3 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΑΙΘΕΡΙΩΝ ΕΛΑΙΩΝ ΓΙΑ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟ ΣΚΟΠΟ Εισαγωγή Με το ερώτημα «Σε ποιο βαθμό είναι διαδεδομένη η παρασκευή και χρήση των αιθερίων ελαίων σήμερα, ποια προτιμώνται περισσότερο για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες και με πόσους διαφορετικούς τρόπους χρησιμοποιούνται» εργάστηκε η τρίτη υποομάδα, αποτελούμενη από τις μαθήτριες Ξηρού Μάιρα, Παυλίδου Κωνσταντίνα, Πολυζώη Αγγελική, Στεφοπούλου Λυδία και Χρήστου Λίνα. Μετά από σύντομη βιβλιογραφική έρευνα σχετικά με τους τρόπους εφαρμογής αιθερίων ελαίων, η έρευνα βασίστηκε κατά κύριο λόγο στη στατιστική επεξεργασία στοιχείων ερωτηματολογίου που κατασκευάστηκε και απαντήθηκε από άτομα κάθε ηλικίας, της περιοχής μας. Α. Τρόποι εφαρμογής των αιθερίων ελαίων Υπάρχουν διάφοροι τρόποι παρασκευής και χρήσης των αιθερίων ελαίων και φυτικών συστατικών που περιέχουν έλαια, τα οποία ωφελούν την υγεία και εφαρμόζονται σε συγκεκριμένη περίπτωση καθένας. Οι τρόποι αυτοί είναι γνωστοί από παλιά ως σήμερα, με τη διαφορά της σύγχρονης μαζικής παραγωγής τους σε ειδικές συσκευασίες ή της προσθήκης τους ως άρωμα, συμπληρωματικά δηλαδή μόνο, σε συνθετικά προϊόντα, τα οποία έχουν πλεονέκτημα μεγαλύτερης διάρκειας. Παλαιότερα οι συνταγές χρήσης ήταν μέρος της καθημερινότητας των ανθρώπων που απλά συνέλεγαν από τη φύση ή τον κήπο τους ή προμηθεύονταν από έμπορο την πρώτη ύλη. Σκοπός μας είναι, αφού αναφέρουμε ορισμένους από αυτούς τους τρόπους, να καταγράψουμε τη γνώση και την εμπειρία που έχουν οι συμπολίτες μας σήμερα σχετικά με τη χρήση των αιθερίων ελαίων στη ζωή μας, όπως θα δούμε στην επόμενη ενότητα. Οι τρόποι εφαρμογής αιθερίων ελαίων και φυτικών συστατικών με έλαια σύμφωνα με τη βιβλιογραφία είναι οι ακόλουθοι: 30
Αιθέριο έλαιο: Παρασκευάζεται με εκχύλιση φαρμακευτικά. Γίνεται με απόσταξη διαφόρων μερών της φυτικής ύλης. Βάμμα (Tincture): Παρασκευάζεται όταν αφήσουμε τη φυτική ύλη σε οινόπνευμα καθαρό να μουσκέψει για αρκετές μέρες (10 μέρες σε αναλογία 10:100). Το καθαρό υγρό είναι το βάμμα. Παρασκευάζουμε το βάμμα κάθε βοτάνου χωριστά και συνδυάζουμε μεταξύ τους τα έτοιμα βάμματα. Για οικιακή χρήση είναι κατάλληλα τα αλκοολούχα ποτά (βότκα-ρούμι). Υδρολάτ: Είναι το απόσταγμα νερού με αρωματική φυτική ύλη (νερό άνθεων πορτοκαλιάς). Αλκολάτ: Γίνεται όταν μουσκέψουμε την φρέσκια φυτική ύλη σε οινόπνευμα. Αλκολατύρ: Γίνεται όταν μουσκέψουμε την φυτική ύλη σε καθαρό οινόπνευμα αρκετά και πάρουμε το καθαρό υγρό. Έμβρεγμα 1: Είναι διάλυμα συστατικών που παίρνουμε μουσκεύοντας τη φυτική ύλη σε κρύο νερό για αρκετό χρόνο ( μέχρι αρκετές μέρες). Έμβρεγμα 2: Διάλυμα που παίρνουμε με ζεστό νερό κάτω του βρασμού (ρίζες, φλοιοί) Έγχυμα-Τσάι: Είναι διάλυμα συστατικών που παίρνουμε όταν τοποθετήσουμε τη φυτική ύλη σε ανάλογο δοχείο και τη σκεπάσουμε με βραστό νερό. Το δοχείο σκεπάζεται και το παρασκεύασμα είναι έτοιμο σε 5-10 λεπτά. Η αναλογία είναι συνήθως 2-5 μέρη φυτικής ύλης στα 100 μέρη νερού. Αφέψημα: Γίνεται όταν βάλουμε να βράσει η φυτική ύλη με σιγανό βράσιμο στο νερό για μερικά λεπτά (15 λεπτά). Μια κουταλιά φυτικής ύλης για τέσσερα φλιτζάνια νερό. Χρησιμοποιούνται κυρίως οι ρίζες, οι φλοιοί, τα στελέχη και μερικά φύλλα. Εκχύλισμα: Παρασκευάζεται όταν διάλυμα συστατικών φυτικής ύλης (σε νερό, οινόπνευμα η αιθέρα) το εξατμίσουμε κατά ένα μέρος. Σιρόπι: Γίνεται με 100g. ζάχαρη σε 100g νερό (ζεστό ή κρύο). Το σιρόπι είναι ιδανικό γιατρικό για τον βήχα. Τα σιρόπια χρησιμεύουν για να αρωματίσουν τα γιατρικά στα παιδιά. Πτυσάνη. Είναι διάλυμα φυτικών συστατικών που παίρνουμε με έναν από τους απλούς τρόπους έμβρεγμα, έγχυμα, αφέψημα. Για να γλυκάνετε τα διάφορα παρασκευάσματα χρησιμοποιήστε μέλι. 31
Κρέμα: Μίγμα νερού με λίπη ή έλαια, που αναμιγνύεται με το δέρμα και το μαλακώνει. Μπορεί να κατασκευαστεί εύκολα με μια γαλακτοποιητική αλοιφή. Οι κρέμες διατηρούνται για αρκετούς μήνες (δροσερό μέρος ή συντήρηση). 150g γαλακτωματοποιητική αλοιφή- 70ml γλυκερίνη- 80ml- 30g αποξηραμένο βότανο. Αλοιφή: Περιέχει μόνο έλαια και λίπη χωρίς νερό. Οι αλοιφές είναι κατάλληλες για τα σημεία όπου το δέρμα είναι εξασθενημένο και μαλακό. Παρασκευάζεται από ζωικά λίπη. Εξίσου αποτελεσματικές είναι η βαζελίνη και η παραφίνη. 500g. βαζελίνη ή κερί παραφίνης- 60g αποξηραμένο βότανο. Σκόνες-κάψουλες: Τα βότανα μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε μορφή σκόνης, διαλυμένα με νερό ή στο φαγητό ή μέσα σε κάψουλες. Kομπρέσα: Συχνά χρησιμοποιούνται για να επιταχύνουν την επούλωση πληγών και την θεραπεία των μυϊκών κακώσεων. Είναι ένα κομμάτι ύφασμα μουσκεμένο στο βότανο. Για την κομπρέσα μπορείτε να χρησιμοποιήσετε έγχυμα, αφέψημα και βάμμα αραιωμένο σε νερό. Χρησιμοποιήστε το πρότυπο έγχυμα, αφέψημα η 5-20ml βάμμα σε 500ml καυτό νερό. Κατάπλασμα. Έχει παρόμοια δράση με την κομπρέσα αλλά χρησιμοποιείται ολόκληρο βότανο αντί για το υγρό εκχύλισμα. Τα καταπλάσματα χρησιμοποιούνται ζεστά. ΨΙλοκομμένα νωπά βότανα σε μίξερ για μερικά δευτερόλεπτα ή βράσιμο σε λίγο νερό 2-5 λεπτά. Αντικαθιστούμε το κατάπλασμα κάθε 2-4 ώρες. Χυμοί: Οι χυμοί από βότανα παρασκευάζονται πολτοποιώντας το φυτό με μίξερ η αποχυμωτή. Για να πάρουμε το χυμό σουρώνουμε τον πολτό. 10 L νωπό βότανο για 100ml χυμό. Β. Μεθοδολογία έρευνας Από το σύνολο των παραπάνω τρόπων εφαρμογής, άλλοι μας είναι περισσότερο και άλλοι λιγότερο γνωστοί. Η ομάδα μας ασχολήθηκε με το ερευνητικό υποερώτημα που αφορά στη χρήση των αιθερίων ελαίων στην κοινωνία μας με τη μέθοδο στατιστικής επεξεργασίας δεδομένων που συλλέξαμε για το σκοπό αυτό. Με κατάλληλα σχεδιασμένο ερωτηματολόγιο ελέγξαμε τη συχνότητα και τους τρόπους χρήσης των ουσιών αυτών στην καθημερινή μας ζωή, 32
ειδικά για θεραπευτικό σκοπό, με απώτερο στόχο την εκτίμηση της διάδοσής τους στην σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Τέθηκαν έντεκα ερωτήματα σε εβδομήντα δύο άτομα, εκ των οποίων σαράντα περίπου μαθητές ηλικίας 12-18 ετών, είκοσι φοιτητές 18-25 ετών και δώδεκα εργαζομένοι 25 ετών και άνω του σχολείου μας. Τόσο το ερωτηματολόγιο (Παράρτημα) όσο και τα δεδομένα των απαντήσεων που λάβαμε καταγράφονται στο πρόγραμμα excel και με κατάλληλη επεξεργασία τα αποτελέσματα παρουσιάζονται σε μορφή ραβδογραμμάτων και πιτών. Τα αποτελέσματα αυτά μας βοήθησαν να καταλήξουμε σε συμπεράσματα που θα αναφερθούν στη συνέχεια της εργασίας μας. Γ. Αποτελέσματα ΕΡΩΤΗΣΗ ΠΡΩΤΗ: Ποια/Ποιες από τις ακόλουθες χρήσεις των αιθερίων ελαίων γνωρίζεις; ΕΡΩΤΗΣΗ ΔΕΥΤΕΡΗ: Ποια χρήση από όσες αναφέρονται στο ερωτηματολόγιο είναι κατά τη γνώμη σου η πιο διαδεδομένη. Η αρωματοθεραπεία είναι, με ποσοστό περίπου 62%, η πιο γνωστή πρακτική χρήσης αιθερίων ελαίων και επίσης θεωρείται ως η πλέον διαδεδομένη από όλες. Ακολουθεί η φαρμακευτική και η υγιεινή. 70 60 50 40 30 20 10 0 ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ΓΝΩΣΗ ΧΡΗΣΗΣ ΑΙΘΕΡΙΩΝ ΕΛΑΙΩΝ 71 ΕΡΩΤΗΘΕΝΤΕΣ ΜΑΓΕΙΡΙΚΗ ΚΟΣΜΕΤΟΛΟΓΙΑ ΑΡΩΜΑΤΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΥΓΕΙΙΝΗ ΆΛΛΟ 33
ΕΡΩΤΗΣΗ ΤΡΙΤΗ: Έχεις χρησιμοποιήσει αιθέρια έλαια; Αν ναι, για ποιον/ποιους σκοπούς; ΕΡΩΤΗΣΗ ΤΕΤΑΡΤΗ: Πόσο συχνή χρήση κάνεις για φαρμακευτικό σκοπό ή για αρωματοθεραπεία; ΧΡΗΣΤΕΣ ΑΙΘΕΡΙΩΝ ΕΛΑΙΩΝ ΝΑΙ ΌΧΙ Από ότι παρατηρήσαμε το ποσοστό των χρηστών ανέρχεται σε 51%, ενώ οι μη χρήστες αιθερίων ελαίων συνιστούν το 49%. Έτσι οι μισοί από τους ερωτηθέντες χρησιμοποιούν τα αιθέρια έλαια. Ειδικότερα, χωρίς να παρουσιάζονται περισσότερα στοιχεία, η χρήση των αιθερίων ελαίων να γίνεται είτε συστηματικά, είτε σε περιόδους ασθένειας ή αδιαθεσίας των χρηστών. ΕΡΩΤΗΣΗ ΠΕΜΠΤΗ: Πόσο ικανοποιημένος είσαι από την επίδραση των αιθερίων ελαίων στον οργανισμό σου; Παρατηρήθηκε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό χρηστών δηλώνουν αρκετά ικανοποιημένοι από την επίδρασή τους στον οργανισμό, ενώ άλλοι τόσοι είναι περίπου εξίσου είτε πολύ, είτε ελάχιστα ικανοποιημένοι. ΠΟΣΟ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΜΕΝΟΣ ΕΙΣΤΕ ΑΠΟ ΤΑ ΑΙΘΕΡΙΑ ΕΛΑΙΑ ΠΟΛΎ ΑΡΚΕΤΑ 3 0 5 10 15 20 25 30 34
ΕΡΩΤΗΣΗ ΕΚΤΗ: Με ποιον τρόπο χρησιμοποιείς τα αιθέρια έλαια; Οι περισσότεροι χρήστες, όπως δήλωσαν, χρησιμοποιούν τα έλαια, είτε ως σαπούνια και αλοιφές στην προσωπική τους υγιεινή, ως διαλύματα σε νερό ή λάδι στη σπιτική υγιεινή και αρωματοθεραπεία, είτε ως κατάπλασμα, αφέψημα, κομπρέσα, κλπ. Κάποιος αναφέρει τη χρήση στην υγιεινή του σπιτιού και στην περιποίηση φυτών για απομάκρυνση παρασίτων. Τα στοιχεία αυτά δεν παρουσιάζονται σε διάγραμμα. ΕΡΩΤΗΣΗ ΕΒΔΟΜΗ: Από πού προμηθεύεσαι τα αιθέρια έλαια; H πλειονότητα των ανθρώπων που χρησιμοποιούν αιθέρια έλαια, τα προμηθεύεται κυρίως από φαρμακεία, ενώ αρκετοί επιλέγουν αγορά από καταστήματα καλλυντικών. Ακολουθούν σε μικρό ποσοστό τα super markets κι έπονται σε μηδενικό σχεδόν βαθμό εκείνοι που γνωρίζουν και παράγουν τα αιθέρια έλαια μόνοι τους. ΠΡΟΜΗΘΕΥΤΗΣ ΑΙΘΕΡΙΩΝ ΕΛΑΙΩΝ 40 30 20 10 0 ΦΑΡΜΑΚΕΙ Ο SUPER MARKET ΚΑΤΑΣΤ.ΚΑ ΛΛΥΝΤΙΚΩ ΙΔΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΆΛΛΟ Σειρά1 33 10 26 4 3 ΕΡΩΤΗΣΗ ΟΓΔΟΗ: Σε ποια τιμή αγοράζεις το αιθέριο έλαιο που χρησιμοποιείς; ΕΡΩΤΗΣΗ ΕΝΑΤΗ: Αν παρασκευάζεις το έλαιό σου, ποιος σου έδωσε τη γνώση του τρόπου παρασκευής του; Αν και περιορισμένα τα στοιχεία προς παρουσίαση, φαίνεται ότι η αξία των αιθερίων ελαίων για μικρή ποσότητα είναι σχετικά υψηλή, από 4 ως 8 ευρώ, το φιαλίδιο των 15 ml. Η γνώση παρασκευής σε 35
ελάχιστους που τα παρασκευάζουν προέρχεται από το οικογενειακό περιβάλλον. ΕΡΩΤΗΣΗ ΔΕΚΑΤΗ: Γνωρίζεις από πού προέρχονται τα αιθέρια έλαια; Ένα ποσοστό άνω του 50% των ερωτηθέντων ατόμων τα οποία είτε χρησιμοποιούν αιθέρια έλαια στην καθημερινή τους ζωή είτε όχι, δε γνωρίζουν τίποτα σε σχέση με την προέλευσή τους. ΓΝΩΣΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΑΙΘΕΡΙΩΝ ΕΛΑΙΩΝ ΝΑΙ ΌΧΙ ΕΡΩΤΗΣΗ ΕΝΔΕΚΑΤΗ: Θεωρείς την παρασκευή των ελαίων δύσκολη; Στην τελευταία αυτή ερώτηση του ερωτηματολογίου μας απασχόλησε η γνώση απομόνωσης των αιθερίων ελαίων και κατά πόσο θεωρείται εύκολη ή δύσκολη από το κοινό. Το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων θεωρεί εύκολη την παρασκευή τους, ενώ ένα σεβαστό επίσης ποσοστό τη θεωρεί δυσχερή. Επιπλέον υπάρχει και ένα σχετικά μικρό ποσοστό το οποίο δήλωσε πως δε γνωρίζει τίποτα απολύτως σε σχέση με την παρασκευή τους. Δ. Συμπεράσματα Στα πλαίσια της ερευνητικής μας αυτής εργασίας καταφέραμε να οδηγηθούμε σε μερικά συμπεράσματα τα οποία είναι τα εξής : 1) Αρχικά, μέσα από το ερωτηματολόγιο και τις απαντήσεις που λάβαμε είδαμε πως το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων θεωρεί εύκολη την παρασκευή αιθερίων ελαίων, ενώ στην πραγματικότητα όπως συμπεράναμε στην προσπάθεια μας να παρασκευάσουμε το δικό μας έλαιο πρόκειται για μία χρονοβόρα και δύσκολη διαδικασία η οποία 36
απαιτεί τις γνώσεις ειδικού αλλιώς θα μπορούσε ο καθένας από εμάς να παράγει αιθέρια έλαια. 2) Έπειτα διαπιστώσαμε ότι ο κόσμος δεν είναι καλά ενημερωμένος σχετικά με την χρησιμότητα των αιθερίων ελαίων στην καθημερινή μας ζωή καθώς και για τις εφαρμογές που μπορεί να έχει και την σημασία τους για τον οργανισμό μας. 3) Ίσως λοιπόν θα πρέπει να γίνουν πιο προσιτά στο ευρύ κοινό και να πωλούνται περισσότερο στα super markets, έτσι ώστε να επιτευχθεί η διάδοση τους καθώς και η μείωση των τιμών τους. E. Δραστηριότητα Στα πλαίσια του ερευνητικού μας ερωτήματος συμπεριλαμβανόταν και η εξής δραστηριότητα: Δοκιμάσαμε να παρασκευάσουμε το δικό μας έλαιο πορτοκαλιού χρησιμοποιώντας ξύσμα πορτοκαλιού και ρακί. Αφού ξεφλουδίσαμε 5-6 πορτοκάλια τα αφήσαμε σε φυσικό περιβάλλον να ξεραθούν για μερικές ημέρες. Στη συνέχεια προσθέσαμε τις φλούδες σε ένα βάζο μαζί με τη ρακί για ένα επίσης μικρό διάστημα και ύστερα ξεχωρίσαμε τις φλούδες από το υπόλοιπο μείγμα. Έπειτα διαχωρίσαμε ότι είχε απομείνει από τα πορτοκάλια μέσα στο μείγμα και το αφήσαμε για λίγες μέρες έτσι ώστε να εξατμιστεί η ρακί και να απομείνει καθαρό έλαιο πορτοκαλιού. Τελικά όμως παρόλο που οι οδηγίες τηρήθηκαν με ακρίβεια δεν καταφέραμε να δημιουργήσουμε καθαρά έλαιο πορτοκαλιού αλλά ένα βάμμα. Εικόνα 13. Βάμμα ελαίου πορτοκαλιού 37
38
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΒΙΒΛΙΑ Τσιγαρίδα, Ευανθία Αικατερίνη (2008). Διερεύνηση των προοπτικών καλλιέργειας ρίγανης και παραλαβής ριγανέλαιου μέσω συμβολαιακής παραγωγής. Πτυχιακή εργασία, Τμήμα Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας, Χαροκόπειο Παν/μιο, Αθήνα. ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ 1. http://www.donkeyisland.gr/new/becarefull.html 2. http://www.condoblues.com/2011/04/how-to-make-orange-essential-oilfrom.html 3. http://www.etherio.gr/quality.htm ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ: www.googlephotos.gr http://el.wikipedia.org/wiki/αιθέριο_έλαιο http://www.bioaroma.gr/el 39
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 6 ο ΓΕΛ ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Β Ερευνητική Εργασία Α Τετραμήνου 2012 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΤΑ ΑΙΘΕΡΙΑ ΕΛΑΙΑ Το παρόν ερωτηματολόγιο σχεδιάστηκε μόνο για το σκοπό της ερευνητική εργασίας και είναι ανώνυμο. Ποιο είναι το φύλο σου: Γυναίκα Άνδρας Ποια είναι η ηλικία σου: 12-25 26-35 36-50 51-65 66-75 άνω 75 1 η Ερώτηση: Ποια/Ποιες από τις ακόλουθες χρήσεις των αιθερίων ελαίων γνωρίζεις; 1. Φαρμακευτική 4. Αρωματοθεραπεία 2. Μαγειρική/Ζαχαροπλαστική 5. Σπιτική καθαριότητα/υγιεινή 3. Κοσμετολογία 6. Άλλη εφαρμογή 2 η Ερώτηση: Ποια από τις παραπάνω χρήσεις αιθερίων ελαίων θεωρείς ως την πιο διαδεδομένη;... 3 η Ερώτηση: Εσύ έχεις χρησιμοποιήσει αιθέρια έλαια; Αν ναι, για ποιον/ποιους σκοπούς; Όχι Ναι,. 4 η Ερώτηση: Αν χρησιμοποιείς αιθέρια έλαια για φαρμακευτικούς λόγους ή για αρωματοθεραπεία πόσο συχνή χρήση κάνεις; Συχνότητα χρήσης ελαίου για φαρμακευτικούς λόγους: Καθημερινή Εβδομαδιαία Μηνιαία Εξαμηνιαία Ετήσια Συχνότητα χρήσης ελαίου για αρωματοθεραπεία: Καθημερινή Εβδομαδιαία Μηνιαία Εξαμηνιαία Ετήσια 5 η Ερώτηση: Πόσο ικανοποιημένος είσαι από την επίδραση των αιθερίων ελαίων στον οργανισμό σου; Ελάχιστα Αρκετά Πολύ 40
6η Ερώτηση: Με ποιον τρόπο χρησιμοποιείς τα αιθέρια έλαια; (π.χ. σταγόνες σε ρόφημα, κεραλοιφή, κ.α) Φαρμακευτική 1 ος 2 ος 3 ος 4 ος 5 ος Αρωματοθεραπεία Κοσμετολογία Μαγειρική/ Ζαχαροπλαστική Σπιτική Υγιεινή Άλλη εφαρμογή 7 η Ερώτηση: Από πού προμηθεύεσαι τα αιθέρια έλαια; Φαρμακείο Κατάστημα Καλλυντικών Άλλο..... Super Market Ίδια Παραγωγή Παρασκευάζω.. (ονομασία αιθερίου ελαίου) 8 η Ερώτηση: Αν προμηθεύεσαι, περίπου σε ποια τιμή αγοράζεις το αιθέριο έλαιο που χρησιμοποιείς;... 9 η Ερώτηση: Αν παρασκευάζεις το έλαιό σου, ποιος σου έδωσε τη γνώση του τρόπου παρασκευής του;.... 10 η Ερώτηση: Γνωρίζεις από πού προέρχονται τα αιθέρια έλαια;.. 11 η Ερώτηση: Θεωρείς την παρασκευή των αιθερίων ελαίων δύσκολη; Ναι Όχι Σας ευχαριστούμε για το χρόνο που διαθέσατε να απαντήσετε το ερωτηματολόγιο. 41