑΕΠ (Ευρώ) 17400 18333 19472 20590 21946 23230 Δείκτες οικονομικής σύγκλισης Ισπανίας/ΕΕ (β) Κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές (β) 95.2 96.7 96.6 97.9 97.5 97.5 Διαφορά δείκτη τιμών καταναλωτή ΕΕ/Ισπ. 1.3 1.0 0.9 1.2 1.4 1.2 Παραγωγικότητα εργασίας (β) 101.7 101.1 99.7 98.7 98.2 - * Απασχόληση, μισθοί, τιμές Ανεργία 11.5 11.5 11.0 9.2 8.5 8.6 Μοναδιαίο κόστος εργασίας 3.0 2.9 2.8 2.5 2.3 2.7 Πληθωρισμός (ετήσιος μ.ο. %) 3.5 3.0 3.0 3.4 3.5 4.3 Συνολική Ζήτηση/Προσφορά (γ) Ιδιωτική κατανάλωση 2.9 2.8 4.2 4.2 3.7 3.2 Δημόσια κατανάλωση 4.5 4.8 6.3 4.8 4.4 5.1 ΑΕΠ (ετήσια αύξηση) 3.1 3.4 3.3 3.6 3.9 3.8 Ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου 3.5 5.4 5.1 6.9 6.5 5.9 Εξαγωγές 2 3.6 4.1 1.5 6.2 5.2 Εισαγωγές 3.9 6.2 9.6 7.0 8.4 6.6 Εξωτερικό εμπόριο Εξαγωγές (Ευρώ δισ.) 133.3 138.1 147 155 170.5 184.2 Εισαγωγές (Ευρώ δισ.) 175.3 185.1 208.4 232.9 262.7 272.6 Ογκος εμπορίου (Ευρώ δισ.) 308.6 323.2 355.4 387.9 433.2 456.8 Εμπορικό ισοζύγιο (Ευρώ δισ.) -42-47 -61.4-77.9-92.2-88.5 Εμπορικό έλλειμμα ως % ΑΕΠ 5.76 6 7.3 8.56 9.4 8.42 Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (Ευρώ δισ.) Έλλειμμα Ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών ως % ΑΕΠ Δείκτης Χρηματιστηρίου Μαδρίτης (δ), τέλος έτους -23.76-27.5-44.16-66.86-84.7-106.2 3.26 3.51 5.25 7.36 8.63 10.1 723.6 706.4 863.3 1066.1 1344.0 1642 Δημόσιο χρέος (Ευρώ δισ.) 383.2 381.5 388.4 390.9 389.1 379.7 Ποσοστό χρέους ως % ΑΕΠ 52.5 48.7 46.2 43 39.7 36.2 Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ισπανίας 2000, Κεντρική Τράπεζα της Ισπανίας * Δεν υπάρχουν ακόμη πλήρη στοιχεία α. Έτος υπολογισμού εθνικολογιστικών στοιχείων 2000 β. Ε.Ε(25).= 100 γ. ποσοστά μεταβολής δ. Δεκ. 1985=100 3

1. ΙΣΠΑΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ (α) Σύνοψη μακροοικονομικών στοιχείων για το 2007 Σε γενικές γραμμές οι επιδόσεις της ισπανικής οικονομίας για το παρελθόν έτος ακολούθησαν τις τάσεις που διαμορφώθηκαν τα πέντε προηγούμενα έτη. Με συγκριτικό κριτήριο της επιδόσεις της οικονομίας της Ευρωζώνης σημειώθηκαν ισχυροί αναπτυξιακοί ρυθμοί, υψηλός πληθωρισμός, ουσιαστική βελτίωση των δημόσιων οικονομικών και εξαιρετικά μεγάλο έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Ο ρυθμός της οικονομικής ανάπτυξης έφθασε στο 3.8% αυξάνοντας το κατά κεφαλή εισόδημα στα 23200 Ευρώ. Το ακαθάριστο εθνικό προϊόν σε τρέχουσες τιμές έφθασε τα 1,050 τρισ. Ευρώ ενώ το κατά κεφαλή εισόδημα σε σχέση με εκείνο της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 25 ευρίσκεται στο 97.5. Όμως η ισπανική οικονομία μετά από μία μακρά περίοδο ισχυρής ανάπτυξης δείχνει να χάνει σταδιακά την ορμή της. Ο κύριος λόγος είναι η διεθνής στεγαστική κρίσης και οι συνέπειές της στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα των περισσοτέρων ανεπτυγμένων χωρών. Ήδη τα τελευταία τριμηνιαία στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι οι καταναλωτές προβαίνουν σε περικοπή των δαπανών τους ενώ και οι τράπεζες, στα πλαίσια μίας αρκετά πλέον συνετής διαχείρισης των επιχειρηματικών κινδύνων, έχουν μειώσει την χορήγηση των δανείων. Η ισχυρή ανάπτυξη της ισπανικής οικονομίας, που για την τελευταία πενταετία κυμάνθηκε από 3.1% έως 3.9%, ήταν αποτέλεσμα της ισχυρής εσωτερικής ζήτησης η οποία με την σειρά της για την αντίστοιχη χρονική περίοδο κυμάνθηκε σε μέσους όρους πέριξ του 5%. Η μείωση των αναπτυξιακών ρυθμών κάτω του 4% ήταν αποτέλεσμα του ελλειμματικού εξωτερικού τομέα της οικονομίας. Οι ως άνω ρυθμοί ανόδου της οικονομίας παρέμειναν σταθερά πάνω από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης σε ένα εύρος κύμανσης μεταξύ μίας και δύο εκατοστιαίων μονάδων. Από την άλλη πλευρά οι πληθωριστικές πιέσεις διατηρήθηκαν σταθερά πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο σε ένα εύρος από 0.9 έως 1.4 Το μοναδιαίο κόστος εργασίας διατηρήθηκε επίσης πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Η ανεργία μειώθηκε στο 8.26% διατηρώντας την πτωτική τάση των τελευταίων ετών παραμένοντας πάντως πάνω από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης. Ο αριθμός των απασχολούμενων στο σύνολο του ενεργού πληθυσμού έφθασε το 58.92%. Διατηρώντας την πολιτική της δημοσιονομικής πειθαρχίας των τελευταίων ετών η κυβέρνηση κατόρθωσε, αν και σε μειωμένο ποσοστό σε σχέση με το 2006, να εμφανίσει πλεόνασμα στον προϋπολογισμό του 2007 κατά 1.2% επί του ΑΕΠ. Τα δημόσιο χρέος ως ποσοστό επί του ΑΕΠ παρέμεινε κάτω του 40% επί του ΑΕΠ. Τα ποσοστό αυτό αντανακλά την επιτυχή εφαρμογή των σταθεροποιητικών προγραμμάτων των Ισπανικών κυβερνήσεων επί σειρά ετών. Το ποσοστό του εμπορικού ελλείμματος επί του ΑΕΠ για το 2007 φαίνεται ότι θα κυμανθεί περίπου στα επίπεδα του 2006 ήτοι 9.4% ενώ το έλλειμμα των τρεχουσών συναλλαγών στο 10%. 4

(β) Ανάλυση Η άνοδος του εθνικού προϊόντος το 4 ο τρίμηνο του 2007 σε 12 μηνη βάση μετριάστηκε κατά τρεις δεκαδικές μονάδες σε σχέση με το 3 ο τρίμηνο φθάνοντας το 3.5%. Για το σύνολο του 2007 η ανάπτυξη είναι 3.8% ευρισκόμενη 120 εκατοστιαίες μονάδες πάνω από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης. Ουσιαστικά η ισπανική οικονομία εξακολουθεί να αναπτύσσεται ταχύτερα από όλες τις ώριμες οικονομίες (πίνακας 1). Η μικρή αλλά σταθερή μείωση του ρυθμού ανόδου της οικονομικής δραστηριότητος που παρατηρείται από τα μέσα του έτους οφείλεται στην μείωση της εσωτερικής ζήτησης. Η τελευταία υπολογίζεται για το 2007 να είναι 4.3% που σημαίνει μείωση 0.6% έναντι του 2006 και 0.8% έναντι του 2005. Συγχρόνως το ισοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών έχει αρνητική επίδραση στην άνοδο του ΑΕΠ κατά 0.5%. Μεταξύ των συνθετικών μερών της εσωτερικής ζήτησης η ιδιωτική κατανάλωση δείχνει να χάνει μέρος του δυναμισμού της μειούμενη για 2 ο συνεχόμενο έτος. Μάλιστα η επιβράδυνση της ήταν σταθερή σε όλα τα τρίμηνα του 2007. Είναι φανερό ότι η ορατά πλέον διαφαινόμενη στεγαστική κρίση και η αρνητική επίδραση του μειούμενου πλούτου ( negative wealth effect ) σε συνδυασμό με την μείωση της ρευστότητος στην οικονομία, έχουν συγκρατήσει τις καταναλωτικές δαπάνες των νοικοκυριών. Η σταθεροποίηση της ροπής προς αποταμίευση μετά από συνεχείς πτώσεις επί σειρά ετών είναι χαρακτηριστικό του κλίματος επιφυλακτικότητος που υπάρχει μεταξύ των καταναλωτών. ΠΙΝΑΚΑΣ 1 (Ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές, έτος αναφοράς 2000) ΑΕΠ Εσωτερική Ιδιωτική Δημόσια Ζήτηση κατανάλωση κατανάλωση Επενδύσεις Ισπανία Ζώνη του Ευρώ Ισπανία Ζώνη του Ευρώ Ισπανία Ζώνη του Ευρώ Ισπανία Ζώνη του Ευρώ Ισπανία Ζώνη του Ευρώ 05 3.6 1.7 5.1 1.9 4.2 1.6 5.5 1.5 6.9 3.0 06 3.9 2.9 4.9 2.7 3.8 1.8 4.8 2.0 6.8 5.2 07 3.8 2.6 4.3 2.2 3.2 1.4 5.1 2.1 5.9 4.8 07 Ι 4.1 3.1 4.8 3.1 3.5 1.4 6.1 2.1 6.3 6.9 07 ΙΙ 4.0 2.4 4.6 2.4 3.4 1.6 5.0 2.1 6.7 4.1 07 ΙΙΙ 3.8 2.6 4.2 2.6 3.1 1.6 5.1 2.2 5.8 4.5 07 ΙV 3.5 2.2 3.6 2.2 2.7 1.1 4.4 1.8 4.8 3.7 ΠΗΓΗ: Τράπεζα της Ισπανίας, Eurostat Από την άλλη πλευρά η συνεχιζόμενη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας (κυρίως στον τομέα των υπηρεσιών) αυξάνει σταθερά σε ονομαστικούς όρους το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών. Όμως η απότομη και συνεχής άνοδος των πληθωριστικών πιέσεων από τον Αύγουστο του 2007 έως και τους πρώτους μήνες του 08, έχει αρχίσει να διαβρώνει το πραγματικό εισόδημα και να μειώνει τις προσδοκίες για καλυτέρευση της οικονομικής τους θέσης. 5

Η δημόσια κατανάλωση δεν φαίνεται να παρουσιάζει έντονες διακυμάνσεις για δε το 2007 υπολογίζεται να αυξηθεί 5.1%. Ο σχηματισμός νέου κεφαλαίου για το 2007 θα είναι αυξημένος κατά 5.9%, ποσοστό αρκετά μειωμένο σε σχέση με τα δύο προηγούμενα έτη (πίνακας 2). Οι επενδύσεις για νέο βιομηχανικό εξοπλισμό εξακολουθούν να είναι πολύ υψηλοτέρα όλων των άλλων σημειώνοντας διψήφιες αυξήσεις. Για το 2007 το ποσοστό αύξησης φθάνει το 11.6 Η υψηλή κερδοφορία των επιχειρήσεων επιτρέπει την αύξηση της αυτοχρηματοδότησης των επενδύσεων μειώνοντας την εξάρτηση του κλάδου από το χρηματοπιστωτικό σύστημα που αντιμετωπίζει προβλήματα ρευστότητος. Όμως η άνοδος του κόστους του χρήματος είναι πιθανόν να επηρεάσει αρνητικά τις επενδύσεις στον συγκεκριμένο κλάδο στο άμεσο μέλλον. Οι επενδύσεις στον κατασκευαστικό τομέα για το ίδιο έτος έφθασαν το 4% έχοντας όμως μία συνεχή καθοδική πορεία σε όλα τα τρίμηνα (κυρίως στον τομέα των νέων κατοικιών). Ο δείκτης επιχειρηματικής εμπιστοσύνης του συγκεκριμένου κλάδου σημείωσε την χειρότερη του επίδοση από τον Αύγουστο του 2002. ΠΙΝΑΚΑΣ 2 (Αναλυτική παρουσίαση συνθετικών μερών των επενδύσεων στην Ισπανία, ετήσια ποσοστά μεταβολής) ΣΥΝΟΛΟ Βιομηχανικός εξοπλισμός Κατασκευές Άλλα προϊόντα 05 6.9 9.2 6.1 6.4 06 6.8 10.4 6.0 4.6 07 5.9 11.6 4.0 4.2 07 Ι 6.3 13.1 4.9 1.9 07 ΙΙ 6.7 13.1 4.6 4.7 07 ΙΙΙ 5.8 11.6 3.8 4.3 07 ΙV 4.8 8.6 2.9 6.1 ΠΗΓΗ: Τράπεζα της Ισπανίας Ο εξωτερικό τομέας της Ισπανικής οικονομίας (πίνακες 3 α και 3β ) λόγω κυρίως του μεγάλου εμπορικού ελλείμματος αφαίρεσε από την συνολική ζήτηση της χώρας 0.5 ποσοστιαίες μονάδες. Τοιουτοτρόπως η ανάπτυξη για το 2007 διαμορφώθηκε στο 3.8%. Αν και οι εξαγωγές συνέχισαν την άνοδό τους σημειώνοντας αύξηση 6.8% σε σχέση με το 2006, οι εισαγωγές αυξήθηκαν με την σειρά τους 7.9% διευρύνοντας έτι περαιτέρω το εμπορικό έλλειμμα κατά 10.3% Το τελευταίο έφθασε τα 88.5 δις. ευρώ ή το 83.3% του ελλείμματος των τρεχουσών συναλλαγών. Το ποσοστό του εμπορικού ελλείμματος επί του ΑΕΠ αυξήθηκε ελάχιστα έναντι του 2006 από 8.2% στο 8.4%. Με την σειρά του το ποσοστό του ελλείμματος των τρεχουσών συναλλαγών επί του ΑΕΠ αυξήθηκε έναντι του 2006 από 8.6% σε 10.1%. Οι προοπτικές για την εξέλιξη του εμπορικού ισοζυγίου είναι μάλλον δύσκολο να αποτιμηθούν καθώς η τελική επίδραση των παρακάτω αντικρουόμενων παραγόντων που το επηρεάζουν είναι αβέβαιη. 6

ΠΙΝΑΚΑΣ 3 α (εκ. ευρώ) Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών** Γενικό Ισοζύγιο* Ισοζύγιο Αγαθά Υπηρεσίες Εισοδήματα *** Εξαγωγές Εισαγωγές Ισοζύγιο Εισπράξεις Πληρωμές Ισοζύγιο Εισπράξεις Πληρωμές 04-44164 -53660 148957 202627 21753 69355 47602-12139 27299 39439 05-66860 -68603 157978 226581 22240 76247 54008-17103 31870 48974 06-84736 -80142 172421 252563 22143 84461 62319-20983 39031 60014 07-106201 -88459 184151 272610 22371 93404 71034-32913 45331 78244 ΠΗΓΗ: Τράπεζα της Ισπανίας * Το γενικό ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών αποτελείται από το εμπορικό ισοζύγιο, το ισοζύγιο υπηρεσιών, το ισοζύγιο εισοδημάτων και το ισοζύγιο τρεχουσών μεταβιβάσεων (πίνακας 3β). ** Σύμφωνα με την νέα παρουσίαση των στοιχείων του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών το ισοζύγιο μεταβιβάσεων χωρίζεται σε δύο μέρη: το ισοζύγιο τρεχουσών μεταβιβάσεων που εντάσσεται στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και το ισοζύγιο κεφαλαιακών μεταβιβάσεων το οποίο αποτελεί ξεχωριστή ενότητα. *** Εισπράξεις: αμοιβές, μισθοί, τόκοι, μερίσματα, κέρδη. Πληρωμές: ίδιες κατηγορίες Η μείωση της εσωτερικής ζήτησης θα φρενάρει την άνοδο των εισαγωγών αλλά από την άλλη πλευρά η κάθοδος της οικονομικής δραστηριότητος στην Ευρωζώνη (προς την οποία κατευθύνεται το 70% των ισπανικών εξαγωγών) θα επηρεάσει αρνητικώς την πρόοδο των εξαγωγών. Επιπλέον η μεγάλη ανατίμηση του Ευρώ κυρίως έναντι του αμερικανικού δολαρίου έχει επιδράσει αρνητικώς στους δείκτες ανταγωνιστικότητος των εξαγώγιμων ισπανικών προϊόντων (price-competitiveness indicators). Αυτό θα έχει αρνητικό αντίκτυπο στις εξαγωγές που κατευθύνονται εκτός Ευρωπαϊκού οικονομικού χώρου. Συγχρόνως όμως η συνεχιζόμενη ισχυρή ανάπτυξη των αναπτυσσομένων χωρών συνηγορεί θετικώς για την πρόοδο των ισπανικών εξαγωγών. 7

ΠΙΝΑΚΑΣ 3 β ( εκ. ευρώ) Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών Ισοζύγιο τρεχουσών μεταβιβάσεων* 04-117 05-3393 06-5754 07-7200 ΠΗΓΗ: Τράπεζα της Ισπανίας * Περιλαμβάνει και στα δύό σκέλη (των εισπράξεων και των πληρωμών): μεταβιβάσεις από και προς Ε.Ε., μεταναστευτικά εμβάσματα κλπ. Από την πλευρά της προσφοράς (πίνακας 4) η επιβράδυνση του 4 ου τριμήνου του 07 ήταν εμφανής σε όλους τους παραγωγικούς κλάδους με την εξαίρεση αυτού της ενέργειας που είχε όμως αρνητική ανάπτυξη το 1 ο τρίμηνο και μηδενική το 3 ο τρίμηνο (πίνακας 4). ΠΙΝΑΚΑΣ 4 (Τομείς συνολικής προσφοράς, ετήσια ποσοστά μεταβολής, έτος αναφοράς 2000) Γεωργικός τομέας Βιομηχανία Ενέργεια Κατασκευές Υπηρεσίες 05-8.6 1.0 5.2 5.6 4.1 06 2.4 2.9 1.4 5.0 4.1 07 3.8 3.1 1.0 3.8 4.2 07 Ι 6.8 5.0-3.6 4.5 4.2 07 ΙΙ 2.8 3.6 3.4 4.2 4.2 07 ΙΙΙ 2.8 2.4 0.0 3.8 4.3 07 ΙV 2.9 1.4 4.5 2.8 4.1 ΠΗΓΗ: Τράπεζα της Ισπανίας Συνολικά για το 2007 ο κλάδος των υπηρεσιών παρουσίασε την μεγαλύτερη και σταθερότερη ανάπτυξη σε όλα τα τρίμηνα του έτους και ακολούθησαν ο γεωργικός κλάδος και οι κατασκευές. Την μικρότερη συνεισφορά είχε η ενέργεια με ποσοστό 1%. Στον βιομηχανικό τομέα οι διάφορες έρευνες που εξετάζουν το επιχειρηματικό κλίμα δείχνουν ότι θα υπάρξει περαιτέρω επιβράδυνση της ανόδου της αξίας του 8

ακαθάριστου προϊόντος κυρίως στους τομείς παραγωγής βιομηχανικού υλικού (ενδιάμεσα αγαθά). Στον τομέα των υπηρεσιών ξεχώρισαν με την δυναμική τους οι τηλεπικοινωνίες και ο τομέας της αναψυχής (ξενοδοχεία και εστιατόρια), ενώ η συμβολή του λιανικού και χονδρικού εμπορίου αλλά και των μεταφορών ήταν μικρότερη. Στον τομέα των κατασκευών, αν και η πρόοδος των εργασιών των δημοσίων έργων εξακολουθεί να είναι ικανοποιητική, η μεγάλη μείωση που παρατηρήθηκε το τελευταίο τρίμηνο σε νέες κατοικίες και επαγγελματικά κτίρια επέδρασε αποφασιστικά στον μετριασμό του ρυθμού ανόδου στο 2.8% που αποτελεί την μικρότερη αύξηση τριμήνου των τελευταίων ετών. Επιβεβαίωση του πτωτικού κλίματος είναι η πορεία της κατανάλωσης του τσιμέντου. Ενώ το 05 και το 06 σημείωσε αύξηση της τάξεως 7.3% και 8.5% αντιστοίχως, το 2007 παρέμεινε στάσιμη (0.4%). Μάλιστα σημείωσε μεγάλη πτώση τον Δεκέμβριο του 2007 κατά 9.1% ενώ και τον Ιανουάριο του 08 σημείωσε περαιτέρω πτώση της τάξεως του 7.9%. Οι πληθωριστικές τάσεις μετά από μία περίοδο χαλαρότητος (από το 2 ο ήμισυ του 2006 ) άρχισαν από το 4 ο τρίμηνο του 2007 να ενδυναμώνονται (πίνακας 5). ΠΙΝΑΚΑΣ 5 (πληθωρισμός, Ετήσια ποσοστά μεταβολής) Γενικός Δείκτης Αγαθά Υπηρεσίες Ισπανία Ευρωζώνη Ισπανία Ευρωζώνη Ισπανία Ευρωζώνη 05 3.4 2.2 3.2 2.1 3.8 2.3 06 3.6 2.2 3.4 2.3 3.9 2.0 07 2.8 2.1 2.2 1.9 3.9 2.5 Δεκ. 07* 4.3 3.1 4.5 3.4 3.9 2.5 Ιαν. 08 4.4 3.2 4.7 3.7 3.8 2.5 Φεβ. 08 4.4 3.3 4.7 3.8 3.9 2.4 Μαρτ. 08 4.6 3.6 4.9 4.1 4.1 2.8 ΠΗΓΗ: Τράπεζα της Ισπανίας, Eurostat * τα ποσοστά των τριμήνων υπολογίζονται σε 12μηνη βάση Ήδη από τον Αύγουστο του 2007 ο δείκτης τιμών καταναλωτού μετρούμενος σε 12μηνη βάση άρχισε να σκαρφαλώνει συνεχώς φθάνοντας τον Δεκέμβριο στο 4.3%. Η επιτάχυνση των πληθωριστικών πιέσεων οφείλεται αποκλειστικά στην μεγάλη και απότομη άνοδο των τιμών των ενεργειακών και αγροτικών προϊόντων. Στον πρώτο αναφερόμενο κλάδο ο πληθωρισμός έφθασε στο τέλος του 2007 το 11.4% και στον δεύτερο το 6.6% 9

(πίνακας 6). Η επίπτωση της ανόδου των ενεργειακών τιμών θα ήταν ακόμη μεγαλύτερη εάν δεν υπήρχε παραλλήλως η μεγάλη ανατίμηση του Ευρώ έναντι του αμερικανικού δολαρίου. Μάλιστα ήταν τόσο μεγάλη η αύξηση των τιμών των δύο αυτών κλάδων που η επίπτωση των αυξήσεων των τιμών στο κλάδο των υπηρεσιών υπολείπονται πλέον του γενικού δείκτη! Ο βιομηχανικός κλάδος εξακολουθεί να έχει την μικρότερη επίπτωση στην διαμόρφωση του γενικού δείκτη. Μάλιστα στους τελευταίους μήνες η άνοδος των τιμών του συγκεκριμένου κλάδου στην Ισπανία υπολείπεται αυτής της Ευρωζώνης. Οι εξελίξεις αυτές εξακολουθούν με μεγαλύτερη ένταση να εμφανίζονται και τους πρώτους μήνες του 2008. Οι ανοδικές κινήσεις στον γενικό δείκτη και στους επιμέρους κλάδους ακολουθούν αντίστοιχη συμπεριφορά και στην Ευρωζώνη. ΠΙΝΑΚΑΣ 6 ( Πληθωρισμός, ετήσια ποσοστά μεταβολής) Γεωργικά προϊόντα Μεταποιητικά προϊόντα Σύνολο Μεταποιημένα Μη μεταποιημένα Σύνολο Βιομηχανικά Ενεργειακά Ισπ. Ε.Ε.* Ισπ. Ε.Ε Ισπ. Ε.Ε Ισπ. Ε.Ε Ισπ. Ε.Ε Ισπ. Ε.Ε 05 3.4 1.6 3.5 2.0 3.3 0.8 3.1 2.4 1.0 0.3 9.7 10.1 06 3.9 2.4 3.9 2.1 3.9 2.8 3.1 2.3 1.5 0.6 8.0 7.7 07 4.1 2.8 3.9 2.8 4.3 3.0 1.0 1.4 0.7 1.0 1.7 2.6 Δεκ. 07 6.6 4.3 8.6 5.1 4.5 3.1 3.2 3.0 0.4 1.0 11.4 9.2 Ιαν. 07 6.5 4.9 8.2 5.9 4.9 3.3 3.6 3.1 0.3 0.7 13.4 10.6 Φεβ. 08 6.7 5.2 8.6 6.5 4.7 3.3 3.6 3.1 0.3 0.8 13.2 10.4 Μαρτ. 08 6.6 5.6 8.8 6.8 4.3 3.8 3.9 3.4 0.4 0.9 14.1 11.2 ΠΗΓΗ: Τράπεζα της Ισπανίας, Eurostat * Περιλαμβάνονται μόνον οι χώρες της Ευρωζώνης Οι αναφερόμενες πληθωριστικές πιέσεις ασκούνται σε μία περίοδο που η άνοδος της οικονομικής δραστηριότητος επιβραδύνεται και αυτό εντείνει τις ανησυχίες της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας που έχει να αντιμετωπίσει δύο μέτωπα Από την μία πλευρά την άνοδο του πληθωρισμού και από την άλλη την σημαντική μείωση των αναπτυξιακών ρυθμών της οικονομίας λόγω της στεγαστικής κρίσης που έχει αρχίσει πλέον να επηρεάζει αποφασιστικά τις κρίσιμες μακροοικονομικές μεταβλητές. Ο συνδυασμός των δύο παραγόντων έχει αυξήσει τις αβεβαιότητες όλων των συμμετεχόντων μελών της οικονομίας και έχει μειώσει τις προσδοκίες τους για βελτίωση της οικονομικής τους θέσης. Αυτό θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στην εσωτερική ζήτηση οδηγώντας την ανάπτυξη σε ακόμη μικρότερα ποσοστά. Αν και οι τελευταίες παρατηρήσεις συνηγορούν στην εξασθένιση του πληθωρισμού, στην πραγματικότητα αυτό δεν καθόλου 10

σίγουρο ότι θα συμβεί καθώς οι παρατηρούμενες ανοδικές τάσεις των τιμών προέρχονται από εξωγενείς παράγοντες. Οι τελευταίοι δημιουργούνται από μεγάλες οικονομικές αλλαγές που λαμβάνουν χώρα σε παγκόσμιο επίπεδο και οι οποίες δεν δείχνουν προς το παρόν να εξασθενούν. Οι μέσες μισθολογικές αυξήσεις για τα τρία τελευταία έτη ήταν 2.8%, 3.0% και 3.6%. Τον Δεκέμβριο οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας, που καλύπτουν το 70% του συνόλου των εργαζομένων, προβλέπουν μέσες μισθολογικές αυξήσεις της τάξεως του 2.9% που με την επίδραση των αποπληθωριστικών ρητρών (+0.3) ανεβάζουν το ποσοστό περίπου στο 3.2%. Η παραγωγικότητα με την σειρά της παρουσίασε για τα αντίστοιχα έτη αυξήσεις 0.4%, 0.7% και 0.8%. Το μοναδιαίο κόστος εργασίας εξακολουθεί να είναι αρκετά υψηλότερο εκείνου της Ευρωζώνης (πίνακας 7). Το εύρος της διαφοράς κυμαίνεται για τα τελευταία τρία έτη από 1.2% έως 1.5% ευρισκόμενο σε ελαφρώς ανώτερα επίπεδα από εκείνο του δείκτη καταναλωτού. ΠΙΝΑΚΑΣ 7 ( ετήσια ποσοστά μεταβολής) Μοναδιαίο κόστος εργασίας Σύνολο οικονομίας Ισπανία Ευρωζώνη Ισπανία Ευρωζώνη Παραγωγικότητα Προϊόν Εργασία Ισπανία Ευρωζώνη Ισπανία Ευρωζώνη 05 2.5 1.0 0.4 0.8 3.6 1.7 3.2 0.9 06 2.3 0.9 0.7 1.3 3.9 2.9 3.2 1.6 07 2.7 1.5 0.8 0.8 3.8 2.6 3.0 2.4 ΠΗΓΗ: Τράπεζα της Ισπανίας, Eurostat Το εργατικό κόστος (ανά εργάτη και ώρα) εξακολουθεί να ευρίσκεται πλησίον του μισθολογικού αντίστοιχου κόστους (πίνακας 8). Η μεταποίηση συνεχίζει να παρουσιάζει τις μικρότερες αυξήσεις από κάθε άλλο κλάδο. 11

Εργατικό κόστος Ανά εργάτη και ώρα ΠΙΝΑΚΑΣ 8 ( ετήσια ποσοστά μεταβολής) Μισθολογικό κόστος Ανά εργάτη και ώρα Σύνολο Μεταποίηση Κατασκευές Υπηρεσίες Σύνολο Μεταποίηση Κατασκευές Υπηρεσίες 05 2.9 3.1 2.8 3.1 2.6 2.7 2.3 2.9 06 3.5 3.7 4.0 3.6 3.4 3.6 3.7 3.7 07 4.0 3.3 5.0 4.3 3.9 3.0 4.8 4.2 ΠΗΓΗ: Τράπεζα της Ισπανίας 2. ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ. Γενικά χαρακτηριστικά Η επιτυχής επί σειρά ετών εφαρμογή των σταθεροποιητικών προγραμμάτων των Ισπανικών κυβερνήσεων για την οικονομία έχει μειώσει το Δημόσιο χρέος κάτω από το 40%. Συγχρόνως οι τελευταίοι τρεις προϋπολογισμοί της γενικής κυβερνήσεως εμφανίζονται πλεονασματικοί (πίνακας 9 ). Ο πρώτος προϋπολογισμός που ικανοποίησε το σχετικό κριτήριο του Maastricht (< 3%) υλοποιήθηκε το 1999 (-1.4%), έκτοτε δε έως και το 2004 τα ελλείμματα ήταν μικρότερα του 1% επί του ΑΕΠ. Το 2005 παρουσίασε πλεόνασμα της τάξεως του 1% και το 2006 του 1.8%. Για το 2007 αναμένεται ανάλογο πλεόνασμα με το 2006 ενώ για το 2008 εκτιμάται, λόγω της πτώσης του ρυθμού ανόδου του ΑΕΠ να εμφανισθεί μειωμένο στα επίπεδα του 1.2%. Για το 2007 το πλεόνασμα της Γενικής Κυβερνήσεως προέρχεται από το πλεόνασμα των λογαριασμών του Συστήματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων με 1.1% επί του ΑΕΠ και από την κεντρική κυβέρνηση με 0.8%. Από την άλλη πλευρά οι προϋπολογισμοί των Αυτονομιών της Ισπανίας (η ισπανική επικράτεια απαρτίζεται από 17 αυτόνομες περιοχές ) καταγράφουν ένα μικρό έλλειμμα της τάξεως του 0.1%. 12

ΠΙΝΑΚΑΣ 9 Έτη Έλλειμμα επί του ΑΕΠ % Χρέος επί του ΑΕΠ % 1995 6.5 62.7 1996 4.8 66.8 1997 3.4 65.3 1998 3.2 63.2 1999 1.4 61.5 2000 1.0 59.3 2001 0.6 55.5 2002 0.5 52.5 2003 0.2 48.7 2004 0.3 46.2 2005-1.0 43.0 2006-1.8 39.7 2007-1.2 * 36.2 Πηγή: Υπ. Οικονομίας και Οικισμού, Κεντ. Τράπεζα Ισπανίας, Στατιστική Υπηρεσία * εκτίμηση Η Ισπανία έχει προβεί σε μεγάλης κλίμακας αποκέντρωση των εξουσιών που απορρέουν από την εκτέλεση του προϋπολογισμού. Οι 17 Αυτόνομες Κυβερνήσεις ( Gobiernos Autonómicos ) διαχειρίζονται ένα σημαντικό μέρος των εσόδων και εξόδων του συνολικού προϋπολογισμού. Ειδικότερα, οι Αυτονομίες συλλέγουν το 44% των εμμέσων φόρων, το 21% των άμεσων φόρων ενώ έχουν την ευθύνη πληρωμής του 59% των μισθών και του 38% των δημοσίων επενδύσεων ( στοιχεία 2006 ). Στα πλαίσια αυτά είναι σημαντικό οι Αυτονομίες να ακολουθούν τις γενικές κατευθύνσεις της δημοσιονομικής προσαρμογής της Ισπανίας στα δεδομένα της Ευρωπαϊκής Ενώσεως. Τοιουτοτρόπως το Συμβούλιο της δημοσιονομικής πολιτικής αποφάσισε στις 11 Ιουλίου 2007 ότι για την τριετία 2008-2010 ο στόχος των προϋπολογισμών των Αυτονομιών θα είναι η επίτευξη πλεονάσματος της τάξεως του 0.25 επί του ΑΕΠ με την δυνατότητα μίας μικρής ευελιξίας στο βαθμό που θα κριθεί αναγκαίο να αυξηθούν οι πόροι που διατίθενται για τις δημόσιες επενδύσεις παραγωγικού χαρακτήρα. Στο τέλος του 2007 η Ισπανική κυβέρνηση παρουσίασε το νέο πρόγραμμα σταθερότητος 2007-2010 σύμφωνα με το οποίο το ΑΕΠ αναμένεται να αυξηθεί το 2008 κατά 3.1%. Όσον αφορά το πλεόνασμα του γενικού προϋπολογισμού, υπήρξε μία αναθεώρηση προς τα κάτω από 1.8% το 2007 σε 1.2% για το 2008. Οι λόγοι είναι αφενός η αναμενόμενη πτώση της οικονομικής δραστηριότητος και κατ επέκταση των φορολογικών εσόδων και αφετέρου η αύξηση των δημοσίων δαπανών σε μία προσπάθεια να κρατηθεί ο ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης πέριξ του 3%. Άλλωστε η νέα κυβέρνηση ανακοίνωσε μία δέσμη μέτρων συνολικού ύψους 10 δισ. για την ενίσχυση της ιδιωτικής κατανάλωσης που περιλαμβάνουν κυρίως φορολογικές ελαφρύνσεις. 13

Οι αναλυτές της ισπανικής αγοράς αναμένουν για τα επόμενα 2-3 χρόνια περαιτέρω μείωση των ρυθμού ανόδου του ΑΕΠ, στα επίπεδα του 2%, και μία σημαντική χειροτέρευση των δημοσίων οικονομικών, που είναι πολύ πιθανών να μετατρέψει τους πλεονασματικούς προϋπολογισμούς σε ελλειμματικούς. Αναλύοντας τους προϋπολογισμούς των δύο τελευταίων ετών παρατηρούμε ότι είναι πλεονασματικοί με ποσοστά 1.16 για το 2006 και 0.72 για το 2007 (πίνακας 10). ΠΙΝΑΚΑΣ 10 Προϋπολογισμός Κεντρικής Κυβερνήσεως (εκ. ευρώ) 2006 2007 Ποσοστιαία μεταβολή 2006/07 ΕΣΟΔΑ 141,846 151,329 6.7 -Άμεσοι φόροι 81,130 87,716 8.1 --φυσικών προσώπων 41,451 43,000 3.7 --νομικών προσώπων 37,207 41,842 12.5 -Έμμεσοι φόροι 48,328 49,739 2.9 ΔΑΠΑΝΕΣ 130,375 143,843 10.6 -Καταναλωτικές 26,008 28,178 8.4* -Τοκοχρεωλύσια 15,619 14,607-6.5 -Μεταφορές 72,225 79,560 10.2 κεφαλαίου** -Επενδύσεις 9,037 11,357 25.7 Ταμειακό ισοζύγιο 11,471 7,486-34.7 % επί του ΑΕΠ 1.16 0.72 Πηγή: Υπ. Οικονομίας και Οικισμού * η αύξηση για δαπάνες προσωπικού ήταν 7.4% ** χρηματοδότηση των προϋπολογισμών των Αυτονομιών Η άνοδος των συνολικών εσόδων είναι μικρότερη για το 2007/06 (6.7%) από το 2006/05 ( 10.1%) που αντανακλά σε μεγάλο βαθμό την επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητος που σημειώθηκε το 2007. Αντιθέτως στο σκέλος των συνολικών δαπανών παρατηρούμε για τις ίδιες χρονικές περιόδους μία αύξηση των ρυθμών αύξησης αυτών. Συγκεκριμένα για το 2006/05 η ποσοστιαία άνοδος ήταν 6.2 ενώ για το 2007/06 10.3 λόγω των μεγάλων αυξήσεων που σημειώθηκαν στις επενδύσεις και τις ενισχύσεις των προϋπολογισμών των Αυτονομιών. Στο σκέλος των εσόδων οι άμεσοι φόροι κατέχουν για μεν το 2006 το 57.2% του συνόλου για δε το 2007 το 57.96%. Ο ΦΠΑ κατέχει το 24.97% και 23.45% αντιστοίχως. Στο σκέλος των δαπανών το κονδύλιο για τις δαπάνες προσωπικού για μεν το 2006 ανήλθε στο 17% του συνόλου για δε το 2007 στο 16.6%. Το ύψος των τοκοχρεωλυσίων συνεχίζει να βαίνει μειούμενο αντανακλώντας την σαφώς βελτιωμένη εικόνα των δημοσίων οικονομικών της Ισπανίας. Για το 2006 το ποσοστό τους επί του συνόλου των δαπανών έφθασε το 12% ενώ για το 2007 μειώθηκε στο 10.2%. Σε επίπεδο ΑΕΠ τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν 1.6% και 1.4%. Οι ενισχύσεις προς τις Αυτονομίες παρέμειναν σε ποσοστιαία βάση στα ίδια επίπεδα για τις δύο χρονικές περιόδους ήτοι στο 55.4%. 14

3. ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Οι έχοντες δυνατότητα παροχής εργασίας στο 4 ο τρίμηνο του 2007 ανέρχονται στα 37.9 εκ. (> 16 ετών) εκ των οποίων το ποσοστό του ενεργού πληθυσμού ανέρχεται στο 59.1% ή 22.4 εκ. Στο σύνολο του 2007 ο αριθμός των απασχολούμενων ήταν 22.2 εκ. Τα τελευταία έτη παρατηρείται μία ελαφρά αύξηση του ποσοστού του πληθυσμού του έχοντος δικαίωμα για εργασία που αποδίδεται κυρίως στο ισχυρό μεταναστευτικό ρεύμα. Το ίδιο φαινόμενο με μεγαλύτερους ρυθμούς ανόδου ισχύει και για τον ενεργό πληθυσμού (πίνακας 11). ΠΙΝΑΚΑΣ 11 Πληθυσμός άνω των 16 ετών Ετήσιες Άτομα % ετησίων αλλαγές, (Χιλιάδες) μεταβολών (χιλ. άτομα) % ενεργού πληθυσμού Ενεργός πληθυσμός Άτομα (Χιλιάδες) % ετησίων μεταβολών 2004 35811 596 1.7 56.36 20184 3.3 2005 36416 605 1.7 57.35 20886 3.5 2006 37008 592 1.6 58.33 21585 3.3 2007 37663 655 1.8 58.92 22190 2.8 2007 Ι 37429 - - 58.58 21925-2007 ΙΙ 37592 - - 58.86 22127-2007 ΙΙΙ 37734 - - 59.10 22303-2007 ΙV 37897 - - 59.12 22405 - Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία της Ισπανίας Οι απασχολούμενοι για το ίδιο χρονικό διάστημα έφθασαν τα 20.5 εκ. εκ των οποίων τα 16.88 εκ. ήταν μισθωτοί εξαρτημένης εργασίας ( το 82.3% του συνόλου) και τα 3.6 εκ. αυτοαπασχολούμενοι (πίνακας 12 ). Τα μέσα ποσοστά αυξήσεως της απασχόλησης είναι αρκούντως ικανοποιητικά αν και το 2007 παρατηρήθηκε μία σταδιακή πτώση αυτών που αποδίδεται στον μετριασμό του ρυθμού ανόδου του εθνικού προϊόντος. Η μείωση των ποσοστών ανόδου οφείλεται σχεδόν ολοκληρωτικά στην μείωση των αντιστοίχων ποσοστών που αναφέρονται στους μισθωτούς. Η ανεργία με την σειρά της μειώθηκε με ικανοποιητικούς ρυθμούς από το υψηλό ποσοστό του 2004 που ήταν 10.97% στο 8.26% για το 2007 ( πίνακας 13 ). Όμως το 2007 η τάση φαίνεται να αντιστρέφεται σταδιακά και έτσι στο τελευταίο τρίμηνο σημειώθηκε αύξηση της ανεργίας στο 8.6% (12μηνη μεταβολή). 15

ΠΙΝΑΚΑΣ 12 Απασχολούμενοι Σύνολο Μισθωτοί Αυτοαπασχολούμενοι. Άτομα (Χιλιάδες) % μεταβολής Άτομα (Χιλιάδες) % μεταβολής Άτομα (Χιλιάδες) % μεταβολής 2004 17971 3.9 14721 4.2 3250 2.6 2005 18973 5.6 15502 5.3 3471 6.8 2006 19748 4.1 16208 4.6 3540 2.0 2007 20356 3.1 16760 3.4 3596 1.6 2007 Ι 20069 3.4* 16515 3.9* 3555 1.2* 2007 ΙΙ 20367 3.4 16779 4.1 3588 0.2 2007 ΙΙΙ 20511 3.1 16870 3.1 3641 3.1 2007 ΙV 20477 2.4 16877 2.5 3600 1.8 Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία της Ισπανίας * % μεταβολής σε 12μηνη βάση Το ποσοστό των μακροχρόνιων ανέργων (πλέον του ενός έτους) βαίνει τα τελευταία χρόνια συνεχώς μειούμενο. Το 2007 η συγκεκριμένη κατηγορία ανέργων κατείχε το 1.96% του συνόλου. Το ποσοστό ανεργίας της Ισπανίας είναι παραδοσιακά μεγαλύτερο εκείνου της Ευρωζώνης αν και τα τελευταία έτη φαίνεται να συγκλίνει. ΠΙΝΑΚΑΣ 13 Άνεργοι ΙΣΠΑΝΙΑ Ζώνη του Ευρώ Άτομα ετήσια μεταβολή (Χιλιάδες) (χιλ. Άτομα) % ανεργίας % ανεργίας 2004 2214-29 10.97 8.83 2005 1913-301 9.16 8.85 2006 1837-75 8.51 8.26 2007 1834-3 8.26 7.41 2007 Ι 1856-80* 8.47 7.61 2007 ΙΙ 1760-77 7.95 7.47 2007 ΙΙΙ 1792 27 8.03 7.36 2007 ΙV 1928 117 8.60 7.22 Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία της Ισπανίας, Eurostat 16

Ο τομέας των υπηρεσιών είναι εκείνος που ουσιαστικά στηρίζει την άνοδο της απασχόλησης λόγω μεγέθους αλλά και διαχρονικώς σταθερών υψηλών ποσοστών (πίνακας 14). Τα τελευταία εμφανίζονται σε υψηλότερα επίπεδα για όλη την εξεταζόμενη χρονική περίοδο από τα αντίστοιχα του γενικού συνόλου. Οι κατασκευές παρουσιάζουν με την σειρά τους υψηλά ποσοστά τα οποία όμως το 2007 και ιδίως το 4 ο τρίμηνο μειώθηκαν πολύ ( 4 ο τρίμηνο 2.9%). Αντιθέτως τα ποσοστά της μεταποίησης και της γεωργίας είναι σε πολύ χαμηλότερα επίπεδου του μέσου όρου. Μάλιστα τα της γεωργίας εμφανίζονται με αρνητικό πρόσημο στα τρία από τα τέσσερα εξεταζόμενα έτη. απασχόληση ΠΙΝΑΚΑΣ 14 (ετήσια ποσοστά μεταβολής) Γεωργία Μεταποίηση Κατασκευές Υπηρεσίες % μερικής εργασίας * απασχόληση % μερικής εργασίας απασχόληση % μερικής εργασίας απασχόληση % μερικής εργασίας 04-0.2 62.1 0.3 22.7 7.2 58.1 4.7 29.0 05 1.2 62.5 2.1 24.3 4.6 55.8 7.1 30.3 06-5.6 59.3 0.4 24.3 7.9 56.6 5.1 31.3 07-2.0 58.8-0.9 22.7 6.1 54.7 3.9 28.3 Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία της Ισπανίας επί του συνόλου της απασχόλησης για κάθε εξεταζόμενο κλάδο Τα ποσοστά της μερικής απασχόλησης είναι ιδιαιτέρως υψηλά στον γεωργικό τομέα (εποχικότητα πραγματοποιούμενων εργασιών ) και στις κατασκευές ( μη αντιστοίχηση και εξάρτηση μεταξύ των διαφόρων εκτελούμενων έργων) ενώ αντιθέτως στον τομέα των υπηρεσιών, παρόλο την εποχικότητα του τουρισμού τα ποσοστά κυμαίνονται πέριξ του 30%. Ο τομέας των υπηρεσιών απασχολεί το 62.5% του συνόλου των εργαζομένων, η μεταποίηση το 25.8%, η γεωργία το 6% και τέλος οι κατασκευές το 5.7%. 4. ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ Εισαγωγικό Η Ιβηρική χερσόνησος επηρεάζεται από τρία διαφορετικά κλιματολογικά συστημάτα, ήτοι του Ατλαντικού ωκεανού, του Βισκαϊκού κόλπου και της Μεσογείου. Η επίδραση αυτών έχει δημιουργήσει μία σημαντική διαφοροποίηση στο αγροκλιματολογικά περιβάλλοντα της Ισπανίας. Αυτό σε συνδυασμό με την ανθρώπινη δράση είχε ως αποτέλεσμα την δημιουργία μίας μεγάλης ποικιλίας αγροτικών συστημάτων και οργανώσεων. 17

Οι περιοχές της Δυτικής ( Extremadura) της Β. Κεντρικής και Κεντρικής (Castilla de Leon, Castilla la Mancha) της Νοτιοδυτικής (Andalusia) και της Βορειοδυτικής Ισπανίας (Galicia) είναι οι λιγότερο παραγωγικές περιοχές και αυτές που απειλούνται με μείωση του πληθυσμού τους. Οι ως άνω περιοχές λαμβάνουν και τις μεγαλύτερες ενισχύσεις. Δημογραφικά χαρακτηριστικά Η δημογραφική εξέλιξη της ισπανικής γεωργίας προσιδιάζει αυτής των γεωγραφικά συγγενών χωρών. Η μεγάλη μείωση του αγροτικού πληθυσμού σημειώθηκε στις δεκαετίες 60 και 70 λόγω της ισχυρής αστικοποίησης αλλά και της κρίσης της παραδοσιακής γεωργίας. Ο σταδιακός εκσυγχρονισμός της παραγωγής επέφερε σημαντικές αλλαγές στην διάρθρωση των συντελεστών της παραγωγής με κυριότερο αυτόν της εργασίας. Παρόλο αυτά η Ισπανία εξακολουθεί να έχει αξιόλογο ανθρώπινο δυναμικό στις αγροτικές περιοχές που ανέρχεται, βάσει του κριτηρίου ότι οι υπολογιζόμενες ως αγροτικές κοινότητες δεν υπερβαίνουν τους 10.000 κατοίκους*, στο 35% του συνολικού πληθυσμού. Τις τελευταίες δεκαετίες τα αυξημένα εισοδήματα που δημιούργησε ο τουρισμός οι εντατικές καλλιέργειες αλλά και οι εισοδηματικές ενισχύσεις έχουν προσδώσει μία δυναμική αύξησης του αγροτικού πληθυσμού σε περιοχές που έχουν ευνοηθεί από τους παραπάνω παράγοντες. Συγχρόνως η αυξημένη παρουσία των μεταναστών (κυρίως την τελευταία δεκαετία) στις αγροτικές περιοχές σε σχέση με τις αστικές έχει συμβάλλει στην δημογραφική αναζωογόνηση των πρώτων. Απασχόληση Όσον αφορά την απασχόληση, η μείωση αυτής είναι παρόμοια εκείνης των ανεπτυγμένων οικονομιών. Το 1985 η απασχόληση ανήρχετο στο 14.2% του συνόλου των εργαζομένων ενώ το 2005 μειώθηκε στο 5.3%. Ο συνολικός αριθμός των εχόντων αποκλειστική απασχόληση** στις αγροτικές εργασίες ανήρχετο το 2006 στα 1.1 εκ. με τους άνδρες να καταλαμβάνουν το 71% και τις γυναίκες το 29%. Τα αντίστοιχα ποσοστά το 1986 ήταν 77% και 23%. Στις αλιευτικές εργασίες απασχολούνται 60.000 εκ των οποίων οι 46600 έχουν πλήρη απασχόληση και οι υπόλοιποι μερική***. Αν και η ανεργία ευρίσκεται σε υψηλά επίπεδα, (το 2006 ήταν 13%) η τάση των τελευταίων ετών είναι καθαρά καθοδική. * Το κριτήριο υπολογισμού έχει γίνει από το Ισπανικό Υπουργείο Γεωργίας. Αντιθέτως με κριτήριο πληθυσμού < 2000, το ποσοστό μειώνεται στο 18%. ** Με το παραδοσιακό κριτήριο υπολογισμού (συμπεριλαμβανομένης της μερικής και δευτερεύουσας απασχόλησης) ο αριθμός των απασχολούμενων στην γεωργία το 2006 υπολογίζεται να φθάνει τα 2.2 εκ. ***Στις ιχθυοκαλλιέργειες ο συνολικός αριθμός των απασχολούμενων είναι 7500 18

Διάρθρωση των αγροτικών καλλιεργειών Η ενίσχυση της αστικοποίησης, οι ανάγκες της βιομηχανοποίησης και η μετατόπιση του ενδιαφέροντος προς τις καλλιέργειες των αρδευόμενων περιοχών είχε ως αποτέλεσμα την μείωση των καλλιεργήσιμων περιοχών στις παραδοσιακά ξηρές επιφάνειες. Τοιουτοτρόπως ενώ το 1985 η έκταση των τελευταίων ανήρχετο σε 17400 χιλ. εκτάρια το 2005 μειώθηκε στα 14285 χιλ. Αντιθέτως οι αρδευόμενες περιοχές αυξήθηκαν για την ίδια χρονική περίοδο από 3000 σε 3670 χιλ. εκτάρια. Οι αρδευόμενες εκτάσεις καταναλώνουν περίπου το 68% των υδάτινων πόρων ενώ καταλαμβάνουν το 15% του συνολικού καλλιεργήσιμου εδάφους. Από την άλλη πλευρά κατέχουν το ήμισυ της αγροτικής παραγωγής. Κατά την διάρκεια της περασμένης δεκαετίας υπήρξε μια ισχυρή τάση μειώσεως των μικρών κλήρων. Σύμφωνα με την τελευταία αγροτική απογραφή ο μέσος κλήρος φθάνει τα 30,67 εκτάρια ενώ το στην προηγούμενη απογραφή το 1999 η μέση έκταση ήταν 23,6 εκτάρια. Με την τελευταία γενική απογραφή του 1999 το 96% των κλήρων ανήκε σε ιδιώτες το οποίο σημαίνει ότι οι κλήροι στην συντριπτική τους πλειοψηφία είναι οικογενειακοί. Πάντως την τελευταία δεκαετία υπάρχει αύξηση των επιχειρηματικών και συνεταιριστικών μορφών ιδιοκτησίας. Συγχρόνως αυξάνονται σημαντικά οι δικαιοπραξίες που αφορούν τον δανεισμό της γης κάτι που ενισχύσει από την μία πλευρά την τάση αυξήσεως του μέσου κλήρου και από την άλλη την περαιτέρω εξειδίκευση των αγροτικών εκμεταλλεύσεων. Παρόλο τις αναφερόμενες εξελίξεις η Ισπανική γεωργία εξακολουθεί να είναι δομικά πίσω από αυτήν των βόρειο ευρωπαϊκών χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παραγωγή και Σύνθεση αυτής Η Ισπανία κατέχει το 13% του συνόλου της αγροτικής παραγωγής της Ε.Ε-15 σύμφωνα με στοιχεία τα στοιχεία 2005. Είναι τέταρτη μετά την Γαλλία (19,6%), Ιταλία (13,9%), Γερμανία (13,6%). Υπάρχει μεγάλη ποικιλία παραγωγής αγροτικών προϊόντων. Τα φρούτα και τα λαχανικά αποτελούν τις σπουδαιότερες κατηγορίες καθώς καταλαμβάνουν πέραν του ημίσεως της αξίας της φυτικής παραγωγής και το 55% των εξαγωγών της προϊόντων αυτής (πίνακας 15). 19

ΠΙΝΑΚΑΣ 15 ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΥΡΙΟΤΕΡΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ (χιλιάδες τόνους) Προϊόν 2006 2007 Σιτάρι μαλακό 4.008,4 5.116,5 Σιτάρι σκληρό 1.567,5 1.233 Σύνολο Σιταριού 5.575,9 6.349,5 Κριθάρι 8.318,4 11.597,8 Βρώμη 922,6 1.302,4 Σίκαλη 158,7 258,8 Καλαμπόκι 3.460,8 3.518,5 Ρύζι 746,1 737,6 Σύνολο δημητριακών 19.325 23.937 Όσπρια 425,5 311 Πατάτες 2.501,8 2518,2 Τεύτλα 6.045,4 5.314,9 Βαμβάκι 141,2 119,7 Ηλιέλαιο 606,8 703 Αγροτικά προϊόντα για βιομηχανική χρήση 12.849,2 11.488,6 Ζωοτροφές 17.879,9 16.964,8 Λάχανα 1.069,5 1.107,7 Καρπούζια 717,6 731,5 Πεπόνια 1.041,9 1.141,9 Ντομάτες 3.679,3 3.664,1 Κονσερβοποιημένες τομάτες 1.579 1.581,3 Πιπεριές 1.074,1 1.059,5 Κρεμμύδια 1.151,2 1.190,3 Σύνολο λαχανικών 12.190,2 12.241 Εσπεριδοειδή 6.746,3 5.117,1 Μήλα 660,7 667,7 Αχλάδια 590 518,1 Ροδάκινα 1.255,6 1.159,3 Μπανάνες 362,2 359,2 Αμύγδαλα 305,8 203,5 Σύνολο φρούτων 3.594,4 3.276,2 Προϊόντα οίνου 50.060,6 47.230,7 Επιτραπέζιες ελιές 440,2 497,9 Λάδι 1.054,8 1.220,4 Ελιές για την παραγωγή λαδιού 5.023,3 5.636,2 Πηγή: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και τροφίμων Η ελαιοπαραγωγή και η οινοπαραγωγή έχουν την δική τους αξία λόγω της μεγάλης χρήσης καλλιεργήσιμης γης, του μεγάλου αριθμού των απασχολούμενου εργατικού δυναμικού και των πραγματοποιούμενων εξαγωγών (12.1% και 12.5% αντιστοίχως επί συνόλου της φυτικής παραγωγής για το 2007). Αναλυτικότερα η φυτική παραγωγή παρουσίασε μία αύξηση 5.2% το 2007 σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Οι μεγαλύτερες αυξήσεις σημειώθηκαν στα δημητριακά με 22.3%* και στο ελαιόλαδο με 28.5%. * Το 2005 και το 2006 η ισπανική γεωργία δοκιμάστηκε από μεγάλης εκτάσεως ξηρασία που είχε ως αποτέλεσμα την μεγάλη πτώση της παραγώμενης ποσότητος πολλών προϊόντων με μεγαλύτερη στο σκληρό σιτάρι. 20

Κτηνοτροφία Η κτηνοτροφία υπολογίζεται σε 35% του αγροτικού προϊόντος. Μετά την σημαντική αύξηση της δεκαετίας του 60 παραμένει στα ίδια επίπεδα από την δεκαετία του 70 και μετά. Τα τελευταία χρόνια ο αριθμός των μονάδων έχει μειωθεί αλλά η τάση εκσυγχρονισμού και εξειδίκευσης έχει κρατήσει την παραγωγή περίπου στα ίδια επίπεδα. Στο σύνολο του αγροτικού προϊόντος η επεξεργασία χοιρινού (που αποτελεί το 31.34% της κτηνοτροφικής παραγωγής και είναι η δεύτερη μεγαλύτερη βιομηχανία στην Ε.Ε, μετά την Γερμανία), κατέχει το 11.7% της αξίας του αγροτικού προϊόντος (πίνακας 16). Η εκτροφή βοοειδών αντιστοιχεί στο 5.4%, ενώ ακόμα 6,7% του αγροτικού προϊόντος προέρχεται από τα γαλακτοκομικά προϊόντα. Η εκτροφή χοιρινών μαζί με την πτηνοτροφία έχει τον υψηλότερο βαθμό βιομηχανοποίησης σε σχέση με τους υπόλοιπους κλάδους. ΠΙΝΑΚΑΣ 16 Κτηνοτροφία : αριθμός εκτρεφόμενων ζώων [Δεκέμβριος 2006, (χιλ)] Χώρα Βοειδή Πρόβατα Κατσίκια Χοίροι Ισπανία 6.463,5 22.908,5 2.841,9 24.884 Πηγή: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και τροφίμων Αλιεία Η Ισπανία είναι η 16 η παραγωγός αλιευμάτων στον κόσμο και δεύτερη στην Ευρώπη μετά την Νορβηγία. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία του FAO. Οι ισπανικές ιχθυοκαλλιέργειες παράγουν το 3% της παγκόσμιας παραγωγής και το 25% της ευρωπαϊκής παραγωγής. Η τοπική παραγωγή προϊόντων ιχθυοκαλλιέργειας αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς που δείχνει ότι στο μέλλον ένα μέρος των εισαγωγών θα υποκατασταθεί από εγχώρια προϊόντα. Η κατά κεφαλή κατανάλωση θαλασσινών αν και ευρίσκεται σε πολύ υψηλά επίπεδα (36 κιλά το 2007) δείχνει σημάδια κόπωσης τα τελευταία έτη. Το εξωτερικό εμπόριο στα προϊόντα θαλασσινών είναι γενικά ελλειμματικό. Με εξαίρεση τα φρέσκα ψάρια και τα κονσερβοποιημένα, τα υπόλοιπα είδη παρουσιάζουν σημαντικό έλλειμμα. Τιμές και εισοδήματα Η αξία της αγροτικής παραγωγής αυξήθηκε το 2007, σε σχέση με το 2006, 7.7% που αναλύεται σε αύξηση της ποσότητος κατά 4% και των τιμών παραγωγού κατά 3.5% (πίνακας 17). Αξιοσημείωτη είναι η άνοδος των τιμών της φυτικής παραγωγής (μ.ο.) που ανήλθε στο 6.5% ενώ οι τιμές της κτηνοτροφικής παραγωγής σημείωσαν πτώση της τάξεως του 0.9%. 21

ΠΙΝΑΚΑΣ 17 Εξέλιξη μακρο-μεγεθών αγροτικού τομέα 2006-2007 (τρέχουσες τιμές σε εκατ. Ευρώ) Διαφορά % 2007/2006 2006 Ποσότητα Τιμή Αξία 2007 % Α. Παραγωγή αγροτικού τομέα 37.326,6 4,0 3,5 7,7 40.202 100 Φυτική παραγωγή 21.741,5 5,2 6,5 12,0 24.346,6 60,6 Δημητριακά 2.907,1 22,3 31,8 61,2 4.686,6 11,7 Λαχανικά 7.330,1 0,6 7,6 8,3 7.940 19,8 Φρούτα 5.878,1-0,4 7,5 7,1 6.296,2 15,7 Ελαιόλαδο 2.044,6 28,5-30,4-10,5 1.829,8 4,6 Κτηνοτροφική παραγωγή 14.064,7 2,5-0,9 1,6 14.259,9 35,6 Βοοειδή 2.432-4,1-7,7-11,5 2.153,5 5,4 Χοιρινό 4.791,6 7,3-8,3-1,5 4.718,3 11,7 Γάλα 2.422,6 0,0 11,2 11,2 2.693,4 6,7 Υπηρεσίες 401,0-3,1 0,0-3,1 388,7 1,0 Παραγωγή υπολοίπων προϊόντων 1.194,4 3,3 1,2 4,6 1,170,8 2,9 Β. Εισροές συν/τών παραγωγής 15.167,4 2,5 6,2 8,8 16.500,4 41,0 Γ=A-B Καθαρή προστιθέμενη αξία 22.159,3 7,0 23.701,6 59,0 Δ. Αποσβέσεις 3.833,0 5,6 4.084,8 10,1 Ε. Επιδοτήσεις 4.665,4 19,2 5.561,6 13,8 Ζ. Φόροι 177,5 3,5 183,7 0,5 Η=Γ-Δ+E-Ζ Καθαρό αγροτικό εισόδημα. 22.814,2 9,7 25.030,7 62,3 Πηγή: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και τροφίμων Το αγροτικό εισόδημα σε τρέχουσες τιμές έφθασε το 2007 τα 25 δις ευρώ αυξημένο κατά 9.7% σε σχέση με το 2006. Εάν μάλιστα συνυπολογίσουμε την μείωση του απασχολούμενου εργατικού δυναμικού που ήταν 3.5%, τότε η κατά κεφαλή εισοδηματική αύξηση ανήλθε στο 13.7%. Σε σταθερές τιμές η αύξηση ήταν 6.5% ενώ η αντίστοιχη κατά κεφαλή 10.3%. Η κατανάλωση των εισροών για την παραγωγή αυξήθηκε το 2007, σε σχέση με το 2006, κατά 8.8% φθάνοντας τα 16.5 δισ. Ευρώ. Η καθαρή προστιθέμενη αξία για το 2207 ήταν 23,7 δισ. ή το 59% της συνολικής αξίας του αγροτικού προϊόντος. Εξωτερικό εμπόριο Ενώ στο συνολικό εξωτερικό εμπόριο το ποσοστό κάλυψης των εισαγωγών από τις εξαγωγές για το 2007 ευρίσκεται στο 65%, στον γεωργικό τομέα η κάλυψη στα τελευταία έτη ευρίσκεται περίπου στο 100% (πίνακας 18). 22

ΠΙΝΑΚΑΣ 18 Εξαγωγές Εκατ % 05/06 Εκατ. Εισαγωγές % 05/06 Ισοζύγιο Εκατ Κάλυψη (%) 2006 2005 2006 2005 Γεωργία 22.075,10 5,48 18.765,15-1,43 3.310 1.891,30 117,64 109,9 Αλιεία 2.283,58 9,44 5.147,25 10,6-2.864-2,566 44,36 44,85 Σύνολο 24.363,77 5,83 23.916,31 0,94 447,46-671,19 101,87 97,17 Πηγή: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και τροφίμων Τα μεγαλύτερα πλεονάσματα παρατηρούνται στο κρασί, το λάδι, τα προϊόντα χοίρειου κρέατος και τα εσπεριδοειδή. Αντίστοιχα τα μεγαλύτερα ελλείμματα παρουσιάζονται στα είδη καπνού, τα γαλακτοκομικά, το μαλακό σιτάρι και τα θαλασσινά (πίνακας 19). ΠΙΝΑΚΑΣ 19 Εισαγωγές Εξαγωγές (χιλ. ) Προϊόντα 2006 2007 Εξαγωγές Εισαγωγές Εξαγωγές Εισαγωγές Κρέας 2.597.664,69 1.678.187,03 2.713.602,82 1.852.358,69 Γαλακτοκομικά & αυγά 798.983,71 1.548.146,81 972.611,17 1.884.998,11 Θαλασσινά 2.239.237,91 5.115.770,92 2.395.418,64 5.129.445,43 Δημητριακά 324.800,40 1.718.735,11 580.739,76 2.327.189,11 Φρούτα & λαχανικά 9.882.035,93 2.903.901,35 10.309.887,82 3.223.724,95 Ζάχαρη, καφέ & κακάο 697.563,74 1.467.658,59 794.486,75 1.700.346,50 Έτοιμα φαγητά 1.562.492,44 1.909.088,67 1.631.764,38 1.960.073,42 Ποτά 2.195.329,37 1.649.782,55 2.426.269,56 1.711.809,43 Καπνός 173.527,36 1.230.852,61 180.888,67 1.362.593,67 Λίπη & Έλαια 2.165.381,06 991.363,95 2.277.293,38 826.604,52 Σπόροι-ελαιώδεις καρποί 25.975 717.762,93 52.826,67 941.622,73 Ζωοτροφές 429.738,86 1.164.385,25 512.119,17 1.381.930,58 Πηγή: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και τροφίμων Το ποσοστό των Ισπανικών εξαγωγών που κατευθύνεται στον οικονομικό χώρο της Ε.Ε-27, σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατα στατιστικά στοιχεία, ξεπερνά το 80% ενώ το ποσοστό των εισαγωγών φθάνει το 60%. 5. ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ Σύμφωνα με την πλέον πρόσφατη βιομηχανική απογραφή (2006) ο συνολικός αριθμός μεταποιητικών επιχειρήσεων που λειτουργούν στην Ισπανία ανέρχεται στις 155.956 εκ του οποίου το 97.5% ανευρίσκεται στον βιομηχανικό τομέα. Ο συνολικός κύκλος εργασιών ήταν 588.384 εκ., αυξημένος κατά 8.9% σε σχέση με το 2005. Ο 23

αριθμός απασχολούμενων στο κλάδο ανήλθε σε 2.623.830 άτομα (το 95.7% στην βιομηχανία), με ελαφρά μείωση (-0,4%) σε σχέση με το 2005. Το 84% του συνόλου των επιχειρήσεων που απασχολούν λιγότερο από 20 απασχολούμενους (κριτήριο ορισμού μικρομεσαίας επιχειρήσεως), αντιπροσωπεύει το 12% του συνολικού κύκλου εργασιών και το 28.6% της συνολικής απασχόλησης (πίνακας 20). ΠΙΝΑΚΑΣ 20 (βασικά στοιχεία της μεταποίησης, 2006) Αριθμός επιχειρήσεων Απασχολούμενοι (χιλιάδες) Κύκλος εργασιών Εκ. ευρώ Ενέργεια 1982 83,3 99.640,9 Ορυχεία 1887 29,2 4.745,2 Βιομηχανία 152087 2.511,3 483.998,3 Σύνολο 155956 2.623,8 588.384,4 Μεταποίησης Πηγή: Ισπανικό Υπουργείο Βιομηχανίας, Τουρισμού και Εμπορίου. Σε πέντε διαμερίσματα της χώρας (Αυτονομίες) επί συνόλου 17, συγκεντρώνεται το μεγαλύτερο μέρος του μεταποιητικού δυναμικού της χώρας. Συγκεκριμένα στις περιοχές της Καταλονίας (24%), της Μαδρίτης, (11,6 %),της Βαλένθιας (10,3%), της Ανδαλουσίας (10,1%) και της Χώρας των Βάσκων (9,5%), πραγματοποιείται το 65,5% του συνολικού κύκλου εργασιών. Η αύξηση του μεταποιητικού προϊόντος το 1 ο τρίμηνο του 2007 ξεπέρασε την αύξηση του ΑΕΠ κάτι που είχε να παρατηρηθεί από το 2001. Όμως η μετέπειτα πτωτική τάση που παρατηρήθηκε διαμόρφωσε την ετήσια αύξηση στο 1.9% ή 2.1% χωρίς τον τομέα της ενέργειας. Σε γενικές γραμμές οι επιδόσεις του βιομηχανικού τομέα τα τελευταία δύο έτη κρίνονται ικανοποιητικές και αυτό δύναται να αποδοθεί στην ισχυρή εσωτερική ζήτηση για κεφαλαιουχικά και διαρκή καταναλωτικά αγαθά. Οι ρυθμοί αύξησης για τις δύο προαναφερθείσες κατηγορίες ήταν εντυπωσιακοί για το 2006 και ιδιαιτέρως ικανοποιητικοί για το 2007. Αντιθέτως για τα καταναλωτικά αγαθά η άνοδος ήταν μικρή για δε τα ενδιάμεσα αγαθά μόνο οι επιδόσεις του 2006 κρίνονται ικανοποιητικές. Από την άλλη πλευρά οι επιδόσεις της βιομηχανικής παραγωγής για το 4 ο τρίμηνο του 2007 ήταν απογοητευτικές αντανακλώντας την επιβράδυνση της εσωτερικής ζήτησης και δη της ιδιωτικής κατανάλωσης. Με την εξαίρεση των κεφαλαιουχικών αγαθών όλες οι άλλες κατηγορίες εμφάνισαν αρνητικό πρόσημο. Γενικότερα η επιβράδυνση της ανόδου του βιομηχανικού τομέα ήταν συνεχής καθ όλη την διάρκεια του 2007 και σε όλους τους επιμέρους τομείς (πίνακας 21 ). 24

ΠΙΝΑΚΑΣ 21 μεταποιητικής παραγωγής (ετήσια ποσοστά μεταβολής) Σύνολο Καταναλωτικά προϊόντα μεταποιητικ Κεφαλαιουχικά Ενδιάμεσα Ενέργεια ού προϊόντος Σύνολο Διαρκή Λοιπά 2004 1.6-0.2-0.1-0.2 1.8 1.8 4.8 2005 0.7 0.9 0.0 1.1-0.1-0.1 3.1 2006 3.9 2.3 10.8 1.0 8.4 4.0 0.9 2007 1.9 1.2 4.8 0.6 5.8 0.8 0.5 07 Ι 4.2 4.8 16.8 2.9 8.9 4.8-4.5 07 ΙΙ 2.4 2.1 6.1 1.5 5.3 0.9 2.9 07 ΙΙΙ 1.1 0.8 2.8 0.5 6.3-0.3-1.1 07 ΙV -0.2-2.7-4.7-2.4 3.0-2.1 5.2 Πηγή: Ισπανικό Υπουργείο Βιομηχανίας, Τουρισμού και Εμπορίου. Με την σειρά του ο δείκτης επιχειρηματικής εμπιστοσύνης, που παραδοσιακά παρακολουθεί τις διακυμάνσεις του δείκτη βιομηχανικής παραγωγής, δείχνει του τελευταίους μήνες του 2007 μία σημαντική υποχώρηση στις επιχειρηματικές προσδοκίες. Όσον αφορά την επίδοση του ενεργειακού τομέα, αυτή χαρακτηρίστηκε από μεγάλες διακυμάνσεις που κατέληξαν σε μία μικρή συνολική αύξηση της τάξεως του 0.5% Η καλή επίδοση του τομέα των κεφαλαιουχικών αγαθών δείχνει ότι οι επιχειρηματίες πιστεύουν ότι, παρόλο την αρνητική συγκυρία, οι προοπτικές ανάπτυξης είναι θετικές. Αυτό επιβεβαιώνεται από το ποσοστό αξιοποίησης του παραγωγικού δυναμικού που φθάνει στο τέλος του 2007 το 84.4% ενώ για το σύνολο της βιομηχανίας το αντίστοιχο ποσοστό ανέρχεται στο 81.3%. Η απασχόληση στον βιομηχανικό τομέα μειώθηκε σε ποσοστό 0,9% έναντι αύξησης κατά 3,1% στο συνολικό δείκτη απασχόλησης της χώρας. Η μείωση της απασχόλησης ήταν συνεχής σε όλα τα τρίμηνα του 2007. Η διαφοροποίηση οφείλεται στην ισχυρή άνοδο που παρατηρήθηκε στις κατασκευές και στις υπηρεσίες. Όμως το ποσοστό ανεργίας στο βιομηχανικό τομέα που ανήλθε στο 4%, ευρίσκεται σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα από τον συνολικό δείκτη ανεργίας της Ισπανίας που είναι στο 8,3%. Οι τιμές βιομηχανικών προϊόντων από τον Σεπτέμβριο του 2007 άρχισαν να αυξάνονται σημαντικά λόγω της ανόδου των τιμών στο τομέα της ενέργειας και των τροφίμων. Το ποσοστό 12μηνης μεταβολής από το 2,3% τον Αύγουστο του 2007 ανήλθε στο 5,9% τον Δεκέμβριο του ιδίου έτους. Χωρίς την ενέργεια η άνοδος για τον ίδιο μήνα ήταν 4.5%. Από την άλλη πλευρά η μέση ετήσια άνοδος για το 2007 ήταν μόνο 3.3% λόγω των μικρών επιδόσεων που παρατηρήθηκαν στο πρώτο εξάμηνο του ιδίου έτους. Οι μεγαλύτερες αυξήσεις σημειώθηκαν στα καταναλωτικά (κυρίως τα μη διαρκή καταναλωτικά) και τα ενδιάμεσα αγαθά. Τα εργατικά κόστη αυξάνονται λιγότερο στην βιομηχανία από ότι στο σύνολο της ισπανικής οικονομίας, αλλά τα μέσα επίπεδα μισθών εξακολουθούν να είναι υψηλότερα. Ο ρυθμός ανόδου στην βιομηχανία για το σύνολο του 2007 ήταν 3.3% ενώ για τις υπηρεσίες 4.5% και τις κατασκευές 5.4%. 25

Κατά την περίοδο Ιανουαρίου Σεπτεμβρίου 2007 το μέσο εργατικό κόστος ανήλθε στην μεν βιομηχανία σε 2.536,7, στις κατασκευές 2.197,3 και στις υπηρεσίας 2.151,3. Για το σύνολο της οικονομίας το μέσο εργατικό κόστος διαμορφώθηκε στα 2.227,2. Οι σπουδαιότεροι κλάδοι της μεταποίησης είναι ο τομέας των τροφίμων, η αυτοκινητοβιομηχανία, ο τομέας αγαθών κοινής ωφέλειας τα μεταλλικά προϊόντα και τα χημικά. Σύμφωνα με στοιχεία του αρμόδιου Υπουργείου, η συμμετοχή των παραπάνω τομέων στο συνολικό κύκλο εργασιών της μεταποίησης για το 2006 έχει ως ακολούθως: Τρόφιμα, ποτά και καπνός 15,7%, οχήματα 11.8% ηλεκτρική ενέργεια, νερό και αέριο 8.4%, μεταλλικά προϊόντα 8.7% και χημική βιομηχανία με 7.8% (πίνακας 22). Αξιοσημείωτη είναι η συμμετοχή του ενεργειακού κλάδου στο σύνολο του μεταποιητικού προϊόντος που ανέρχεται στο 15%. ΠΙΝΑΚΑΣ 22 ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ (% σε σταθερές τιμές έτους 2000) 2005 2006 Ενεργειακά ορυκτά 0,3 0,3 Διύλιση πετρελαίου 5,2 6,3 Ενέργεια ηλεκτρική, υγραέριο, νερό 8,3 8,4 Βασικά μέταλλα 4,1 5,6 Μη μεταλλικά ορυκτά και προϊόντα 7,2 7,3 Χημική βιομηχανία 8,3 7,8 Μεταλλικά προϊόντα 8,5 8,7 Μηχανολογικός εξοπλισμός 4,5 4,6 Ηλεκτρικός και ηλεκτρονικός εξοπλισμός 5,6 5,6 Οχήματα 12,1 11,8 Όργανα ακριβείας 0,6 0,6 Τρόφιμα, ποτά, καπνός 16,3 15,7 Κλωστοϋφαντουργικά 1,6 1,2 Δέρμα 0,2 0,2 Έτοιμα ενδύματα 2,5 2,3 Προϊόντα Ξυλείας και φελλός 4,3 4 Χαρτικά και εκδόσεις 5,9 5,6 Καουτσούκ & πλαστικά 4 3,5 Λοιπές βιομηχανίες 0,5 0,5 Ενέργεια 13,8 15 Ορυχεία 0,8 0,8 Βιομηχανία 85,4 84,2 Σύνολο 100 100 Πηγή: Ισπανικό Υπουργείο Βιομηχανίας, Τουρισμού και Εμπορίου. 26

Κατά την διάρκεια της περιόδου 2000-2007 η μέση τιμή ανόδου του μεταποιητικού προϊόντος ανήλθε στο 0.9% με τον ενεργειακό κλάδο να παρουσιάζει μία αύξηση 2.2%, τον κλάδο εξορύξεως 0.9% και τον βιομηχανικό 0.6%. Για την ίδια χρονική περίοδο μεταξύ των επιμέρους κλάδων της βιομηχανίας παρατηρείται μία μεγάλη υποχώρηση της σημασίας του κλάδου της πληροφορικής (-24.6% ), των μεταλλικών ορυκτών (-40.7%) της κλωστοϋφαντουργίας (-5.3%) και της ενδύσεως ( έτοιμα ενδύματα-υποδήματα -6.3%, δερμάτινα είδη -6.5%). Οι κλάδοι με τις καλύτερες επιδόσεις ήταν τα χαρτικά, οι εκδόσεις, η μεταλλουργία η διύλιση πετρελαίου και ο ηλεκτρικός και ηλεκτρονικός εξοπλισμός. Οι επιδόσεις των κυριοτέρων κλάδων είχαν ως ακολούθως: Διατροφής 1.4%, αυτοκινητοβιομηχανία -0.3%, μεταλλουργία 1.9% και χημικά 1.5%. Τα 2007 οι μεγαλύτερες αυξήσεις σημειώθηκαν στον κλάδο του μηχανολογικού εξοπλισμού και μηχανημάτων με 12.2%, των οργάνων ακριβείας με 6.7%, του ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού με 5.3%, των επίπλων με 5.1%, των μεταλλικών προϊόντων με 4.6% και της αυτοκινητοβιομηχανίας με 3.3%. Οι ίδιοι κλάδοι είχαν τις καλύτερες επιδόσεις και το 2006. Ειδικότερα ο κλάδος του μηχανολογικού εξοπλισμού επωφελήθηκε κατά πολύ από τις μεγάλες επενδύσεις που παρατηρήθηκαν τα τελευταία έτη στα κεφαλαιουχικά αγαθά. Όπως προαναφέρθηκε παραπάνω για την τρέχουσα δεκαετία, έτσι και για το 2007 οι κλάδοι, που υποφέρουν από τον ξένο ανταγωνισμό και υποχρεώνονται να μεταφέρουν μέρος των δραστηριοτήτων τους στο εξωτερικό, παρουσιάζουν τις χειρότερες επιδόσεις. Αναλυτικότερα το επίπεδο παραγωγής στον κλάδο της πληροφορικής παρουσιάζει μείωση 12.2%, των δερματίνων ειδών 10%, των ετοίμων ενδυμάτων 3.2% των υποδημάτων 7.6%, και των κλωστοϋφαντουργικών 2.1%. Αναλύοντας τις επιδόσεις της βιομηχανίας κατά την διάρκεια των τελευταίων ετών, με κριτήριο το επίπεδο τεχνολογικής ανάπτυξης, παρατηρούνται τα ακόλουθα: Α. Οι κλάδοι χαμηλής τεχνολογίας ( όπως: έτοιμα ενδύματα, υποδήματα, δερμάτινα είδη, μεταλλικά ορυκτά) παρουσίασαν πολύ μικρή αύξηση της παραγωγής τους σε σχέση με τον μέσο όρο. Για δε το 2007 η ανάπτυξη τους ήταν 1.2% που είναι και πάλι μικρότερη του ρυθμού αύξησης του βιομηχανικού προϊόντος (2.1%). Β. Στο άλλο άκρο ευρέθηκαν οι κλάδοι υψηλής-μέσης τεχνολογίας ( μηχανολογικός εξοπλισμός, όργανα ακριβείας, μέσα μεταφορών ) των οποίων η ανάπτυξη το 2007 ήταν της τάξεως του 5.1% και για το διάστημα 2000-2007 ελαφρώς υψηλότερη του μέσου όρου. Γ. Για τους κλάδους υψηλής τεχνολογίας και μέσης-χαμηλής οι αυξήσεις το 2007 ήταν 3.5% και 1.8% αντιστοίχως. Όμως οι τομείς υψηλής τεχνολογίας αν και παρουσίασαν υψηλές επιδόσεις και το 2006 (6.2%) στο σύνολο της δεκαετίας παρουσιάζουν συρρίκνωση των εργασιών τους κατά 1.7% που θα πρέπει να οφείλεται στο διεθνή ανταγωνισμό. Σε επίπεδο απασχόλησης τα μεταλλικά προϊόντα και τα είδη διατροφής καταλαμβάνουν τις πρώτες δύο θέσεις με 14.8% και 14.7% αντιστοίχως. Στη συνέχεια ακολουθούν τα προϊόντα ξυλείας (και έπιπλα) με 8.8%, χαρτικά και εκδόσεις με 7.6% και τα μη μεταλλικά προϊόντα με 7.5%. 27