Ονοματεπώνυμο: Δομνίκη Χαριτοπούλου. Επιβλέπων Καθηγητής: Ανδρέας Ι. Τρούμπης. Μυτιλήνη

Περίπτωση Εφαρμογής Περιοχής Ελέγχου Εκπομπών στη Μεσόγειο Θάλασσα και Επιπτώσεις στον Τομέα Ελληνικής Παράκτιας Ναυτιλίας. Πρόταση Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου (LNG) στις Θαλάσσιες Μεταφορές. Ονοματεπώνυμο: Δομνίκη Χαριτοπούλου Επιβλέπων Καθηγητής: Ανδρέας Ι. Τρούμπης Μυτιλήνη Οκτώβριος/ 2013

ΤΙΤΛΟΣ: Περίπτωση Εφαρμογής Περιοχής Ελέγχου Εκπομπών στη Μεσόγειο Θάλασσα και Επιπτώσεις στον Τομέα Ελληνικής Παράκτιας Ναυτιλίας. Πρόταση Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου (LNG) για τις Θαλάσσιες Μεταφορές. Δομνίκη Χαριτοπούλου του Κων/νου ΔΙΑΤΡΙΒΗ Που υποβλήθηκε στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Περιβαλλοντική Πολιτική και Διαχείριση του Τμήματος Περιβάλλοντος ως μέρος των απαιτήσεων για την απόκτηση Διπλώματος Ειδίκευσης στην Περιβαλλοντική Πολιτική και Διαχείριση Μυτιλήνη Οκτώβριος/2013

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ Αξιολόγηση Διπλωματικής της: Δομνίκης Χαριτοπούλου, του Κων/νου Θέμα: Περίπτωση Εφαρμογής Περιοχής Ελέγχου Εκπομπών στη Μεσόγειο Θάλασσα και Επιπτώσεις στον Τομέα Ελληνικής Παράκτιας Ναυτιλίας. Πρόταση Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου (LNG) για τις Θαλάσσιες Μεταφορές. Ημερομηνία παρουσίασης: Πέμπτη 21 Νοεμβρίου 2013 Η παρούσα διπλωματική διατριβή αφού εξετάστηκε ως προς: τη δομή/μορφή της εργασίας, τη σαφήνεια του ερευνητικού ερωτήματος, τη βιβλιογραφική έρευνα, τη θεωρητική τεκμηρίωση, τη μεθοδολογία, το εμπειρικό μέρος, την αυτονομία της έρευνας, την ποιότητα παρουσίασης, καθώς και τελικά συμπεράσματα της έρευνας, από την τριμελή επιτροπή αξιολόγησης που αποτελείται από τους: Ονοματεπώνυμο Ονοματεπώνυμο Ονοματεπώνυμο Ιδιότητα Ιδιότητα Ιδιότητα Συνολικά αξιολογήθηκε με βαθμό. Ο Διευθυντής του ΠΜΣ

«Ένα καράβι παλιό, σαπιοκάραβο λύνει τους κάβους κι ανοίγει πανιά» Α. Δήμας

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω πρωτίστως τους καθηγητές που με βοήθησαν περισσότερο στην προσπάθειά μου αυτή, ο καθένας με τον τρόπο του. Πολλά ευχαριστώ, λοιπόν, στον κ. Ανδρέα Τρούμπη και τον κ. Νικήτα Νικητάκο για την άψογη συνεργασία και την καλή τους πρόθεση καθ όλη τη διάρκεια της εκπόνησης της διπλωματικής μου διατριβής. Επίσης, σημαντικό ρόλο στη συλλογή στοιχείων, απαραιτήτων για την έρευνά μου, διαδραμάτισαν οι κκ. Φώτης Καρλής και Γιάγκος Δάγκινης και τους ευχαριστώ πολύ για αυτό. Παράλληλα, το ίδιο θα ήθελα να εκφράσω για όλους τους συμφοιτητές και φίλους μου πια, που με εμψύχωναν όποτε το χρειαζόμουν. Για το τέλος, ποτέ τελευταίους όμως, αφήνω τους γονείς μου και ιδιαίτερα τη μητέρα μου, που με δίδαξε, βάσει των δικών της βιωμάτων, να δουλεύω σκληρά για τα όνειρά μου.

ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΔΟΜΝΙΚΗ ΧΑΡΙΤΟΠΟΥΛΟΥ EΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: Απολυτήριο Λυκείου από το 2 ο Γενικό Λύκειο Λάρισας (Βαθμός Απολυτηρίου: 18,5/10) Πτυχιούχος του Τμήματος Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πάντειο Πανεπιστήμιο, (Βαθμός Πτυχίου: 7,2/10) Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια, Π.Μ.Σ. Περιβαλλοντική Πολιτική & Διαχείριση, Πανεπιστήμιο Αιγαίου (MSc) ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ: Ασκούμενη, Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης ( 3/2011-5/2011) ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: Διοργάνωση Εθελοντικών Αιμοδοσιών, Αιμοπετάλιο, Φοιτητική Ομάδα Εθελοντικής Αιμοδοσίας Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (3/2007-5/2010) Επιθεωρήτρια Ακτών, Πρόγραμμα «Γαλάζιες Σημαίες», Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης, Περιβαλλοντική Μη Κυβερνητική Οργάνωση (06/2011- σήμερα) ΞΕΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ: Αγγλικά: - First Certificate in English (University of Cambridge) - Certificate in Advand English (University of Cambridge) - Certificate of Proficiency in English (University of Michigan) Γερμανικά: - Zertifikat B1 (Goethe- Institut) -Zertifikat B2 (Goethe- Institut) Ελληνικά: - Α Level Modern Greek (Edexl) ΓΝΩΣΕΙΣ Η/Υ: Άψογη χρήση εφαρμογών Offi (Word, Exl, Power Point, και άλλα) και internet EΙΔΙΚΕΣ ΓΝΏΣΕΙΣ: Ελεύθερο Σχέδιο, παρακολούθηση μαθημάτων (9/2005-05/2006) Κλασσικό Μπαλέτο ( Πτυχίο Grade III, Royal Academy of Dan) Μοντέρνος Χορός (Πτυχίο Pre-Elementary Level, Modern Theatre and Dan Faculty) Παλαιογραφία, παρακολούθηση μαθημάτων (11/2007-03/2008), Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ Βιβλία επιστημονικού και λογοτεχνικού περιεχομένου Σχέδιο

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΙΤΛΟΣ: Περίπτωση Εφαρμογής Περιοχής Ελέγχου Εκπομπών στη Μεσόγειο Θάλασσα και Επιπτώσεις στον Τομέα Ελληνικής Παράκτιας Ναυτιλίας. Πρόταση Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου (LNG) για τις Θαλάσσιες Μεταφορές. Τη 19 η Μαΐου 2005 τέθηκε σε ισχύ το Παράρτημα VI της Σύμβασης MARPOL, σχετικά με την πρόληψη της ατμοσφαιρικής ρύπανσης από τα πλοία. Το εν λόγω Παράρτημα επικαιροποιείται συνεχώς και προβλέπει δυνατότητα χάραξης Περιοχών Ελέγχου Εκπομπών (Emission Control Areas), οι οποίες και επιβάλουν διάφορα αυστηρά πρότυπα. Σκέψη εφαρμογής όμοιας Περιοχής συζητείται και για τη θαλάσσια περιοχής της Μεσογείου με εν συνεχεία επιπτώσεις στον τομέα της ελληνικής παράκτιας ναυτιλίας, τομέας που ασχολείται η εν λόγω διατριβή. Μέσα από τη διπλωματική αυτή έρευνα, κατ αρχήν και στο πρώτο μέρος θα παρουσιαστούν γενικά στοιχεία για τις κύριες εκπομπές από τα πλοία και για τα ρυθμιστικά μέτρα που ισχύουν σήμερα σε παγκόσμιο και κοινοτικό επίπεδο. Στο δεύτερο μέρος, προβάλλονται περιπτώσεις εφαρμογής Περιοχών Ελέγχου Εκπομπών στον κόσμο (π.χ. Περιοχή Ελέγχου Εκπομπών Βόρειας Αμερικής, Περιοχή Ελέγχου Εκπομπών Βαλτικής), συνοδευόμενες από τα ισχύοντα πρότυπα μηχανών και όρια περιεκτικότητας των καυσίμων σε θείο. Τέλος, στο τρίτο μέρος θα αναφερθούν γενικά στοιχεία για τη Μεσόγειο και τις ελληνικές θάλασσες, κυρίως καταγραφές ελλιμενισμών, για την ελληνική ακτοπλοΐα και, μέσω της αναγκαίας για την διατριβή καταγραφής, οι επιπτώσεις στον τομέα σε περίπτωση εφαρμογής Περιοχής Ελέγχου Εκπομπών στη Μεσόγειο. Λέξεις κλειδιά: Περιοχή Ελέγχου Εκπομπών- Εκπομπές- Ακτοπλοΐα- Υγροποιημένο Φυσικό Αέριο Οκτώβριος/2013 ABSTRACT TITLE: Implementation Case of Emission Control Area in the Mediterranean Sea and effects for Greek Coastal Shipping. Proposal of Liquefied Natural Gas (LNG) for Maritime Transport. On May 19, 2005 came into for Annex VI of MARPOL, on the prevention of air pollution from ships. This Annex is constantly updated and envisages the possibility of enforcing Emission Control Areas, and which imposes several stringent standards. The idea of applying similar Area in the Mediterranean region, with subsequent implications for Greek coastal shipping, is addressed by this thesis. Through this thesis research, in principle and in the first part general information will be presented, on the main emissions from ships and regulatory measures currently in for at global and EU level. In the second part, cases of application of Emission Control Areas will be displayed (eg North American ECA, Baltic SECA), accompanied by the applicable engine standards and sulfur limits in fuels. Finally, in the third part will be presented general data for

the Mediterranean and the Greek seas, mainly port records, the Greek coastal shipping, and through nessary research for this thesis, the implications in case of enforment of Emission Control Areas in the Mediterranean. Keywords: Emission Control Area-Emissions-Coastal shipping-liquefied Natural Gas October/2013

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ...... 1 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΕΚΠΟΜΠΕΣ ΠΛΟΙΩΝ.....3 1.1 Εκπομπές στην ατμόσφαιρα από τη δραστηριότητα των πλοίων...3 1.1.1. Διοξείδιο του Άνθρακα (CO 2 )....4 1.1.2. Οξείδια του Αζώτου (ΝΟx)...5 1.1.3. Οξείδια του Θείου (SOx)......5 1.1.4. Πτητικές Οργανικές Ενώσεις (VOCs). 5 1.1.5. Μονοξείδιο του Άνθρακα (CO)...5 1.1.6. Αιωρούμενα Σωματίδια (PM)....6 1.1.7 Ουσίες που καταστρέφουν τη Στιβάδα του Όζοντος (Ozone Depleting Substans)..6 1.2. Το Παράρτημα VI (Annex VI) της Σύμβασης MARPOL 73/78, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και οι Περιοχές Ελέγχου Εκπομπών (ECAs)... 7 1.2.1. Παράρτημα VI της Σύμβασης MARPOL 73/78....7 1.2.1.1. Προδιαγραφές Εκπομπών Οξειδίων του Αζώτου (NOx) 7 1.2.1.2. Προδιαγραφές Εκπομπών Οξειδίων του Θείου (SOx) και Αιωρούμενων Σωματιδίων (PM)....11 1.2.1.3. Πτητικές Οργανικές Ενώσεις (VOCs)...14 1.2.2. Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο....16 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ (CASE STUDIES) ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΕΛΕΓΧΟΥ ΕΚΠΟΜΠΩΝ (ECA) ΑΝΑ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ...18 2.1. Μελέτες περίπτωσης εφαρμογής Περιοχών Ελέγχου Εκπομπών (ECA) εκτός Ευρώπης...18 2.1.1. Περιοχή Ελέγχου Εκπομπών Βόρειας Αμερικής (North American ECA)...18 2.1.2. Περιοχή Ελέγχου Εκπομπών Καραϊβικής Ηνωμένων Πολιτειών(U.S. Caribbean ECA)...22 2.2. Μελέτες περίπτωσης εφαρμογής Περιοχών Ελέγχου Εκπομπών (ECA) εντός Ευρώπης...24 2.2.1. Περιοχή Ελέγχου Εκπομπών Θείου της Βαλτικής (Baltic SECA) 24 2.2.2. Περιοχή Ελέγχου Εκπομπών Θείου της Βόρειας Θάλασσας και της Θάλασσας της Μάγχης....27 ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ: ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΘΑΛΑΣΣΕΣ..30 3.1. Πιθανή εφαρμογή Περιοχής Ελέγχου Εκπομπών στη Μεσόγειο Θάλασσα..30 3.2. Ελληνική παράκτια ναυτιλία..... 31 3.2.1. Μεθοδολογία συλλογής στοιχείων ενεργών πλοίων ελληνικής παράκτιας ναυτιλίας.... 34 3.3. Πρόταση χρήσης Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου (LNG) στον τομέα της ελληνικής παράκτιας ναυτιλίας.. 40 3.3.1. Τεχνολογίες Ελέγχου Εκπομπών... 40

3.3.2. Υγροποιημένο φυσικό αέριο (Liquefied Natural Gas, LNG) 41 3.3.2.1. Γενικά χαρακτηριστικά..41 3.3.2.2. Πλεονεκτήματα χρήσης LNG...41 3.3.2.3. Μειονεκτήματα χρήσης LNG...45 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ- ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗ...50 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ..54 ΠΗΓΕΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ...61 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ 63 Παράρτημα 1: Συνολικός κατάλογος ενεργών πλοίων της ελληνικής παράκτιας ναυτιλίας με τα επιμέρους υπό μέρους χαρακτηριστικά τους.64

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΕΛΙΔΑ Πίνακας 1: Πρότυπα ορίων εκπομπών NOx, βάσει Επιπέδου και ημερομηνίας κατασκευής του πλοίου...9 Πίνακας 2: Μειώσεις εκπομπών Οξειδίων του Αζώτου (χιλιάδες τόνοι) που έχουν επιτευχθεί από τον Κανονισμό 13..11 Πίνακας 3: Κατ εκτίμηση εκπομπές των Οξειδίων του Θείου (SOx).14 Πίνακας 4: Επιτρεπόμενα όρια θείου στα καύσιμα σε παγκόσμιο επίπεδο και σε επίπεδο Περιοχής Ελέγχου Εκπομπών SOx.26 Πίνακας 5: Αριθμός εμπορευματοκιβωτίων στις υπό εξέταση περιοχές για τα έτη 2005-2010...32 Πίνακας 6: Επάρκειας πληροφορίας 38 Πίνακας 7: Ποιότητα πληροφορίας..39 Πίνακας 8: Διασπορά πληροφορίας. 40

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ ΓΡΑΦΗΜΑ ΣΕΛΙΔΑ Γράφημα 1: Σχηματική αναπαράσταση της μείωσης των Οξειδίων του Αζώτου (NOx) βάσει μέτρων πολιτικής...10 Γράφημα 2: Μειώσεις εκπομπών Οξειδίων του Αζώτου που έχουν επιτευχθεί από τον Κανονισμό 13...11 Γράφημα 3: Εκτίμηση των μειώσεων εκπομπών των Οξειδίων του Θείου (SOx) (εκατομμύρια τόνοι) για το έτος 2008 14 Γράφημα 4: Εκτίμηση των μειώσεων εκπομπών των Οξειδίων του Θείου (SOx) (εκατομμύρια τόνοι) για το έτος 2008......14 Γράφημα 5: Επιτρεπόμενα όρια θείου στα καύσιμα σε παγκόσμιο επίπεδο και σε επίπεδο Περιοχής Ελέγχου Εκπομπών SOx...27 Γράφημα 6: Μείωση εκπομπών από τα πλοία εξαιτίας της χρήσης LNG....43 Γράφημα 7: Περιβαλλοντικές εκπομπές εναλλακτικών εννοιών για ένα τυπικό εμπορικό πλοίο (cargo ship)...43 Γράφημα 8: Εκπομπές CO2 (Τόνοι/ Έτος) 44 Γράφημα 9: Διακυμάνσεις τιμών καυσίμων για την περίοδο μεταξύ Οκτωβρίου 2006 και Μαρτίου 2009...45 Γράφημα 10: Συγκριτική απεικόνιση τιμών LNG και αργού πετρελαίου......45

ΛΙΣΤΑ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ AIS CFC CH4 CO CO2 ECA EEDI EEOI Automatic identification system- Αυτόματο Σύστημα Αναγνώρισης Chlorofluorocarbons- Χλωροφθοράνθρακες Methane- Μεθάνιο Carbon monoxide- Μονοξείδιο του Άνθρακα Carbon dioxide- Διοξείδιο του Άνθρακα Emission Control Area- Περιοχή Ελέγχου Εκπομπών Energy Efficiency Design Index- Δείκτης Σχεδιασμού Ενεργειακής Απόδοσης Energy Efficiency Operational Indicator- Δείκτης Επιχειρησιακής Ενεργειακής Απόδοσης EIAPP Engine International Air Pollution Prevention Certificate- Διεθνές Πιστοποιητικό Πρόληψης Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης από τις Μηχανές GHG GT HCFC HFC HFO IEA IMO IPCC Greenhouse gas- Αέριο Θερμοκηπίου Gross tonnage- Ολική Χωρητικότητα Hydrochlorofluorocarbons- Υδροχλωροφθοράνθρακες Hydrofluorocarbons- Υδροφθοράνθρακες Heavy fuel oil- Βαρύ Μαζούτ International Energy Agency- Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας International Maritime Organization- Διεθνής Οργανισμός Ναυσιπλοΐας Intergovernmental Panel on Climate Change- Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος LNG Liquefied natural gas- Υγροποιημένο Φυσικό Αέριο MARPOL International Convention for the Prevention of Pollution from Ships-

Διεθνής Σύμβαση για την Πρόληψη της Ρύπανσης από τα Πλοία MDO MEPC Marine diesel oil- Ντίζελ Πλοίων Marine Environment Protection Committee- Επιτροπή Προστασίας Θαλάσσιου Περιβάλλοντος MGO NOx PM RF RPM SCR SECA SEEMP Marine gas oil- Πετρέλαιο Εσωτερικής Καύσης Πλοίων Nitrogen oxides- Οξείδια του Αζώτου Particulate matter/material- Αιωρούμενα Σωματίδια Radiative forcing- Κατακράτηση Ακτινοβολίας Revolutions per minute- Περιστροφές ανά Λεπτό Selective catalytic reduction- Επιλεκτική Καταλυτική Αναγωγή SOx Emission Control Area- Περιοχή Ελέγχου Εκπομπών Οξειδίων του Θείου Ship efficiency management plan- Σχέδιο Διαχείρισης Ενεργειακής Απόδοσης Πλοίου SOx VOC Sulphur oxides- Οξείδια του Θείου Volatile organic compounds- Πτητικές Οργανικές Ενώσεις

ΕΙΔΙΚΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ Διεθνής Ναυσιπλοΐα (International Shipping): Οι θαλάσσιες μεταφορές μεταξύ λιμένων διαφορετικών χωρών, σε αντίθεση με την εγχώρια ναυτιλία. Η διεθνής ναυτιλία αποκλείει τα στρατιωτικά και τα αλιευτικά σκάφη. Βάσει του ορισμού αυτού, το ίδιο πλοίο μπορεί συχνά να συμμετέχει τόσο σε διεθνείς, όσο και σε εγχώριες ναυτιλιακές δραστηριότητες 1 (IMO 2009, σελ 6). Εγχώρια Ναυσιπλοΐα (Domestic Shipping): Οι θαλάσσιες μεταφορές μεταξύ λιμένων στο εσωτερικό της ίδιας χώρας, σε αντιδιαστολή της διεθνούς ναυτιλίας. Βάσει του ορισμού αυτού, το ίδιο πλοίο μπορεί συχνά να συμμετέχει τόσο σε διεθνείς, όσο και σε εγχώριες ναυτιλιακές δραστηριότητες 2 (IMO 2009, σελ 6). Παράκτιος Ναυσιπλοΐα (Coastwise Shipping): Η παράκτιος ναυσιπλοΐα είναι οι κινήσεις εμπορευμάτων και άλλες δραστηριότητες ναυσιπλοΐας, οι οποίες κατά κύριο λόγο πραγματοποιούνται κατά μήκος των ακτών ή περιφερειακά αυτών, από επιβατηγά σκάφη, πλοία ανοιχτής θαλάσσης κλπ., και έρχεται σε αντίθεση με την ποντοπόρο ναυσιπλοΐα. Η διάκριση γίνεται για το σκοπό του εκάστοτε σεναρίου μοντελοποίησης και βασίζεται στον τύπο του πλοίου, δηλαδή ένα πλοίο είναι είτε ακτοπλοϊκό, είτε ποντοπόρο (ΙΜΟ 2009, σελ. 6). Ποντοπόρος Ναυσιπλοΐα (Oan-going Shipping): Ποντοπόρο ναυσιπλοΐα διενεργούν μεγάλα φορτηγά πλοία, τα οποία δραστηριοποιούνται στο εμπόριο διαπλέοντας τους ωκεανούς (IMO 2009, σελ. 6). Με άλλα λόγια εκτελούν πλόες σε όλο τον κόσμο, σε αντιδιαστολή με τα πλοία ακτοπλοΐας 3. 1 Η διττή δραστηριότητα είναι πλήρως ευθυγραμμισμένη με τις κατευθυντήριες γραμμές της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Αλλαγή του Κλίματος (IPCC). Βλ. σχετικά, 2006 IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories, Volume 2: Energy, Chapter 3: Mobile Combustion, http://www.ipccnggip.iges.or.jp/public/2006gl/pdf/2_volume2/v2_3_ch3_mobile_combustion.pdf 2 Ό.π. 3 Για ένα πιο ολοκληρωμένο ορισμό του όρου «Ποντοπόρα Πλοία» βλ. ΦΕΚ Α' 219/12.10.2000, Νόμος 2843/2000, «Εκσυγχρονισμός των χρηματιστηριακών συναλλαγών, εισαγωγή εταιριών επενδύσεων στην ποντοπόρο ναυτιλία στο Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών και άλλες διατάξεις.», Άρθρο 11 παρ. 2, http://www.gsrt.gr/legislation/files/contentfiles30/fek_219.pdf

Διεθνής Οργανισμός Ναυσιπλοΐας: είναι ο εξειδικευμένος οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών, υπό την ευθύνη του οποίου βρίσκεται η ασφάλεια της ναυσιπλοΐας και η πρόληψη της θαλάσσιας ρύπανσης από τα πλοία. Το 1948 μια διεθνής διάσκεψη στη Γενεύη, ενέκρινε σύμβαση για την τυπική σύσταση του Οργανισμού (το αρχικό του όνομα ήταν η Διακυβερνητική Ναυτιλιακή Συμβουλευτική Οργάνωση ή IMCO, αλλά το όνομα άλλαξε το 1982 σε ΙΜΟ ). Ο IMO έχει σήμερα 170 κράτη μέλη και τρία μέλη. Μπορεί να συνάψει συμφωνίες συνεργασίας με άλλους διακυβερνητικούς οργανισμούς σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος, με στόχο την εξασφάλιση το συντονισμό σχετικών θεμάτων. Επιτροπή Προστασίας Θαλάσσιου Περιβάλλοντος: είναι μία από τις πέντε κύριες επιτροπές του ΙΜΟ και αποτελείται από όλα τα κράτη μέλη. Καθιερώθηκε ως επικουρικό όργανο του ΙΜΟ το 1985Έχει την εξουσία να εξετάζει κάθε θέμα που εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του Οργανισμού Ναυσιπλοΐας, που ασχολούνται με την πρόληψη και τον έλεγχο της ρύπανσης από τα πλοία. Ειδικότερα, ασχολείται με την έγκριση και τροποποίηση των συμβάσεων και άλλων ρυθμίσεων και μέτρων που να διασφαλίζουν την επιβολή τους (π.χ. MARPOL). MARPOL (MARine POLlution): αποτελεί τη Διεθνή Σύμβαση για την Πρόληψη της Ρύπανσης από Πλοία, του 1973, όπως τροποποιήθηκε από το Πρωτόκολλο του 1978 και από το πρωτόκολλο του 1997. Περιλαμβάνει έξι παραρτήματα τεχνικού χαρακτήρα. Παράρτημα VI της MARPOL: προστέθηκε στο σύνολο παραρτημάτων της Διεθνούς Σύμβασης της MARPOL το 1997, με στόχο τη ρύθμιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης από τα πλοία. Περιοχή Ελέγχου Εκπομπών: αποτελεί ειδικά διαμορφωμένη θαλάσσια περιοχή υπό ειδικά υποχρεωτικά μέτρα ορίου για τις εκπομπές από τα πλοία, τα οποία είναι απαραίτητα για την πρόληψη, μείωση και έλεγχο της ρύπανσης του αέρα από οξείδια του αζώτου, οξείδια του θείου και αιωρούμενων σωματιδίων και τις επακόλουθες δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία και το περιβάλλον. Βαρύ Μαζούτ*: κάθε υγρό καύσιμο παράγωγο του πετρελαίου, εξαιρουμένων των καυσίμων πλοίων, το οποίο υπάγεται στον κωδικό ΣΟ 2710 19 51 έως 2710 19 69, ή κάθε παράγωγο του πετρελαίου υγρών καυσίμων, εκτός από το πετρέλαιο εσωτερικής καύσης, το οποίο, λόγω των ορίων απόσταξης του, υπάγεται στην κατηγορία των βαρέων ελαίων που προορίζονται να χρησιμοποιηθούν ως καύσιμα και του οποίου λιγότερο από 65% κατ 'όγκο (συμπεριλαμβανομένων των απωλειών) αποστάζει σε θερμοκρασία 250 C με τη μέθοδο ASTM D86. Εάν η απόσταξη δεν μπορεί να προσδιοριστεί με τη μέθοδο ASTM D86, το πετρελαϊκό προϊόν ομοίως χαρακτηρίζεται ως βαρύ μαζούτ.

Πετρέλαιο Εσωτερικής Καύσης*: ορίζεται ως κάθε υγρό καύσιμο παράγωγο του πετρελαίου, εξαιρουμένων των καυσίμων πλοίων, το οποίο υπάγεται στον κωδικό ΣΟ 2710 19 25, 2710 19 29 ή 2710 19 45 ή 2710 19 49, ή κάθε υγρό καύσιμο παράγωγο του πετρελαίου, εξαιρουμένων των καυσίμων πλοίων, του οποίου λιγότερο από το 65 % κατ' όγκο (συμπεριλαμβανομένων των απωλειών) αποστάζει σε θερμοκρασία 250 C και του οποίου τουλάχιστον 85% κατ' όγκο (συμπεριλαμβανομένων των απωλειών) αποστάζει σε θερμοκρασία 350 C με τη μέθοδο ASTM D86. Καύσιμα Πλοίων*: ορίζεται κάθε υγρό καύσιμο παράγωγο του πετρελαίου που προορίζεται για πλοία ή χρησιμοποιείται επ' αυτών, συμπεριλαμβανομένων των καυσίμων που ορίζονται στο πρότυπο ISO 8217. Ντίζελ Πλοίων*: κάθε καύσιμο πλοίων το ιξώδες ή η πυκνότητα του οποίου εμπίπτουν στο εύρος του ιξώδους ή της πυκνότητας που καθορίζονται για τις ποιότητες DMB και DMC στον πίνακα I του ISO 8217. Πετρέλαιο Εσωτερικής Καύσης Πλοίων*: ως κάθε καύσιμο πλοίων το ιξώδες ή η πυκνότητα του οποίου εμπίπτουν στο εύρος του ιξώδους ή της πυκνότητας που καθορίζονται για τις ποιότητες DMX και DMA στον πίνακα I του ISO 8217. Επιβατηγά Πλοία*: πλοία που μεταφέρουν περισσότερους από 12 επιβάτες ως επιβάτης νοείται οποιοδήποτε άτομο, εκτός από: i) τον πλοίαρχο και τα μέλη του πληρώματος ή άλλα άτομα που απασχολούνται ή έχουν προσληφθεί υπό οποιαδήποτε ιδιότητα στο πλοίο για τις ανάγκες του εν λόγω πλοίου, και ii) παιδιά κάτω του ενός έτους. Τεχνολογία Μείωσης Εκπομπών* 4 : το σύστημα καθαρισμού των καυσαερίων ή κάθε άλλη εξακριβώσιμη και αναγκαστικής εφαρμογής τεχνολογική μέθοδος. 4 Οι ορισμοί που έχουν σημειωθεί με αστερίσκο (*) έχουν ενημερωθεί σύμφωνα με την Οδηγία 2012/33/EΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 21ης Νοεμβρίου 2012 για την τροποποίηση της οδηγίας 1999/32/ΕΚ, όσον αφορά την περιεκτικότητα των καυσίμων πλοίων σε θείο.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο Διεθνής Οργανισμός Ναυσιπλοΐας (ΙΜΟ) αποτελεί εξειδικευμένο οργανισμό των Ηνωμένων Εθνών και είναι επιφορτισμένος με την διατήρηση της ασφάλειας στον τομέα των θαλασσίων μεταφορών, τη προώθηση αποτελεσματικότερης πλοήγησης και την προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος μέσω της πρόληψης της θαλάσσιας ρύπανσης από τα πλοία (Lin, Lin 2006, σελ. 221). Υπεύθυνο όργανο για την εισαγωγή ρυθμίσεων και σχετικών τροποποιήσεων των τεχνικών κανονισμών για τη πρόληψη της ρύπανσης του θαλασσίου και του ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος από τη ναυτιλία που βρίσκονται στις αντιρρυπαντικές συμβάσεις του ΙΜΟ, είναι η Επιτροπή Ρύπανσης Θαλασσίου Περιβάλλοντος (MEPC), υποεπιτροπή του ΙΜΟ (Lin, Lin 2006, σελ. 221). Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, η δημόσια ανησυχία επεκτάθηκε, πέρα από μόλυνση πετρελαιοειδούς φύσεως λόγω ατυχηματικών διαρροών και λειτουργικών εκκενώσεων από τα πλοία, και σε άλλες ουσίες μεταφερόμενες από πλοία (Nauke, Holland 1992, σελ. 76). Για αυτό ακριβώς το λόγο τον Οκτώβριο του 1969 η Συνέλευση του ΙΜΟ υιοθέτησε, πλήρως προσαρμοσμένη στο ρεύμα της εποχής και της αναμενόμενης Συνδιάσκεψης του Ο.Η.Ε για το Ανθρώπινο Περιβάλλον, ψήφισμα για ανάληψη διεθνούς δράσης για την πρόληψη της θαλάσσιας ρύπανσης προερχόμενη από τα πλοία. Το Νοέμβριο του 1973, υιοθετήθηκε η Διεθνής Σύμβαση για την Πρόληψη Ρύπανσης από Πλοία, γνωστή ως MARPOL, η οποία όμως αρχικά δεν δέχτηκε επικρότησης. Επιτακτική έγινε η θέση σε ισχύ της Σύμβασης έπειτα από πετρελαιοκηλίδα δεξαμενόπλοιου στην ευρωπαϊκή ακτογραμμή (Amoco Cadiz) το 1978, όπου νέες αυστηρότερες ρυθμίσεις παρατέθηκαν (Höfer, Mez 2003, σελ. 105). Η Σύμβαση MARPOL τροποποιήθηκε κατά τα έτη 1978 5 και 1997 με αντίστοιχα Πρωτόκολλα, ενώ συνεχίζει να επικαιροποιείται με σχετικές τροποποιήσεις (European Parliament 2012, σελ. 11). Αποτελεί τη βασική σύμβαση περιβαλλοντικής προστασίας από τη μεταφορά πετρελαιοειδών μέσω θάλασσας και περιλαμβάνει διατάξεις για «ατυχηματική και λειτουργική ρύπανση από πετρέλαιο, καθώς επίσης ρύπανση από χημικά προϊόντα, προϊόντα σε συσκευασμένη μορφή, λύματα, απορρίμματα και ατμοσφαιρική ρύπανση» (Blanco Bazán 2003, σελ. 33). Τα Παραρτήματα καλύπτουν συγκεκριμένα προβλήματα. Πιο συγκεκριμένα: o Παράρτημα I, Κανονισμοί για την Αποφυγή Ρύπανσης εκ Πετρελαιοειδών (τέθηκε σε ισχύ στις 2 Οκτωβρίου 1983). 5 Με υιοθέτηση Πρωτοκόλλου, το οποίο ρυθμίζει τεχνικά ζητήματα, πρότυπα εκκένωσης των χρησιμοποιημένων ορυκτέλαιων, των λυμάτων και των αποβλήτων υλικών. 1

o Παράρτημα II, Κανονισμοί για τον Έλεγχο της Ρύπανσης από Επιβλαβείς Υγρές Ουσίες Χύμα (τέθηκε σε ισχύ στις 2 Οκτωβρίου 1983). o Παράρτημα III, Πρόληψη Ρύπανσης από Επικίνδυνες Ουσίες που Μεταφέρονται δια Θαλάσσης σε Συσκευασμένη Μορφή (τέθηκε σε ισχύ στις 1 Ιουλίου 1992). o Παράρτημα IV, Πρόληψη Ρύπανσης από Λύματα των Πλοίων (τέθηκε σε ισχύ στις 27 Σεπτεμβρίου 2003). o Παράρτημα V, Πρόληψη Ρύπανσης από Απορρίμματα των Πλοίων (τέθηκε σε ισχύ στις 31 Δεκεμβρίου 1988). o Παράρτημα VI, Πρόληψη Ρύπανσης του Αέρα από τα Πλοία (τέθηκε σε ισχύ στις 19 Μαΐου 2005). 6 Το Παράρτημα VI υιοθετήθηκε το 1997 και απευθύνει ρυθμίσεις σχετικά με εκπομπές εναέριων ρύπων από πλοία σε παγκόσμιο επίπεδο (Wang, Corbett 2007,σελ. 578), συμπεριλαμβανομένου αρχικά πρότυπα εκπομπών για τα οξείδια του αζώτου (ΝΟ x ) ανάλογα την ισχύ του εκάστοτε κινητήρα ντίζελ (marine diesel engine) και την απαραίτητη εγκατάσταση συστήματος για την εκκαθάριση των καυσαερίων και την μείωση των εκπομπών ΝΟ x. Επίσης, εισάγει όριο για το ποσοστό θείου που περιέχεται στα καύσιμα των πλοίων, με στόχο τη μείωση των εκπομπών οξειδίων του θείου (SO x ) και την απαραίτητη εγκατάσταση συστήματος καθαρισμού των καυσαερίων και άλλων τεχνολογιών για τη ελάττωση των εκπομπών των SO x, αυτή τη φορά, σε ποσοστό της τάξεως των 6.0 g SO x /kwh ή λιγότερο. Τέλος, προωθεί την πρόβλεψη συστημάτων συλλογής ή ελέγχου ατμού για τη μείωση των πτητικών οργανικών ενώσεων (VOCs) (Lin, Lin 2006, σελ. 221). Εκπεμπόμενοι ρύποι από τα πλοία ρυθμίζονται από το παρόν πρωτόκολλο μέσω επιθεωρήσεων των πλοίων και την έκδοση πιστοποιητικών, όπως το Διεθνές Πιστοποιητικό Πρόληψης Ρύπανσης του Αέρα (International Air Pollution Prevention, IAPP) (Lin, Lin 2006, σελ. 220). Η διαδικασία αυτή διευκολύνει κάθε τάξη ενδιαφερόμενων (σχεδιαστές, κατασκευαστές και ιδιοκτήτες πλοίων) προς εξασφάλιση συμμόρφωσης με τα πρότυπα ελέγχου εκπομπών των θαλασσίων κινητήρων diesel (Lin, Lin 2006, σελ. 223). 6 Βλ. σχετικά International Convention for the Prevention of Pollution from Ships (MARPOL), http://www.imo.org/about/conventions/listofconventions/pages/international-convention-for-the- Prevention-of-Pollution-from-Ships-(MARPOL).aspx 2

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΕΚΠΟΜΠΕΣ ΠΛΟΙΩΝ 1.1. Εκπομπές στην ατμόσφαιρα από τη δραστηριότητα των πλοίων Ένα μέρος των εκπομπών από ανθρωπογενείς δραστηριότητες προκαλείται από τη ναυτιλία. Η διεθνής ναυσιπλοΐα είναι υπεύθυνη για το 2,7% των εκπομπών CO 2 παγκοσμίως (870 εκατ. τόνους CO 2 ),για το 2007, ποσοστό ακίνδυνο, ειδικά αν αντιπαρατεθεί με τις εκπομπές από άλλα μέσα μεταφοράς, π.χ. οδικές μεταφορές (ΙΜΟ 2009, σελ. 7). Ωστόσο, βάσει ερευνών, το ποσοστό αυτό, εξαιτίας της δημοτικότητας και της ζήτησης της διεθνούς ναυσιπλοΐας για μεταφορές, θα έχει υπερδιπλασιαστεί μέχρι το 2050 και θα φτάσει σε επίπεδο 150% έως 250%, ελλείψει πολιτικών και ρυθμιστικών μέτρων στο προσεχές μέλλον (Corbett, Chapman 2006, σελ. 841). Από το 1970 έως το 2005 ο όγκος των μετακινούμενων δια θαλάσσης εμπορευμάτων σχεδόν τριπλασιάστηκε (αύξηση της τάξεως του 180%) (Κατσιμπάρδης 2008, σελ. 186) Εικόνα 1 Οι εκπομπές CO 2 από τη ναυτιλία σε σχέση με το παγκόσμιο σύνολο, Πηγή: González-Canlas et al. (2013). Όπου αναπαρίστανται οι εκπομπές CO 2 από τους τομείς των διεθνών αεροπορικών μεταφορών, της διεθνούς ναυσιπλοΐας, της εσωτερικής ναυσιπλοΐας και αλιείας, της παραγωγής ηλεκτρισμού και θέρμανσης, των σιδηροδρομικών μεταφορών, των μεταφορών μέσω οδικού δικτύου, των μεταποιητικών κλάδων και κλάδων κατασκευής, μεταξύ άλλων. 3

Αιτία ενασχόλησης με το εν λόγω ζήτημα των εκπομπών από τη ναυτιλία συνιστά το γεγονός πως αυτές επηρεάζουν τόσο την ποιότητα του αέρα μέσω τη δημιουργία τροποσφαιρικού όζοντος, με επακόλουθα προβλήματα υγείας για τους ανθρώπους, όσο και το κλίμα εν γένει (Eyring et al. 2009, σελ. 1; Tzannatos 2010, σελ. 2195;Wang, Corbett 2007, σελ. 577). Σύμφωνα με έρευνες, οι βασικές ενώσεις που εκπέμπονται στον αέρα, οι οποίες συμβάλλουν σημαντικά στις συνολικές εκπομπές από τον τομέα των μεταφορών και που επηρεάζουν έτσι τη χημική σύνθεση της ατμόσφαιρας, του κλίματος, την ποιότητας του αέρα και την υγεία, είναι επτά. Αυτές είναι: i) το διοξείδιο του άνθρακα (CO 2 ), ii) τα οξείδια του αζώτου (NO x ), iii) τα οξείδια του θείου (SO x ), iv) οι πτητικές οργανικές ενώσεις (VOC), v) το μονοξείδιο του άνθρακα (CO), vi) τα αιωρούμενα σωματίδια (PM) και vii) οι ουσίες που καταστρέφουν τη στιβάδα του όζοντος (Ozone Depleting Substans) (Eyring et al 2009, σελ. 1; Matthias et al. 2010, σελ. 2241; Baumgart, Olsen 2010, σελ. 39 ; DNV 2011, σελ. 5). 1.1.1. Διοξείδιο του Άνθρακα (CO 2 ) Το διοξείδιο του άνθρακα (CO 2 ) είναι ένα άχρωμο, άοσμο αέριο που παράγεται όταν άνθρακας καίγεται σε περίσσεια οξυγόνου. Απελευθερώνεται με φυσικές και μη- φυσικές διαδικασίες. Όσον αφορά τη δραστηριότητα των πλοίων, η κύρια πηγή εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα είναι η καύση ορυκτών καυσίμων στις κύριες μηχανές, τους βοηθητικούς κινητήρες, τους λέβητες και αποτεφρωτήρες (Baumgart, Olsen 2010, σελ. 39 ; DNV 2011, σελ. 5). Oι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από τη ναυτιλία είναι διπλάσιες εκείνων της αεροπορίας και αυξάνονται, σύμφωνα με μελέτες από τον τομέα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας, με ανησυχητικό ρυθμό, που θα έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Παράλληλα, οι εν λόγω εκπομπές CO 2 οδηγούν σε θετική "κατακράτηση ακτινοβολίας" (radiative forcing) και στην υπερθέρμανση του πλανήτη από τη μία και σε ψύξη σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα λόγω της αρνητικής παγκόσμιας μέσης κατακράτησης της ακτινοβολίας (ΙΜΟ 2009, σελ. 7). Να τονιστεί επίσης, πως καθώς οι εκπομπές CO 2 δεν περιλαμβάνονται στις ρυθμίσεις του Πρωτόκολλο του Κιότο, είναι αναγκαία η θέσπιση μέτρων προς έλεγχο και περιορισμό υπό άλλες νομοθετικές και ρυθμιστικές διαδικασίες 7. 7 Βλ. σχετικά CO 2 Output from Shipping twi as much as Airlines, http://www.theguardian.com/environment/2007/mar/03/travelsenvironmentalimpact.transportintheuk 4

1.1.2. Οξείδια του Αζώτου (ΝΟx) Τα οξείδια του αζώτου περιλαμβάνουν το μονοξείδιο του αζώτου (NO), το διοξείδιο του αζώτου (NO 2 ) και άλλα παρεμφερή οξείδια. Οι κύριες πηγές των ανθρωπογενών εκπομπών NOx είναι υψηλής θερμοκρασίας διεργασίες καύσης. Tα ΝΟx διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στο σχηματισμό τροποσφαιρικού όζοντος, αντιδρώντας με τις πτητικές οργανικές ενώσεις (VOC), υπό την επίδραση του ηλιακού φωτός. Εκτός αυτού, τα NOx συμβάλλουν στο σχηματισμό της όξινης βροχής και σε άλλες επιζήμιες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, όπως τον ευτροφισμό. Τέλος, τα εν λόγω οξείδια αποτελούν σοβαρή απειλή και για την υγεία (Baumgart, Olsen 2010, σελ. 39 ; DNV 2011, σελ. 5). 1.1.3. Οξείδια του Θείου (SOx) Βασικό οξείδιο του θείου, αποτελεί το διοξείδιο του θείου (SO 2 ). Οι εκπομπές SOx από τα πλοία προέρχεται από την καύση καυσίμων που περιέχουν θείο. Τα καύσιμα για τις ναυτιλιακές δραστηριότητες έχουν συνήθως υψηλή περιεκτικότητα σε θείο σε σύγκριση με τα καύσιμα που χρησιμοποιούνται στην ξηρά. Μαζί με τα οξείδια του αζώτου, τα οξείδια του θείου συμβάλλουν στη δημιουργία όξινης βροχής και στη μείωση της ποιότητας του αέρα (Baumgart, Olsen 2010, σελ. 40; DNV 2011, σελ. 5). 1.1.4. Πτητικές Οργανικές Ενώσεις (VOCs) Αποτελούν χημικές ενώσεις, οι οποίες συνίστανται από μόρια άνθρακα και περιλαμβάνουν ένα πολύ ευρύ φάσμα μεμονωμένων ουσιών, όπως υδρογονάνθρακες και οξυγονούχες ενώσεις. Οι VOC παράγονται κατά την καύση και τη διεργασία προϊόντων πετρελαίου, φαινόμενο πολύ συχνό στη ναυτιλία. Ο τομέας του πετρελαίου είναι και η πιο σημαντική πηγή εκπομπών πτητικών οργανικών ενώσεων στην Ευρώπη, που οφείλονται από τη φόρτωση του αργού πετρελαίου σε δεξαμενόπλοια. Οι VOC απελευθερώνονται κατά την εισαγωγή υγρού φορτίου στη δεξαμενή αποθήκευσης, κατά τη μεταφορά του φορτίου και κατά την εκφόρτωση. Να σημειωθεί επίσης, πως οι ενώσεις αυτές συμβάλλουν στην υπερθέρμανση του πλανήτη και στο σχηματισμό τροποσφαιρικού όζοντος. (Baumgart, Olsen 2010, σελ. 40) 1.1.5. Μονοξείδιο του Άνθρακα (CO) Ο άνθρακας και το οξυγόνο μπορούν να συνδυαστούν και να σχηματίσουν κατά την ατελή καύση του άνθρακα, δηλαδή όταν υπάρχει μια περιορισμένη παροχή αέρα. Το μονοξείδιο του άνθρακα, επίσης, διαμορφώνεται ως ρύπος, όταν καίγονται τα καύσιμα υδρογονανθράκων (φυσικό αέριο, βενζίνη, πετρέλαιο). Η ποσότητα του CO που παράγεται 5

εξαρτάται από την αποτελεσματικότητα της καύσης 8. Το μονοξείδιο του άνθρακα επιβαρύνει σημαντικά την ανθρώπινη υγεία. 1.1.6. Αιωρούμενα Σωματίδια (PM) Εκπομπή σωματιδίων από τη ναυτιλία προέρχεται από την καύση καυσίμων. Τα οξείδια του Αζώτου και το διοξείδιο του Θείου από εκπομπές πλοίων είναι οι πρόδρομες ουσίες για το σχηματισμό αιωρούμενων σωματιδίων. Σωματίδια που σχετίζονται με τις εκπομπές πλοίων μειώνουν την πραγματική ακτίνα των σταγονιδίων και αυξάνουν τον αριθμό συγκέντρωσης σταγονιδίων και το οπτικό πάχος του στρώματος νεφέλης (stratus) (Tran, Mölders 2012, σελ. 192). Τα εν λόγω σωματίδια είναι ένα πολύπλοκο μείγμα οργανικών και ανόργανων ουσιών, που υπάρχει στην ατμόσφαιρα, σε υγρή και στερεή μορφή, και διακρίνονται σε διάφορες κατηγορίες (PM 10, PM 2.5 ). Οι εκπομπές σωματιδίων είναι κυρίως ένα τοπικό πρόβλημα και θα πρέπει να μειωθούν, όπου αυτές αποτελούν απειλή για την ανθρώπινη υγεία ή το περιβάλλον. Σχετικά με τη ναυτιλία ιδιαίτερη ανησυχία παρουσιάζεται για τα λιμάνια, τα στενά ή άλλες περιοχές όπου τα πλοία ταξιδεύουν κοντά στην παράκτια ζώνη. Σε γενικές γραμμές συναντώνται περιστατικά θνησιμότητας, βήχας και προβλήματα του αναπνευστικού. (Baumgart, Olsen 2010, σελ. 40; DNV 2011, σελ. 5) 1.1.7. Ουσίες που καταστρέφουν τη Στιβάδα του Όζοντος (Ozone Depleting Substans) Οι ουσίες που καταστρέφουν τη στιβάδα στρατοσφαιρικού όζοντος είναι οι χλωροφθοράνθρακες (CFCs), οι υδροχλωροφθοράνθρακες (HCFCs), οι υδροφροράνθρακες (HFCs) και τα αλκυλαλογονίδια (halons). Οι ουσίες αυτές συμβάλλουν στην καταστροφή της στιβάδας του όζοντος και στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Οι συγκεντρώσεις του όζοντος στη στρατόσφαιρα κυμαίνονται φυσικά σε απόκριση με τις μεταβολές στις καιρικές συνθήκες και τα ποσά της ενέργειας που απελευθερώνονται από τον ήλιο. Παρ 'όλα αυτά, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970 έγινε αντιληπτό ότι οι ανθρωπογενείς εκπομπές των CFCs και άλλων χημικών ουσιών που χρησιμοποιούνται σε αερολύματα ψύξης και καθαριστικούς παράγοντες μπορούν να προκαλέσουν σημαντική καταστροφή του όζοντος, με αποτέλεσμα την εισροή υπεριώδους ακτινοβολίας, η οποία είναι υπαίτια για ένα μεγάλο φάσμα προβλημάτων υγείας των ανθρώπων και του περιβάλλοντος. (Baumgart, Olsen 2010, σελ. 40) 8 Βλ. σχετικά Carbon Monoxide, http://www.chm.bris.ac.uk/motm/co/coh.htm 6

1.2. Το Παράρτημα VI (Annex VI) της Σύμβασης MARPOL 73/78, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και οι Περιοχές Ελέγχου Εκπομπών (ECAs) 1.2.1. Παράρτημα VI της Σύμβασης MARPOL 73/78 Το Παράρτημα VI (Κανονισμοί για την Πρόληψη της Ρύπανσης του Αέρα από τα Πλοία), όργανο πολιτικής της κατηγορίας «command-and-control» 9, τέθηκε σε ισχύ στις 19 Μαΐου 2005. Αναθεωρημένο, πολύ αυστηρότερο, όσον αφορά την ενίσχυση των ορίων εκπομπών (Schinas, Stefanakos 2012, σελ. 82), Παράρτημα υιοθετήθηκε τον Οκτώβριο του 2008 από την Απόφαση MEPC 176(58), ενώ τέθηκε πλήρως σε ισχύ την 1 η Ιουλίου 2010. Μέχρι σήμερα το Παράρτημα VI έχει επικυρωθεί από 73 χώρες και αντιπροσωπεύει το 94,12% της παγκόσμιας χωρητικότητας (world tonnage) 10. Τα τεχνικά υποχρεωτικά μέτρα τίθενται σε εφαρμογή από 1 η Ιανουαρίου 2013. Επιβάλουν μείωση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, ενώ απαιτούν Σχέδιο Διαχείρισης Ενεργειακής Απόδοσης Πλοίου (Ship Energy Efficiency Management Plan, SEEMP) και Δείκτη Σχεδιασμού Ενεργειακής Απόδοσης (Energy Efficiency Design Index, EEDI) (Bloor et al. 2013, σελ. 4). Σε αντίθεση με τα προηγούμενα παραρτήματα, που ασχολούνται με ένα ζήτημα, το Παράρτημα VI επιδίδεται σε ανάλυση και μέτρα για πληθώρα θεμάτων με κεντρικό άξονα την ατμοσφαιρική ρύπανση, όπως αναφέρθηκαν παραπάνω (εναέριες εκπομπές που περιλαμβάνουν κυρίως ό, τι αφορά οξείδια Αζώτου και Θείου, καύση, ουσίες που καταστρέφουν τη στιβάδα στρατοσφαιρικού όζοντος, πτητικές οργανικές ουσίες) (González- Canlas et al. 2013, σελ. 611). 1.2.1.1. Προδιαγραφές Εκπομπών Οξειδίων του Αζώτου (NOx) Πιο συγκεκριμένα, ο σχηματισμός NOx κατά τη διαδικασία της καύσης οφείλεται σε υψηλότατες θερμοκρασίες που συναντώνται τόσο στον αέρα καύσης, όσο και στο ίδιο το καύσιμο 11. Για αυτό το λόγο το Παράρτημα VI, όσον αφορά τα οξείδια του αζώτου, περιορίζεται σε ρυθμίσεις για τις μηχανές ντίζελ, οι οποίες έχουν υψηλές μέγιστες θερμοκρασίες καύσης, τουλάχιστον σε σύγκριση με τους λέβητες (boiler), μέσω του ελέγχου 9 Σε αντίθεση με το όργανα πολιτικής της κατηγορίας «market-based». 10 Βλ. Summary of Status of Conventions, http://www.imo.org/about/conventions/statusofconventions/pages/default.aspx 11 Βλ. σχετικά Emission Control Areas: The Guide (Part 1), http://fathomshipping.com/userfiles/files/7f18ab417705566628fa27baee55c804.pdf 7

των καίριων στοιχείων των οξειδίων του αζώτου και τις παραμέτρους λειτουργίας ή με την εγκατάσταση τεχνολογιών μείωσης. Γενικά, θα μπορούσε να ειπωθεί πως ως προς τις εκπομπές NOx, οι σχετικές ρυθμίσεις είναι αρκετά πιο ήπιες (Κατσιμπάρδης 2008, σελ. 189) Ειδικότερα, ο Κανονισμός 13 δεν θεσπίζει ανώτατες τιμές για τις εκπομπές συγκεκριμένου ρύπου αλλά προωθεί την υιοθέτηση σειράς τεχνικών προτύπων, με κριτήριο την ονομαστική ταχύτητα περιστροφής των κινητήρων. Συγκεκριμένα, εφαρμόζεται σε: Κάθε κινητήρα ντίζελ με ισχύ άνω των 130 kw, εγκατεστημένο σε πλοίο, το οποίο κατασκευάστηκε την ή μετά την 1 η Ιανουαρίου 2000. Κάθε μηχανή ντίζελ με ισχύ μεγαλύτερη από 130 kw, η οποία υπόκειται σε μετασκευή ευρείας έκτασης 12 την ή μετά την 1 η Ιανουαρίου 2000. Ο Κανονισμός αυτός δεν εφαρμόζεται σε : Μηχανές ντίζελ έκτακτης ανάγκης (Emergency diesel generator), μηχανές προώθησης σωσίβιων λέμβων και σε οποιαδήποτε συσκευή ή εξοπλισμό που χρησιμοποιείται αποκλειστικά σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης. Κινητήρες ντίζελ εγκατεστημένοι σε πλοίο, που απασχολείται αποκλειστικά σε ταξίδια εντός υδάτων που υπάγονται στην κυριαρχία ή τη δικαιοδοσία του κράτους τη σημαία του οποίου το πλοίο δικαιούται να φέρει, υπό τον όρο όμως ότι η εν λόγω μηχανή υπόκειται σε εναλλακτικό μέσο ελέγχου των οξειδίων του αζώτου. Η λειτουργία κάθε μηχανής ντίζελ, στην οποία εφαρμόζεται αυτός ο Κανονισμός, επιτρέπεται εφόσον οι εκπομπές NOx βρίσκονται κάτω από τα ακόλουθα όρια : 17,0 g/kwh όταν οι στροφές λειτουργίας n είναι μικρότερες από 130 rpm, 45,0 n (-0,2) g/kwh όταν οι στροφές λειτουργίας n είναι μεγαλύτερες ή ίσες από 130 rpm αλλά μικρότερο από 2000 rpm, 9,8 g/kwh όταν οι στροφές λειτουργίας n είναι ίσες ή μεγαλύτερες από 2000 rpm. n = η ονομαστική ταχύτητα της μηχανής (περιστροφές στροφαλοφόρου ανά λεπτό). Η λειτουργία μιας μηχανής ντίζελ επιτρέπεται επίσης όταν λειτουργεί ένα σύστημα καθαρισμού καυσαερίων, εγκεκριμένο σύμφωνα με τον Τεχνικό Κώδικα NOx ή εφαρμόζεται 12 Μετασκευή Ευρείας Έκτασης αποτελεί η διαδικασία κατά την οποία μία μηχανή αντικαθίσταται από μία νέα μηχανή που κατασκευάστηκε μετά την 1η Ιανουαρίου 2000. Οποιαδήποτε σημαντική μετατροπή, όπως ορίζεται στον Τεχνικό Κώδικα για τον Έλεγχο Εκπομπών Οξειδίων του Αζώτου από Ναυτικές Μηχανές Diesel (Τεχνικός Κώδικας NOx 2008), γίνεται στη μηχανή ή η μέγιστη συνεχής απόδοση των στροφών της μηχανής αυξάνεται περισσότερο από 10%. 8

οποιαδήποτε άλλη ισοδύναμη μέθοδος, εγκεκριμένη από την Αρχή (Administration), για τη μείωση των εκπομπών NOx στο πλοίο, με άξονα τα όρια που μόλις αναφέρθηκαν. Το MEPC συμφώνησε με τις τροποποιήσεις που επιβεβαιώνουν την προτεινόμενη δομή τριών επιπέδων (Tiers) για τις υπάρχουσες και τις νέες μηχανές, οι οποίες θα καθόριζαν τα σταδιακά αυστηρότερα όρια εκπομπής οξειδίων του αζώτου. Επίπεδο (Tier) Ημερομηνία κατασκευής πλοίου από ή μετά από Συνολικές σταθμισμένες οριακές τιμές εκπομπών n < 130 n = 130-1999 n 2000 I 1 η Ιανουαρίου 2000 17,0 45.n -0,2 9,8 π.χ. 720rpm- 12,1 II 1 η Ιανουαρίου 2011 14,4 44. n -0,23 7,7 π.χ. 720rpm-9,7 III 1 η Ιανουαρίου 2016 3,4 9.n -0,2 π.χ. 720rpm- 2,4 2,0 Πίνακας 1 Πρότυπα ορίων εκπομπών NOx, βάσει Επιπέδου και ημερομηνίας κατασκευής του πλοίου. Το Επίπεδο I (Tier I), αναφέρεται σε μηχανές που εγκαθίστανται σε πλοία, τα οποία κατασκευάστηκαν την ή μετά την 1 η Ιανουαρίου 2000, και σε όρια που ανέρχονται σε: 17,0 g/kwh όταν οι στροφές λειτουργίας n είναι μικρότερες από 130 rpm, 45,0 n (-0,2) g/kwh όταν οι στροφές λειτουργίας n είναι μεγαλύτερες ή ίσες από 130 αλλά μικρότερο από 2000 rpm, 9,8 g/kwh όταν οι στροφές λειτουργίας n είναι ίσες ή μεγαλύτερες από 2000 rpm. Το Επίπεδο II (Tier II), αναφέρεται σε μηχανές που εγκαθίστανται σε πλοία, τα οποία κατασκευάστηκαν την ή μετά την 1η Ιανουαρίου 2011, και σε όρια που ανέρχονται σε: 14,4 g/kwh όταν οι στροφές λειτουργίας n είναι μικρότερες από 130 rpm, 44,0 n (-0,23) g/kwh όταν οι στροφές λειτουργίας n είναι μεγαλύτερες ή ίσες από 130 αλλά μικρότερο από 2000 rpm, 7,7 g/kwh όταν οι στροφές λειτουργίας n είναι ίσες ή μεγαλύτερες από 2000 rpm. Το Επίπεδο III (Tier III), αναφέρεται σε μηχανές που εγκαθίστανται σε πλοία, τα οποία κατασκευάστηκαν την ή μετά την 1η Ιανουαρίου 2011, και σε όρια που ανέρχονται σε: 3,4 g/kwh όταν οι στροφές λειτουργίας n είναι μικρότερες από 130 rpm, 9,0 n (-0,2) g/kwh όταν οι στροφές λειτουργίας n είναι μεγαλύτερες ή ίσες από 130 αλλά μικρότερο από 2000 rpm, 2,0 g/kwh όταν οι στροφές λειτουργίας n είναι ίσες ή μεγαλύτερες από 2000 rpm. 9

Γράφημα 1 Σχηματική αναπαράσταση της μείωσης των Οξειδίων του Αζώτου (NOx) βάσει μέτρων πολιτικής, Πηγή: González-Canlas et al. (2013). Αναπαράσταση της συνεχούς μείωσης των εκπομπών των Οξειδίων του Αζώτου αρχικά μέσω του Επιπέδου I (Tier I), έπειτα του Επιπέδου II (Tier II) και του παγκοσμίου ορίου και τέλος του Επιπέδου III (Tier III) και των Περιοχών Ελέγχου Εκπομπών των Οξειδίων του Αζώτου. Ο έλεγχος των εκπομπών NOx από μηχανές τύπου ντίζελ επιτυγχάνεται τόσο μέσα από την έρευνα και τις απαιτήσεις πιστοποίησης για την έκδοση του Διεθνούς Πιστοποιητικού Πρόληψης Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης από τις Μηχανές (Engine International Air Pollution Prevention Certificate, EIAPP), όσο και από την απαραίτητη επίδειξη συμμόρφωσης με τις απαιτήσεις των Κανονισμών 13.8 και 5.3.2, που εκρέουν από τον Τεχνικό Κώδικα ΝΟx του 2008 13 (González-Canlas et al. 2013, σελ. 613). 13 Βλ. σχετικά MEPC.177(58), Amendments to the Technical Code on Control of Emission of Nitrogen Oxides from Marine Diesel Engines (NOx Technical Code 2008). 10

Γράφημα 2 Μειώσεις εκπομπών Οξειδίων του Αζώτου που έχουν επιτευχθεί από τον Κανονισμό 13, Πηγή: ΙΜΟ (2009). Αναπαράσταση της μείωσης των εκπομπών των οξειδίων του αζώτου, που επετεύχθη από τον Κανονισμό 13, όσον αφορά τη διεθνή ναυσιπλοΐα, το σύνολο της ναυσιπλοΐας και το ποσοστιαίο σύνολο των εκπομπών Οξειδίων του Αζώτου. Πίνακας 2 Μειώσεις εκπομπών Οξειδίων του Αζώτου (χιλιάδες τόνοι) που έχουν επιτευχθεί από τον Κανονισμό 13, Πηγή: ΙΜΟ (2009). Παρουσίαση της μείωσης των εκπομπών των οξειδίων του αζώτου, που επετεύχθη από τον Κανονισμό 13, όσον αφορά τη διεθνή ναυσιπλοΐα, το σύνολο της ναυσιπλοΐας και το ποσοστιαίο σύνολο των εκπομπών Οξειδίων του Αζώτου για τα έτη 2000 έως 2007. 1.2.1.2. Προδιαγραφές Εκπομπών Οξειδίων του Θείου (SOx) Αντίθετα, οι εκπομπές των οξειδίων του θείου, ως εκ τούτου και των αιωρούμενων σωματιδίων, δεν έχουν σχέση με τη διαδικασία καύσης και ως εκ τούτου με τον τύπο μηχανής, αλλά είναι άμεσης σύνδεσης και συνάρτησης με τα καύσιμα και της περιεκτικότητας αυτών σε θείο. Το θείο συναντάται, σε μεγαλύτερο ή σε μικρότερο βαθμό, σε όλα τα είδη πετρελαίου. Κατά συνέπεια, ο έλεγχος από το Παράρτημα περιορίζεται συγκριτικά με τα όλα τα χρησιμοποιούμενα πετρέλαια καύσης επί του πλοίου, μέσω διαδοχικών μειώσεων του μέγιστου ορίου περιεχόμενου θείου στα καύσιμα, δίνοντας κατ 11

αυτόν τον τρόπο τον απαραίτητο χρόνο προσαρμογής στον τομέα της βιομηχανίας και της ναυπηγικής. Συγκεκριμένα ορίζει πως όλα τα πλοία με βάρος από 400 gt και περισσότερο, οφείλουν να μην ξεπεράσουν το, ήπιο κατά πολλούς (ΙΜΟ 2009, σελ. 57), όριο της τάξεως των 3,5% m/m (κατά μάζα) περιεκτικότητας σε θείο στα καύσιμα 14 και να συμμορφώνονται με τα μέτρα των Κανονισμών υπ αριθμό 14 (SOx και PM) και 18 (Ποιότητα Καυσίμων Πετρελαίου). Παράλληλα, αυστηρότερες απαιτήσεις ισχύουν για τα πλοία που πλέουν σε Περιοχές Ελέγχου Εκπομπών του Θείου (SECAs). Τα υπόψη πλοία δεσμεύονται για χρήση καυσίμων χαμηλής περιεκτικότητας σε θείο (να μην ξεπερνά το 1,0% m/m 15 ) ή για χρήση τεχνολογιών με ισοδύναμες επιδράσεις 16 για τον έλεγχο του θείου, για παράδειγμα σύστημα καθαρισμού καυσαερίων (exhaust gas scrubbing system). Η περιεκτικότητα θείου στα καύσιμα πλοίων παρακολουθείται από το Πρόγραμμα Ελέγχου Θείου (Sulphur Monitoring Programme) του ΙΜΟ 17, το οποίο εντέλλεται από το Παράρτημα VI (ΙΜΟ 2009, σελ. 56). Εξωτερικά Περιοχής Ελέγχου Εκπομπών Εσωτερικά Περιοχής Ελέγχου Εκπομπών για περιορισμό εκπομπών SOx και PM για περιορισμό εκπομπών SOx και PM 4,50% m/m πριν την 1 η Ιανουαρίου 2012 1,50% m/m πριν την 1 η Ιουλίου 2010 3,50% m/m από την 1 η Ιανουαρίου 2012 και μετά 1,00% m/m από την 1 η Ιουλίου 2010 και μετά 0,50% m/m από την 1 η Ιανουαρίου 2020 και μετά 0,10% m/m από την 1 η Ιανουαρίου 2015 και μετά Πίνακας 3 Επιτρεπόμενα όρια περιεκτικότητας σε θείο των καυσίμων, εξωτερικά και εσωτερικά Περιοχής Ελέγχου Εκπομπών. Μέχρι τώρα, όπως θα αναλυθεί εκτενέστερα παρακάτω, ως Περιοχές Ελέγχου Εκπομπών των SOx έχουν οριστεί η Βαλτική Θάλασσα, η Βόρειος Θάλασσα και το Στενό 14 Η σταδιακή μείωση περιεκτικότητας σε θείο κατανέμεται ως εξής: α) 4,50% m/m πριν την 1 η Ιαν. 2012, β) 3,50% m/m από και μετά την 1 η Ιαν. 2012, γ) 0,50% m/m από και μετά την 1 η Ιαν. 2020 (υπό τον όρο ότι θα έχει ολοκληρωθεί μελέτη το αργότερο έως το 2018). 15 Η σταδιακή μείωση περιεκτικότητας σε θείο κατανέμεται ως εξής: α) 1,50% m/m πριν την 1 η Ιουλ. 2010, β) 1,00% m/m από και μετά την 1 η Ιουλ. 2010, γ) 0,10% m/m από και μετά την 1 η Ιουλ. 2015. 16 Βλ. σχετικά MEPC. 58(23), Regulation 4- Equivalents, 1, The Administration of a Party may allow any fitting, material, applian or apparatus to be fitted in a ship or other produres, alternative fuel oils, or complian methods used as an alternative to that required by this Annex if such fitting, material, applian or apparatus or other produres, alternative fuel oils, or complian methods are at least as effective in terms of emissions reductions as that required by this Annex, including any of the standards set forth in regulations 13 and 14. 17 Βλ. σχετικά Resolution MEPC.82(43), adopted on 1 July 1999, Guidelines for Monitoring the Worldwide Average Sulphur Content of Residual Fuel Oils Supplied for Use on Board Ships. 12

της Μάγχης. Βάσει του Κανονισμού, για την είσοδο του πλοίου σε περιοχή ελέγχου εκπομπών SΟx, θα πρέπει να καταγράφονται όλα τα απαραίτητα στοιχεία που αφορούν πρώτον, τον όγκο του καυσίμου πετρελαίου χαμηλής περιεκτικότητας σε θείο σε κάθε δεξαμενή και δεύτερον, την ημερομηνία, την ώρα και τη θέση του πλοίου, όταν ολοκληρώνεται η λειτουργία εναλλαγής του καυσίμου πριν την είσοδο στην Περιοχή Ελέγχου 18. Για την ολοκληρωμένη προστασία των ευαίσθητων προαναφερομένων περιοχών θα πρέπει να πληρείται μία από τις παρακάτω προϋποθέσεις: α) η περιεκτικότητα του θείου στο καύσιμο πετρέλαιο δεν υπερβαίνει το 1,5% m/m ή β) ύπαρξη συστήματος καθαρισμού καυσαερίων στη μηχανή του πλοίου, συμπεριλαμβανομένων των κύριων ή βοηθητικών μηχανών πρόωσης, για τη μείωση των εκπομπών Sox, σύμφωνα με τον Κανονισμό 4.1 ή γ) εφαρμογή οποιασδήποτε άλλου, εγκεκριμένου από την Αρχή, τεχνολογικού μέσου ισοδύναμης αποτελεσματικότητας για τον περιορισμό των εκπομπών SOx, σύμφωνα με τον Κανονισμό 4.1. Για τον έλεγχο συμμόρφωσης με τις απαιτήσεις του Κανονισμού αυτού, σε ότι αφορά την περιεκτικότητα σε θείο του καυσίμου πετρελαίου (είτε S 4,5% κ.β., είτε S 1,5% κ.β. σε Περιοχές Ελέγχου Εκπομπών SOx), αυτή θα αναφέρεται στο δελτίο παράδοσης του καυσίμου (bunker delivery note), με ευθύνη του προμηθευτή. Το 2008 είναι η χρονιά που λαμβάνεται υπόψη ως έτος βάσης για εκτιμήσεις εκπομπών και αποτελεσμάτων από τη μείωση των ορίων περιεκτικότητας SOx στα καύσιμα. Τα αποτελέσματα των μετρήσεων παρουσιάζονται παρακάτω. Πίνακας 4 Κατ εκτίμηση εκπομπές των Οξειδίων του Θείου (SOx), Πηγή: IMO (2009). Παρουσίαση των κατ εκτίμηση εκπομπών Οξειδίων του Θείου τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο, όσο και σε επίπεδο Περιοχών Ελέγχου Εκπομπών του Θείου, καταγράφοντας υποθετική αρχική τιμή, υποθετική μείωση μέσω των διατάξεων του Παραρτήματος VI της Σύμβασης MARPOL 73/78 και τέλος πραγματική μείωση. 18 Βλ. σχετικά MEPC. 176 (58), Regulation 14, 6. 13

Γραφήματα 3 & 4 Εκτίμηση των μειώσεων εκπομπών των Οξειδίων του Θείου (SOx) (εκατομμύρια τόνοι) για το έτος 2008, Πηγή: ΙΜΟ (2009). Παρουσίαση των κατ εκτίμηση εκπομπών Οξειδίων του Θείου τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο, όσο και σε επίπεδο Περιοχών Ελέγχου Εκπομπών του Θείου, καταγράφοντας υποθετική αρχική τιμή και υποθετική μείωση μέσω των διατάξεων του Παραρτήματος VI της Σύμβασης MARPOL 73/78. 1.2.1.3. Πτητικές Οργανικές Ενώσεις (VOCs) Ταυτόχρονα, ανάμεσα στις απαιτήσεις του Παραρτήματος για την πρόληψη ρύπανσης του αέρα από τα πλοία 19, αναφέρονται τα ληπτέα μέτρα σε λιμάνια και τερματικούς σταθμούς για την υποδοχή δεξαμενοπλοίων για τον έλεγχο εκπομπών πτητικών οργανικών ενώσεων (VOCs). Ο Κανονισμός 15 ασχολείται με το πώς λιμάνια και τερματικοί σταθμοί που βρίσκονται κάτω από τη δικαιοδοσία των συμβαλλομένων μερών του Παραρτήματος, θα πρέπει να ρυθμίσουν τις εκπομπές πτητικών οργανικών ενώσεων από τη φόρτωση δεξαμενόπλοιων και να γνωστοποιήσουν τη δραστηριότητά τους στον ΙΜΟ (IMO 2009, σελ. 58). Συγκεκριμένα, το Μέρος στο Πρωτόκολλο του 1997 θα πρέπει να διασφαλίζει ότι, στα λιμάνια και στους τερματικούς σταθμούς στους οποίους ισχύουν ειδικά μέτρα για εκπομπές VOCs, διατίθενται ασφαλή συστήματα ελέγχου των ατμών συγκεκριμένων πτητικών φορτίων. Τα συστήματα αυτά πρέπει να είναι εγκεκριμένου τύπου και σύμφωνα με την πρότυπη προδιαγραφή για συστήματα ελέγχου εκπομπών ατμών, όπως αναφέρεται στην Απόφαση MSC/Circ.585 20. Επίσης, κάθε δεξαμενόπλοιο που μεταφέρει αργό πετρέλαιο, οφείλει να διαθέτει και να εφαρμόζει επί του σκάφους Σχέδιο Διαχείρισης Πτητικών Οργανικών Ενώσεων (VOC Management Plan) εγκεκριμένο από την Αρχή, το οποίο: 19 Βλ. σχετικά MEPC. 176 (58), Regulation 15. 20 Βλ. σχετικά MSC/Circ.585, Standards for vapour emission control systems. 14

1. Παρέχει γραπτώς τις διαδικασίες που ακολουθούνται για την ελαχιστοποίηση των εκπομπών πτητικών οργανικών ενώσεων κατά τη διάρκεια της φόρτωσης, του πλου και της εκφόρτωσης του φορτίου 2. Λαμβάνει υπόψη την πρόσθετη παραγωγή πτητικών οργανικών ενώσεων από την πλύση αργού πετρελαίου 3. Προσδιορίζει υπεύθυνο, επί της εφαρμογής του σχεδίου, πρόσωπο, και 4. Για πλοία που εκτελούν διεθνείς πλόες, περιλαμβάνει αντίτυπο του σχεδίου στη γλώσσα εργασίας του πλοιάρχου και των αξιωματικών και, εάν η γλώσσα εργασίας του πλοιάρχου και των αξιωματικών δεν είναι η αγγλική, η γαλλική ή η ισπανική, περιλαμβάνει μετάφραση σε μία από τις γλώσσες αυτές 21. Σημειώνεται, ότι για τα υγραεριοφόρα δεξαμενόπλοια ο Κανονισμός θα εφαρμόζεται μόνον όταν ο τύπος φόρτωσης και τα συστήματα εγκλωβισμού επιτρέπουν την κατακράτηση μη μεθανιούχων ατμών VOCs πάνω στο πλοίο ή την ασφαλή επιστροφή τους στην ξηρά 22. Να τονιστεί σε αυτό το σημείο, πως οι απαιτήσεις των Συμβάσεων του ΙΜΟ και εν συνεχεία και της MARPOL, τίθενται σε εφαρμογή μέσω της εθνικής νομοθεσίας των κρατών μελών του ΙΜΟ, τα οποία έχουν υπογράψει τη συγκεκριμένη σύμβαση κάθε φορά. Οι απαιτήσεις αυτές ισχύουν τόσο για τα πλοία με σημαία του εν λόγω κράτους (Flag State), όσο και σε πλοία άλλων κρατών, ανεξάρτητα από το ενδεχόμενο καθεστώτος υπογραφής, όταν πλέουν στο ύδατα υπό τη δικαιοδοσία του υπογράφοντος κράτους (Signatory State). Σε γενικές γραμμές, το Παράρτημα VI, αν και σημαντική απόπειρα για τον έλεγχο και ως εκ τούτου τη σταδιακή μείωση των εκπομπών ρύπων από τον τομέα της ναυτιλίας, συνεχίζει να είναι μια χρονικά καθυστερημένη και ρυθμιστικά αδύναμη απόπειρα. To Παράρτημα βρίθει ρυθμιστικών ελλείψεων για τη μείωση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και αιρούμενων σωματιδίων. Ενώ, οι ρυθμίσεις για τις Πτητικές Οργανικές Ενώσεις και τα Οξείδια του Αζώτου δεν χαρακτηρίζονται από την αναγκαία αυστηρότητα. Τις παραπάνω καταθέσεις έχει αποδεχτεί και ο ίδιος ο ΙΜΟ το 2005 κατά τη 53 η Σύνοδο της MEPC 23. 21 Βλ. σχετικά MEPC. 176 (58), Regulation 15, 6. 22 Βλ. σχετικά MEPC. 176 (58), Regulation 15, 7, όπως αρχικά αναφέρεται στο Resolution MSC. 30(61), International Code for the Construction and Equipment of Ships Carrying Liquefied Gases in Bulk, chapter 5. 23 Βλ. σχετικά Review of the regulations to prevent air pollution from ships, http://www.imo.org/blast/mainframe.asp?topic_id=1484 15