ΓΕΝΙΚΟ ΠΡΟΞΕΝΕΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ στον Άγιο Παύλο Βραζιλίας ΓΡΑΦΕΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ. Ετήσια Έκθεση

ΓΕΝΙΚΟ ΠΡΟΞΕΝΕΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ στον Άγιο Παύλο Βραζιλίας ΓΡΑΦΕΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ Ετήσια Έκθεση για την οικονομία της Βραζιλίας και τις οικονομικές και εμπορικές σχέσεις Ελλάδας Βραζιλίας το 2012 Απρίλιος 2013 Συντάκτρια: Γεωργία Βελέντζα Γραμματέας ΟΕΥ B Avenida Paulista 2073, Conj. Nacional, Horsa II, 23º andar - conj. 2303 CEP. 01311-940 São Paulo SP Τηλ.: +55 11 32831231, 32510675 Fax: +55 11 32621096 e-mail: ecocom-spa@mfa.gr, www.agora.mfa.gr/br119

Πίνακας περιεχομένων 1. Η Βραζιλία με μια ματιά... 1 2. Η Οικονομία της Βραζιλίας...3 2.1. Η πορεία της οικονομίας το 2012...3 2.2. Προοπτική για το 2013...7 2.3. Οικονομία πολιτειών...8 3. Επιστήμη τεχνολογία, κλιματική αλλαγή...11 4. Σχέση Βραζιλίας με οικονομικές ενώσεις, ομάδες χωρών και διεθνείς οργανισμούς...13 4.1. BRICS...13 4.2. MERCOSUR...14 4.3. G20... 15 4.4. Διεθνές Νομισματικό Ταμείο... 15 5. Οικονομικές και εμπορικές σχέσεις Ελλάδας Βραζιλίας...16 5.1. Εμπόριο αγαθών...16 5.2. Εμπόριο υπηρεσιών... 20 5.3. Επενδύσεις...22 5.4. Συμπεράσματα και τελικές παρατηρήσεις...22 6. Παράρτημα...24 6.1. Αναλυτικά στατιστικά στοιχεία διμερούς εμπορίου Ελλάδας Βραζιλίας...24 6.2. Αναλυτικά στατιστικά στοιχεία εισαγωγών / πληρωμών Βραζιλίας...31 6.3. Βασικά εμπόδια στο εμπόριο με τη Βραζιλία...36 6.4. Διμερές θεσμικό πλαίσιο...37 Κατάλογος πινάκων Πίνακας 1: Βασικά στοιχεία για τη Βραζιλία... 1 Πίνακας 2: Κύρια μεγέθη της βραζιλιανής οικονομίας...2 Πίνακας 3: Οικονομία βραζιλιανών πολιτειών, 2010...9 Πίνακας 4: Οι μεγαλύτερες κατηγορίες ελληνικών προϊόντων που εξάγονται στη Βραζιλία (ευρώ)... 17 Πίνακας 5: Αξία εξαγωγών ελληνικών προϊόντων στη Βραζιλία επιλογή από τις μεγαλύτερες κατηγορίες (ευρώ)...18 Πίνακας 6: Αξία εισαγωγών βραζιλιανών προϊόντων στην Ελλάδα επιλογή από τις μεγαλύτερες κατηγορίες (ευρώ)...19 Πίνακας 7: Εισπράξεις Ελλάδας από τη Βραζιλία (δολάρια ΗΠΑ)...21 Πίνακας 8: Πληρωμές Βραζιλίας στον κόσμο και στην Ελλάδα, 2011 (εκ. δολάρια ΗΠΑ)...21 Πίνακας 9: Ελληνικές εξαγωγές στη Βραζιλία (σε ευρώ)...24 Πίνακας 10: Ελληνικές εισαγωγές από τη Βραζιλία, 2012 (σε ευρώ)...27 Πίνακας 11: Εισαγωγές της Βραζιλίας από τον κόσμο, 2012 (σε εκ. δολάρια ΗΠΑ)...31 Πίνακας 12: Πληρωμές της Βραζιλίας στον κόσμο, 2011 (σε εκ. δολάρια ΗΠΑ)...36

Κατάλογος γραφημάτων Γράφημα 1: ΑΕΠ Βραζιλίας, % μεταβολής...3 Γράφημα 2: Κατά κεφαλήν ΑΕΠ Βραζιλίας (σε χιλ. ρεάις)...3 Γράφημα 3: Σύνθεση ΑΕΠ Βραζιλίας, 2012...4 Γράφημα 4: Εξέλιξη πληθωρισμού Βραζιλίας...5 Γράφημα 5: Εμπορικό ισοζύγιο Βραζιλίας (σε δισ. δολάρια ΗΠΑ)...6 Γράφημα 6: Συνεισφορά πολιτειών στο ΑΕΠ της Βραζιλίας, 2010...8 Γράφημα 7: Εμπορικό Ισοζύγιο Ελλάδας Βραζιλίας (σε εκ. ευρώ)...16 Γράφημα 8: Διάρθρωση ελληνικών εξαγωγών στη Βραζιλία, 2012...19 Γράφημα 9: Ισοζύγιο υπηρεσιών Ελλάδας Βραζιλίας (εκ. δολάρια ΗΠΑ)... 20

1. Η Βραζιλία με μια ματιά Πηγή: www.portalbrasil.net Πίνακας 1: Βασικά στοιχεία για τη Βραζιλία Πολίτευμα Αρχηγός κράτους και κυβέρνησης Πρωτεύουσα Γλώσσα Προεδρική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία Πρόεδρος Dilma ROUSSEFF (Partido dos Trabalhadores, θητεία Ιαν. 2011 - Δεκ. 2014) Μπραζίλια Πορτογαλική 26 πολιτείες και μία ομοσπονδιακή περιοχή, όπου βρίσκεται η πρωτεύουσα. Βόρειες πολιτείες συντομογραφία: Acre AC, Amapá AP, Amazonas AM, Pará PA, Rondônia RO, Roraima RR, Tocantins TO Βορειοανατολικές πολιτείες: Alagoas AL, Bahia BA, Ceará CE, Maranhão MA, Paraíba PB, Pernambuco PE, Piauí PI, Rio Grande do Norte RN, Sergipe SE Διοικητική διαίρεση Νοτιοανατολικές πολιτείες: Espírito Santo ES, Minas Gerais MG, Rio de Janeiro RJ, São Paulo SP Νότιες πολιτείες: Paraná PR, Santa Catarina SC, Rio Grande do Sul RS Κεντροδυτικές πολιτείες: Goiás GO, Mato Grosso MT, Mato Grosso do Sul MS Ομοσπονδιακή περιοχή: Distrito Federal DF Πληθυσμός 193,95 εκ. (εκτίμηση 2012) Νόμισμα Real, πληθυντικός Reais. Σύμβολο R$, κωδικός BRL 1

Ονομαστικό ΑΕΠ Σύνθεση ΑΕΠ Πίνακας 2: Κύρια μεγέθη της βραζιλιανής οικονομίας 2010 2011 2012 R$ 3,770 τρισ. (1,617 τρισ. ευρώ) Πρωτογενής τομέας: 5,3% Δευτερογενής τομέας: 28% Τριτογενής τομέας: 66,7% R$ 4,143 τρισ. (1,78 τρισ. ευρώ) Πρωτογενής τομέας: 5,5% Δευτερογενής τομέας: 27,5% Τριτογενής τομέας: 67% Μεταβολή ΑΕΠ 7,53% 2,73% 0,9% Κατά κεφαλήν ΑΕΠ R$ 19.510 R$ 21.250 R$ 22.402 Επενδύσεις μεταβολή 21,33% 4,72% -4% Βιομηχανική παραγωγή μεταβολή Όγκος λιανικών πωλήσεων μεταβολή 10,47% 0,36% -2,68% 10,88% 6,65% 8,44% Ανεργία 6,74% 5,98% 5,5% Δείκτης τιμών καταναλωτή 5,91 6,50 5,84 Εισαγωγές Εξαγωγές Εμπορικό ισοζύγιο Ελλάδας Βραζιλίας Ισοζύγιο υπηρεσιών Ελλάδας Βραζιλίας 181,76 δισ. δολάρια ΗΠΑ 201,9 δισ. δολάρια ΗΠΑ -192,3 εκ. ευρώ 226,23 δισ. δολάρια ΗΠΑ (μεταβολή 24,5%) 256,04 δισ. δολάρια ΗΠΑ (μεταβολή 26,8%) -104,9 εκ. ευρώ (μεταβολή -45,4%) 125,9 εκ. δολάρια ΗΠΑ 236,3 εκ. δολάρια ΗΠΑ μ/δ R$ 4,403 τρισ. (1,755 τρισ. ευρώ) Πρωτογενής τομέας: 5,2% Δευτερογενής τομέας: 26,3% Τριτογενής τομέας: 68,5% 223,158 δισ. δολάρια ΗΠΑ (μεταβολή -1,3%) 242,579 δισ. δολάρια ΗΠΑ (μεταβολή -5,3%) -29,7 εκ. ευρώ (μεταβολή -71,7%) 2

2. Η Οικονομία της Βραζιλίας 2.1. Η πορεία της οικονομίας το 2012 Γράφημα 1: ΑΕΠ Βραζιλίας, % μεταβολής 1 Χαμηλότερη των προσδοκιών κρίθηκε από την κυβέρνηση, και αναμενόμενη από αγορά και 7,5 αναλυτές, η επίδοση της 6,1 βραζιλιανής οικονομίας το 2012. 5,7 5,2 Μετά το εντυπωσιακό 7,5% του 4,3 4,0 2010, ακολούθησε μια χρονιά πιο 2,7 3,2 συγκρατημένης πορείας, στο 2,7%, 2,7-0,3 0,9 ενώ το 2012 η ανάπτυξη 1,3 1,1 περιορίστηκε περαιτέρω στο 0,9%. Η ονομαστική αξία του ΑΕΠ 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 σε τρέχουσες τιμές ανήλθε σε 4,403 τρισ. ρεάις (1,755 τρισ. ευρώ), που την κατατάσσει έβδομη στην παγκόσμια οικονομική κατάταξη, μια θέση χαμηλότερα σε σχέση με πέρσι. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, στα 22.402 ρεάις (8.931 ευρώ), παρέμεινε σχεδόν αμετάβλητο σε σχέση με το 2011. Γράφημα 2: Κατά κεφαλήν ΑΕΠ Βραζιλίας (σε χιλ. ρεάις) Από την πλευρά της ζήτησης, κατανάλωση νοικοκυριών και 22,4 κράτους στήριξαν την ανάπτυξη εμφανίζοντας αύξηση 3,1% και 19,5 21,3 3,2%, αντίστοιχα. Οι εξαγωγές (σε 14,2 ρεάις) αυξήθηκαν κατά 0,5%, οι 11,7 12,8 εισαγωγές κατά 0,2%, ενώ 9,5 10,7 σημαντική ήταν η υποχώρηση των 8,4 6,9 7,5 16,0 16,9 επενδύσεων κατά 4%. Η συνεισφορά των επενδύσεων στη διαμόρφωση του ΑΕΠ μειώθηκε εκ νέου σε 18,1%, μετά το 19,3% του 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2011 και το 19,5% του 2010, ενώ η κατανάλωση των νοικοκυριών, αντιπροσωπεύει πλέον το 61% του ΑΕΠ. Η επίδοση του 2012 ήταν χαμηλότερη των προσδοκιών, δεδομένου ότι η κυβέρνηση είχε προχωρήσει σε επιθετικές πολιτικές για την τόνωση της οικονομίας, σε δύο επίπεδα. Αφενός, σε αυτό της κατανάλωσης με τη μείωση του βασικού επιτοκίου στο χαμηλότερο επίπεδο στην πρόσφατη ιστορία της χώρας (7,25%), την υποχρέωση των εμπορικών τραπεζών σε χαμηλότερα περιθώρια κέρδους, την επιτάχυνση της επιστροφής φόρου εισοδήματος, τη μείωση φόρων για αγορά λευκών οικιακών συσκευών και 1 Πηγές για όλα τα Γραφήματα της ενότητας είναι η Κεντρική Τράπεζα της Βραζιλίας, το Υπουργείο Οικονομικών και το Υπουργείο Ανάπτυξης, Βιομηχανίας και Εξωτερικού Εμπορίου 3

αυτοκινήτων, κα. Παρά την έκθεση του 62,5% των νοικοκυριών σε δανεισμό και τις προειδοποιήσεις της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών, τον Ιούνιο 2012, ότι η πιστωτική επέκταση της Βραζιλίας, η πέμπτη μεγαλύτερη στον κόσμο τα τελευταία τρία χρόνια, δεν είναι πλέον βιώσιμη, τα μέτρα τόνωσης της ιδιωτικής κατανάλωσης αποδείχθηκαν αποτελεσματικά, με την κατανάλωση των νοικοκυριών να αναδεικνύεται σε βασικό πυλώνα της ανάπτυξης της χώρας. Η δεύτερη κατεύθυνση στην οποία κινήθηκε η κυβέρνηση, αφορούσε την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της εγχώριας βιομηχανίας, από την οποία ανέμενε αντίστοιχα αύξηση επενδύσεων. Φορολογικές ελαφρύνσεις για τη βιομηχανία και τις κατασκευές, συνέχιση της πολιτικής προτίμησης εγχώριων προϊόντων στις κρατικές προμήθειες, «επείγουσες» κρατικές προμήθειες στο πλαίσιο του προγράμματος κρατικών επενδύσεων PAC2, και η εξαγγελία, στο τέλος του 2012, πλήθους έργων εκσυγχρονισμού των υποδομών μεταφορών της χώρας, μέσω συμβάσεων παραχώρησης αεροδρομίων, λιμανιών, αυτοκινητόδρομων και σιδηρόδρομων, είναι μερικά από τα μέτρα που εφαρμόσθηκαν σε αυτή την κατεύθυνση. Παράλληλα, εξασφαλίσθηκε φθηνότερος δανεισμός τόσο μέσω της Κρατικής Τράπεζας Επενδύσεων (BNDES), όσο και μέσω των εμπορικών τραπεζών λόγω της μείωσης του βασικού επιτοκίου, ενώ με παρεμβάσεις στην αγορά συναλλάγματος, το ρεάλ υποτιμήθηκε κατά περίπου 25% σε σχέση με το δολάριο ΗΠΑ από τη ισοτιμία που είχε στα μέσα του 2011. Φαίνεται ωστόσο, πως ούτε οι φοροαπαλλαγές σχεδόν 50 δισ. ρεάις, ούτε τα ιστορικά χαμηλά επιτόκια, ούτε η πιστωτική επέκταση, απέδωσαν τα αναμενόμενα στην πραγματοποίηση νέων επενδύσεων. Και αυτό, γιατί όπως τονίζουν αναλυτές, εξέλειπε ένα βασικό συστατικό που θα έκανε τους επιχειρηματίες να επενδύσουν: η εμπιστοσύνη, σε σχέση τόσο με τις διεθνείς οικονομικές εξελίξεις, όσο και με το εγχώριο επιχειρηματικό περιβάλλον. Υποστηρίζεται ότι, χωρίς παράλληλες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, π.χ. για τον εξορθολογισμό του φορολογικού συστήματος και τον περιορισμό της γραφειοκρατίας, χωρίς τη δημιουργία υποδομών για τη μείωση του κόστους μεταφοράς των προϊόντων, και χωρίς σταθερότητα, σαφήνεια και διαφάνεια στο ρυθμιστικό πλαίσιο του επιχειρείν, κανένα κίνητρο δε θα είναι ικανό να κινητοποιήσει και να πείσει τους βραζιλιανούς επιχειρηματίες να επενδύσουν, ανεξάρτητα από το αν η κυβέρνηση θεωρεί ότι οφείλουν να εφαρμόσουν το αναπτυξιακό της σχέδιο. Γράφημα 3: Σύνθεση ΑΕΠ Βραζιλίας, 2012 Τριτογενής τομέας 68,5% Δευτερογενής τομέας Πρωτογενής τομέας Από την πλευρά της προσφοράς, η εξέλιξη του ΑΕΠ οφείλεται στις υπηρεσίες, που αναπτύχθηκαν με ρυθμό 1,7%, με τον αγροτικό τομέα και τη βιομηχανία να υποχωρούν κατά 2,3% και 0,8% αντίστοιχα. Η συμμετοχή των υπηρεσιών στη σύνθεση του ΑΕΠ ανήλθε σε 68,5%, το υψηλότερο ποσοστό από το 2000, εξέλιξη που αποδίδεται, κατά βάση, στην κατανάλωση των νοικοκυριών. 26,3% Στη βιομηχανία, οι σημαντικότερες αυξήσεις σημειώθηκαν στους τομείς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, φυσικού αερίου, ύδρευσης και αποχέτευσης (+3,6%) και στον τομέα των κατασκευών (+1,4%). Μειώσεις καταγράφηκαν στους τομείς εξόρυξης (-1,1%) και μεταποίησης (- 2,5%). Ο διεθνής ανταγωνισμός και η πίεση να ακολουθήσουν τις αυξήσεις των μισθών στις υπηρεσίες και οι αυτοί της βιομηχανίας, οδήγησαν σε νέα υποχώρηση της ανταγωνιστικότητάς της. Εκτιμάται, δε, ότι τα μέτρα τόνωσης της βιομηχανίας επέφεραν, αντί των ζητούμενων επενδύσεων, ενίσχυση των εισαγωγών 4 5,2%

προϊόντων τεχνολογικής προστιθέμενης αξίας, που η εγχώρια βιομηχανία αδυνατεί να παράξει σε ανταγωνιστικές τιμές, αφενός λόγω της ανεπάρκειας υποδομών και της απροθυμίας εκσυγχρονισμού τους, και αφετέρου λόγω του ελλείμματος παραγωγικότητας σε συνδυασμό με το υψηλότερο κόστος εργασίας σε σχέση με τις ασιατικές οικονομίες. Η γεωργία επηρεάστηκε αρνητικά από την ξηρασία που έπληξε το νότο στις αρχές του 2012, μειώνοντας σημαντικά τη σοδειά σόγιας, ενώ η μείωση της κερδοφορίας της κτηνοτροφίας, λόγω του υψηλού κόστους παραγωγής, έκανε πολλούς μικρούς παραγωγούς να εγκαταλείψουν την εκτροφή βοοειδών. Εξάλλου, η ανάπτυξη των υπηρεσιών, που πλέον αντιπροσωπεύουν περισσότερο από τα 2/3 του βραζιλιανού ΑΕΠ, οφείλεται στην κατηγορία «Λοιπές υπηρεσίες» που αντιπροσωπεύει και το 22,6% του συνόλου. Σε αυτή την κατηγορία εμπίπτουν οι υπηρεσίες οικιακής βοήθειας, κομμωτηρίου, ομορφιάς, φυσικής ασφάλειας, στάθμευσης αυτοκινήτων, τηλεφωνικών κέντρων και λοιπών υπηρεσιών από αυτοαπασχολούμενους. Παραδόξως, η ισχνή ανάπτυξη συνδυάστηκε με σχεδόν πλήρη απασχόληση (ανεργία 5,5%, το χαμηλότερο επίπεδο από το 2002). Το χαμηλό επίπεδο παραγωγικότητας, ιδίως στους τομείς των υπηρεσιών που αποτέλεσαν κινητήρια δύναμη για τη βραζιλιανή οικονομία το 2012, εξηγεί αυτή την αντίφαση. Γράφημα 4: Εξέλιξη πληθωρισμού Βραζιλίας Το ποσοστό του πληθωρισμού ανήλθε σε 5,84%, εντός του εύρους στόχου της κυβέρνησης (2,5%-6,5%) και χαμηλότερα 6,50% 5,91% 5,84% από το περσινό 6,5%. Πάντως, πρόκειται για 4,31% την τρίτη συνεχόμενη χρονιά κατά την οποία ο πληθωρισμός υπερβαίνει το μέσο στόχο του 4,5%. Η κυβέρνηση κατέφυγε σε πυροσβεστικά μέτρα για τη συγκράτηση του πληθωρισμού, όπως η επιβολή ανώτατου ορίου στην τιμή της βενζίνης, και η από πλευράς δήμων, αναβολή αύξησης της τιμής των εισιτηρίων στα μέσα μαζικής μεταφοράς. 2009 2010 2011 2012 Επιπλέον, παρόλο που το αρνείται, φαίνεται πως η Κεντρική Τράπεζα από ένα σημείο και μετά άρχισε να χρησιμοποιεί τη συναλλαγματική ισοτιμία για να αντιμετωπίσει τις πληθωριστικές πιέσεις, επιδιώκοντας πλέον ήπια ανατίμηση του ρεάλ προκειμένου να καταστούν φθηνότερες οι εισαγωγές. Η επιβράδυνση του ρυθμού μεγέθυνσης της οικονομίας σε συνδυασμό με τις φοροαπαλλαγές που δόθηκαν ως κίνητρο για την αναθέρμανση της βιομηχανίας, έφεραν χαμηλότερα έσοδα στα κρατικά ταμεία και οδήγησαν σε μείωση του πρωτογενούς πλεονάσματος της χώρας, που ανήλθε σε 88,5 δισ. ρεάις, μειωμένο κατά 5,3% σε σχέση με το 2011. Και αυτό, μετά από παρεμβάσεις όπως η ενίσχυση του δημόσιου ταμείου με πόρους από το Κρατικό Επενδυτικό Ταμείο και κρατικές τράπεζες, όπως και η εξαίρεση από το ισοζύγιο 25 δισ. ρεάις επενδύσεων σε υποδομές, οι οποίες υπό κανονικές συνθήκες θα λογίζονταν ως δαπάνες. Στο τέλος του 2012, το καθαρό δημόσιο χρέος ανήλθε σε 35,1% του ΑΕΠ, ενώ το ακαθάριστο χρέος της γενικής κυβέρνησης αυξήθηκε σε 58,6% του ΑΕΠ, από 54,2% το 2011. 5

Στα θετικά της χρονιάς θα πρέπει να επισημανθεί ο περαιτέρω περιορισμός της φτώχειας. Ο αριθμός των πολιτών που ζουν κάτω από το επίπεδο στης φτώχειας (εισόδημα χαμηλότερο από 70 ρεάις το μήνα) μειώθηκε από 8 εκ. το 2011 σε 2,5 εκ. στο τέλος του 2012. Το εμπορικό ισοζύγιο της χώρας εμφάνισε πλεόνασμα 19,431 δισ. δολάρια ΗΠΑ, μειωμένο κατά 34,76% σε σχέση με αυτό του 2011 και η χειρότερη επίδοση των τελευταίων δέκα ετών. Οι εξαγωγές ανήλθαν σε 242,579 και οι εισαγωγές σε 223,158 δισ. δολάρια ΗΠΑ, αντίστοιχα. Γράφημα 5: Εμπορικό ισοζύγιο Βραζιλίας (σε δισ. δολάρια ΗΠΑ) 300 35 Άξονας για εισαγωγές / εξαγωγές 250 200 150 100 50 0 29,8 24,8 25,3 20,1 19,4 30 25 20 15 10 5 0 Άξονας για ισοζύγιο 2008 2009 2010 2011 2012 Εισαγωγές Εξαγωγές Ισοζύγιο Κυριότεροι προμηθευτές της Βραζιλίας (μην υπολογίζοντας την ΕΕ ως σύνολο) αναδείχθηκαν οι Κίνα (15,3% επί του συνόλου των εισαγωγών της χώρας), ΗΠΑ (14,5%), Αργεντινή (7,4%), Γερμανία (6,4%) και Νότια Κορέα (4%). Στο σύνολό της η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ο μεγαλύτερος προμηθευτής της Βραζιλίας, αντιπροσωπεύοντας το 21,36% των εισαγωγών της. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι παράλληλα και ο σημαντικότερος προορισμός των βραζιλιανών εξαγωγών (20,14% του συνόλου). Άλλοι σημαντικοί καταναλωτές των βραζιλιανών προϊόντων είναι οι Κίνα (17%), ΗΠΑ (11%), Αργεντινή (7,4%) και Ιαπωνία (3,3%). Η Βραζιλία εξάγει κυρίως πρώτες ύλες και ενδιάμεσα προϊόντα για τη βιομηχανία και γεωργικές πρώτες ύλες. Έλλειμμα 41,075 δισ. δολάρια ΗΠΑ καταγράφηκε στο ισοζύγιο υπηρεσιών το 2012, αύξηση 8,2% σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο. Τα μεγαλύτερα ελλείμματα αφορούσαν την ενοικίαση εξοπλισμού (18,8 δισ. δολάρια ΗΠΑ) και τα ταξίδια (15,6 δισ. δολάρια ΗΠΑ). Οι πληρωμές για ταξίδια στο εξωτερικό ανήλθαν σε 22,2 δισ., το υψηλότερο όλων των εποχών, και οι εισπράξεις σε 6,4 δισ. Ακολούθησαν δαπάνες για υπηρεσίες μεταφορών, υπηρεσίες πληροφορικής, δικαιώματα εκμετάλλευσης, ασφάλειες και χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες. Βασικοί προμηθευτές υπηρεσιών για τη Βραζιλία είναι η ΕΕ και οι ΗΠΑ. Στην Ελλάδα αντιστοιχεί το 1,1% των βραζιλιανών πληρωμών για εισαγωγή υπηρεσιών (στοιχεία 2011). Η εισροή ΞΑΕ ανήλθε σε 65,3 δισ. δολάρια ΗΠΑ, μείωση 2% σε σχέση με το 2011 (65,5 δισ. δολάρια ΗΠΑ), ποσό που αντιπροσωπεύει το 28% της εισροής κεφαλαίων στη Λατινική Αμερική το 2012. Από 6

αυτά, τα 52,8 δισ. αφορούν συμμετοχή στο κεφάλαιο βραζιλιανών επιχειρήσεων και τα 12,4 δισ. ενδοεταιρικά δάνεια. Η χώρα έχασε μια θέση στην κατάταξη των προτιμητέων επενδυτικών προορισμών της Unctad για τη διετία 2012-2014, και βρίσκεται πλέον πέμπτη, πίσω από τις Κίνα, ΗΠΑ, Ινδία και Ινδονησία και με σημαντική διαφορά από τους τρεις πρώτους. Καθαρή επιστροφή 2,8 δισ. δολαρίων ΗΠΑ καταγράφηκε για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά στις επενδύσεις της Βραζιλίας στο εξωτερικό, που αποδίδεται σε επιστροφές ενδοεταιρικών δανείων. Οι βραζιλιανές άμεσες επενδύσεις κατευθύνονται κατά βάση στις υπηρεσίες (κυρίως χρηματοπιστωτικές) και στον πρωτογενή τομέα (κυρίως εξόρυξη). Οι κύριοι προορισμοί των βραζιλιανών κεφαλαίων είναι χώρες της ΕΕ, φορολογικοί παράδεισοι, χώρες της Ν. Αμερικής και οι ΗΠΑ. Με συναλλαγματικά διαθέσιμα 378,6 δισ. δολάρια ΗΠΑ στο τέλος του 2012, αύξηση 7,5% σε σχέση με πέρσι, η Βραζιλία είναι καθαρός πιστωτής, καθώς το ποσό υπερκαλύπτει το εξωτερικό της χρέος, που ανήλθε σε 316,8 δισ. δολάρια ΗΠΑ. 2.2. Προοπτική για το 2013 Το 2013 ξεκίνησε πιο δυναμικά, με αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής, αν και οι προβλέψεις για την αύξηση του ΑΕΠ δεν ξεπερνούν το 3%. Κινητήριες δυνάμεις θεωρούνται οι τομείς βασικών αγροτικών προϊόντων με ισχυρή ζήτηση, εξόρυξης πετρελαίου και φυσικού αερίου. Αντίθετα, αμφιβολία διατηρείται για τον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας σε συνέχεια της απόφασης μείωσης της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος, καθώς εκτιμάται ότι η κρατική παρέμβαση θα αποτελέσει αντικίνητρο για την υλοποίηση ιδιωτικών επενδύσεων. Ομοίως, για τις πολυαναμενόμενες υποδομές μεταφορών, καθώς εκτιμάται ότι η καθυστέρηση στη δημοπράτηση των συμβάσεων παραχώρησης, αποκλείει οποιαδήποτε θετική επίδραση στο ΑΕΠ του 2013. Το λιανικό εμπόριο αναμένεται να εξακολουθήσει να διευρύνεται, ως αποτέλεσμα του υψηλού επιπέδου απασχόλησης και κατανάλωσης. Η συγκράτηση του πληθωρισμού θα αποτελέσει βασική πρόκληση πολιτικής για την κυβέρνηση, με την κεντρική τράπεζα να χρειάζεται να ισορροπήσει μεταξύ της ανάγκης για περαιτέρω νομισματική χαλάρωση, προκειμένου να κινητοποιήσει την οικονομία, και αυτής για τη συγκράτηση των τιμών. Ορατό είναι επίσης το δίλημμα μεταξύ απελευθέρωσης της τιμής των καυσίμων, ή συνέχισης της αποστράγγισης του ταμείου της υπερχρεωμένης Petrobras, με κίνδυνο να υποβιβαστεί η πιστοληπτική της ικανότητα και να ανατραπεί το μαζικό πρόγραμμα επενδύσεων 236,5 δισ. δολαρίων ΗΠΑ που υλοποιεί. Πάντως, με όλα τα διαθέσιμα μέσα στην προσπάθεια αναθέρμανσης της οικονομίας, με το ρεάλ σε ευνοϊκή πλέον ισοτιμία με το δολάριο ΗΠΑ και με υψηλά συναλλαγματικά διαθέσιμα, η κυβέρνηση δηλώνει ότι το 2013 θα είναι χρονιά προσαρμογής στο νέο επίπεδο επιτοκίων και συναλλαγματικής ισοτιμίας και ότι η χώρα είναι θωρακισμένη απέναντι στην εξωτερική κρίση. Και είναι πράγματι. Έχει περιορίσει τη φτώχεια και εξασφαλίσει περισσότερη κοινωνική και πολιτική σταθερότητα σε σχέση με το παρελθόν. Διαθέτει όλα τα εργαλεία πολιτικής και το πεδίο για να τα εφαρμόσει: μια αγορά 193 εκατομμυρίων ανθρώπων. Και μπορεί το μείγμα πολιτικής να μην περιλαμβάνει ακόμα, στο βαθμό που θα αναμένονταν, εκείνες τις μεταρρυθμίσεις (σε εκπαίδευση, τεχνολογία, καινοτομία) που θα δώσουν την επόμενη μεγάλη και ουσιαστική ώθηση στην οικονομία, ώστε να περάσει η χώρα σε νέο επίπεδο ανάπτυξης, η Βραζιλία πάντως θα εξακολουθήσει να αποτελεί σημείο αναφοράς για τη Νότια Αμερική και για τον κόσμο, ακόμα κι αν χάσει τα χαρακτηριστικά που της έδωσαν τον τίτλο της «BRICS». Για τον υπόλοιπο κόσμο, η προσπάθεια της Βραζιλίας να επανέλθει στο επίπεδο των επιδόσεων που η παγκόσμια οικονομία προσδοκά από αυτήν, θα γίνει αντιληπτή, κατά πάσα πιθανότητα, μέσα από νέα μέτρα προστατευτισμού της εγχώριας βιομηχανίας και από ακόμα μεγαλύτερη αποστροφή στις εισαγωγές. 7

2.3. Οικονομία πολιτειών Γράφημα 6: Συνεισφορά πολιτειών στο ΑΕΠ της Βραζιλίας, 2010 Βορειοανατολικές πολιτείες Κεντροδυτικές πολιτείες Με βάση τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα επίσημα στοιχεία, τη μεγαλύτερη συνεισφορά Βόρειες πολιτείες 5,3% 13,5% 9,3% Νότιες πολιτείες 16,5% στο ΑΕΠ της χώρας έχουν οι νοτιοανατολικές πολιτείες (55,4%), ενώ μόνη η πολιτεία του Αγίου Παύλου παράγει το 33% του προϊόντος της Βραζιλίας. Ο πλούτος της προκύπτει κυρίως από τις υπηρεσίες και τη βιομηχανία (69% και 29% Νοτιοανατολικές αντίστοιχα). Ακολουθούν πολιτείες οι πολιτείες Rio de 55,4% Janeiro (28% βιομηχανία, 71,5% υπηρεσίες) και Minas Gerais (8,5% αγροτική παραγωγή, 33,6% βιομηχανία και 58% υπηρεσίες). Οι νοτιοανατολικές πολιτείες διαθέτουν επίσης την υψηλότερη συγκέντρωση πληθυσμού, ενώ τους αναλογεί το μισό της συνολικής κατανάλωσης της χώρας. Στις τέσσερις νοτιοανατολικές πολιτείες, Αγίου Παύλου, Rio de Janeiro, Minas Gerais και Espirito Santo, αναλογεί το 53% των εισαγωγών αγαθών της χώρας το 2012 (με εξαίρεση την πολιτεία Minas Gerais, οι υπόλοιπες έχουν λιμάνια και είναι σημεία εισόδου εισαγωγών για όλη τη χώρα). Ακολούθησαν οι πολιτείες του νότου με 22% (Parana, Rio Grande do Sul και Santa Catarina), ενώ στην ίδια κατηγορία σημαντικών εισαγωγέων υπάγεται και η βόρεια πολιτεία Amazonas (6% του συνόλου των εισαγωγών της χώρας, λόγω της Ζώνης Ελεύθερου Εμπορίου του Manaus). Σημαντικότερες εξαγωγικές πολιτείες αναδείχθηκαν οι Άγιος Παύλος 24,5% επί του συνόλου εξαγωγών της χώρας, Minas Gerais 13,8%, Rio de Janeiro 12%, Parana 7,3% και Rio Grande do Sul 7%. Όσον αφορά τις εισαγωγές υπηρεσιών, πραγματοποιούνται σχεδόν αποκλειστικά από τις πολιτείες Rio de Janeiro και Αγίου Παύλου (56,7% και 31,6% αντίστοιχα στοιχεία 2011), η πρώτη ως πετρελαιοπαραγωγός πολιτεία (κυρίως ενοικίαση εξοπλισμού εξόρυξης και μεταφορικές υπηρεσίες) και η δεύτερη, καθώς διαθέτει την υψηλότερη συγκέντρωση της βιομηχανίας της χώρας. Σε επίπεδο δήμων, ο Άγιος Παύλος είναι η μεγαλύτερη πόλη της Βραζιλίας και από τις μεγαλύτερες μητροπολιτικές περιοχές του κόσμου. Θεωρείται το επιχειρηματικό κέντρο της χώρας. Δεύτερη σε μέγεθος είναι η πόλη του Rio de Janeiro, με βασική πηγή εσόδων τον τουρισμό, αλλά και κέντρο της βιομηχανίας ενέργειας (πετρέλαιο, φυσικό αέριο και συναφείς κλάδοι). Η πρωτεύουσα Brasília (DF), με το υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ στη χώρα, είναι το κέντρο της ομοσπονδιακής κυβέρνησης. Η μικρή βιομηχανική παραγωγή στοχεύει στην κάλυψη των αναγκών της πόλης. 8

Πίνακας 3: Οικονομία βραζιλιανών πολιτειών, 2010 Δευτερογενής τομέας Σύνθεση ΑΕΠ (% ΑΕΠ, % επί συνόλου τομέα) Τριτογενής τομέας Πολιτεία Συμμετοχή στο ΑΕΠ της χώρας (%) Κατά κεφαλήν ΑΕΠ (R$) Πρωτογενής τομέας Σύνολο τομέα Εξόρυξη Μεταποίηση Κατασκευές Επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας Σύνολο Εμπόριο Μεταφορές - επικοινωνίες Υπηρεσίες πληροφορικής Χρηματοπιστωτικ ές / ασφαλιστικές υπηρεσίες Κτηματομεσιτικές υπηρεσίες Υγεία, εκπαίδευση, ασφάλεια Λοιπές υπηρεσίες Βόρειες πολιτείες 5,3 12.701,05 Rondônia 0,6 15.098,13 21,5 14,6 0,4 8,8 4,6 0,8 63,9 14,5 2,6 1,4 2,8 6,9 28,3 7,4 Acre 0,2 11.567,41 18,9 14,3 0,0 4,2 8,6 1,5 66,8 10,8 2,7 1,9 3,0 8,1 33,4 7,1 Amazonas 1,6 17.173,33 6,2 43,9 1,5 33,9 6,2 2,2 49,9 9,8 5,0 1,5 2,2 5,1 17,5 8,8 Roraima 0,2 14.051,91 4,7 13,0 0,3 1,8 9,5 1,6 82,2 12,0 2,2 1,5 3,1 6,5 49,7 7,2 Pará 2,1 10.259,20 6,6 41,4 23,5 7,0 7,1 3,8 52,0 10,1 3,6 1,4 2,7 8,5 17,6 8,2 Amapá 0,2 12.361,45 3,2 10,0 1,6 2,3 4,9 1,2 86,8 12,1 2,8 1,6 2,2 10,6 48,1 9,4 Tocantins 0,5 12.461,67 18,1 25,4 0,4 3,6 14,7 6,6 56,5 12,2 2,1 1,3 2,9 4,5 25,4 8,1 Βορειοανατολικές πολιτείες 13,5 9.561,41 Maranhão 1,2 6.888,60 17,2 15,7 2,4 3,3 7,8 2,2 67,1 15,5 6,1 1,5 2,9 8,0 23,7 9,4 Piauí 0,6 7.072,80 6,2 18,5 0,4 6,3 6,9 4,9 75,3 17,1 3,2 1,6 3,8 8,0 29,1 12,5 Ceará 2,1 9.216,96 4,2 23,7 0,4 11,4 5,7 6,2 72,1 16,3 3,5 2,1 5,6 7,7 22,7 14,3 Rio Grande do Norte 0,9 10.207,56 4,2 21,5 6,0 7,0 7,1 1,4 74,3 16,1 3,5 1,8 3,8 7,5 28,4 13,2 Paraíba 0,8 8.481,14 4,2 22,5 0,5 9,4 7,5 5,2 73,2 13,2 3,0 1,9 4,0 7,6 33,4 10,2 Pernambuco 2,5 10.821,55 4,5 22,1 0,2 10,9 6,0 5,0 73,4 14,8 4,3 2,1 5,5 7,8 24,0 14,8 Alagoas 0,7 7.874,21 6,7 21,2 0,9 9,3 6,6 4,4 72,1 15,9 4,0 2,1 4,2 7,0 28,0 10,9 Sergipe 0,6 11.572,44 4,6 28,6 5,8 7,4 7,6 7,8 66,9 12,9 4,2 1,7 4,0 7,6 26,3 10,1 Bahia 4,1 11.007,47 7,2 30,3 1,7 15,6 8,4 4,6 62,5 12,3 4,7 2,0 4,4 7,8 17,3 14,0 9

Δευτερογενής τομέας Σύνθεση ΑΕΠ (% ΑΕΠ, % επί συνόλου τομέα) Τριτογενής τομέας Πολιτεία Συμμετοχή στο ΑΕΠ της χώρας (%) Κατά κεφαλήν ΑΕΠ (R$) Πρωτογενής τομέας Σύνολο τομέα Εξόρυξη Μεταποίηση Κατασκευές Επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας Σύνολο Εμπόριο Μεταφορές - επικοινωνίες Υπηρεσίες πληροφορικής Χρηματοπιστωτικ ές / ασφαλιστικές υπηρεσίες Κτηματομεσιτικές υπηρεσίες Υγεία, εκπαίδευση, ασφάλεια Λοιπές υπηρεσίες Νοτιοανατολικές πολιτείες 55,4 25.987,86 Minas Gerais 9,3 17.931,89 8,5 33,6 6,9 17,6 5,9 3,1 57,9 11,2 5,0 2,1 5,3 8,3 13,4 12,6 Espírito Santo 2,2 23.378,74 6,3 36,0 16,8 10,8 7,8 0,6 57,7 13,3 7,1 1,8 3,8 5,5 14,8 11,5 Rio de Janeiro 10,8 25.455,38 0,4 28,1 9,8 9,9 5,6 2,8 71,5 9,7 5,3 4,5 6,5 8,9 18,7 18,0 São Paulo 33,1 30.243,17 1,9 29,1 0,2 21,2 4,8 2,9 69,1 12,6 5,6 4,8 11,7 8,1 9,0 17,2 Νότιες πολιτείες 16,5 22.722,62 Paraná 5,8 20.813,98 8,5 27,5 0,2 18,0 5,3 4,0 64,1 16,2 6,0 2,5 7,4 7,8 11,4 12,8 Santa Catarina 4,0 24.398,42 6,7 34,1 0,5 22,5 5,7 5,3 59,2 15,7 4,6 2,4 4,7 8,6 11,5 11,6 Rio Grande do Sul 6,7 23.606,36 8,7 29,2 0,2 21,3 4,9 2,8 62,1 12,8 5,4 2,1 6,2 6,5 15,4 13,7 Κεντροδυτικές πολιτείες 9,3 24.952,88 Mato Grosso do Sul 1,2 17.765,68 15,5 22,1 1,3 11,6 6,4 2,9 62,4 13,9 5,5 2,1 4,3 7,2 19,0 10,4 Mato Grosso 1,6 19.644,09 22,1 20,6 0,2 11,7 5,6 3,1 57,3 14,8 4,6 1,8 3,7 7,8 15,6 9,1 Goiás 2,6 16.251,70 14,1 26,6 1,1 13,9 7,3 4,4 59,3 14,1 4,0 2,4 5,0 7,8 13,9 12,0 Distrito Federal 4,0 58.489,46 0,3 6,5 0,0 1,7 4,2 0,7 93,2 6,7 2,4 2,9 10,4 6,0 54,4 10,4 Πηγή: Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística 10

3. Επιστήμη τεχνολογία, κλιματική αλλαγή Μεταξύ 2000 και 2010, η κρατική δαπάνη για έρευνα και τεχνολογική ανάπτυξη ως ποσοστό του ΑΕΠ αυξήθηκε από 1% σε 1,22% και παραμένει ακόμα χαμηλά σε σχέση με το μέσο όρο 2,3% των χωρών του ΟΟΣΑ. Η Βραζιλία είναι πρωτοπόρος σε ορισμένους τομείς υψηλής τεχνολογίας, κυρίως σχετιζόμενους με την εξόρυξη πετρελαίου, ωστόσο η πλειοψηφία των μικρομεσαίων επιχειρήσεων επενδύει σε έρευνα και καινοτομεί ελάχιστα. Έτσι, με ιδιωτική δαπάνη στο 0,56% του ΑΕΠ το 2010, η Βραζιλία βρίσκεται πολύ χαμηλότερα από το επίπεδο επενδύσεων σε χώρες με τις οποίες συγκρίνεται (π.χ. Ν. Κορέα 2,68%, Κίνα 1,22%). Το πρόγραμμα ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας της εγχώριας βιομηχανίας Plano Brasil Maior (2011-2014), αναδεικνύει την καινοτομία ως κεντρικό άξονα ανάπτυξης και δίνει κίνητρα για επένδυση σε έρευνα, ανάπτυξη και τεχνολογικό εκσυγχρονισμό. Επιπλέον, η Εθνική Στρατηγική για την Επιστήμη, την Τεχνολογία και την Καινοτομία (2012-2015) καταρτίστηκε προκειμένου να γεφυρωθεί το τεχνολογικό χάσμα της Βραζιλίας με τις αναπτυγμένες οικονομίες, τοποθετώντας το στόχο της κρατικής δαπάνης για έρευνα και ανάπτυξη στο 1,8% του ΑΕΠ μέχρι το 2014. Στην Εθνική Στρατηγική στοχοθετείται επιπλέον η ανάδειξη της πρωτοκαθεδρίας της χώρας σε τεχνολογίες σχετικές με τη φύση (αγροτική οικονομία, φυσικοί πόροι), η διεθνοποίηση της εγχώριας έρευνας και η αντιμετώπιση κοινωνικών και τοπικών ανισοτήτων. Στους τομείς προτεραιότητας περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων: Τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών, με έμφαση σε λογισμικό και υλικό, βιομηχανική αυτοματοποίηση και ρομποτική. Υγεία και φαρμακολογία, με έμφαση σε βιοϋλικά και εργαλεία, μοριακή βιολογία και θεραπείες, αντιμετώπιση χρόνιων, ενδοκρινικών, διατροφικών, μεταβολικών, καρδιαγγειακών και νεοπλασματικών ασθενειών και τηλεϊατρική. Άμυνα, μεταξύ άλλων, ανάπτυξη αλεξίσφαιρων υλικών και εφαρμογή σε οχήματα, κλπ., πυρηνική, αεροδιαστημική και άμυνα κυβερνοχώρου. Βιοτεχνολογία, νανοτεχνολογία, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, βιοποικιλότητα, κλιματική αλλαγή, ωκεανογραφία. Ευρωπαϊκή Ένωση και Βραζιλία ανανέωσαν τη μεταξύ τους Συμφωνία Επιστημονικής και Τεχνολογικής Συνεργασίας (Αύγουστος 2012) για πέντε επιπλέον χρόνια. Στο πλαίσιο αυτό, συμφώνησαν για τη δημιουργία Κοινού Ερευνητικού Κέντρου μεταξύ Ευρωπαϊκής Επιτροπής και βραζιλιανού Υπουργείου Επιστήμης, Τεχνολογίας και Καινοτομίας. Πεδία συνεργασίας αποτελούν η δημιουργία στη Βραζιλία Κέντρου παρακολούθησης και έγκαιρης προειδοποίησης για φυσικές καταστροφές, όπως και η επέκταση του προγράμματος «Επιστήμη χωρίς σύνορα» μέσω του οποίου προωθείται η πρακτική άσκηση στο εξωτερικό μέχρι και 100.000 προπτυχιακών και μεταπτυχιακών βραζιλιανών φοιτητών, όπως και η προσέλκυση ερευνητών από το εξωτερικό, προκειμένου να ενισχυθεί η επιστημονική και τεχνολογική ικανότητα της χώρας (το πρόγραμμα εφαρμόζεται και σε χώρες εκτός ΕΕ). Από την άλλη πλευρά, η διοργάνωση της Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για την Αειφόρο Ανάπτυξη, Rio+20 (Ιούνιος 2012), κρίθηκε χαμηλότερη των προσδοκιών, καθώς οι βραζιλιανοί διαπραγματευτές κατόρθωσαν μεν να παρουσιάσουν ένα συναινετικό κείμενο, το οποίο ωστόσο χαρακτηρίστηκε αδύναμο δεδομένου ότι αφαιρέθηκαν πολλά αμφιλεγόμενα σημεία του, που ήταν ουσιαστικά για να θεωρείται ότι η διάσκεψη κατέληξε σε κάποιο συγκεκριμένο και ουσιώδες αποτέλεσμα. Στα θετικά της διοργάνωσης 11

αναφέρονται η ευαισθητοποίηση της βραζιλιανής κοινής γνώμης για θέματα κλιματικής αλλαγής, όπως και το πλήθος των παράλληλων επιστημονικών και επιχειρηματικών εκδηλώσεων, από πανεπιστήμια, κέντρα έρευνας και επιχειρηματικούς φορείς, για την ενίσχυση της επιστημονικής και τεχνολογικής συνεργασίας με ομόλογούς τους, εντός και εκτός της χώρας. Τέλος, στη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή (Ντόχα, Δεκέμβριος 2012), η Βραζιλία επανέλαβε τη δέσμευσή της για τη διαπραγμάτευση ενός πρωτοκόλλου ή άλλου διεθνούς νομικά δεσμευτικού για όλα τα μέρη εργαλείου, το οποίο θα πρέπει να οριστικοποιηθεί ως το 2015 και να αρχίσει να εφαρμόζεται από το 2020. 12

4. Σχέση Βραζιλίας με οικονομικές ενώσεις, ομάδες χωρών και διεθνείς οργανισμούς 4.1. BRICS Τα τελευταία χρόνια οι χώρες BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότια Αφρική) συνασπίζονται στη διεκδίκηση αναγνώρισης της σημασίας τους στην παγκόσμια οικονομία και επιδιώκουν την κατοχύρωση της θέσης τους με την ανάληψη ηγετικού ρόλου μεταξύ των αναπτυσσόμενων χωρών, τη δημιουργία νέων θεσμών και την προώθηση της μεταξύ τους συνεργασίας σε όλα τα επίπεδα. Έτσι, η Βραζιλία διεκδικεί τη γενική διεύθυνση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, για την αντικατάσταση του Pascal Lamy στο τέλος του 2013, θεωρώντας ότι, καθώς Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και Παγκόσμια Τράπεζα βρίσκονται υπό την ηγεσία ΕΕ και ΗΠΑ, η παγκόσμια τάξη επιβάλλει αυτή του ΠΟΕ να περάσει στα χέρια εκπροσώπου των αναπτυσσόμενων χωρών. Εν τω μεταξύ, στην τέταρτη Σύνοδο Κορυφής τους, το Μάρτιο 2012 στο Νέο Δελχί, οι ηγέτες των πέντε χωρών συμφώνησαν στην επέκταση του μεταξύ τους εμπορίου με τα εθνικά τους νομίσματα, αντί του δολαρίου ΗΠΑ, όπως και στη δημιουργία αναπτυξιακής τράπεζας, που θα χρηματοδοτεί έργα αποκλειστικά σε αναπτυσσόμενες χώρες και θα λειτουργεί ως ένα είδος εναλλακτικής στην Παγκόσμια Τράπεζα. Συζήτησαν επίσης τη δημιουργία κοινού αποθεματικού ταμείου, του «Contingency Reserves Arrangement (CRA)», για τη διάσωση των οικονομιών τους, σε περίπτωση που αντιμετωπίσουν κρίση ισοζυγίου πληρωμών ή πρόβλημα ρευστότητας λόγω κερδοσκοπικών επιθέσεων και άλλων εξωτερικών παραγόντων, χωρίς να χρειάζεται να εξαρτώνται από το ΔΝΤ και από χώρες που διαθέτουν μεγαλύτερη δύναμη σε αυτό. (Η ίδρυση επενδυτικής τράπεζας επιβεβαιώθηκε κατά την πέμπτη Σύνοδο των BRICS, το Μάρτιο 2013 στο Durban της Νότιας Αφρικής. Οι διαπραγματεύσεις για τη σύσταση κοινού αποθεματικού ταμείου συνεχίζονται). Εξάλλου, στη Σύνοδο Κορυφής των G20 τον Ιούνιο 2012 στο Μεξικό, οι BRICS ανακοίνωσαν τη συμφωνία τους για τη διερεύνηση του ενδεχομένου σύναψης συμφωνίας ανταλλαγής νομισμάτων. Η πρώτη από αυτές, μεταξύ Βραζιλίας και Κίνας, οριστικοποιήθηκε στο περιθώριο της διάσκεψης Rio + 20 και αφορά την ανταλλαγή εθνικών τους νομισμάτων, μέχρι το ποσό των 30 δισ. δολαρίων ΗΠΑ, στο πλαίσιο της δέσμευσής τους για ενδυνάμωση του μεταξύ τους εμπορίου. Επιπλέον, οι δύο επανέλαβαν την πρόθεσή τους για κοινές επενδύσεις στον τομέα της αεροναυπηγικής, ξεκινώντας με την εκτόξευση κοινού μετεωρολογικού δορυφόρου. Πιο επιφυλακτική εμφανίζεται η Βραζιλία στη σύναψη αντίστοιχης συμφωνίας με τη Ρωσία, παρά το ισχυρό ενδιαφέρον της τελευταίας. Η Βραζιλία υποστηρίζει ότι το εμπόριο μεταξύ των δύο χωρών εξακολουθεί να βρίσκεται σε πολύ χαμηλό επίπεδο για να δικαιολογεί τη χρήση των εθνικών τους νομισμάτων. Βεβαίως, το ότι οι BRICS μοιράζονται κοινές επιδιώξεις, δεν σημαίνει ότι δεν έχουν και αντικρουόμενα συμφέροντα. Η Βραζιλία έχει ανοιχτές διαμάχες στο πλαίσιο του ΠΟΕ με Ινδία και Νότια Αφρική, ενώ η Κίνα, σε μια προσπάθεια προστασίας εγχώριων μεταφορέων και χαλυβουργίας, απαγόρευσε να δένουν στα λιμάνια της τα μεγαπλοία «Valemaxes» της βραζιλιανής Vale, που κατασκευάστηκαν σε κινεζικά ναυπηγεία ειδικά για να μεταφέρουν σιδηρομετάλλευμα στην Κίνα. Παρά τη συνεχιζόμενη διαμάχη σχετικά με τα Valemaxes, η Βραζιλία εκφράστηκε θετικά για την αλλαγή στην ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας και δήλωσε ότι παρακολουθεί με μεγάλο ενδιαφέρον τις εξελίξεις στη χώρα, που αποτελεί στρατηγικό της εταίρο. Πράγματι, τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί σημαντικά η εξάρτηση της βραζιλιανής από την κινεζική οικονομία. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Pimco, 13

μεταξύ 2005 και 2007, αύξηση του ΑΕΠ της Κίνας κατά μία επιπλέον ποσοστιαία μονάδα από ένα σημείο και μετά, προκαλούσε ώθηση στο ΑΕΠ της Βραζιλίας κατά 0,1%. Μεταξύ δεύτερου τριμήνου 2011 και 2012, η σχέση έχει εξελιχθεί σε 1% προς 2,4% (π.χ. στο υποθετικό σενάριο ρυθμού ανάπτυξης κινεζικής και βραζιλιανής οικονομίας, 7% και 3% αντίστοιχα, επιτάχυνση της Κίνας κατά μία επιπλέον μονάδα θα οδηγούσε σε αύξηση του ΑΕΠ της Βραζιλίας κατά 5,4%). Εκτιμάται δε, ότι η κινεζική οικονομία έχει καταστεί τρεις φορές σημαντικότερη για τη Βραζιλία σε σχέση με αυτήν των ΗΠΑ, όπως και ότι πιθανή «ήπια προσαρμογή» της είναι πολύ πιο ανησυχητική για τη Βραζιλία από την κρίση χρέους της Ευρωζώνης. Η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Βραζιλίας μετά την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το μεταξύ τους εμπόριο ανήλθε το 2012 τα 75,5 δισ. δολάρια ΗΠΑ, από 77 δισ. τον προηγούμενο χρόνο. Εξάλλου, η Κίνα έχει εξαγγείλει την υλοποίηση 60 επενδύσεων στη Βραζιλία, ύψους 68,4 δισ. δολαρίων ΗΠΑ, εκ των οποίων οι 39, αξίας 24,4 δισ., έχουν ήδη επιβεβαιωθεί. Μέχρι το 2010, στόχος των κινεζικών επενδύσεων στη Βραζιλία ήταν η εξασφάλιση φυσικών πόρων, ενώ πλέον υπάρχει ενδιαφέρον και για την ίδια τη βραζιλιανή αγορά. 4.2. MERCOSUR Ούτε η συνεργασία μεταξύ των χωρών της MERCOSUR (Αργεντινή, Βενεζουέλα, Βραζιλία, Ουρουγουάη, Παραγουάη) είναι πάντα εύκολη, ιδίως μεταξύ Βραζιλίας και Αργεντινής, καθώς η τελευταία έχει καταφύγει σε διοικητικά μέτρα προστατευτισμού της βιομηχανίας της, με την εφαρμογή νέου συστήματος αδειοδότησης και ελέγχου εισαγωγών, ακόμα και για τις υπόλοιπες χώρες της Ένωσης. Το γεγονός έχει προκαλέσει την αντίδραση της Βραζιλίας, που έχει απαντήσει με αντίμετρα, ιδίως σε τρόφιμα και αυτοκίνητα προέλευσης Αργεντινής. Επίσημα βέβαια, τα μέτρα δεν αφορούν τα προϊόντα των δύο χωρών μόνο. Στην πράξη πάντως, είναι το διμερές τους εμπόριο αυτό που κυρίως πλήττεται, καθώς καθεμιά έχει σημαντικό μερίδιο στις εισαγωγές της άλλης στους τομείς που θωρακίζονται. Έχει εκφραστεί μάλιστα η άποψη, ότι η Αργεντινή «παρεκτρέπεται» και θα οδηγήσει τη MERCOSUR σε διάλυση, καθώς τα εμπόδια στο εμπόριο και η κρατικοποίηση της πετρελαϊκής YPF, δημιουργούν κλίμα ανασφάλειας και σκεπτικισμού για τις διεθνείς συναλλαγές όλων των χωρών της περιοχής. Εξάλλου, επιρρίπτεται ευθύνη στην Αργεντινή και για την καθυστέρηση στις διαπραγματεύσεις κατάρτισης Συμφωνίας Ελεύθερου Εμπορίου μεταξύ Mercosur και Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς με τα εμπόδια που εισάγει στο εμπόριο, την κρατικοποίηση της πετρελαϊκής YPF και την άρνησή της να συμμορφωθεί με τους κανόνες διεθνούς διαιτησίας σε σχέση με την αποζημίωση για την απαλλοτρίωση περιουσιακών στοιχείων, απομακρύνεται από το πνεύμα μιας πιθανής συμφωνίας με την ΕΕ. Η Παραγουάη έχει αποβληθεί προσωρινά από την Ένωση, μετά την πολιτική κρίση με αποπομπή του Προέδρου από το Κογκρέσο της χώρας. Φαίνεται πως η Αργεντινή κράτησε την πιο ακραία στάση σε σχέση με το θέμα και ήταν εκείνη που, αμέσως μετά, προώθησε την αναβάθμιση της Βενεζουέλας σε πλήρες μέλος της MERCOSUR, υποψηφιότητα στην οποία αντιδρούσε συστηματικά η Παραγουάη. Η συναίνεση της Βραζιλίας έχει προκαλέσει προβληματισμό και κριτική στο εσωτερικό της χώρας, ως προς το πού οδηγείται η Ένωση, καθώς η Παραγουάη εξακολουθεί να είναι μέλος της και άρα οι δεδηλωμένες θέσεις της θα έπρεπε να γίνονται σεβαστές. Ιδίως μάλιστα, σε μια περίοδο που η προσπάθεια θα έπρεπε να επικεντρώνεται στην αντίθετη κατεύθυνση, αυτή της ενδυνάμωσης των περιφερειακών συμμαχιών, μετά και την πρόσφατη δημιουργία αντίπαλου δέους στην περιοχή, της εμπορικής «Συμμαχίας του Ειρηνικού», στην οποία συμμετέχουν Χιλή, Περού, Κολομβία και Μεξικό, με την Κόστα Ρίκα και τον Παναμά να έχουν επίσης εκδηλώσει σχετικό ενδιαφέρον. Φαίνεται δε, πως η κατάσταση περιπλέκεται ακόμα περισσότερο, καθώς το Διαρκές Δικαστήριο της MERCOSUR απέρριψε μεν προσφυγή της Παραγουάης κατά της αποβολής της από την Ένωση και της εισδοχής της Βενεζουέλας, με την αιτιολογία 14

ότι τα μέλη της Ένωσης πρέπει να διαβουλευθούν πρώτα μεταξύ τους, αφήνοντας όμως έτσι ανοιχτό το ενδεχόμενο για την Παραγουάη να προσφύγει εκ νέου, αν οι διαβουλεύσεις δεν καταλήξουν σε αποτέλεσμα. 4.3. G20 Στο G20 η Βραζιλία υποστηρίζει την ανάγκη λήψης επιπλέον μέτρων για την τόνωση της οικονομικής δραστηριότητας, ενώ αντιτίθεται τόσο στην επιβολή δημοσιονομικών στόχων στις αναπτυσσόμενες χώρες, όσο και στη συμπερίληψη των συναλλαγματικών αποθεμάτων στους δείκτες αποτίμησης των παγκόσμιων ανισοτήτων, με το επιχείρημα ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες χρειάζονται υψηλά επίπεδα συναλλαγματικών αποθεμάτων για να αντιμετωπίζουν εξωγενείς οικονομικές και χρηματοπιστωτικές κρίσεις. Η χώρα είχε πρώτη μιλήσει για «συναλλαγματικό πόλεμο» το 2010, και επαναλαμβάνει την κριτική της για τη νομισματική πολιτική των αναπτυγμένων χωρών, που βλάπτει τις αναπτυσσόμενες, όπως η Βραζιλία, καθώς αναγκάζει τα νομίσματά τους σε τεχνητή ανατίμηση, υποβιβάζοντας έτσι τη διεθνή ανταγωνιστικότητα των προϊόντων τους. 4.4. Διεθνές Νομισματικό Ταμείο Η Βραζιλία, όπως και οι λοιπές BRICS, έθεσαν ως όρο για τη χορήγηση πρόσθετων κεφαλαίων στο ΔΝΤ, προκειμένου να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις από την κρίση χρέους της ευρωζώνης, την προηγούμενη επικύρωση, από όλα τα μέλη του Ταμείου, των αλλαγών στα δικαιώματα ψήφου που συμφωνήθηκαν το 2010 και που προβλέπουν ισχυρότερο ρόλο στις αναδυόμενες οικονομίες. Στη Σύνοδο Κορυφής των G20 στο Μεξικό, η χώρα ανακοίνωσε την πρόθεσή της να αυξήσει τη συνεισφορά της στο Ταμείο κατά 10 δισ. δολάρια ΗΠΑ, ενώ στο τέλος του έτους, η συνολική συμμετοχή της αντιστοιχούσε σε περίπου 2,15 δισ. Ειδικά Τραβηχτικά Δικαιώματα. 15

5. Οικονομικές και εμπορικές σχέσεις Ελλάδας Βραζιλίας 5.1. Εμπόριο αγαθών Ελλάδα και Βραζιλία δεν είναι σημαντικοί εμπορικοί εταίροι. Για την Ελλάδα, η Βραζιλία είναι μόλις ο 50 ος εξαγωγικός προορισμός και ο 49 ος προμηθευτής. Για τη Βραζιλία, η Ελλάδα είναι ο 88 ος εξαγωγικός προορισμός και ο 80 ος προμηθευτής. Σύμφωνα με τα αναθεωρημένα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. που περιλαμβάνουν τα πετρελαιοειδή, το 2012 ήταν η καλύτερη χρονιά από άποψης ισοζυγίου, καθώς το έλλειμμα της Ελλάδας περιορίστηκε στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων ετών, 29,7 εκ. ευρώ, που αντιπροσωπεύει μείωση 72% σε σχέση με το 2011. Αυτή η εξέλιξη οφείλεται στη μείωση των εισαγωγών από τη Βραζιλία (-26,3% μόνο μεταξύ 2012 και 2011) και στην επανεμφάνιση των πετρελαιοειδών στις ελληνικές εξαγωγές στη χώρα, που για το 2012 αντιστοιχούν στο 56% του συνόλου. Αν αφαιρεθούν από την εικόνα τα πετρελαιοειδή, οι ελληνικές εξαγωγές υποχώρησαν το 2012 κατά 11% (32,9 εκ. ευρώ έναντι 37 εκ. το 2011) 2. Γράφημα 7: Εμπορικό Ισοζύγιο Ελλάδας Βραζιλίας (σε εκ. ευρώ) 300 0 Άξονας για εισαγωγές / εξαγωγές 200 100 256,1-218,2 37,9 173,5-148,6 24,9 290,5-192,3 98,1 142,0-104,9 37,0 104,7-29,7 75,0-100 -200 Άξονας για ισοζύγιο 0-300 2008 2009 2010 2011 2012 Εισαγωγές Εξαγωγές Ισοζύγιο Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., επεξεργασία στοιχείων Γραφείο ΟΕΥ Αγίου Παύλου 2 Το Υπουργείο Ανάπτυξης, Βιομηχανίας και Εξωτερικού Εμπορίου της Βραζιλίας εκτιμά τις βραζιλιανές εξαγωγές στην Ελλάδα σε 159,6 εκ. δολάρια ΗΠΑ (124,2 εκ. ευρώ), μείωση 16,6% σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο, και τις εισαγωγές σε 42,2 εκ. δολάρια ΗΠΑ (32,8 εκ. ευρώ), μείωση 59%. 16

Μετά τα πετρελαιοειδή, δέκα μεγάλες κατηγορίες προϊόντων, που αντιπροσωπεύουν το 38,7% της αξίας του συνόλου των ελληνικών εξαγωγών προς τη Βραζιλία το 2012, άγγιξαν ή ξεπέρασαν το 1 εκ. ευρώ. Οι περισσότερες κινήθηκαν πτωτικά σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο, ενώ από τις υπόλοιπες, οι σημαντικότερες αυξήσεις καταγράφηκαν στο αλουμίνιο και το καουτσούκ. Πίνακας 4: Οι μεγαλύτερες κατηγορίες ελληνικών προϊόντων που εξάγονται στη Βραζιλία (ευρώ) Διψήφιο κεφάλαιο συνδυασμένης ονοματολογίας (27) ΟΡΥΚΤΑ ΚΑΥΣΙΜΑ, ΟΡΥΚΤΑ ΛΑΔΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΤΗΣ ΑΠΟΣΤΑΞΗΣ ΑΥΤΩΝ (68) ΤΕΧΝΟΥΡΓΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΠΕΤΡΕΣ, ΓΥΨΟ, ΤΣΙΜΕΝΤΟ, ΑΜΙΑΝΤΟ, ΜΑΡΜΑΡΥΓΙΑ Αξία 2012 2011 % στο σύνολο Αξία % στο σύνολο Μεταβολή 2012/11 42.060.908 56,1% 36.720 0,1% 114445% 7.110.970 9,5% 8.230.671 22,2% -14% (76) ΑΡΓΙΛΙΟ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΥΡΓΗΜΑΤΑ 4.167.159 5,6% 669.888 1,8% 522% (25) ΑΛΑΤΙ. ΘΕΙΟ. ΓΑΙΕΣ ΚΑΙ ΠΕΤΡΕΣ. ΓΥΨΟΣ, ΑΣΒΕΣΤΗΣ ΚΑΙ ΤΣΙΜΕΝΤΑ (85) ΜΗΧΑΝΕΣ, ΣΥΣΚΕΥΕΣ ΚΑΙ ΥΛΙΚΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΡΗ ΤΟΥΣ (84) ΠΥΡΗΝΙΚΟΙ ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΗΡΕΣ, ΛΕΒΗΤΕΣ, ΜΗΧΑΝΕΣ, ΣΥΣΚΕΥΕΣ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΠΙΝΟΗΣΕΙΣ 4.059.351 5,4% 4.760.014 12,9% -15% 3.298.432 4,4% 3.581.021 9,7% -8% 3.127.769 4,2% 2.993.900 8,1% 4% (40) ΚΑΟΥΤΣΟΥΚ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΥΡΓΗΜΑΤΑ 2.438.705 3,3% 2.050.667 5,5% 19% (15) ΛΙΠΗ ΚΑΙ ΛΑΔΙΑ ΖΩΙΚΑ Ή ΦΥΤΙΚΑ 1.315.267 1,8% 2.125.165 5,7% -38% (82) ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ 1.290.642 1,7% 2.031.298 5,5% -36% (39) ΠΛΑΣΤΙΚΕΣ ΥΛΕΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΥΡΓΗΜΑΤΑ 1.184.668 1,6% 1.195.876 3,2% -1% (20) ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ ΛΑΧΑΝΙΚΩΝ, ΚΑΡΠΩΝ ΚΑΙ ΦΡΟΥΤΩΝ 999.793 1,3% 1.874.920 5,1% -47% Λοιπές κατηγορίες 3.906.228 5,2% 7.492.704 20,2% ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ 74.959.892 37.042.844 102,4% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., επεξεργασία στοιχείων Γραφείο ΟΕΥ Αγίου Παύλου Αναλυτικά, τα προϊόντα που κυριάρχησαν στις εξαγωγές του 2012 προς τη Βραζιλία ήταν α) λάδια πετρελαίου, β) μάρμαρα, γ) ελάσματα και ταινίες αλουμινίου, δ) τσιμέντα, ε) μεταφορικοί ιμάντες, στ) συσκευές ποτίσματος, ζ) ηλεκτρικοί διακόπτες, ασφάλειες κλπ., η) ελαιόλαδο, θ) λεπίδες και ξυραφάκια, ι) πολυπροπυλένιο, και ια) κομπόστες ροδάκινου. 17

Πίνακας 5: Αξία εξαγωγών ελληνικών προϊόντων στη Βραζιλία επιλογή από τις μεγαλύτερες κατηγορίες (ευρώ) Κωδικός Περιγραφή 2012 2011 Μεταβολή 2012/11 271012 Ελαφριά λάδια πετρελαίου και παρασκευάσματα 42.009.950 0 680221 Μάρμαρο, τραβερτίνη, αλάβαστρο και τεχνουργήματα, απλώς λαξευμένα ή πριονισμένα 6.311.527 7.825.924-19,4% 680291 Μάρμαρο, τραβερτίνη και αλάβαστρος, τυχαίας μορφής, στιλβωμένα, διακοσμημένα ή αλλιώς κατεργασμένα 574.878 336.205 71,0% 760612 Ελάσματα και ταινίες, από κράματα αργιλίου 3.441.699 669.888 413,8% 760120 Κράματα αργιλίου σε ακατέργαστη μορφή 696.316 0 252310 Τσιμέντα που δεν είναι σε σκόνη, με την ονομασία "clinkers" 2.366.149 3.720.089-36,4% 401011 Μεταφορικοί ιμάντες από βουλκανισμένο ελαστικό, ενισχυμένοι μόνο με μέταλλο 2.272.945 1.951.369 16,5% 842481 Μηχανικές συσκευές για τη διασπορά, εκτόξευση ή ψεκασμό υγρών ή σκόνης, για τη γεωργία ή την κηπουρική 1.881.403 1.256.296 49,8% 853890 Μέρη που αναγνωρίζονται ότι προορίζονται αποκλειστικά ή κύρια για συσκευές των κλάσεων 8535, 8536 ή 8537 1.261.836 2.184.930-42,2% 150910 Ελαιόλαδο και τα κλάσματά του 1.217.027 1.914.402-36,4% 251990 Μαγνησία που αποκτήθηκε με τήξη με ηλεκτρισμό 925.237 849.887 8,9% 821220 Λεπίδες ξυριστικής μηχανής, από κοινά μέταλλα 897.639 1.641.715-45,3% 821290 Μέρη από ξυράφια και μη ηλεκτρικές ξυριστικές μηχανές 288.620 203.477 41,8% 821210 Ξυράφια και μη ηλεκτρικές ξυριστικές μηχανές 104.383 186.106-43,9% 390210 Πολυπροπυλένιο σε αρχικές μορφές 885.933 896.582-1,2% 200870 Ροδάκινα κάθε είδους, παρασκευασμένα ή διατηρημένα 876.546 610.621 43,5% 250300 Θείο κάθε είδους (εκτός από αυτό που παράγεται με εξάχνωση, με κατακρήμνιση και το κολλοειδές) 754.918 0 850720 Συσσωρευτές μολύβδου (εκτός των μεταχειρισμένων και εκτός των συσσωρευτών εκκίνησης) 722.088 5.896 12147,1% 721090 Πλατέα προϊόντα έλασης από σίδηρο ή από όχι σε κράμα χάλυβα 709.186 401.011 76,8% 310240 Μείγματα νιτρικού αμμωνίου και ανθρακικού ασβεστίου ή άλλες ανόργανες ύλες 0 5.042.754-100,0% 200799 Γλυκά κουταλιού, ζελέδες, μαρμελάδες, πολτοί και πάστες καρπών και φρούτων 0 974.852-100,0% 847981 Μηχανές και συσκευές για την κατεργασία μετάλλων 0 605.686-100,0% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., επεξεργασία στοιχείων Γραφείο ΟΕΥ Αγίου Παύλου Μεγάλες απώλειες για το 2012, η παύση εξαγωγής λιπασμάτων νιτρικού αμμωνίου (5 εκ. ευρώ το 2011 άπαξ) και γλυκών κουταλιού (σχεδόν 1 εκ.). Σημαντικές μειώσεις σημειώθηκαν και στις εξαγωγές μαρμάρου και τσιμέντου (σχεδόν 1,5 εκ. το καθένα), ενώ στα θετικά σημειώνεται η μεγάλη αύξηση εξαγωγών ελασμάτων και ταινιών αλουμινίου (2,7 εκ. περισσότερο από πέρσι) και κραμάτων αλουμινίου, συσκευών ποτίσματος, θείου και συσσωρευτών μολύβδου (από 700 χιλ. περίπου επιπλέον το καθένα). 18

Γράφημα 8: Διάρθρωση ελληνικών εξαγωγών στη Βραζιλία, 2012 Πρώτες ύλες 24% Πετρελαιοειδή 56% Μηχανές, συσκευές, όργανα 10% Άλλα βιομηχανικά και προϊόντα μεταποίησης 5% Τρόφιμα - ποτά 4% Λοιπά 1% Οι ελληνικές εξαγωγές στη Βραζιλία το 2012 ακολουθούν, σε γενικές γραμμές, το εισαγωγικό πρότυπο της χώρας, καθώς πετρελαιοειδή και βιομηχανικά προϊόντα (κυρίως ενδιάμεσα και ημιέτοιμα) αφορούν το μεγαλύτερο μέρος των εισαγωγών της. Από τις κατηγορίες ελληνικού ενδιαφέροντος σημειώνονται οι εισαγωγές της Βραζιλίας σε μηχανές, συσκευές και τα μέρη τους (25,5 δισ. δολάρια ΗΠΑ, 11,4% του συνόλου των εισαγωγών της), λιπάσματα (8,6 δισ.), πλαστικά (7,9 δισ.), φαρμακευτικά (6,8 δισ.), σίδηρο και χάλυβα (3,6 δισ.), αλουμίνιο (1,3 δισ.), ποτά (978 εκ.), βρώσιμα έλαια (957 εκ.), κοσμήματα και απομιμήσεις (648 εκ.), μάρμαρα (579 εκ.), παρασκευάσματα λαχανικών και φρούτων (490 εκ.). Στο Παράρτημα παρατίθεται αναλυτικός πίνακας εισαγωγών της Βραζιλίας κατά διψήφιο κεφάλαιο συνδυασμένης ονοματολογίας. Όσον αφορά τις ελληνικές εισαγωγές από τη Βραζιλία, αφορούν κατά βάση αγροτικά προϊόντα (καφές, καπνός, σόγια και παράγωγα, ζάχαρη), και ακόμα πρώτες ύλες (πολτοί ξύλου, μεταλλικά προϊόντα έλασης) και διάφορα βιομηχανικά και είδη μεταποίησης (φάρμακα, παπούτσια). Στο Παράρτημα παρατίθενται αναλυτικοί πίνακες ελληνικών εισαγωγών και εξαγωγών στη Βραζιλία, κατά διψήφιο κεφάλαιο συνδυασμένης ονοματολογίας. Πίνακας 6: Αξία εισαγωγών βραζιλιανών προϊόντων στην Ελλάδα επιλογή από τις μεγαλύτερες κατηγορίες (ευρώ) Κωδικός Περιγραφή 2012 Δ12/11 090111 Καφές, μη καβουρντισμένος 47.525.274 45,4% 240120 Καπνά με μερική ή ολική αφαίρεση των μίσχων, που δεν έχουν βιομηχανοποιηθεί 19.726.219 18,8% 470329 Πολτοί χημικοί από ξύλο 6.130.474 5,9% 230400 Πίτες και άλλα στερεά υπολείμματα από την εξαγωγή του σογιέλαιου 5.905.531 5,6% 300490 Φάρμακα 4.771.560 4,6% 170199 Ζάχαρη από ζαχαροκάλαμο ή από τεύτλα 2.390.259 2,3% 120190 Άλλα κουκιά σόγιας 2.051.795 2,0% 640299 Υποδήματα 1.774.039 1,7% 721012 Πλατέα προϊόντα έλασης από σίδηρο 1.009.547 1,0% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., επεξεργασία στοιχείων Γραφείο ΟΕΥ Αγίου Παύλου 19

5.2. Εμπόριο υπηρεσιών Η Ελλάδα διατηρεί πλεονασματικό ισοζύγιο υπηρεσιών με τη Βραζιλία. Το 2011, τελευταία χρονιά για την οποία υπάρχουν στοιχεία, το πλεόνασμα του ισοζυγίου υπηρεσιών (236,3 εκ. δολάρια ΗΠΑ ή 169,7 εκ. ευρώ) υπερκάλυψε το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου (-104,9 εκ. ευρώ). Μεταξύ 2010 και 2011 οι εισπράξεις αυξήθηκαν κατά 63%, ενώ οι πληρωμές μειώθηκαν κατά 9%. Γράφημα 9: Ισοζύγιο υπηρεσιών Ελλάδας Βραζιλίας (εκ. δολάρια ΗΠΑ) 300 274,7 250 200 168,3 236,3 150 127,1 100 88,6 125,9 50 0 38,5 42,4 38,5 2009 2010 2011 Πληρωμές Εισπράξεις Ισοζύγιο Πηγή: Βάση Δεδομένων Ηνωμένων Εθνών. Επεξεργασία στοιχείων Γραφείο ΟΕΥ Αγίου Παύλου Οι μεταφορές και τα ταξίδια αποτέλεσαν τις αποκλειστικές σχεδόν πηγές εισπράξεων από τη Βραζιλία το 2011, έχοντας καταγράψει σημαντικές αυξήσεις σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο. Ως προς τις μεταφορές, 12 ελληνικές ναυτιλιακές εταιρίες δραστηριοποιούνται στη Βραζιλία, υλοποιώντας μεταφορικό έργο κυρίως για την κρατική πετρελαϊκή Petrobras. Όσον αφορά τον τουρισμό, σύμφωνα με στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, οι αφίξεις βραζιλιανών στη χώρα μας το 2011 ανήλθαν σε 52.118, αντιπροσωπεύοντας μόλις το 0,3% του συνόλου των διεθνών αφίξεων. Το κλίμα επιφυλακτικότητας που έχει δημιουργηθεί σχετικά με την επιλογή της Ελλάδας ως προορισμού διακοπών, λόγω της οικονομικής κρίσης, αποτυπώνεται στα στοιχεία του πρώτου εννεαμήνου του 2012. Οι αφίξεις βραζιλιανών ανήλθαν σε 24.438, μειωμένες κατά 44,6% σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του 2011. 20

Πίνακας 7: Εισπράξεις Ελλάδας από τη Βραζιλία (δολάρια ΗΠΑ) Υπηρεσία Αξία 2011 2010 % στο σύνολο Αξία Μεταβολή 2011/10 Μεταφορές 157.903.427 57,5% 104.203.890 51,5% Ταξίδια / τουρισμός 110.891.460 40,4% 60.073.284 84,6% Υπηρεσίες επικοινωνιών 946.363 0,3% - Υπηρεσίες ασφάλισης 83.503 0,0% 225.291-62,9% Χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες 13.917 0,0% 13.252 5,0% Υπηρεσίες πληροφορικής 83.503 0,0% 251.796-66,8% Άλλες εμπορικές υπηρεσίες 1.475.213 0,5% 1.020.437 44,6% Προσωπικές, πολιτιστικές και υπηρεσίες αναψυχής 3.298.353 1,2% 2.305.924 43,0% Κυβερνητικές υπηρεσίες 27.834 0,0% - ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ 274.723.573 168.266.156 63,3% Πηγή: Βάση Δεδομένων Ηνωμένων Εθνών. Επεξεργασία στοιχείων Γραφείο ΟΕΥ Αγίου Παύλου Όπως φαίνεται στον πίνακα που ακολουθεί, η Ελλάδα έχει πολύ μικρό μερίδιο στις βραζιλιανές πληρωμές στον κόσμο, γεγονός που υποδηλώνει και μεγάλο περιθώριο βελτίωσης της θέσης μας στις υπηρεσίες στις οποίες παραδοσιακά διαθέτουμε δύναμη. Πίνακας 8: Πληρωμές Βραζιλίας στον κόσμο και στην Ελλάδα, 2011 (εκ. δολάρια ΗΠΑ) Υπηρεσία Πληρωμές Βραζιλίας στον κόσμο Πληρωμές Βραζιλίας στην Ελλάδα Μερίδιο Ελλάδας Μεταφορές 14.154 157,9 1,12% Ταξίδια / τουρισμός 21.234 110,9 0,52% Πηγή: Βάση Δεδομένων Ηνωμένων Εθνών. Επεξεργασία στοιχείων Γραφείο ΟΕΥ Αγίου Παύλου Μεταφορές και ταξίδια κυριαρχούν και στις ελληνικές πληρωμές στη Βραζιλία, αντιπροσωπεύοντας το 90% του συνόλου. Στο Παράρτημα παρατίθεται αναλυτικός πίνακας πληρωμών της Βραζιλίας στον κόσμο για το 2011. 21

5.3. Επενδύσεις Σύμφωνα με στοιχεία της Invest in Greece, το σύνολο των ελληνικών παραγωγικών επενδύσεων στη Βραζιλία μέχρι το τέλος του 2010 ανέρχονταν σε 16,41 εκ. ευρώ. Οι εταιρίες ελληνικών συμφερόντων δραστηριοποιούνται στους τομείς υπηρεσιών πληροφορικής και εξόρυξης. Δεν είναι γνωστές βραζιλιανές επενδύσεις στην Ελλάδα, με την εξαίρεση, σύμφωνα με δημοσιεύματα, μονάδας επεξεργασίας καφέ στο Κορωπί της βραζιλιανής Ipanema. 5.4. Συμπεράσματα και τελικές παρατηρήσεις Η Ελλάδα δεν έχει κατακτήσει ακόμα τη θέση που της αναλογεί στις εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών της Βραζιλίας, με την αξία των συναλλαγών να παραμένει, εδώ και χρόνια, σε συγκριτικά χαμηλό επίπεδο και στην περίπτωση του εμπορίου αγαθών, με πτωτική τάση (εξαιρώντας τα πετρελαιοειδή). Σημαντική αιτία γι αυτό αποτελούν τα δασμολογικά και μη εμπόδια που επιβάλλει η Βραζιλία στις εισαγωγές, που αποθαρρύνουν τους υποψήφιους εξαγωγείς, οι οποίοι, συχνά, προτιμούν να αναβάλλουν την εξαγωγική προσπάθεια για όταν οι συνθήκες θα είναι προσφορότερες. Ωστόσο, η Βραζιλία δεν είναι αγορά που μπορεί κανείς να αναβάλλει, πολύ δε περισσότερο να αγνοεί. Για πολλά προϊόντα ελληνικού ενδιαφέροντος, ήδη ο ανταγωνισμός είναι οξύς και δυστυχώς, το «brand Ελλάδα» δεν έχει ακόμα καταξιωθεί. Υπό προϋποθέσεις, ευκαιρίες υπάρχουν πρακτικά σε όλους τους ελληνικούς εξαγωγικούς κλάδους (πλην αυτών για τους οποίους υφίστανται περιορισμοί, βλ. Παράρτημα), καθώς η πορεία της βραζιλιανής οικονομίας παραμένει ανοδική, έστω και εν μέσω δυσκολιών. Το σημαντικότερο, η Βραζιλία διαθέτει μεγάλο πληθυσμό με αυξανόμενη αγοραστική δύναμη και εμπιστοσύνη στην προοπτική της χώρας, γεγονός που μεταφράζεται σε διαρκώς αυξανόμενη κατανάλωση. Συνεκτιμώντας το επίπεδο του καταξιωμένου ήδη ανταγωνισμού, τα εμπόδια πρόσβασης στην αγορά, τη δυσκολία ανεύρεσης συνομιλητών στην αγγλική γλώσσα, τη σημασία των προσωπικών σχέσεων, αλλά και τη σχετική δυσπιστία απέναντι στην Ελλάδα, τόσο λόγω έλλειψης προηγούμενης εμπειρίας συνεργασίας, όσο και λόγω της τρέχουσας οικονομικής κατάστασης, η εξαγωγική προσπάθεια σαφώς και δεν είναι εύκολη. Αν σε αυτά προστεθεί και η διαφορά τάξης μεγέθους των αγορών, τελικά, μικροί, μεμονωμένοι εξαγωγείς ίσως δεν έχουν την καλύτερη δυνατή προοπτική, εκτός αν το προϊόν τους απευθύνεται σε ένα εξειδικευμένο τμήμα της αγοράς και είναι διατεθειμένοι να επενδύσουν σημαντικά στην προώθησή του, ώστε να πείσουν για την ιδιαιτερότητά του τις ειδικές ομάδες ενδιαφέροντος στις οποίες απευθύνονται. Για πρώτες ύλες και προϊόντα ευρείας κατανάλωσης, καλύτερα αποτελέσματα θα μπορούσε πιθανά να φέρει κάποια συλλογική προσπάθεια, που θα δημιουργούσε το κρίσιμο μέγεθος στους συμμετέχοντες εξαγωγείς, ώστε να μπορέσουν να επιτύχουν μεγαλύτερη κάλυψη, ανταγωνιστικές τιμές, σταθερή προσφορά και περιορισμό του κόστους διαχείρισης της εξαγωγικής προσπάθειας. Ενδεχόμενη σύμπραξη εξαγωγέων θα σήμαινε ακόμα δυνατότητα επιμερισμού του κόστους προβολής και παρακολούθησης της διακίνησης των προϊόντων τους στη Βραζιλία, ενέργειες απαραίτητες για την εξασφάλιση αναγνωρισιμότητας και για την καθιέρωσή τους στην τοπική αγορά. Για τον τομέα του τουρισμού, επισημαίνουμε τη σκοπιμότητα ανάληψης δράσεων προβολής του ελληνικού τουριστικού προϊόντος, τόσο προς τους επαγγελματίες του χώρου, όσο και απευθείας στους τελικούς καταναλωτές χρήστες, προκειμένου να δημιουργηθεί αίσθηση οικειότητας και εμπιστοσύνης για το προσφερόμενο προϊόν και άρα να ενισχυθεί η ζήτησή του. Σημειώνουμε, τέλος, ότι η γλώσσα μπορεί να αποδειχθεί εμπόδιο για την πρόσβαση στη βραζιλιανή αγορά. Χωρίς να αποκλείεται το ενδεχόμενο να βρει κανείς συνομιλητές στην αγγλική, σίγουρα εκτιμάται 22