Εργαστηριακή εισήγηση «Ψηφιακή τάξη και Linux Ubuntu: ξεκίνημα, χρήση, τεκμηρίωση, πλεονεκτήματα» Μπένος Μιχαήλ 3 ο Γυμνάσιο Καλαμαριάς benosm@sch.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην εισήγηση αυτή υπάρχουν πληροφορίες για το τι είναι το Linux και τι το Ubuntu, πώς μπορεί να ξεκινήσει κάποιος μ αυτό, πού μπορεί να βρει οδηγίες, υποστήριξη, πώς θα εγκαταστήσει προγράμματα. Υπάρχουν ακόμη στοιχεία για τα βασικότερα χαρακτηριστικά του και, παραπομπές για μελέτη. Συγκρίνεται το Ubuntu με τα Windows. Δίνονται πληροφορίες για την χρήση του Ubuntu στα πλαίσια της Ψηφιακής Τάξης, όπως για παράδειγμα το πώς θα εγκατασταθεί το λογισμικό του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου. Δίνεται σύνδεση με κατάλογο αντιστοιχιών προγραμμάτων που «τρέχουν» σε λειτουργικό σύστημα Ubuntu, με προγράμματα που τρέχουν σε λειτουργικό σύστημα Windows, και σύνδεση με κατάλογο συμβατών με το Ubuntu συσκευών. Γίνεται αναφορά στην Ελληνική και τη διεθνή κοινότητα υποστήριξης του Ubuntu. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Ψηφιακή τάξη, Μαθητικοί υπολογιστές, Ubuntu ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο εφοδιασμός των μαθητών της Α Γυμνασίου με φορητούς ηλεκτρονικούς υπολογιστές, άλλαξε δραστικά το τοπίο στα Ελληνικά Γυμνάσια. Μια από τις μεγαλύτερες αλλαγές που έφερε είναι η δυνατότητα των μαθητικών υπολογιστών να λειτουργήσουν είτε με λειτουργικό σύστημα Windows XP, είτε με κάποια διανομή του ελεύθερου λειτουργικού συστήματος Linux. Επειδή δε η διανομή Ubuntu, και η προσαρμογή της (ως προς τα προγράμματα που τη συνοδεύουν) για την εκπαίδευση Edubuntu, έχουν πολύ καλή υποστήριξη στην Ελλάδα, τα περισσότερα μοντέλα μαθητικών υπολογιστών έχουν εγκαταστημένη αυτή. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ LINUX ΚΑΙ ΤΙ ΤΟ UBUNTU Το Linux είναι ένα λειτουργικό σύστημα που διανέμεται δωρεάν. Προγραμματιστές απ όλο τον κόσμο εργάζονται αφιλοκερδώς για την εξέλιξή του. Δωρεάν διανέμονται και εκατοντάδες προγράμματα όλων των ειδών. Προγράμματα και λειτουργικό σύστημα είναι «ανοικτού κώδικα», δηλαδή ο κάθε εθελοντής προγραμματιστής έχει τη δυνατότητα να δει τον κώδικα και να τον τροποποιήσει, βελτιώνοντάς τον. Ομάδες προγραμματιστών δημιουργούν [1613]
«Ψηφιακές και Διαδικτυακές εφαρμογές στην Εκπαίδευση» εκδόσεις με χαρακτηριστικά προσανατολισμένα σε συγκεκριμένες χρήσεις, τις διανομές. Μια διανομή είναι και το Ubuntu, που είναι μια πολύ δημοφιλής παραλλαγή της διανομής Debian. Μια παραλλαγή του Ubuntu, που συνοδεύεται από αρκετά προγράμματα που ενδιαφέρουν τους εκπαιδευτικούς, είναι το Edubuntu (από τις λέξεις Education και Ubuntu). Φυσικά όλα τα προγράμματα που συνοδεύουν το Edubuntu μπορούν εύκολα να εγκατασταθούν και στο Ubuntu. ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟ UBUNTU Θα προσπαθήσω να αναφέρω μερικά βασικά του Ubuntu. Το Ubuntu, σε αντίθεση με τα Windows, απαιτεί την ύπαρξη ενός λογαριασμού υπερχρήστη (superuser ή administrator) και ενός κωδικού (password). Και τα δυο ορίζονται κατά την εγκατάσταση του Ubuntu. Στους μαθητικούς υπολογιστές το Ubuntu είναι προεγκαταστημένο, και το όνομα υπερχρήστη και ο κωδικός έχουν δοθεί από την εταιρία που τον έφτιαξε. Εάν δεν αναγράφονται στα συνοδευτικά του υπολογιστή, πρέπει ο κάτοχός του να επικοινωνήσει με την αντιπροσωπεία ή το κατάστημα αγοράς και να τα ζητήσει. Ο υπερχρήστης έχει απεριόριστα δικαιώματα αλλαγών στον υπολογιστή. Το σύστημα αρχείων του Ubuntu είναι επίσης διαφορετικό. Οι σκληροί δίσκοι του υπολογιστή έχουν ονόματα όπως sda, sdb, που σημαίνουν αντίστοιχα σκληρός δίσκος α, σκληρός δίσκος β. Στην επιφάνεια εργασίας υπάρχει, στο επάνω μέρος της, η γραμμή των μενού. Αριστερά έχουμε, κατά σειρά τις εξής επιλογές: Εφαρμογές: κάνοντας κλικ ανοίγει μια λίστα με τις κατηγορίες των προγραμμάτων που είναι εγκαταστημένα στον υπολογιστή μας. Καθώς περνάμε το ίχνος του ποντικιού πάνω από το όνομα κάθε κατηγορίας, ανοίγει ένα υπομενού με ονόματα προγραμμάτων. Κάθε πρόγραμμα «ανοίγει» με κλικ στο όνομά του. Τοποθεσίες: είναι το αντίστοιχο με την «εξερεύνηση των Windows». Όταν συνδέουμε στον υπολογιστή μια συσκευή USB (π.χ. ένα δίσκο), εμφανίζεται στην επιφάνεια εργασίας. Όταν ζητήσουμε να τον ανοίξουμε, το σύστημα ζητάει να επιβεβαιώσουμε την αίτησή μας, δίνοντας τον κωδικό μας. Το αντίστοιχο με την «ασφαλή κατάργηση συσκευών) των Windows είναι στο Ubuntu η «αποπροσάρτηση τόμου». Γίνεται με δεξί κλικ και επιλογή της εντολής «αποπροσάρτηση τόμου». Σύστημα: είναι το αντίστοιχο με τα «βοηθήματα» και την «βοήθεια» των Windows. Δεξιά υπάρχει ένα μικρό εικονίδιο για επιλογές κλεισίματος του υπολογιστή, αντίστοιχο με την «έναρξη» των Windows. Στο μέσο υπάρχουν εικονίδια υπενθυμίσεων. Στην κάτω μπάρα υπάρχουν εικονίδια με τις εφαρμογές που είναι ανοικτές, όπως και στα Windows. Ο σύνδεσμος που ακολουθεί είναι ένα αρχείο PDF. Είναι ένας πλήρης, ελληνικός οδηγός εκμάθησης της ελληνικής έκδοσης του Ubuntu Γενικός Οδηγός Χρήσης Ubuntu (ελληνικά). Αποθηκεύστε το, πατώντας στο εικονίδιο της δισκέτας, επάνω αριστερά. [1614]
Αυτό που βλέπουμε όταν ανοίξει το Ubuntu, η επιφάνεια εργασίας, το γραφικό περιβάλλον, λέγεται Gnome. (Υπάρχει και η έκδοση του ubuntu με ένα άλλο γραφικό περιβάλλον εργασίας, το KDE, που λέγεται Kubuntu). Ο σύνδεσμος που ακολουθεί είναι ένας πλήρης, ελληνικός οδηγός εκμάθησης της ελληνικής έκδοσης του Gnome σε αρχείο PDF http://gnome.gr/wpcontent/uploads/2008/11/user-guide-el.pdf. Ο ίδιος οδηγός υπάρχει και σε έκδοση HTML, που ανοίγει στο φυλλομετρητή σας (π.χ. Microsoft Internet Explorer, Mozila Firefox), στη διεύθυνση που ακολουθεί http://library.gnome.org/users/user-guide/stable/index.html.el. Ο σύνδεσμος που ακολουθεί είναι ένα αρχείο PDF με πολύ χρήσιμες οδηγίες από το ΕΚΦΕ Ηρακλείου για τα μαθητικά netbooks και για στήσιμο δικτύου : http://2ekfe.ira.sch.gr/files_odigies/xrisimes_odigies_netbooks_2009.pdf ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ - ΕΓΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΕΣ ΜΕ ΤΑ WINDOWS Παρακάτω υπάρχει σύνδεση με οδηγίες για την εγκατάσταση προγραμμάτων στο Ubuntu και στο Κubuntu. Γι αυτό, ο τίτλος του οδηγού, αναγράφει (Κ)ubuntu. http://forum.ubuntu-gr.org/viewtopic.php?f=9&t=254 Για την εγκατάσταση των λογισμικών του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου κάνουμε τα εξής: Πατάμε με τη σειρά: (από το μενού)εφαρμογές βοηθήματα τερματικό Αντιγράφουμε τις εντολές που αναφέρονται στη διεύθυνση: http://ts.sch.gr/repo/, τις κάνουμε επικόλληση στο παράθυρο του τερματικού (δεξιά από το σύμβολο $) και πατάμε enter (με αυτές τις εντολές λέμε στην αποθήκη προγραμμάτων να βάλει στις λίστες του αποθετηρίου (αποθήκης) τα λογισμικά του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου) Πατάμε με τη σειρά: (από το μενού)σύστημα Διαχείριση συστήματος Synaptic Package Manager, και επιλέγουμε τα λογισμικά που θέλουμε από τον κατάλογο που εμφανίζεται. Αν επιλέξουμε το μεταπακέτο gymnasio, εγκαθίστανται όλα μαζί τα λογισμικά του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου. Στον παρακάτω σύνδεσμο υπάρχουν αντιστοιχίες προγραμμάτων ελεύθερου λογισμικού για το Ubuntu, με εμπορικά προγράμματα που «τρέχουν» στα Windows. http://forum.ubuntugr.org/viewtopic.php?f=9&t=8879 ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ UBUNTU Το Ubuntu είναι δωρεάν, αναβαθμίζεται αυτόματα, είναι σταθερότατο, συνοδεύεται, ήδη από την εγκατάστασή του, από ένα πλήθος βασικών προγραμμάτων, υπάρχουν εκατοντάδες προγράμματα για δωρεάν εγκατάσταση και, αφού μάθουμε μερικά βασικά πράγματα, αποδεικνύεται (κατά τη γνώμη του γράφοντος) πιο φιλικό, πιο ανθρώπινο. Δεν ανησυχούμε πλέον για το πού θα βρούμε ένα πρόγραμμα, δεν μπαίνουμε στον πειρασμό να εγκαταστήσουμε παράνομο λογισμικό και, δεν ανησυχούμε για ιούς. [1615]
«Ψηφιακές και Διαδικτυακές εφαρμογές στην Εκπαίδευση» Ένα μειονέκτημα που είναι δυνατό να παρουσιαστεί είναι η έλλειψη οδηγών για ορισμένες συσκευές. Στην παρακάτω διεύθυνση υπάρχουν πίνακες υποστηριζόμενων συσκευών και οδηγοί γι αυτές. https://wiki.ubuntu.com/hardwaresupport Το μεγαλύτερο ίσως πλεονέκτημα του είναι η υποστήριξη από την Ελληνική http://forum.ubuntu-gr.org/index.php και τη διεθνή http://www.ubuntu.com/community κοινότητα χρηστών. Ένα δείγμα είναι η σελίδα με ομαδοποιημένες παραπομπές σε οδηγούς How to, στη διεύθυνση http://forum.ubuntu-gr.org/viewtopic.php?f=9&t=859 ΤΟ UBUNTU ΣΤΗΝ ΑΙΘΟΥΣΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Στους μαθητές του σχολείου μου συναντώνται μοντέλα των παρακάτω εταιρειών: Acer, Asus, HP Compaq, Turbo-X, Toshiba. Στην αγορά κυκλοφόρησαν ακόμη φορητοί μαθητικοί υπολογιστές των εταιρειών: Lenovo, Fujitsu-Siemens, Samsung, Innovator, Multirama Έκανα μια μικρή έρευνα στους μαθητικούς υπολογιστές των μαθητών μου και κατέγραψα τις εξής παρατηρήσεις: Οι μαθητικοί φορητοί υπολογιστές Acer έχουν εγκαταστημένα τα δυο Το Ubuntu είναι σε Ελληνική έκδοση. Στη διαχείριση του συστήματος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, φυσικά) ζητάει κωδικό, τον οποίο οι μαθητές δε γνωρίζουν. Οι μαθητικοί φορητοί υπολογιστές Asus έχουν εγκαταστημένα τα δυο Το Linux Xandros είναι σε Ελληνική έκδοση. Για εγκατάσταση προγραμμάτων υπάρχει το πρόγραμμα «Προσθαφαίρεση προγραμμάτων». Για την εγκατάσταση προγραμμάτων δε ζητάει κωδικό. Υποθέτω ότι τα λογισμικά του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου μπορούν να εγκατασταθούν, εγώ όμως δεν είμαι σίγουρος ότι γνωρίζω τον τρόπο. Οι μαθητικοί φορητοί υπολογιστές HP Compaq έχουν εγκαταστημένα τα δυο λειτουργικά συστήματα στο ίδιο διαμέρισμα του σκληρού δίσκου. Το Ubuntu είναι σε Ελληνική έκδοση. Στη διαχείριση του συστήματος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, φυσικά) ζητάει κωδικό, αν όμως πατηθεί απλώς το enter, ο υπολογιστής το δέχεται και συνεχίζει, δε γνωρίζω όμως αν γίνεται τελικά η εγκατάσταση, γιατί κατά την έρευνα δεν είχα πρόσβαση στο διαδίκτυο. Οι μαθητικοί φορητοί υπολογιστές Toshiba (ίσως μόνο οι πρώτες «παρτίδες») έρχονται αρχικά με τη δυνατότητα να έχουν ένα λειτουργικό σύστημα εγκαταστημένο. Υπάρχει στη συσκευασία σημείωμα της Ελληνικής αντιπροσωπείας που συστήνει στον αγοραστή να [1616]
τηλεφωνήσει στην αντιπροσωπεία αν επιθυμεί και τα δυο λειτουργικά. Στο τηλεφώνημα προτείνουν στον πελάτη να αποστείλει ατελώς τον υπολογιστή, για την εγκατάσταση και των δυο λειτουργικών. Οι υπολογιστές επιστρέφονται έχοντας εγκαταστημένα τα δυο λειτουργικά συστήματα σε ξεχωριστά διαμερίσματα του σκληρού δίσκου. Το Ubuntu είναι σε Ελληνική έκδοση. Στη διαχείριση του συστήματος υπάρχει το πρόγραμμα «Προσθαφαίρεση προγραμμάτων». Για την εγκατάσταση προγραμμάτων (και για τα λογισμικά του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, φυσικά) ζητάει κωδικό, τον οποίο οι μαθητές γνωρίζουν. Η προσπάθειά μου να εγκαταστήσω τα λογισμικά του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου απέτυχε, διότι το σύστημα δεν βρίσκει κάποια αρχεία στα αποθετήρια. Οι μαθητικοί φορητοί υπολογιστές Turbo-X έχουν εγκαταστημένα τα δυο Το Ubuntu είναι σε Αγγλική έκδοση. Στη διαχείριση του συστήματος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, φυσικά) ζητάει κωδικό, τον οποίο οι μαθητές δε γνωρίζουν. Από τα παραπάνω αναφερθέντα είναι ολοφάνερο ότι η έναρξη χρήσης του Ubuntu στη σχολική αίθουσα είναι δύσκολη. Χρειάζεται να δώσουν οι αντιπροσωπείες αρκετών μαθητικών υπολογιστών στους μαθητές κωδικό πρόσβασης και ίσως απαιτηθούν και επεμβάσεις (του τεχνικού τμήματος της αντιπροσωπείας) σε ορισμένους. [1617]