Ιστορία Οικονομικών Θεωριών Μιχαήλ Ζουμπουλάκης Καθηγητής
2 Γιατί οι οικονομολόγοι ΠΡΕΠΕΙ να ξέρουν την ΙΣΤΟΡΙΑ τους; 1. Γιατί στην Οικονομική Επιστήμη η γνώση μόνον του πλέον που σταδίου εξέλιξης δεν αρκεί 2. Γιατί στην ιστορική εξέλιξη της Οικονομικής υπάρχουν «γνωστικές απώλειες» 3. Γιατί το αντικείμενο της μελέτης της οικονομικής επιστήμης εξελίσσεται ριζικά
3 ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ Είναι πηγή ανακάλυψης νέων ιδεών Επιτρέπει να αποφύγουμε τα λάθη του παρελθόντος Επιτρέπει τη σύγκριση με τις σύγχρονες θεωρίες Βοηθά στην αναζήτηση θεωριών με μεγαλύτερη «εξηγητική ισχύ»
4 ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ Αναδρομικά (σωρευτικά-γραμμικά) Σχετικά με το ιστορικό πλαίσιο Ως μια αέναη επανάληψη μεγάλων θεμάτων Ως έναν αγώνα επιβίωσης των ιδεών Ως εσωτερική ιστορία με κριτήρια προόδου και σε σύνδεση με το πλαίσιο ιδεών
5 ΠΕΡΙΟΔΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ Ι. ΠΡΟΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (από τους αρχαίους χρόνους μέχρι τον 15ο αιώνα) η οικονομία υπό τη κηδεμονία της ηθικής- θρησκείας ΙΙ. ΠΡΩΤΟ-ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1600-1750) εμπορικός καπιταλισμός γένεση οικονομικών κατηγοριών ΙΙΙ. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1750 έως σήμερα) βιομηχανική επανάσταση γένεση Πολιτικής Οικονομίας
Η οικονομική σκέψη μέχρι το 15 ο αι ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ: αγροτικές οικονομίες επιβίωσης Ξενοφών 430-354 π.χ.: έμφαση στη γεωργία/ αρχές οργάνωσης μονάδας αγροτικής παραγωγής/ κοινωνικός καταμερισμός/ αρχές δημοσιονομικής πολιτικής Οι πόροι Πλάτων 428-347 π.χ.: τεχνικός καταμερισμός/ λειτουργίες χρήματος/ στάδια ανάπτυξης Αριστοτέλης 384-322 π.χ.: αξία χρήσης-ανταλλακτική αξία/ οικονομική-κερδοσκοπία/ χρήση χρήματος/ ατομική ιδιοκτησία και ανταλλαγή Ιωάννης Χρυσόστομος 353-407 μ.χ: κατά της πλεονεξίας Αγ. Αυγουστίνος 354-430: περί κοινωνικής ευημερίας Θωμάς Ακινάτης 1225-1274: περί «δίκαιης τιμής»/ τόκου Nicolas Oresme 1320-1382: αξία του χρήματος και τιμές 6
7 ΕΜΠΟΡΟΚΡΑΤΙΑ Ι Η οικονομική ανάλυση του εμπορικού καπιταλισμού 1500-1750 Το ιστορικό πλαίσιο της ευρωπαϊκής εξάπλωσης και των κοινωνικών αλλαγών Η οικονομική δραστηριότητα αυτονομείται από το κοινωνικό της πλαίσιο Πρώτη προσπάθεια συστηματικής κατανόησης των οικονομικών φαινομένων Επιστημονική επανάσταση: Galileo 1610-33 Antoine de Montchrestien (1615), Oeconomie Politique : τα οικονομικά του κράτους (Kameralwissenchaft)
8 Η κρατικιστική Πολιτική Οικονομία: Μερκαντιλιστές 1549-1767 Στόχος: πλούσιο και ισχυρό κράτος-ηγεμόνας Μέσα: διατήρηση θετικού εμπορικού ισοζυγίου με κάθε τρόπο συσσώρευση πολυτίμων μετάλλων (Treasury) Μέτρα κρατικής παρέμβασης: 1. Ενίσχυση μεταποίησης/ συντεχνιών μαστόρων (jurandes - arte della lana- guilds) 2. Enclosures / αγροτική έξοδος -καθήλωση μισθώνπρολεταριοποίηση Poor Laws (1601) 3. Μικτές Εμπορικές Εταιρείες (joint-stock companies: East India Co. 1600/ V.O.C. 1602) 4. φορολόγηση εισαγωγών -δασμοί 5. προστασία εξαγωγών (dumping, Navigation Act 1660)
9 Εμποροκρατία III Σημαντικοί συγγραφείς: John Hales (1549), Luis Ortiz (1558), William Smythe (1581), Gerard de Malynes (1603), Antonio Serra (1613), Antoine de Montchretien (1615), Thomas Mun(1621), Edward Misselden (1623), Johann Joachim Becher (1668), Josiah Child (1668), John Locke (1692), John Law (1705), Geronimo Ustariz (1724), Johann von Justi (1755), Joseph von Sonnenfeld (1763).
10 Εμποροκρατία IV The Quantity theory of Money (Bodin 1568, Davanzatti 1588, Malynes 1603, Petty 1676, Locke 1692): prices rise proportionally to the quantity of circulation To λεγόμενο «εμποροκρατικό δίλημμα»: η εισροή πολυτίμων μετάλλων δημιουργεί άνοδο τιμών, που οδηγούν σε ελλειμματικό εμπορικό ισοζύγιο = εκροή πολυτίμων μετάλλων (Hume 1752) Η κριτική του Richard Cantillon (1680-1734) και το «αποτέλεσμα Cantillon»: η πίεση στις τιμές διαφοροποιείται ανάλογα με τον τρόπο αύξησης της νομισματικής κυκλοφορίας
11
12 Η κριτική του Richard Cantillon στην ποσοτική θεωρία Αν η αύξηση προέρχεται από αύξηση παραγωγής χρυσού/αργύρου: +ΔΥ ιδιοκτητών, εργαζομένων, επιχειρηματιών +ΔC, +ΔΙ, +ΔS +ΔP, +Δ απασχ. +Δ επιχειρ. +Δ δανείων, +Δi +Δ εισαγωγών = εμπορ. Έλλειμμα / έξ.χρυσ Αν η αύξηση προέρχεται από θετικό εμπορικό ισοζύγιο: +Δχρυσός, + ΔΥ εμπόρων & επιχειρηματιών +Δ απασχ. +ΔC, -ΔS -Δi +ΔP γης, εργασίας, αγαθών +Δεισαγωγών = εμπορ. Έλλειμμα / έξ.χρυσού Αν η αύξηση προέρχεται από εισροή κεφαλαίων (ΑΞΕ, Χρημ., τουρισμός) +ΔΜ +ΔC [ ] +Δεισαγωγών = εμπορ. Έλλειμμα / έξ.χρυσού η πίεση στις τιμές διαφοροποιείται ανάλογα με τον τρόπο αύξησης της νομισματικής κυκλοφορίας
13 Φυσιοκρατία 1756-1776 Η πρώτη «Σχολή» οικονομικής σκέψης Ένας Ηγέτης: Francois Quesnay Ένα όνομα: les économistes Ένα δόγμα: η Φυσική Τάξη Ένας προφητης: Pierre Le Pesant, S. de Boisguillebert 12 μαθητές: Vincent de Gournay, Victor Riquetti Marquis de Mirabeau, Pierre-Paul Le Mercier de la Rivière, Pierre Samuel Dupont de Nemours.
14 Αρχές της Φυσιοκρατίας 1. Η μητέρα φύση είναι η μόνη πηγή πλούτου 2. Υπάρχει μία φυσική τάξη πραγμάτων 3. Η κοινωνία διαιρείται σε 3 τάξεις: αγρότες, γαιοκτήμονες και «στείρα τάξη» (classe stérile) (τεχνίτες, έμποροι, κλήρος, στρατός) 4. Το εισόδημα διανέμεται στην κοινωνία, όπως το αίμα στον οργανισμό 5. Μία μόνο φυσική πολιτική: laissez-faire, laissez-passer 6. Μοναδικός φόρος (Impôt unique)
15 François Quesnay : Le tableau économique (1758) Το 1 ο Μακροοικονομικό Υπόδειγμα Αρχές λειτουργίας του υποδείγματος Κλειστό κύκλωμα (χωρίς εξαγωγές-τράπεζες) 3 τάξεις: Γεωργοί Γαιοκτήμονες «Στείρα τάξη» Μόνο η γεωργία παράγει πλούτο Οι δαπάνες της γεωργίας προκαταβάλλονται από τους γαιοκτήμονες Το «καθαρό προϊόν» αποδίδεται στους γαιοκτημ. Οι γαιοκτημ. δαπανούν εξίσου στις 2 τάξεις Γεωργοί και «στείρα τάξη» αυτό-καταναλώνουν το ½ και δαπανούν το ½
16
17 Ο πίνακας του 1758 Αγρότες Γαιοκτήμονες Στείρα τάξη = 600 = 300 / (1-0,5)
18 Ο πίνακας του 1766 ΓΕΩΡΓΟΙ: ξεκινούν με 2, παράγουν 5 από τα οποία δαπανούν 1 για μισθούς, 1 για σπόρους, 1 για καινούρια εργαλεία. Τα υπόλοιπα 2 (πλεόνασμα αποδίδονται στους γαιοκτήμονες ΓΑΙΟΚΤΗΜΟΝΕΣ: έχουν 2, δαπανούν 1 για τρόφιμα και 1 για καταναλωτικά αγαθά ΣΤΕΙΡΑ ΤΑΞΗ: ξεκινά με κεφάλαιο 1, δαπανά 1 για τρόφιμα, εισπράττει 1 από γεωργούς και 1 από γαιοκτήμονες. Αποταμιεύει 1 για κεφάλαιο επόμενου έτους
19 Quesnay: Le tableau de reproduction 1766 Καθηγητής Μ. Ζουμπουλάκης - Ιστορία Οικονομικών Θεωριών 1
20 Anne Robert Jacques TURGOT (1727-1781) o Réflexions sur la formation et la distribution des richesses, 1766; L impôt indirect, 1768; Valeurs et monnaies, 1769. Πρώτη αναφορά στο νόμο φθίνουσας απόδοσης του εδάφους Ανάλυση της αξίας των αγαθών: 1. υποκειμενική αξία valeur estimative 2. ανταλλακτική αξία valeur appréciative 3. βασική αξία valeur fondamentale Ανάλυση του ρόλου του κεφαλαίου στην παραγωγή και του τόκου ως αμοιβής του κεφαλαίου = μέρος του συνολικού κέρδους που περιλαμβάνει επίσης αμοιβή της εργασίας του κεφαλαιούχου και των κινδύνων που αναλαμβάνει Φιλελεύθερες οικονομικές μεταρρυθμίσεις