6.4. Τομεακή Κατανομή των Α.Ξ.Ε. στην Περιφέρεια Κρήτης.. 136 7. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ Γ' Κ.Π.Σ. ΚΑΙ ΤΟΥ Π.Ε.Π. ΚΡΗΤΗΣ... 138 7.1. Πορεία υλοποίησης του

1. ΠΡΟΛΟΓΟΣ.....4 2.ΕΙΣΑΓΩΓΗ.. 5 3. ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ..7 3.1. Ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (Α.Ε.Π.).8 3.2. Ακαθάριστη προστιθέμενη αξία (Α.Π.Α.) και εργατική παραγωγικότητα σε σύνολα και ανά τομέα παραγωγής....13 3.3. Toμεακή διάρθρωση Α.Π.Α και εργασιακής παραγωγικότητας 15 3.3.1. Πρωτογενής τομέας. 15 3.3.2. Δευτερογενής τομέας...18 3.3.3. Τριτογενής τομέας...20 3.4. Συγκριτική τομεακή διάρθρωση Α.Π.Α και παραγωγικότητας..23 3.5. Ακαθάριστες επενδύσεις πάγιου κεφαλαίου (ΑΕΠΚ): Συνολικά αποτελέσματα και τομεακή διάρθρωση....26 3.5.1. Ακαθάριστες επενδύσεις πάγιου κεφαλαίου (ΑΕΠΚ): Σύνολο της περιφερειακής οικονομίας....27 3.5.2. Ακαθάριστες επενδύσεις πάγιου κεφαλαίου (ΑΕΠΚ): Τομεακή διάρθρωση.....28 3.6. Απασχόληση & ανεργία.. 31 3.6.1. Γενικά στοιχεία απασχόλησης και ανεργίας.... 31 3.6.2. Τομεακή διάρθρωση απασχόλησης.....33 3.6.3. Εκπαιδευτικό επίπεδο απασχολουμένων....37 3.7. Τουρισμός..... 38 3.7.1. Α.Ε.Π.Κ. Τουρισμού.... 38 3.7.2. Μερίδια τουριστικής αγοράς...40 3.7.3. Υποδομές τουριστικού τομέα (ξενοδοχειακό δυναμικό).44 4. ΕΡΕΥΝΑ ΠΕΔΙΟΥ ΣΕ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ... 49 4.1. Εσωτερικό περιβάλλον των επιχειρήσεων της Κρήτης: αποτελέσματα της ετήσιας έρευνας πεδίου του ΚΕΤΑ Κρήτης. 49 4.2. Γενικά στοιχεία των επιχειρήσεων της έρευνας πεδίου......52 4.2.1. Σύνοψη ευρημάτων αναφορικά με το ανθρώπινο δυναμικό...54 4.2.2. Επιχειρηματικό κλίμα... 55 4.2.3. Πορεία των σημαντικότερων επιχειρηματικών μεγεθών.. 55 4.3. Παρουσίαση των δεδομένων της έρευνας. ΤΜΗΜΑ Α: Εσωτερικό περιβάλλον της επιχείρησης... 56 4.3.1. Α1: Ενσωμάτωση τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών από τις επιχειρήσεις 57 4.3.2. Α2. Τρόπος προσέγγισης των επιχειρηματικών λειτουργιών...62 4.4. ΤΜΗΜΑ Β: Ανθρώπινο δυναμικό....66 4.4.1. Β1: Θέματα επάρκειας προσωπικού...66 4.4.2. Β2: Δια βίου μάθηση Επαγγελματική κατάρτιση.. 68 4.5. ΤΜΗΜΑ Γ : Αποτύπωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος στην Περιφέρεια Κρήτης. 70 4.5.1. Γ.1. Ελλείψεις και προβλήματα ανάπτυξης της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων της περιφέρειας, όπως αναδεικνύονται μέσα από τις απαντήσεις τους στην ετήσια έρευνα πεδίου...71 4.5.2. Γ.2. Αποτύπωση επιχειρηματικού κλίματος στην Περιφέρεια Κρήτης..74 4.5.3. Γ.3. Επιχειρηματικές προσδοκίες για το προσεχές διάστημα.84 4.5.4. Γ.4. Επιχειρηματικά σχέδια κατά το προσεχές διάστημα 92 5. ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΑ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΤΟΥΣ 2007.....103 5.1. Εγγραφές και διαγραφές επιχειρήσεων στην Περιφέρεια Κρήτης 105 5.2. Ανάλυση ενάρξεων διακοπών κατά νομό έδρας των επιχειρήσεων....108 5.3. Δημογραφία των επιχειρήσεων της Κρήτης ανάλογα με την νομική τους μορφή.... 110 5.4. Εγγραφές και διαγραφές κατά κλάδο δραστηριότητας..120 5.5. Ανάλυση κατά νομό της έδρας των επιχειρήσεων....122 6. ΑΜΕΣΕΣ ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ.......129 6.1. Το Θεωρητικό πλαίσιο (OLI) του Πανεπιστημίου του Ρέντινγκ....129 6.2. Αναπτυξιακές δυνατότητες των Α.Ξ.Ε. και η περιφερειακή τους διάσταση...129 6.3. Ανάλυση περιφερειακής κατανομής των Α.Ξ.Ε. στην Ελληνική επικράτεια με έμφαση στην Περιφέρεια Κρήτης.....131 2

6.4. Τομεακή Κατανομή των Α.Ξ.Ε. στην Περιφέρεια Κρήτης.. 136 7. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ Γ' Κ.Π.Σ. ΚΑΙ ΤΟΥ Π.Ε.Π. ΚΡΗΤΗΣ... 138 7.1. Πορεία υλοποίησης του επιχειρησιακού προγράμματος «Ανταγωνιστικότητα» στην Περιφέρεια Κρήτης... 138 7.2. Π.Ε.Π. Κρήτης......145 8. ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ Τ.ΕΜ.Π.Μ.Ε.....158 8.1. Συνοπτική παρουσίαση του Ταμείου Εγγυοδοσίας Μικρών και Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων... 158 8.2. Στοιχεία παροχής υπηρεσιών εγγυοδοσίας του Ταμείου εγγυοδοσίας μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων (ΤΕΜΠΜΕ) για την περιφέρεια Κρήτης.. 159 9. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.....166 9.1. Παγκόσμιες οικονομικές εξελίξεις Η σύγχρονη στρατηγική ανάπτυξη Ο ρόλος των Περιφερειών...166 9.2. Στρατηγικό πλαίσιο οικονομικής ανάπτυξης για την Περιφέρεια της Κρήτης Η υπάρχουσα κατάσταση..169 9.3. Μελλοντική προοπτική....172 9.4. Η Προοπτική. 174 9.5. Προτάσεις για την Οικονομία του Νησιού....177 9.6. Δομικά προβλήματα της Κρητικής οικονομίας, ερευνητικά ιδρύματα, έρευνα & ανάπτυξη... 179 9.7. Α.Ξ.Ε. & Αξιολόγηση πιθανών επενδύσεων 181 10. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΦΟΡΕΩΝ...182 10.1. Προτάσεις Επιμελητηρίου Ρεθύμνης. 182 10.2. Προτάσεις Επιμελητηρίου Ηρακλείου.......188 11. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ........192 12. ΕΠΙΜΕΤΡΟ ΟΙ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ, ΤΟ ΕΡΓΟ, ΟΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΕΤΑ ΚΡΗΤΗΣ. 199 3

1. ΠΡΟΛΟΓΟΣ 1 Η μελέτη που παρουσιάζει το ΚΕΤΑ Κρήτης για την αναπτυξιακή φυσιογνωμία της Κρήτης έχει καθιερωθεί πλέον ως βασικό στοιχείο ανάλυσης αλλά και διαμόρφωσης προτάσεων από τους φορείς της Κρήτης και αξιολογείται θετικά. Εκείνο που τη χαρακτηρίζει, πέραν της αναλυτικής αρτιότητας και της τεκμηρίωσης των θέσεων που αναδεικνύει με στοιχεία, είναι η συνεχής ανανέωση με νέα θέματα (για πρώτη φορά π.χ. παρουσιάζεται ανάλυση για τις άμεσες ξένες επενδύσεις στο νησί) αλλά και η εστίαση και η ανάδειξη εκείνων των σημείων που θέτουν ένα προβληματισμό σε σχέση με τη γενικότερη θέση της Κρήτης στην παγκόσμια οικονομία. Διαπιστώνεται για παράδειγμα ότι η Κρήτη έχει γευτεί μέχρι στιγμής τις αρνητικές συνέπειες της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας και δεν έχει αδράξει τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται και αυτό αποτελεί όχι μια απλή διαπίστωση αλλά μια ώθηση στη συζήτηση για τη διαμόρφωση μιας μακροπρόθεσμης ατζέντας με στόχο την ανάδειξη των δυνητικά ισχυρών πλεονεκτημάτων της οικονομίας της. Ο προβληματισμός που τίθεται σε σχέση με την ειδίκευση σε προϊόντα με χαμηλό έως μεσαίο τεχνολογικό περιεχόμενο που την κάνει ευάλωτη στις νέες παγκόσμιες συνθήκες πρέπει να βρει αντανάκλαση σε ενέργειες τόσο των δημόσιων φορέων όσο και των επιχειρήσεων ώστε να διαμορφωθεί μια στρατηγική που οδηγεί στην ανάπτυξη ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων. Για το λόγο αυτό, περισσότερο από κάθε άλλη φορά δόθηκε σε αυτή την έκδοση της «Αναπτυξιακής Φυσιογνωμίας της Περιφέρειας Κρήτης» περισσότερη έμφαση στη σχέση της Περιφερειακής Οικονομικής Ανάπτυξης της Κρήτης με τις παγκόσμιες οικονομικές συνθήκες σε συνδυασμό με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της οικονομίας του νησιού. Η συνέπεια του προβληματισμού που τίθεται έγκειται στο γεγονός ότι συνδράμει με τα στοιχεία και τις προτάσεις ουσιαστικά στην απάντηση του ερωτήματος της περιγραφής μιας μεσο μακροπρόθεσμης πρότασης για το πως θα θέλαμε να περιγράφουμε με μία πρόταση την οικονομία του νησιού με βάση τις υπάρχουσες δυνατότητες και τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του. 1 Του Νίκου Μυρτάκη, Προέδρου του ΚΕΤΑ Κρήτης 4

2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2 Η ετήσια έκθεση του ΚΕΤΑ Κρήτης είναι και για το τρέχον έτος γεγονός. Πλουσιότερη και ουσιαστικότερη, περιλαμβάνει περισσότερα διακριτά τμήματα σε σχέση με τα προηγούμενα έτη, και αναλύονται ξεχωριστές πλευρές του επιχειρηματικού περιβάλλοντος του νησιού κατά το 2007 όπως: Η Μακροοικονομική εικόνα. Η Δημογραφία των επιχειρήσεων της Κρήτης. Οι άμεσες ξένες επενδύσεις στην Κρήτη. Η εικόνα των ίδιων των επιχειρήσεων με βάση την έρευνα πεδίου. Παρουσιάζονται επίσης θέματα σχετικά με την πορεία υλοποίησης του Γ Κ.Π.Σ. και Ταμείου Εγγυοδοσίας (Τ.Ε.Μ.Π.Μ.Ε.) στην Κρήτη αλλά και μια σύνοψη των υλοποιημένων δράσεων του ΚΕΤΑ για την περίοδο Ιούνης 2003 έως το Δεκέμβρη του 2007, καθώς ο Μάρτιος του 2008 αποτελεί συμβατική ημερομηνία λήξης του έργου του ΚΕΤΑ που χρηματοδοτήθηκε από το Γ Κ.Π.Σ. Σε ότι αφορά το περιεχόμενο, η διαχρονική διαπίστωση σχετικά με την αντιφατικότητα που χαρακτηρίζει την οικονομία της Κρήτης και η οποία εκδηλώνεται με ποικίλους τρόπους πρέπει να συζητηθεί διεξοδικά από τους φορείς και να διαμορφωθούν πολιτικές για την άρση τους, ο δυναμισμός της Κρητικής οικονομίας δεν αρκεί για να τις ξεπεράσει. Η ενίσχυση της μείωσης στην ποσοστιαία συνεισφορά του νησιού στο σύνολο του Α.Ε.Π. της επικράτειας και η μεγέθυνση των ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων αποτελούν ανησυχητική εξέλιξη. Ενθαρρυντική είναι η εξέλιξη της παραγωγικότητας του τριτογενούς τομέα, αποτελεί όμως και «αντιστάθμιση» στην ανησυχητική διολίσθηση της ανταγωνιστικότητας των άλλων τομέων. Ο δείκτης επιδόσεως στον τομέα των Ακαθάριστων Επενδύσεων Πάγιου Κεφαλαίου, (131% ως προς την επικράτεια) αναδεικνύει μια υψηλή επιχειρηματική εμπιστοσύνη (business confidence) στις αναπτυξιακές δυνατότητες της Κρητικής οικονομίας. Ένα άλλο θετικό στοιχείο αποτελεί η αύξηση των απασχολούμενων αποφοίτων ΑΕΙ/ΤΕΙ από 14,98% σε 21,43% στην επταετία 1999 2006. 2 Του Γιώργου Κοκκίνη, διευθυντή του ΚΕΤΑ Κρήτης 5

Θετικό στοιχείο είναι επίσης η ενσωμάτωση των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) από τις επιχειρήσεις, η θετικά αναμενόμενη αύξηση της απασχόλησης από πλευράς επιχειρήσεων με βάση τις απαντήσεις των στελεχών τους, όπως και το γεγονός ότι οι επιχειρήσεις του δείγματος αναμένουν βελτίωση των θεμελιωδών μεγεθών, τόσο του κλάδου τους όσο και των ιδίων, ενώ εξαιρετικά αρνητικό κρίνουμε το στοιχείο του μικρού ενδιαφέροντος στις επενδύσεις στην ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού. Ευνοϊκός είναι ο πολύ σημαντικός δείκτης ισοζυγίου μεταβολών δημογραφίας, δηλαδή το ποσοστό των διαγραφών ως προς τις εγγραφές επιχειρήσεων, που βελτιώθηκε κατά το προηγούμενο έτος όπως επίσης τη γενική αύξηση του αριθμού των μεταποιητικών επιχειρήσεων που ξεκίνησαν τη λειτουργία τους στην περιφέρεια το 2007. Ιδιαίτερη αξία έχει επίσης το γεγονός της πλήρους αξιοποίησης των δυνατοτήτων χρηματοδότησης μέσω του Τ.Ε.Μ.Π.Μ.Ε, αλλά και άλλων φορέων ή προγραμμάτων του Γ Κ.Π.Σ. Οι πολυεπίπεδες προσεγγίσεις της μελέτης παρέχουν τη δυνατότητα και πολλών άλλων διαγνώσεων για διαφορετικά ζητήματα της οικονομίας του νησιού, άξιων ενδελεχέστερης ανάλυσης. Επισημαίνουμε πάντως την έλλειψη θεσμικού πλαισίου αναφορικά με ένα κέντρο λήψης αποφάσεων με ισχυρή εντολή, αυτεξούσιου και αποτελεσματικού, πράγμα που λειτουργεί ανασταλτικά τόσο σε σχέση με τη διατύπωση ενός σχεδίου όσο και με την ανάληψη πρωτοβουλιών και τη λήψη αποφάσεων για την υλοποίησή του. Ιδιαίτερες ευχαριστίες απευθύνω στο συνεργάτη κ. Θοδωρή Τσαούλη, στέλεχος της αντένας Ρεθύμνου που μόχθησε αρκετά όλα αυτά τα χρόνια για να παραδίνεται μια άρτια και ολοκληρωμένη έκθεση καθώς και τον κ. Αντώνη Καλύβα (πρώην στέλεχος της «Αναπτυξιακής Κρήτης» και της Παγκόσμιας Τράπεζας πλέον) που στην παρούσα έκθεση διαμόρφωσε τα κεφάλαια για τα μακροοικονομικά στοιχεία, τις άμεσες ξένες επενδύσεις και τα συμπεράσματα. Το σύνολο της μελέτης με τα πλήρη κείμενα και μπορούν να βρουν οι ενδιαφερόμενοι στην ιστοσελίδα του ΚΕΤΑ Κρήτης www.keta kriti.gr 6

3. ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ Σε αυτή την έκδοση της Αναπτυξιακής Φυσιογνωμίας της Περιφέρειας της Κρήτης η μακροοικονομική ανάλυση θα εστιάσει σε συγκριτικά μακροοικονομικά στοιχεία της περιφέρειας Κρήτης αναφορικά με τις άλλες περιφέρειες της χώρας και τον μέσο όρο της Ελληνικής επικράτειας. Η αιτιολογία για αυτή τη μορφή των μακροοικονομικών στοιχείων είναι να αποτυπωθεί η θέση της Κρήτης σε ένα περιφερειακό επίπεδο ανταγωνιστικότητας της Ελληνικής οικονομίας. Ιδιαίτερη αναφορά έχει, όπως κάθε έτος, ο σπουδαίος για την οικονομία του νησιού τομέας του τουρισμού αλλά και, για πρώτη φορά, οι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις (Α.Ξ.Ε) που βρίσκονται πια και στην Ελλάδα στο κέντρο της οικονομικής πολιτικής. Τα στοιχεία τα οποία χρησιμοποιήθηκαν στην μακροοικονομική ανάλυση προέρχονται, κατά την μεγάλη πλειονότητα τους, από την περιφερειακή βάση δεδομένων της ευρωπαϊκής στατιστικής υπηρεσίας (EUROSTAT REGIO). Κάθε περίπτωση διαφορετικής πηγής στατιστικών δεδομένων επισημαίνεται. Η χρησιμοποίηση της επίσημης βάσης δεδομένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει το μεγάλο πλεονέκτημα της εγκυρότητας. Ένα μειονέκτημα αποτελεί ότι η επικαιροποίηση των στατιστικών από την Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι άμεση, έτσι σε πολλούς δείκτες τα τελευταία έγκυρα στοιχεία δεν συμπίπτουν με το ημερολογιακό έτος. Σε κάθε περίπτωση, η εγκυρότητα αποτέλεσε το πρωτεύον κριτήριο για την επιλογή της βάσης δεδομένων των στατιστικών στοιχείων. 7

3.1. Ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (Α.Ε.Π.). Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (Α.Ε.Π.) αποτελεί το κατεξοχήν μετρήσιμο στοιχείο της οικονομικής μεγέθυνσης και ανάπτυξης μιας γεωγραφικής περιοχής. Στον παρακάτω Πίνακα φαίνεται η συγκριτική αύξηση του Α.Ε.Π. της περιφέρειας Κρήτης σε σχέση με τις περιφέρειες της χώρας και το σύνολο της ελληνικής επικράτειας κατά την τετραετία 2001 2005. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ % ΑΥΞΗΣΗ ΑΕΠ 2001 ΠΙΝΑΚΑΣ 1: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΥΞΗΣΗ ΑΕΠ 2001 05 ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ % ΑΥΞΗΣΗ ΑΕΠ 2002 ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ % ΑΥΞΗΣΗ ΑΕΠ 2003 ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ % ΑΥΞΗΣΗ ΑΕΠ 2004 ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ % ΑΥΞΗΣΗ ΑΕΠ 2005 ΕΤΗΣΙΟΣ ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΑΥΞΗΣΗΣ ΑΕΠ 2001 2005 % ΣΧΕΤΙΚΗ ΑΥΞΗΣΗ ΑΕΠ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗΝ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑ ΣΥΝΟΛΟ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ 5.3 3.7 4.3 3.6 4.1 4.20 1.00 ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΘΡΑΚΗ 3.5 0.6 2.2 3.5 0.9 1.54 0.37 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 4.2 1.9 1.6 4.6 2.9 3.04 0.72 ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 2.1 4.9 3.8 0.2 4.1 3.02 0.72 ΘΕΣΣΑΛΙΑ 5 3.2 6.9 2.8 1.7 3.92 0.93 HΠΕΙΡΟΣ 6.2 0.6 3 8.4 3.1 3.02 0.72 ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 12.1 1.6 1.9 3.1 0.3 3.80 0.90 ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 3.1 0.9 3.3 2.6 1.1 2.20 0.52 ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 4.7 0.6 3.7 1.5 1.4 2.14 0.51 ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 3.1 0.2 3.6 2.2 7.9 3.32 0.79 ΑΤΤΙΚΗ 5.9 6.4 5.5 3.7 6.9 5.68 1.34 ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 9.8 2 8.2 0.5 2.6 3.82 0.91 ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 7.6 0.4 6 2.8 4.5 2.30 0.55 ΚΡΗΤΗ 6.4 5.3 1.3 5.4 0.9 3.5 0.83 Το Α.Ε.Π. της περιφέρειας της Κρήτης έχει έναν μέσο όρο πραγματικής αύξησης κατά την τετραετία 2001 04 της τάξεως του 3.5 % που είναι μικρότερο κατά 0,7 % από τον μέσο όρο της χώρας (4.2%). Η συγκριτική αύξηση του Α.Ε.Π της περιφέρειας με δείκτη 0,83 βάση του πανελλαδικού μέσου όρου την τοποθετεί στην 5 η περιφερειακή θέση μετά από την Αττική (1.34), τη Θεσσαλία (0.93), το Βόρειο Αιγαίο (0.91) και τα Ιόνια Νησιά (0.9). Είναι άξιο αναφοράς ότι με βάση αυτό το δείκτη, από όλες τις περιφέρεις της χώρας, μόνο η Αττική ξεπερνάει τον μέσο όρο της επικράτειας. Έτσι λοιπόν, ενώ η συγκριτική επίδοση της περιφέρειας της Κρήτης στο διάστημα 2001 05, όσον αφορά την πραγματική Αύξηση του Α.Ε.Π. κρίνεται ικανοποιητική αφού βρίσκεται στην 5 η θέση και με δείκτη 0.83 που είναι σχετικά κοντά στον πανελλήνιο μέσο όρο, πρέπει να επισημανθεί ότι η πραγματική αύξηση 8

του Α.Ε.Π. κατά την περίοδο 2001 05 είχε ως άξονα ανάπτυξης κυρίως την περιφέρεια της Αττικής. Δεν είναι όμως εξίσου ικανοποιητική η ποσοστιαία περιφερειακή κατανομή του ΑΕΠ για την Κρήτη αλλά και γενικότερα για τις Ελληνικές περιφέρειες πλην Αττικής, όπως αποτυπώνεται στο παρακάτω Πίνακα. ΠΙΝΑΚΑΣ 2: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΑΕΠ ΚΑΙ ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΟΥ ΑΕΠ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ 2000 05 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΕΠ 2000 (εκκ. Ευρω) ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ 2000 ΑΕΠ 2005 (εκκ. Ευρω) ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ 2005 ΔΙΑΦΟΡΑ ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΑΕΠ 2001 05 ΣΥΝΟΛΟ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ 136,281 100% 198,609 100% ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΘΡΑΚΗ 5,490 4.028% 7,157 3.604% 0.425% ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 20,087 14.739% 27,702 13.948% 0.791% ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 3,048 2.237% 4,219 2.124% 0.112% ΘΕΣΣΑΛΙΑ 7,144 5.242% 10,103 5.087% 0.155% HΠΕΙΡΟΣ ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΑΤΤΙΚΗ ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΚΡΗΤΗ 3,278 2.405% 4,377 2.204% 0.201% 2,326 1.707% 3,082 1.552% 0.155% 6,273 4.603% 8,042 4.049% 0.554% 7,770 5.701% 10,598 5.336% 0.365% 6,694 4.912% 9,363 4.714% 0.198% 61,221 44.923% 97,000 48.840% 3.917% 1,805 1.324% 2,481 1.249% 0.075% 4,307 3.160% 5,318 2.678% 0.483% 6,838 5.018% 9,167 4.616% 0.402% Το Α.Ε.Π της περιφέρειας Κρήτης, παρόλο που αυξήθηκε από 6.860,6 εκατομμύρια ευρώ το 2000 σε 9.167 εκατομμύρια ευρώ το 2005,αντικατοπτρίζοντας την αύξηση του Α.Ε.Π. του νησιού όπως αποτυπώνεται στον Πίνακα 1, παρουσιάζει μείωση στην ποσοστιαία συνεισφορά του στο σύνολο του Α.Ε.Π. της επικράτειας. Η Κρήτη το 2000 συνεισέφερε το 5,018 % του Α.Ε.Π. της επικράτειας ενώ το 2005 το 4,616%. Η συνεισφορά δηλαδή της Κρήτης στο Ελληνικό Α.Ε.Π. μειώθηκε κατά 0,402%. Αυτή η μείωση όμως είναι μια γενική τάση σχεδόν όλων των περιφερειών της Ελλάδος. Μόνο η περιφέρεια της Αττικής αύξησε την ποσοστιαία συνεισφορά της στο Α.Ε.Π. της χώρας κατά την πενταετία 2000 05 με το θεαματικό 3,92%. Σίγουρα αποτελεί ανησυχητικό στοιχείο για την Κρήτη όπως και για όλη σχεδόν την Ελληνική περιφέρεια ότι η περιφερειακή κατανομή του Α.Ε.Π συγκεντρώνεται με αυξητικές τάσεις στις περιφέρειες που στεγάζουν τα δυο μεγάλα αστικά κέντρα της 9

χώρας: την Αττική πρωτίστως και την Κεντρική Μακεδονία. Αυτό αποτυπώνεται στον παρακάτω Πίνακα 3: ΠΙΝΑΚΑΣ 3 ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΑΕΠ/ΑΣΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ 2001 2005 ΔΙΑΦΟΡΑ 2001 05 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ 40.338% 37.212% 3.13% ΑΣΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ 59.662% 62.788% 3.13% Το 2000 η Ελληνική Περιφέρεια (Όλες οι περιφέρειες πλην Αττικής και Κεντρικής Μακεδονίας) συνεισέφερε το 40,34 % του εγχωρίου Α.Ε.Π. ενώ το 2005 αυτό το ποσοστό μειώθηκε κατά 3,13 % σε 37,21 %. Σε μια εποχή που είναι παγκόσμια αποδεκτό (Ο.Α.Σ.Α. 2007) ότι η κύρια μηχανή για την οικονομική ανάπτυξη των οικονομιών είναι η ανάπτυξη των περιφερειών, ο αυξανόμενος συγκεντρωτισμός της Ελληνικής οικονομίας γύρω από τα δύο μεγάλα αστικά κέντρα είναι ανησυχητικό γεγονός και υποδεικνύει την ανάγκη για μεγαλύτερη έμφαση στην οικονομική ανάπτυξη της περιφέρειας, πράγμα που επί της αρχής φαίνεται να εκφράζεται στο Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (Ε.Σ.Π.Α.) για την προγραμματική περίοδο 2008 13 αφού αποτυπώνει μεγαλύτερη έμφαση των προγραμμάτων οικονομικής ανάπτυξης στην Ελληνική Περιφέρεια. Ένα παρόμοιο φαινόμενο όμως παρατηρείται και εντός του νησιού όπως μπορεί να διαπιστωθεί στον παρακάτω Πίνακα 4: ΝΟΜΟΣ/ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΣΥΝΟΛΟ ΚΡΗΤΗΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΧΑΝΙΩΝ ΑΕΠ 2000 (εκκ. Ευρω) ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ 2000 ΑΕΠ 2005 (εκκ. Ευρω) ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ 2005 ΔΙΑΦΟΡΑ ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΑΕΠ 2000 05 6,838 100% 9,167 100% 3,368 49.254% 4,640 50.616% 1.362% 852 12.460% 1,075 11.727% 0.733% 939 13.732% 1,219 13.298% 0.434% 1,679 24.554% 2,233 24.359% 0.195% Η ποσοστιαία περιφερειακή κατανομή του Α.Ε.Π. εντός νησιού κατά την περίοδο 2000 05 ενισχύει την θέση του νομού Ηρακλείου από 49,25% του Κρητικού Α.Ε.Π. το 2000 σε 50,61% το 2005 καταγράφοντας μια αύξηση της τάξεως του 1,362%. Οι άλλοι τρεις νομοί του νησιού παρουσιάζουν μείωση του μεριδίου στην κατανομή του Κρητικού Α.Ε.Π. Ο νομός Λασιθίου μείωση 0,733% από 12,460% το 2000 σε 11,727% το 2005, ο νομός Ρεθύμνης μείωση 0,434% από 13,732% το 2000 σε 10

13,298% το 2005 και ο νομός Χανίων μείωση 0,195% από 24,554% το 2000 σε 24,359% το 2005. Όσον αφορά το κατά κεφαλή Α.Ε.Π. σε τρέχουσες τιμές της περιφέρειας Κρήτης, από 11.543 ευρώ το 2000 αυξήθηκε σε 15.228 το 2005 όπως αποτυπώνεται στον παρακάτω Πίνακα: ΠΙΝΑΚΑΣ : ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΤΑ ΚΕΦΑΛΗ Α.Ε.Π. 2000 2005 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Α.Ε.Π. (ευρώ) κατά κεφαλή 2000 ΚΑΤΑΤΑΞΗ 2000 ΔΕΙΚΤΗΣ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΥ κατά κεφαλή Α.Ε.Π. 2000 με βάση την Επικράτεια Α.Ε.Π. (ευρώ) κατά κεφαλή 2005 ΚΑΤΑΤΑΞΗ 2005 ΔΕΙΚΤΗΣ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΥ κατά κεφαλή Α.Ε.Π. 2005 με βάση την Επικράτεια ΣΥΝΟΛΟ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ 12,483 1.00 17,886 1.00 ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΘΡΑΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑ HΠΕΙΡΟΣ ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΑΤΤΙΚΗ ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΚΡΗΤΗ 9,059 11 0.73 11,777 12 0.66 10,737 7 0.86 14,463 6 0.81 10,355 8 0.83 14,335 7 0.80 9,639 10 0.77 13,702 9 0.77 9,742 9 0.78 12,745 10 0.71 11,125 6 0.89 13,899 8 0.78 8,690 13 0.70 10,695 13 0.60 13,883 3 1.11 18,996 2 1.06 11,190 5 0.90 15,672 4 0.88 15,757 1 1.26 24,325 1 1.36 8,800 12 0.70 12,276 11 0.69 14,502 2 1.16 17,520 3 0.98 11,543 4 0.92 15,228 5 0.85 Πηγή: Eεπεξεργασμένα στοιχεία από Eurostat και Ε.Σ.Υ.Ε. Από τον Πίνακα 4 φαίνεται ότι η περιφέρεια Κρήτης ήταν η 4 η περιφέρεια της χώρας σε κατά κεφαλή Α.Ε.Π το 2000 ενώ έπεσε στην 5 η θέση το 2005. Το στοιχείο αυτό ενισχύεται από το γεγονός ότι ενώ η Κρήτη έχει 90% ποσοστιαίο δείκτη ως προς το μέσο Α.Ε.Π. της χώρας το 2000, το ποσοστό αυτό πέφτει στο 85% το 2005. Έτσι, ενώ υπάρχει εντυπωσιακή αύξηση σε απόλυτες τιμές του κατά κεφαλή Α.Ε.Π. στην περιφέρεια, η συγκριτική ανάπτυξη δεν ήταν ισομερής για τις Ελληνικές περιφέρειες και φυσικά για την Κρήτη. Χαρακτηριστικό είναι ότι το όλες οι Ελληνικές περιφέρειες πλην Αττικής παρουσιάζουν πτώση στο δείκτη αυτού κατά την περίοδο 2000 2005 όπως μπορούμε να διαπιστώσουμε από τον παραπάνω πίνακα όπου απεικονίζεται 11

ο ρυθμός ανάπτυξης του κατά κεφαλή Α.Ε.Π. σε τρέχουσες τιμές και βεβαίως παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον. ΠΙΝΑΚΑΣ 5: ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΡΥΘΜΟΥ ΑΥΞΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑ ΚΕΦΑΛΗ Α.Ε.Π. 2000 2005 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Μέση Ετήσια Αύξηση Α.Ε.Π. 2000 2005 ΔΕΙΚΤΗΣ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗΣ ΜΕΣΗΣ ΕΤΗΣΙΑΣ ΑΥΞΗΣΗΣ Α.Ε.Π. 2000 2005 με βάση την Επικράτεια ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΣΥΝΟΛΟ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ 8.66% 1.00 ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΘΡΑΚΗ 6.00% 0.69 11 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 6.94% 0.80 10 ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 7.69% 0.89 1 ΘΕΣΣΑΛΙΑ HΠΕΙΡΟΣ ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΑΤΤΙΚΗ ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΚΡΗΤΗ 8.43% 0.97 2 6.17% 0.71 5 4.99% 0.58 8 4.61% 0.53 12 7.37% 0.85 9 8.01% 0.93 13 10.88% 1.26 3 7.90% 0.91 4 4.16% 0.48 7 6.38% 0.74 6 Πηγή: Eεπεξεργασμένα στοιχεία από Eurostat και Ε.Σ.Υ.Ε. Η περιφέρεια Κρήτης είχε τον 6ο μεγαλύτερο ρυθμό αύξησης του κατά κεφαλή Α.Ε.Π την περίοδο 2000 2005 με 6,38 % στα επίπεδα του 74 % του μέσου ετήσιου ρυθμού αύξησης του κατά κεφαλή Α.Ε.Π. στην επικράτεια. Παρακάτω παρατίθεται και η πορεία του κατά κεφαλή Α.Ε.Π. σε νομαρχιακό επίπεδο για την περιφέρεια Κρήτης την περίοδο 2000 05: ΝΟΜΟΣ Α.Ε.Π. (ευρώ) κατά κεφαλή 2000 ΚΑΤΑΤΑΞΗ 2000 ΔΕΙΚΤΗΣ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΥ κατά κεφαλή Α.Ε.Π. 2000 με βάση την Περιφέρεια Α.Ε.Π. (ευρώ) κατά κεφαλή 2005 ΚΑΤΑΤΑΞΗ 2005 ΔΕΙΚΤΗΣ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΥ κατά κεφαλή Α.Ε.Π. 2005 με βάση την Περιφέρεια ΣΥΝΟΛΟ ΚΡΗΤΗΣ 11,543 1.00 15,228 1.00 ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 11,593 2 1.00 15,651 1 1.03 ΛΑΣΙΘΙΟΥ 11,252 4 0.97 14,245 4 0.94 ΡΕΘΥΜΝΗΣ 11,940 1 1.03 15,215 2 1.00 ΧΑΝΙΩΝ 11,381 3 0.99 14,895 3 0.98 12

Όπως βλέπουμε από τον παραπάνω πίνακα, το 2000 ο νομός Ρεθύμνης έχει την πρωτιά στο κατά κεφαλή Α.Ε.Π. με 1.03 με βάση το Κρητικό κατά κεφαλή Α.Ε.Π. και ακολουθούσαν ο νομός Ηρακλείου με δείκτη 1.00, ο νομός Χανίων με δείκτη 0.99 και ο νομός Λασιθίου με δείκτη 0.97. Το 2005 την πρωτιά την καταλαμβάνει ο νομός Ηρακλείου με δείκτη 1.03 και ακολουθούν ο νομός Ρεθύμνης με 1.00, ο νομός Χανίων με 0,98 και ο νομός Λασιθίου με 0.94. Η νομαρχιακή κατανομή του κατά κεφαλή Α.Ε.Π. την περίοδο 2000 2005 δεν παρουσιάζει ιδιαίτερες ανισότητες σε σύγκριση με το κατά κεφαλή Α.Ε.Π. σε όλο το νησί, με μόνο ανησυχητικό σημείο την ποσοστιαία πτώση του κατά κεφαλή Α.Ε.Π. του νομού Λασιθίου από 97% το 2000 στο 94% το 2005 σε σύγκριση με το Α.Ε.Π. της περιφέρειας. 3.2. Ακαθάριστη προστιθέμενη αξία (Α.Π.Α.) και εργατική παραγωγικότητα σε σύνολα και ανά τομέα παραγωγής Η Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (Α.Π.Α.) μετράει την προ φόρων και επιδοτήσεων αξία των αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται σε μια οικονομία. Η καθαρή επίδραση των φόρων και των επιδοτήσεων στην αξία της παραγωγής στις περισσότερες χώρες όπως και στην Ελλάδα είναι θετική και έτσι το Α.Ε.Π. είναι πάντα μεγαλύτερο από την Α.Π.Α. Η Α.Π.Α. λοιπόν αποτελεί το πιο ακριβές μέτρο για να μετρηθεί η προστιθέμενη αξία από τις οικονομικές δραστηριότητες. Η προστιθέμενη αξία δημιουργείται στην παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών έτσι ώστε η αξία των τελικού προϊόντος να είναι μεγαλύτερη από αυτή των πρώτων υλών και των ενδιάμεσων Αγάθων η υπηρεσιών. Η Α.Π.Α. είναι λοιπόν η αξία της παραγωγής σε μια οικονομία μείον την αξία των πρώτων υλών και των ενδιάμεσων αγαθών και υπηρεσιών. Στο παρακάτω Πίνακα 6 φαίνεται η επίδοση της περιφέρειας της Κρήτης στην συνολική εγχώρια Α.Π.Α κατά τα έτη 2005 και 2005. 13

ΠΙΝΑΚΑΣ 6: ΣΥΝΟΛΟ ΑΠΑ 2004 05, ΕΤΗΣΙΑ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΚΑΙ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ Α.Π.Α. (εκατ., τρέχουσες τιμές) Σύνολο Προστιθέμενης Αξίας Μεταβολή Συμμετοχή Περιφέρειες 2004 2005 (%) (%) Αν. Μακεδονία & Θράκη 7,085 7,584 7,0 3.65% Κεντρική 26,824 28,757 7,2 13.84% Μακεδονία Δυτική Μακεδονία 3,802 3,914 2,9 1.88% Θεσσαλία 10,075 10,816 7,4 5.21% Ήπειρος 4,747 5,057 6,5 2.43% Ιόνια Νησιά 3,467 3,705 6,9 1.78% Δυτική Ελλάς 8,204 8,742 6,6 4.21% Στερεά Ελλάς 9,909 10,695 7,9 5.15% Πελοπόννησος 8,513 9,028 6,1 4.35% Αττική 91,820 99,450 8,3 47.87% Βόρειο Αιγαίο 2,529 2,674 5,8 1.29% Νότιο Αιγαίο 6,352 6,794 7,0 3.27% Κρήτη 9,959 10,534 5,8 5.07% Σύνολο Χώρας 193,286 207,751 7,5 100.00% Πηγή: Eεπεξεργασμένα στοιχεία από Ε.Σ.Υ.Ε. Η συμμετοχή της Κρήτης στην συνολική Α.Π.Α. κατά το 2005 είναι στο επίπεδο του 5,07 %, αυξημένη κατά 5,8 % σε σύγκριση με το 2004. Είναι χαρακτηριστικό ότι η ποσοστιαία μεταβολή της Α.Π.Α. της περιφέρειας Κρήτης κατά τα έτη 2004 05 είναι στο επίπεδο του 77,3 % του εθνικού μέσου όρου. Ποσοστιαία μεταβολή της Α.Π.Α. μεγαλύτερη του εθνικού μέσου όρου του 7,5% έχουν μόνο η Αττική με 8,3 % που είναι και ο βασικός συντελεστής της εθνικής αύξησης της Α.Π.Α. λόγω του απόλυτου μεγέθους της, και η Στερεά Ελλάδα με 7,9 %. Η Κρήτη σε αυτό το δείκτη είναι στην προτελευταία θέση μαζί με το Βόρειο Αιγαίο ανάμεσα στις Ελληνικές Περιφέρειες. Η παραγωγικότητα της εργασίας μπορεί να μετρηθεί βάση της Α.Π.Α. ανά εργασία όπως αποτυπώνεται στον παρακάτω Πίνακα 7: 14

ΠΙΝΑΚΑΣ 7: ΣΥΝΟΛΟ ΑΠΑ 2005, ΔΕΙΚΤΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΑΝΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Α.Π.Α 2005 (εκκ. Ευρω) Σύνολο Εργαζόμενων (χιλιαδες) Α.Π.Α ανα εργαζόμενο (χιλιαδες ευρώ) Δείκτης Παραγωγικότητας με βάση την Επικράτεια. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΣΥΝΟΛΟ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ 207,750 4368.9 47.55 1.00 ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΘΡΑΚΗ 7,584 227.7 33.31 0.70 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 28,757 731.6 39.31 0.83 ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑ HΠΕΙΡΟΣ ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΑΤΤΙΚΗ ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΚΡΗΤΗ 3,914 97.6 40.10 0.84 10,816 291.9 37.05 0.78 5,057 122.6 41.25 0.87 3,705 90.7 40.85 0.86 8,742 268.1 32.61 0.69 10,695 217.1 49.26 1.04 9,028 243.6 37.06 0.78 99,450 1631 60.97 1.28 2,674 69.6 38.42 0.81 6,794 120.4 56.43 1.19 10,534 257.1 40.97 0.86 Η παραγωγικότητα (Α.Π.Α) ανά εργαζόμενο στην περιφέρεια της Κρήτης είναι 40.970 ευρώ το 2005 και είναι στα επίπεδα του 86% της παραγωγικότητας ανά εργαζόμενο στην επικράτεια. Η Κρήτη είναι επομένως η 5 η περιφέρεια στην Ελλάδα σε παραγωγικότητα με δείκτη 0.86 μετά από την Αττική (1.28), το Νότιο Αιγαίο (1.19), την Στερεά Ελλάδα (1.04) και τα Ιόνια Νησιά (0.87) αλλά παραμένει κάτω από τον μέσο όρο της επικράτειας. 3.3. Toμεακή διάρθρωση Α.Π.Α και εργασιακής παραγωγικότητας. 3.3.1. Πρωτογενής τομέας Ο πρωτογενής τομέας, αν και σε υποχώρηση σε εθνικό επίπεδο, παραμένει πάντα ένας ισχυρός πυλώνας της Κρητικής οικονομίας όπως αποτυπώνεται στον παρακάτω Πίνακα 8. Η περιφέρεια Κρήτης συνεισφέρει το 10, 8 % της συνολικής Α.Π.Α της χώρας και είναι έτσι η 3 η περιφέρεια της χώρας μαζί με την Δυτική Ελλάδα και μετά από την Κεντρική Μακεδονία (20,4 %) και τη Θεσσαλία (13,6%). 15

ΠΙΝΑΚΑΣ 8: ΑΠΑ ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΤΟΜΕΑ 2004 05, ΕΤΗΣΙΑ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΚΑΙ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ Α.Π.Α. (εκατ., τρέχουσες τιμές) Πρωτογενής Τομέας Μεταβολή Συμμετοχή περιφέρειας στο σύνολο Χώρας 2005 Περιφέρειες 2004 2005 (%) (%) Αν. Μακεδονία & Θράκη 679 674 0,7 8,1% Κεντρική Μακεδονία 1,690 1,703 0,8 20,4% Δυτική Μακεδονία 292 287 1,7 3,4% Θεσσαλία 1,155 1,139 1,4 13,6% Ήπειρος 364 348 4,2 4,2% Ιόνια Νησιά 134 131 2,1 1,6% Δυτική Ελλάς 928 902 2,9 10,8% Στερεά Ελλάς 847 815 3,8 9,8% Πελοπόννησος 756 743 1,7 8,9% Αττική 372 370 0,6 4,4% Βόρειο Αιγαίο 193 188 2,5 2,2% Νότιο Αιγαίο 161 155 3,5 1,9% Κρήτη 882 898 1,9 10,8% 8,450 8352 1,2 4,0% Σύνολο Χώρας Η ποσοστιαία μεταβολή της Α.Π.Α της περιφέρειας Κρήτης κατά τα έτη 2004 05 είναι 1,9% ενώ σε εθνικό επίπεδο υποχωρεί κατά 1,2%. Είναι χαρακτηριστικό ότι η ποσοστιαία μεταβολή της Α.Π.Α. κατά τα έτη 2004 και 2005 υποχωρεί σε όλες τις περιφέρειες της Ελλάδος εκτός από την Κρήτη και την Κεντρική Μακεδονία (αύξηση 0,8 %). Η παραγωγικότητα της εργασίας στον πρωτογενή τομέα είναι αρκετά υψηλή στην Κρήτη όπως αποτυπώνεται στον παρακάτω πίνακα: 16

ΠΙΝΑΚΑΣ 9: Α.Π.Α. ΠΡΩΤΟΓΕΝΟΥΣ ΤΟΜΕΑ 2005, ΔΕΙΚΤΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΑΝΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΣΥΝΟΛΟ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ ΑΝ. ΜΑΚΕΔ. ΘΡΑΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑ HΠΕΙΡΟΣ ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΑΤΤΙΚΗ ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΚΡΗΤΗ Α.Π.Α 2005 (εκκ. Ευρω) Σύνολο Εργαζόμενων (χιλιάδες) Α.Π.Α ανά εργαζόμενο (χιλιάδες ευρώ) Δείκτης Παραγωγικότητας με βάση την Επικράτεια. 8,353 542 15.41 1.00 674 60.3 11.18 0.73 1,703 92.1 18.49 1.20 287 16.5 17.39 1.13 1,139 72.4 15.73 1.02 348 22.9 15.20 0.99 131 15.9 8.24 0.53 902 62.3 14.48 0.94 815 35.7 22.83 1.48 743 80.9 9.18 0.60 370 10.1 36.63 2.38 188 12.2 15.41 1.00 155 6.3 24.60 1.60 898 54.4 16.51 1.07 Η παραγωγικότητα του πρωτογενούς τομέα στην Κρήτη με βάση την Α.Π.Α. ανά εργαζόμενο στον τομέα είναι 16,51 χιλιάδες ευρώ το 2005 και διαμορφώνεται στο 107% της εθνικής παραγωγικότητας ανά εργαζόμενο που είναι κατά το 2005 15.410 ευρώ. Η Κρήτη αποτελεί μια από τις περιφέρειες της Ελλάδας με δείκτη παραγωγικότητας στον πρωτογενή τομέα μεγαλύτερο του μέσου όρου της επικράτειας. Το νησί είναι στην 6 η θέση ανάμεσα στις Ελληνικές περιφέρειες μετά από την Αττική (2.38), το Νότιο Αιγαίο (1.60), τη Στερεά Ελλάδα (1,48), την Κεντρική Μακεδονία (1.20) και τη Δυτική Μακεδονία (1,13). Στο παρακάτω πίνακα αποτυπώνεται η ποσοστιαία συνεισφορά κάθε νομού στο σύνολο της Α.Π.Α. του πρωτογενούς τομέα στην περιφέρεια Κρήτης κατά τα έτη 2000 και 2005. ΝΟΜΟΣ ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΟ ΜΕΡΙΔΙΟ Α.Π.Α ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ 2000 ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΟ ΜΕΡΙΔΙΟ Α.Π.Α ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ 2005 ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 41.69% 40.75% 0.94% ΛΑΣΙΘΙΟΥ 14.00% 13.13% 0.88% ΡΕΘΥΜΝΗΣ 20.46% 23.50% 3.04% ΧΑΝΙΩΝ 23.85% 22.13% 1.72% 17

Και στα δυο έτη υπό μελέτη ο νομός Ηρακλείου έχει την πρωτιά,με μειωμένα ποσοστά όμως από το 2005. Ο νομός Ρεθύμνης, ενώ το 2000 ήταν στην τρίτη θέση καταφέρνει και περνά το 2005 στην δεύτερη με αυξημένο κατά 3,04% ποσοστό. Ο νομός Χανίων πέφτει στην τρίτη θέση το 2005 από την δεύτερη το 2000, αποτέλεσμα της μείωσης του ποσοστού του κατά 1,72% σε συνδυασμό με την αύξηση του νομού Ρεθύμνης. Στην τέταρτη θέση το 2000 και το 2005 βρίσκεται ο νομός Λασιθίου με πτώση 0,88 % το 2005 σε σύγκριση με το 2000. 3.3.2. Δευτερογενής τομέας Ο δευτερογενής τομέας συνεισφέρει το 19,4% της συνολικής Α.Π.Α. της χώρας το έτος 2005 σε σύγκριση με το 4 % του πρωτογενούς τομέα. Η περιφέρεια Κρήτης συνεισφέρει το 3,5 % της συνολικής Α.Π.Α της χώρας σε αυτόν τον τομέα και είναι μόλις στην η 8 η θέση στην περιφερειακή συμμετοχή όπως μπορεί να παρατηρήσει κανείς στον παρακάτω πίνακα. ΠΙΝΑΚΑΣ 10: ΑΠΑ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΤΟΜΕΑ 2004 05, ΕΤΗΣΙΑ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΚΑΙ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ Α.Π.Α. εκατ., τρέχουσες τιμές) Δευτερογενής Τομέας Μεταβολή Συμμετοχή περιφέρειας στο σύνολο Χώρας 2005 (%) (%) Περιφέρειες 2004 200 5 Αν. Μακεδονία 1,773 1,823 2,8 & Θράκη 4,5% Κεντρική 7,097 7,268 2,4 Μακεδονία 18,0% Δυτική 1,310 1,265 3,5 Μακεδονία 3,1% Θεσσαλία 2,642 2,768 4,8 6,9% Ήπειρος 1,047 1,013 3,2 2,5% Ιόνια Νησιά 461 424 8,0 1,1% Δυτική Ελλάς 1,689 1,706 1,0 4,2% Στερεά Ελλάς 4,763 5,131 7,7 12,7% Πελοπόννησος 2,830 2,903 2,6 7,2% Αττική 13,026 13,342 2,4 33,1% Βόρειο Αιγαίο 356 334 6,0 0,8% Νότιο Αιγαίο 980 922 5,9 2,3% Κρήτη 1,462 1,406 3,8 3,5% Σύνολο Χώρας 39,436 40,307 2,2 19,4% 18

Η ποσοστιαία μεταβολή της Α.Π.Α της περιφέρειας Κρήτης κατά τα έτη 2004 05 είναι 3,8 % ενώ αυξάνεται σε εθνικό επίπεδο κατά 2,2%. Υποχωρεί βέβαια τα έτη 2004 και 2005 σε όλες τις νησιωτικές περιφέρειες της Ελλάδας όπως και στην Κρήτη, ενώ αυξάνεται στις περισσότερες από τις ηπειρωτικές περιφέρειες της χώρας. Αυτό ίσως να υποδεικνύει ότι ο δευτερογενής τομέας στις νησιωτικές περιοχές λόγω μη εύκολης πρόσβασης στις αγορές της υπόλοιπης επικράτειας και στις αγορές της αλλοδαπής περιορίζονται συγκριτικά περισσότερο στην τοπική αγορά και έτσι πιθανόν δεν έχουν κέρδη από οικονομίες κλίμακας. Η παραγωγικότητα της εργασίας στον δευτερογενή τομέα είναι αρκετά χαμηλή στην Κρήτη όπως αποτυπώνεται στον πίνακα 11: ΠΙΝΑΚΑΣ 11: Α.Π.Α. ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΟΥΣ ΤΟΜΕΑ 2005, ΔΕΙΚΤΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΑΝΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Α.Π.Α 2005 (εκκ. Ευρω) Σύνολο Εργαζόμενων (χιλιάδες) Α.Π.Α ανά εργαζόμενο (χιλιάδες ευρώ) Δείκτης Παραγωγικότητας με βάση την Επικράτεια. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΣΥΝΟΛΟ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ 40,305 980 41.13 1.00 ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΘΡΑΚΗ 1,823 47.7 38.22 0.93 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 7,268 182.3 39.87 0.97 ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑ HΠΕΙΡΟΣ ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΑΤΤΙΚΗ ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΚΡΗΤΗ 1,265 31.2 40.54 0.99 2,768 60.9 45.45 1.11 1,013 28.6 35.42 0.86 424 13.3 31.88 0.78 1,706 50.9 33.52 0.81 5,131 61.8 83.03 2.02 2,903 43.1 67.35 1.64 13,342 378.5 35.25 0.86 334 11.5 29.04 0.71 922 25.8 35.74 0.87 1,406 44.4 31.67 0.77 Η παραγωγικότητα του δευτερογενούς τομέα στην Κρήτη με βάση την Α.Π.Α. ανά εργαζόμενο στον τομέα είναι 31,67 χιλιάδες ευρώ το 2005 και διαμορφώνεται στο 77% της εθνικής παραγωγικότητας ανά εργαζόμενο που είναι κατά το 2005 41.130 ευρώ. Η Κρήτη αποτελεί μια από τις λιγότερο παραγωγικές περιφέρειες της Ελλάδος στον δευτερογενή τομέα με δείκτη παραγωγικότητας 0.77. Αυτό φέρνει την Κρήτη στην 12 η θέση ανάμεσα στις Ελληνικές περιφέρειες με μεγαλύτερη παραγωγικότητα μόνο από το Βόρειο Αιγαίο (0,71). 19

Η παραγωγικότητα εντός της Κρήτης, σε νομαρχιακό επίπεδο δηλαδή, αποτυπώνεται στον παρακάτω πίνακα όπου εμφανίζεται η ποσοστιαία συνεισφορά κάθε νομού στο σύνολο της Α.Π.Α. του δευτερογενούς τομέα κατά τα έτη 2000 και 2005. ΝΟΜΟΣ ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΟ ΜΕΡΙΔΙΟ Α.Π.Α ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ 2000 ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΟ ΜΕΡΙΔΙΟ Α.Π.Α ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ 2005 ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 51.70% 53.40% 1.70% ΛΑΣΙΘΙΟΥ 10.44% 11.47% 1.03% ΡΕΘΥΜΝΗΣ 14.47% 13.95% 0.52% ΧΑΝΙΩΝ 23.40% 21.18% 2.21% Και στα δυο έτη υπό μελέτη, ο νομός Ηρακλείου έχει την πρωτιά με αυξημένο κατά 1,7% ποσοστό το 2005 σύγκριση με το 2000. Ο νομός Χανίων είναι στην δεύτερη θέση, με μειωμένο όμως κατά 2,21% ποσοστό το 2005 σε σύγκριση με το 2000. Ο νομός Ρεθύμνης βρίσκεται στην τρίτη θέση, με μικρή μείωση του ποσοστού του κατά 0,52% το 2005 σε σύγκριση με το 2000. Στην Τετάρτη θέση βρίσκεται ο νομός Λασιθίου με αύξηση 1,03 % το 2005 σε σύγκριση με το 2000. 3.3.3. Τριτογενής τομέας Ο τριτογενής αποτελεί τον κινητήριο μοχλό της ελληνικής οικονομίας καθώς το έτος 2005 συνεισφέρει το 76,6 % της συνολικής Α.Π.Α. της χώρας ενώ το 4 % προέρχεται από τον πρωτογενή και το 19,4% από το δευτερογενή τομέα. Η περιφέρεια Κρήτης συνεισφέρει το 5,2 % της συνολικής Α.Π.Α της χώρας σε αυτόν τον τομέα και είναι η 3 η περιφέρεια της χώρας μετά την Αττική (53,9 %) και την Κεντρική Μακεδονία (12,4 %) στην περιφερειακή συμμετοχή όπως μπορεί να παρατηρήσει κανείς από τον παρακάτω πίνακα. 20

ΠΙΝΑΚΑΣ 12: ΑΠΑ ΤΡΙΤΟΓΕΝΗ ΤΟΜΕΑ 2004 05, ΕΤΗΣΙΑ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΚΑΙ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ Α.Π.Α. (εκατ., τρέχουσες τιμές) Τριτογενής Τομέας Μεταβολή Συμμετοχή περιφέρειας στο σύνολο Χώρας 2005 Περιφέρειες 2004 2005 (%) (%) Αν. Μακεδονία & Θράκη 4,634 5,087 9,8 Κεντρική 18,037 19,785 9,7 Μακεδονία Δυτική Μακεδονία 2,200 2,363 7,4 Θεσσαλία 6,278 6,908 10,0 Ήπειρος 3,337 3,695 10,7 Ιόνια Νησιά 2,873 3,151 9,7 Δυτική Ελλάς 5,586 6,134 9,8 Στερεά Ελλάς 4,299 4,749 10,5 Πελοπόννησος 4,927 5,382 9,2 Αττική 78,423 85,738 9,3 Βόρειο Αιγαίο 1,980 2,152 8,7 Νότιο Αιγαίο 5,211 5,716 9,7 Κρήτη 7,615 8,230 8,1 Σύνολο Χώρας 145,400 159,092 9,4 76,6% 3,2% 12,4% 1,5% 4,3% 2,3% 2,0% 3,9% 3,0% 3,4% 53,9% 1,4% 3,6% 5,2% Η ποσοστιαία μεταβολή της Α.Π.Α της περιφέρειας Κρήτης κατά τα έτη 2004 05 είναι 8,1 % ενώ αυξάνεται σε εθνικό επίπεδο κατά 9,4%. Η ποσοστιαία μεταβολή της Α.Π.Α. κατά τα έτη 2004 και 2005 αυξάνεται σε όλες τις περιφέρειες της Ελλάδας και η Κρήτη είναι στην 12 η θέση πάνω μόνο από την περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας (αύξηση 7,4%). Αυτό είναι ένα ανησυχητικό σημείο για τον δυνατό στην Κρήτη τριτογενή τομέα που έχει σαν κύριο μοχλό τον τουρισμό (γίνεται ιδιαίτερη μνεία σε άλλο σημείο της μελέτης) για το κατά πόσο θα συνεχίσει να έχει την μέχρι τώρα ισχυρή του ανάπτυξη σε σχέση με τις υπόλοιπες περιφέρειες της Ελλάδος,πράγμα όμως το οποίο πρέπει να μελετηθεί σε βάθος χρόνου. Η παραγωγικότητα της εργασίας στον τριτογενή τομέα στην Κρήτη φαίνεται να εκφράζει τον εθνικό μέσο όρο όπως αποτυπώνεται στον παρακάτω Πίνακα 11: 21

ΠΙΝΑΚΑΣ 13: Α.Π.Α. ΤΡΙΤΟΓΕΝΟΥΣ ΤΟΜΕΑ 2005, ΔΕΙΚΤΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΑΝΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Α.Π.Α 2005 (εκκ. Ευρω) Σύνολο Εργαζόμενων (χιλιάδες) Α.Π.Α ανά εργαζόμενο (χιλιάδες ευρώ) Δείκτης Παραγωγικότητας με βάση την Επικράτεια. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΣΥΝΟΛΟ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ ΑΝΑΤ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΘΡΑΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑ HΠΕΙΡΟΣ ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΑΤΤΙΚΗ ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΚΡΗΤΗ 159,090 2847 55.88 1.00 5,087 119.8 42.46 0.76 19,785 457.2 43.27 0.77 2,363 49.9 47.35 0.85 6,908 158.6 43.56 0.78 3,695 71.1 51.97 0.93 3,151 61.5 51.24 0.92 6,134 154.8 39.63 0.71 4,749 119.6 39.71 0.71 5,382 119.6 45.00 0.81 85,738 1242.4 69.01 1.23 2,152 45.9 46.88 0.98 5,716 88.4 64.66 1.16 8,230 158.3 51.99 0.93 Η παραγωγικότητα του κρητικού τριτογενούς τομέα με βάση την Α.Π.Α. ανά εργαζόμενο στον τομέα είναι 51.990 ευρώ το 2005 και διαμορφώνεται στο 93% της εθνικής παραγωγικότητας ανά εργαζόμενο που κατά το 2005 είναι 55.880 ευρώ. Η Κρήτη με δείκτη παραγωγικότητας 1.01 είναι στην 4 η θέση ανάμεσα στις Ελληνικές περιφέρειες μετά από την Αττική (1,23), το Νότιο Αιγαίο (1,16) και το Βόρειο Αιγαίο (0,98). Έτσι, αν και κάτω του μέσο όρου της επικράτειας, είναι μια από τις πιο παραγωγικές περιφέρειες της Ελλάδας στον τριτογενή τομέα. Στο παρακάτω πίνακα αποτυπώνεται η ποσοστιαία συνεισφορά κάθε νομού στο σύνολο της Α.Π.Α. του τριτογενούς τομέα στην περιφέρεια Κρήτης κατά τα έτη 2000 και 2005. ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΟ ΜΕΡΙΔΙΟ Α.Π.Α ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ 2000 ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΟ ΜΕΡΙΔΙΟ Α.Π.Α ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ 2005 ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΝΟΜΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 49.91% 51.44% 1.53% ΛΑΣΙΘΙΟΥ 12.58% 11.81% 0.76% ΡΕΘΥΜΝΗΣ 12.66% 12.04% 0.62% ΧΑΝΙΩΝ 24.85% 24.71% 0.14% Και στα δυο έτη υπό μελέτη, ο νομός Ηρακλείου έχει την πρωτιά με αυξημένο ποσοστό 1,53% το 2005 σε σύγκριση με το 2000. Ο νομός Χανίων είναι στη δεύτερη θέση, με μειωμένο όμως κατά 0,14% ποσοστό το 2005 σε σύγκριση με το 2000. Ο νομός Ρεθύμνης βρίσκεται στην τρίτη θέση, με μείωση του ποσοστού του 22

κατά 0,62% το 2005 σε σύγκριση με το 2000. Στην τέταρτη θέση βρίσκεται ο νομός Λασιθίου με μείωση 0,76 % το 2005 σε σύγκριση με το 2000. 3.4. Συγκριτική τομεακή διάρθρωση Α.Π.Α και παραγωγικότητας Η περιφέρεια της Κρήτης είναι εξειδικευμένη, βάση της Α.Π.Α., σε σύγκριση με τον μέσο όρο της Ελληνικής Επικράτειας στον πρωτογενή και τριτογενή τομέα, ενώ ο δευτερογενής τομέας υστερεί. ΠΙΝΑΚΑΣ 13: ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΤΟΜΕΑΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ Α.Π.Α. ΑΝΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΣΥΝΟΛΟ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΘΡΑΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΘΕΣΑΛΛΙΑ HΠΕΙΡΟΣ ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΠΕΛΟΠΟΝΗΣΣΟΣ ΑΤΤΙΚΗ ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΚΡΗΤΗ Πρωτογενής τομέας 2005 Δευτερογενής τομέας 2005 Τριτογενής τομέας 2005 Σύνολο 4.02% 19.40% 76.58% 100.00% 8.89% 24.04% 67.08% 100.00% 5.92% 25.27% 68.80% 100.00% 7.33% 32.32% 60.37% 100.03% 10.53% 25.59% 63.87% 99.99% 6.88% 20.03% 73.07% 99.98% 3.54% 11.44% 85.05% 100.03% 10.32% 19.51% 70.17% 100.00% 7.62% 47.98% 44.40% 100.00% 8.23% 32.16% 59.61% 100.00% 0.37% 13.42% 86.21% 100.00% 7.03% 12.49% 80.48% 100.00% 2.28% 13.57% 84.13% 99.99% 8.52% 13.35% 78.13% 100.00% Στην Κρήτη, κατά το έτος 2005 προήλθε το 8,52% της Α.Π.Α. από τον πρωτογενή τομέα, το 13,35 % από τον δευτερογενή και το 78,13 % από τον τριτογενή τομέα, ενώ για την επικράτεια τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 4,02%, 19,4% και 76,58%. 23

Η εξειδίκευση λοιπόν της περιφέρειας Κρήτης σε σύγκριση με την επικράτεια και τις υπόλοιπες περιφέρειες αποτυπώνεται στον παρακάτω Πίνακα 14: ΠΙΝΑΚΑΣ 14: ΔΕΙΚΤΗΣ ΤΟΜΕΑΚΗΣ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ Α.Π.Α. ΑΝΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Πρωτογενής τομέας 2005 Δευτερογενής τομέας 2005 Τριτογενής τομέας 2005 ΣΥΝΟΛΟ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ 1.00 1.00 1.00 ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΘΡΑΚΗ 2.21 1.24 0.88 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 1.47 1.30 0.90 ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 1.82 1.67 0.79 ΘΕΣΣΑΛΙΑ 2.62 1.32 0.83 HΠΕΙΡΟΣ 1.71 1.03 0.95 ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 0.88 0.59 1.11 ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 2.57 1.01 0.92 ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 1.90 2.47 0.58 ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 2.05 1.66 0.78 ΑΤΤΙΚΗ 0.09 0.69 1.13 ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 1.75 0.64 1.05 ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 0.57 0.70 1.10 ΚΡΗΤΗ 2.12 0.69 1.02 Όπως βλέπουμε στον παραπάνω πίνακα, η Κρήτη έχει δείκτη εξειδίκευσης της Α.Π.Α. στον πρωτογενή τομέα 2,12. Αυτό σημαίνει ότι η παραγόμενη Α.Π.Α του πρωτογενή τομέα στο νησί, ως ποσοστό επί του συνόλου της παραγόμενης Α.Π.Α., είναι 2,12 φορές μεγαλύτερη από τα αντίστοιχα ποσοστά για την Ελληνική επικράτεια. Αυτό κάνει την Κρήτη την 4 η πιο εξειδικευμένη περιφέρεια της χώρας στον πρωτογενή τομέα μετά τη Θεσσαλία (2,62), τη Δυτική Ελλάδα (2,57), και την Ανατολική Μακεδονία Θράκη (2,21). Για το δευτερογενή τομέα ο δείκτης εξειδίκευσης για την Κρήτη είναι μόλις 0,69 πράγμα που σημαίνει ότι είναι αρκετά κάτω από τον Ελλαδικό μέσο όρο και μόλις στην 11 η θέση μαζί με την Αττική ανάμεσα στις Ελληνικές περιφέρειες, πάνω μόνο από τα Ιόνια Νησιά (0,59) και το Βόρειο Αιγαίο (0,64). Για τον τριτογενή τομέα ο δείκτης εξειδίκευσης για την Κρήτη είναι 1,02 δηλαδή σχεδόν ίσος του Ελλαδικού μέσου όρου πράγμα που φέρνει την περιφέρεια της Κρήτης στην 5 η θέση ανάμεσα στις Ελληνικές περιφέρειες μετά από την Αττική (1,13), τα Ιόνια Νησιά (1,11), το Νότιο Αιγαίο (1,10) και το Βόρειο Αιγαίο (1,05). Με μια πιο προσεκτική μελέτη του Πίνακα 14 μπορεί να διαπιστώσει κανείς ότι η Κρήτη διαφέρει σε σχέση με τις υπόλοιπες περιφέρειες της Ελλάδος που φαίνεται να είναι αρκετά εξειδικευμένες στο πρωτογενή τομέα (Πελοπόννησος, Θεσσαλία, Δυτική Ελλάδα, Ανατολική Μακεδονία Θράκη) στο γεγονός ότι δεν έχει μεγάλο δείκτη 24

εξειδίκευσης και στον δευτερογενή τομέα όπως συμβαίνει με αυτές. Ενώ η Κρήτη (και λιγότερο το Βόρειο Αιγαίο) σε σχέση με τις υπόλοιπες περιφέρειας της χώρας οι οποίες φαίνεται να είναι αρκετά εξειδικευμένες στον τριτογενή τομέα (Αττική, Ιόνια Νησιά, Νότιο Αιγαίο) φαίνεται να είναι αρκετά εξειδικευμένη και στον πρωτογενή τομέα. Αυτό σημαίνει πιθανότατα τον συνδυασμό δυο παραγόντων. Η ισχυρή επίδοση της Κρήτης στον τριτογενή τομέα (3 η περιφέρεια στην ποσοστιαία συνεισφορά της Α.Π.Α στον τριτογενή τομέα) επισκιάζει αναλογικά την εξειδίκευση του νησιού στο δευτερογενή τομέα (11 η θέση) ενώ η θέση της Κρήτης στην ποσοστιαία συνεισφορά της Α.Π.Α στον δευτερογενή τομέα σε εθνικό επίπεδο είναι υψηλότερη (8 η ). Ο δευτερογενής τομέας στην Κρήτη παρουσιάζει αρκετά χαμηλό δείκτη παραγωγικότητας (0,77), τον 12 ο ανάμεσα στις Ελληνικές Περιφέρειες και αρκετά χαμηλότερο από τον δείκτη παραγωγικότητας στους άλλους τομείς στο νησί (1.07 στον πρωτογενή και 0.93 στον τριτογενή). Ο πιο αδύναμος λοιπόν τομέας της Κρητικής οικονομία είναι ο δευτερογενής αλλά ταυτόχρονα είναι κι αυτός που έχει μεγάλα περιθώρια βελτίωσης αν μπορέσει και συνδεθεί πιο επιτυχημένα με τον αρκετά ισχυρό στην Κρήτη πρωτογενή τομέα και ιδιαίτερα τη μεταποίηση αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων. Ένα άλλο σημείο το οποίο πιθανόν έχει αρνητικές συνέπειες στο δευτερογενή τομέα, είναι η νησιωτική μορφή της περιφέρειας που της δημιουργεί συγκριτικό μειονέκτημα σε σχέση με τις ηπειρωτικές περιφέρειες της χώρας, καθώς έχουν ευκολότερη πρόσβαση στις εγχώριες αγορές και τις αγορές της αλλοδαπής και έτσι μπορούν να εκμεταλλευτούν ευκολότερα οικονομίες κλίμακας. Αυτό το συγκριτικό μειονέκτημα υποδεικνύει την ανάγκη βελτίωσης των υποδομών του νησιού για να συνδεθεί καλύτερα με την υπόλοιπη χώρα, την ανάπτυξη των μεταφορικών υπηρεσιών του τριτογενή τομέα και πάνω από όλα την αύξηση της διασύνδεσης των τριών παραγωγικών τομέων της οικονομίας. Μια ενίσχυση της διασύνδεσης των τριών τομέων μπορεί αν απεγκλωβίσει τον πρωτογενή τομέα που βασίζεται σε προϊόντα τα οποία αντιμετωπίζουν έντονο ανταγωνισμό παγκοσμίως κηπευτικά, ελαιόλαδο, σταφίδα ως τελικά προϊόντα. Αυτά μπορούν να ανέβουν την αξιακή αλυσίδα ως ενδιάμεσα αγαθά για τον τομέα της μεταποίησης. Ταυτόχρονα, μια τέτοια κίνηση μπορεί να δώσει νέα ώθηση στον τριτογενή τομέα της οικονομίας του νησιού και μια διαφοροποίηση της δομής αυτού του τομέα που στηρίζεται κατά ένα μεγάλο βαθμό στον τουρισμό. Η σύνδεση του πρωτογενή με τον δευτερογενή τομέα μπορεί να δώσει νέα ώθηση στον τομέα των 25

υπηρεσιών, αφού μια τέτοια κίνηση θα αυξήσει την ζήτηση για πολλά είδη businessto business υπηρεσιών, όπως για παράδειγμα μεταφορικές υπηρεσίες, υπηρεσίες marketing, συμβουλευτικές υπηρεσίες αλλά και να αυξήσει την ποιότητα των τουριστικών υπηρεσιών του νησιού όπως η παροχή ποιοτικότερων προϊόντων στα ξενοδοχεία και εστιατόρια του νησιού και γενικότερα την αύξηση της σύνδεσης του τουριστικού προϊόντος με την τοπική οικονομία. 3.5. Ακαθάριστες επενδύσεις πάγιου κεφαλαίου (ΑΕΠΚ): Συνολικά αποτελέσματα και τομεακή διάρθρωση Η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνατοτήτων μιας περιφέρειας ή μιας χώρας, εξαρτάται από το ρυθμό συγκέντρωσης παραγωγικού κεφαλαίου και μετριέται με βάση τις επενδύσεις κεφαλαίου αυτής της χώρας ή περιοχής. Αυξημένη συγκέντρωση παραγωγικού κεφαλαίου οδηγεί σε αύξηση της παραγωγικής δυνατότητας ενώ η μείωση της οδηγεί σε χαμηλότερα επίπεδα παραγωγής με υψηλότερο κόστος. Οι επενδύσεις σε παραγωγικό κεφάλαιο αποτελούνται από τις Α.Ε.Π.Κ. και τις αλλαγές στα αποθέματα παραγωγικού κεφαλαίου. Οι πληροφορίες σχετικά με τις αλλαγές στα αποθέματα παραγωγικού κεφαλαίου δεν υπάρχουν για τους περισσότερους τομείς και για όσους υπάρχουν είναι συνήθως αμφίβολης ποιότητας και έτσι η μέτρηση των Α.Ε.Π.Κ. σε τρέχουσες τιμές χρησιμοποιείται σαν δείκτης επενδύσεων σε παραγωγικό κεφάλαιο. 3.5.1. Ακαθάριστες επενδύσεις πάγιου κεφαλαίου (ΑΕΠΚ): Σύνολο της περιφερειακής οικονομίας. Η επίδοση της οικονομίας της Κρήτης στις Α.Ε.Π.Κ. ως ποσοστό του περιφερειακού Α.Ε.Π. θα συγκριθεί με τις άλλες περιφέρειες της Ελληνικής επικράτειας με βάση τα έτη 2000 και 2005. Αυτό το σεβαστό βάθος χρόνου μας δίνει την δυνατότητα να γίνουν πιο αντιληπτές οι συγκριτικές αλλαγές στην παραγωγική δυνατότητα της Κρήτης σχετικά με τις άλλες Ελληνικές περιφέρειες. Στον παρακάτω Πινακα 15 αποτυπώνεται η θέση της Κρήτης στις Α.Ε.Π.Κ. ως ποσοστό του περιφερειακού Α.Ε.Π. κατά το έτος 2000 που είναι στα επίπεδα του 28,39 % σε σύγκριση με το 21,61 % στην επικράτεια. 26

ΠΙΝΑΚΑΣ 15: ΠΟΣΟΣΤΟ Α.Ε.Π.Κ. ΕΠΙ ΤΟΥ Α.Ε.Π ΑΝΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ 2000 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΣΥΝΟΛΟ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ ΑΝΑΤ. ΜΑΚΕΔ ΘΡΑΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΘΕΣΑΛΛΙΑ HΠΕΙΡΟΣ ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΠΕΛΟΠΟΝΗΣΣΟΣ ΑΤΤΙΚΗ ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΚΡΗΤΗ Α.Ε.Π.Κ. 2000 (εκκ. Ευρώ) Α.Ε.Π. 2000 (εκκ. Ευρώ) % Α.Ε.Π.Κ./Α.Ε.Π. 2000 Δείκτης Επιδόσεως με βάση την επικράτεια 29,450 136,281 21.61% 1.00 1,749 5,490 31.86% 1.47 5,023 20,087 25.01% 1.16 842 3,048 27.62% 1.28 1,947 7,144 27.25% 1.26 915 3,278 27.91% 1.29 686 2,326 29.49% 1.36 1,574 6,273 25.09% 1.16 2,090 7,770 26.90% 1.24 1,755 6,694 26.22% 1.21 9,520 61,221 15.55% 0.72 515 1,805 28.53% 1.32 894 4,307 20.76% 0.96 1,941 6,838 28.39% 1.31 Ο δείκτης επιδόσεως με βάση την επικράτεια είναι 1,31 για την Κρήτη, πράγμα που σημαίνει ότι η επίδοση του νησιού σε αυτόν τομέα είναι στα επίπεδα του 131% του δείκτη για την ελληνική επικράτεια. Αυτό φέρνει την Κρήτη στην 4 η θέση ανάμεσα στις ελληνικές περιφέρεις, κάτω μόνο από την Ανατολική Μακεδονία Θράκη (1,47), τα Ιόνια Νησιά (1,36) και το Βόρειο Αιγαίο (1,32). Αυτό σημαίνει ότι η επιχειρησιακή εμπιστοσύνη (business confidence) στις αναπτυξιακές δυνατότητες της Κρητικής οικονομίας ήταν σε αρκετά υψηλό επίπεδο σε σχέση με τις υπόλοιπες Ελληνικές περιφέρειες. Αυτή η κατάσταση βελτιώνεται σημαντικά το 2005 όπως αποτυπώνεται στον επόμενο πίνακα: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΣΥΝΟΛΟ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ ΑΝΑΤ. ΜΑΚΕΔ ΘΡΑΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑ HΠΕΙΡΟΣ ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΑΤΤΙΚΗ ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΚΡΗΤΗ ΠΙΝΑΚΑΣ 16: ΠΟΣΟΣΤΟ Α.Ε.Π.Κ. ΕΠΙ ΤΟΥ Α.Ε.Π ΑΝΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ 2005 Α.Ε.Π.Κ. 2005 (εκκ. Ευρώ) Α.Ε.Π. 2005 (εκκ. Ευρώ) % Α.Ε.Π.Κ./Α.Ε.Π. 2005 Δείκτης Επιδόσεως με βάση την επικράτεια 46,539 198,609 23.43% 1.00 2,083 7,157 29.10% 1.24 3,952 27,702 14.27% 0.61 1,460 4,219 34.61% 1.48 2,721 10,103 26.93% 1.15 1,363 4,377 31.14% 1.33 1,006 3,082 32.64% 1.39 1,924 8,042 23.92% 1.02 2,469 10,598 23.30% 0.99 2,942 9,363 31.42% 1.34 18,471 97,000 19.04% 0.81 1,550 2,481 62.47% 2.67 2,948 5,318 55.43% 2.37 3,652 9,167 39.84% 1.70 27

H θέση της Κρήτης στις Α.Ε.Π.Κ. ως ποσοστό του περιφερειακού Α.Ε.Π. είναι στα επίπεδα του 39,84 % σε σύγκριση με το 23,43% στην επικράτεια. Αυτό δείχνει ότι η επιχειρησιακή εμπιστοσύνη στις αναπτυξιακές δυνατότητες της χώρας είναι αυξημένες, αφού το ποσοστό της επικράτειας έχει ανέβει από το 21,61 % το 2000 στο 23,43% το 2005. Η επίδοση της περιφέρειας είναι ακόμη πιο εντυπωσιακή, αφού ο δείκτης επιδόσεως αυτή τη φορά είναι 1,70 το 2005, από 1,31 που ήταν το 2000. Αυτό φέρνει την Κρήτη στην 3 η θέση ανάμεσα στις Ελληνικές περιφέρειες από την 4 η θέση του 2000. Καλύτερη επίδοση από την Κρήτη έχουν το Βόρειο (2,67) και το Νότιο Αιγαίο (2,37). Η βελτίωση είναι φανερή στον παρακάτω πίνακα: ΠΙΝΑΚΑΣ 17: ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΔΙΑΦΟΡΑ Α.Ε.Π.Κ. ΕΠΙ ΤΟΥ Α.Ε.Π ΑΝΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ 2000 2005 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ % Α.Ε.Π.Κ./Α.Ε.Π. 2005 ΣΥΝΟΛΟ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ ΑΝΑΤ. ΜΑΚ ΘΡΑΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑ HΠΕΙΡΟΣ ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΑΤΤΙΚΗ ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΚΡΗΤΗ % Α.Ε.Π.Κ./Α.Ε.Π. 2000 % ΔΙΑΦΟΡΑ 2000 2005 Δείκτης Επιδόσεως με βάση την επικράτεια 23.43% 21.61% 1.82% 1.00 29.10% 31.86% 2.75% 1.51 14.27% 25.01% 10.74% 5.90 34.61% 27.62% 6.98% 3.84 26.93% 27.25% 0.32% 0.18 31.14% 27.91% 3.23% 1.77 32.64% 29.49% 3.15% 1.73 23.92% 25.09% 1.17% 0.64 23.30% 26.90% 3.60% 1.98 31.42% 26.22% 5.20% 2.86 19.04% 15.55% 3.49% 1.92 62.47% 28.53% 33.94% 18.65 55.43% 20.76% 34.68% 19.05 39.84% 28.39% 11.45% 6.29 Οι Α.Ε.Π.Κ. ως ποσοστό επί του περιφερειακού Α.Ε.Π. έχουν αυξηθεί στην Κρήτη κατά 11,45% το 2005 σε σύγκριση με το 2000. Αυτό εκφράζεται στον δείκτη επιδόσεως με βάση την επικράτεια ως 6,29. Η αύξηση αυτή αντιστοιχεί ποσοστιαία στο 6,29% της αύξησης του μέσου όρου της Ελληνικής επικράτειας. Η βελτίωση αυτή είναι η 3 η υψηλότερη ανάμεσα στις Ελληνικές περιφέρειες με τις δύο υψηλότερες να είναι στο Νότιο Αιγαίο (19,05) και το Βόρειο Αιγαίο (18,65). 3.5.2. Ακαθάριστες επενδύσεις πάγιου κεφαλαίου (ΑΕΠΚ): Τομεακή διάρθρωση Η περιφέρεια Κρήτης έχει αυξήσει την συνεισφορά της στο σύνολο των Α.Ε.Π.Κ. της επικράτειας στους δύο από τους τρεις βασικούς τομείς της οικονομίας όπως αποτυπώνεται στον παρακάτω Πίνακα 18: 28

ΠΙΝΑΚΑΣ 18: ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΣΤΟΝ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ Α.Ε.Π.Κ. ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑ 2000 2005 ΕΤΗ Πρωτογενής τομέας Δευτερογενής τομέας Τριτογενής τομέας 2000 6.61% 2.51% 7.34% 2005 4.48% 4.46% 8.61% Στον πρωτογενή τομέα, η συνεισφορά επί του εθνικού συνόλου μειώθηκε από 6,61% το 2000 σε 4,48% το 2005, στο δευτερογενή από 2,51 % σε 4,46 % και στον τριτογενή από 7,34 % σε 8,61 %. Αυτό δείχνει ότι η γενική βελτίωση της Κρήτης όσον αφορά τις Α.Ε.Π.Κ. σε σύγκριση με τις υπόλοιπες ελληνικές περιφέρειες αντικατοπτρίζεται και στο δευτερογενή και τον τριτογενή τομέα της οικονομίας εν αντιθέσει με τον πρωτογενή, ο οποίος συρρικνώνεται στις Α.Ε.Π.Κ. Στον πίνακα 19 μπορούμε να δούμε την εσωτερική τομεακή διάρθρωση των Α.Ε.Π.Κ. στην Κρήτη και στην περιφέρεια. ΠΙΝΑΚΑΣ 19: Έτη Περιοχή Πρωτογενής τομέας (εκκ. Ευρω) % επί του Περιφερειακού Συνόλου Δευτερογενής τομέας (εκκ. Ευρω) % επί του Περιφερειακού Συνόλου Τριτογενής τομέας (εκκ. Ευρω) % επί του Περιφερειακού Συνόλου Σύνολα 2005 EΠΙΚΡΑΤΕΙΑ 2386 5.13% 6208 13.34% 37945 81.53% 46539 ΚΡΗΤΗ 106.84 2.93% 277.02 7.59% 3268.33 89.49% 3652.19 2000 EΠΙΚΡΑΤΕΙΑ 1127 3.84% 4240 14.45% 23982 81.71% 29349 ΚΡΗΤΗ 74.5 3.84% 106.6 5.49% 1759.6 90.67% 1940.7 Όπως μπορεί να παρατηρηθεί από τον παραπάνω πίνακα, η Κρήτη παρουσιάζει διαφορές με τον μέσο όρο της Ελληνικής επικράτειας στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα. Ενώ στον πρωτογενή τομέα οι Α.Ε.Π.Κ επί του συνόλου αυξάνονται σε εθνικό επίπεδο από 3,84% το 2000 σε 5,13 %, στην Κρήτη μειώνονται από 3,84% σε 2,93%. Στο δευτερογενή τομέα οι Α.Ε.Π.Κ επί του συνόλου μειώνονται σε εθνικό επίπεδο από 14,45% το 2000 σε 13,34% το 2005 ενώ στην Κρήτη αυξάνονται από 5,49% το 2000 σε 7,59% το 2005. Στον τριτογενή τομέα υπάρχει μια εναρμόνιση της Κρήτης με τον μέσο όρο της Ελληνική επικράτειας αφού και σε εθνικό επίπεδο και σε επίπεδο περιφέρειας Κρήτης, οι Α.Ε.Π.Κ. επί του συνόλου μένουν σχεδόν σταθερά κοντά στο 80% για την επικράτεια και κοντά στο 90% για την Κρήτη. Τα παρακάτω συμπεράσματα μπορούν να αναφερθούν ανά τομέα της Κρητικής οικονομίας μετά την παρουσίαση αυτών των στοιχείων: 29