Αρχές Οικονομικής ΙΙ (Πολιτική Οικονομία ΙΙ) Καθηγητής Σπύρος Βλιάμος Τμήμα ΜΙΘΕ Καθηγητής Σπύρος Βλιάμος 2010-2011 Αρχές Οικονομικής ΙΙ (Πολιτική Οικονομία ΙΙ) 1
Θεματικές Ενότητες Επισκόπηση της Μακροοικονομικής-Τα Δεδομένα της. 1. Βασικές Έννοιες. 2. Συνολική Προσφορά και Ζήτηση Η Μέτρηση της Οικονομικής Δραστηριότητας 1. Έννοιες Εισοδήματος Προϊόντος 2. Δείκτες Τιμών και Πληθωρισμός Χρήμα και Εμπορικές Τράπεζες 1. Χρήμα και Επιτόκια 2. Τραπεζική και Προσφορά Χρήματος Κεντρικές Τράπεζες και Νομισματική Πολιτική 1. Ο ρόλος της Κεντρικής Τράπεζας 2. Τα αποτελέσματα του Χρήματος στο Προϊόν και τις Τιμές 2
Τα Δεδομένα της Μακροοικονομικής Μικροοικονομική: Η μελέτη μελέτη του τρόπου με τον οποίο τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις παίρνουν τις αποφάσεις τους και του τρόπου με τον οποίο αλληλεπιδρούν μεταξύ τους στις αγορές. Μακροοικονομική: Η μελέτη μελέτη φαινομένων που αφορούν σε ολόκληρη την οικονομία, όπως ο πληθωρισμός, η ανεργία και η οικονομική μεγέθυνση. Ερωτήματα της Μακροοικονομικής: Γιατί το μέσο εισόδημα είναι υψηλό σε ορισμένες χώρες και χαμηλό σε άλλες; (Αναπτυξιακή Πολιτική) Γιατί οι τιμές αυξάνονται γρήγορα σε ορισμένες περιοχές, ενώ είναι πιο σταθερές σε άλλες; (Πολιτική Νομισματικής Σταθερότητας) Γιατί η παραγωγή και απασχόληση αυξάνονται σε ορισμένες περιόδους, ενώ σε άλλες μειώνονται; (Αναπτυξιακή Πολιτική) Τι μπορεί να κάνει το κράτος για να αυξήσει τα εισοδήματα, να κρατήσει χαμηλά τον πληθωρισμό και να αυξήσει τις θέσεις απασχόλησης; (Οικονομική Πολιτική) 3
Ο προσδιορισμός της οικονομικής δραστηριότητας Συνολική Προσφορά (AS): Η συνολική ποσότητα που επιθυμούν να παράγουν και πωλήσουν οι επιχειρήσεις σε επίπεδο χώρας σε δεδομένη περίοδο. Εξαρτάται από : 1. Το Επίπεδο Τιμών και Επίπεδο κόστους 2. Το Δυνητικό Προϊόν (Παραγωγική ικανότητα της Οικονομίας) 3. Την Διαθεσιμότητα παραγωγικών πόρων (Κεφάλαιο, Εργασία, Τεχνολογία) Συνολική Ζήτηση (AD): Η συνολική ποσότητα που επιθυμούν να δαπανήσουν οι διάφοροι τομείς της οικονομίας σε δεδομένη περίοδο. (Άθροισμα των δαπανών των καταναλωτών και κυβερνήσεων). Εξαρτάται από : 1. Το επίπεδο των τιμών 2. Την δημοσιονομική και Νομισματική Πολιτική της κυβέρνησης (δαπάνες,φόροι, ποσότητα χρήματος, επιτόκια) 3. Λοιπούς παράγοντες (ευκαιριακοί, όπως πόλεμοι, καιρικές συνθήκες, κ.α.) 4
Το Εισόδημα της Οικονομίας (Έννοιες) Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ): Οικονομικό στατιστικό μέγεθος. Θεωρείται ως το καλύτερο μέτρο της οικονομικής ευημερίας μιας κοινωνίας. Το ΑΕΠ μετρά δύο πράγματα συγχρόνως: 1. Το συνολικό εισόδημα που κερδίζουν όλα τα μέλη μιας κοινωνίας. 2. Τη συνολική δαπάνη για το προϊόν της οικονομίας σε αγαθά και υπηρεσίες. Επειδή: Συνολικό εισόδημα = Συνολική δαπάνη (όλες οι δαπάνες εισόδημα κάποιου) (Βλ. Διάγραμμα κυκλικής ροής) Το ΑΕΠ υπολογίζεται : Ως Άθροισμα της συνολικής δαπάνης των νοικοκυριών Ή Ως Άθροισμα όλων των εισοδημάτων (μισθοί, ενοίκια, κέρδη) δαπάνες γίνονται 5
Το Εισόδημα της Οικονομίας (Ορισμοί) Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ ΑΕΠ) είναι η αγοραία αξία όλων των τελικών αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται σε μια χώρα στη διάρκεια μιας ορισμένης χρονικής περιόδου τιμές αγοράς (αντανακλούν την αξία των αγαθών) αγοραία αξία : τιμές όλων : όλα που των Τελικών : όχι που παράγονται και πωλούνται νόμιμα στις αγορές. όχι τα ενδιάμεσα αγαθά, εκτός αν προστίθενται στα αποθέματα. παράγονται : πρόσφατη παραγωγή, δλδ μέσα στην τρέχουσα οικονομική περίοδο. Παρελθούσες συναλλαγές δεν υπολογίζονται που παράγονται σε μια χώρα στη χώρα : γεωγραφικά όρια μιας χώρας,, (εγχώρια( οικονομία) ανεξάρτητα από την εθνικότητα του παραγωγού. στη Διάρκεια Ορισμένης Χρονικής Περιόδου : Συνήθως τρίμηνο Συνήθως έτος ή 6
Ακαθάριστο Το Εισόδημα της Οικονομίας (ΆλλαΆλλα Μέτρα Μέτρησης) Εθνικό Προϊόν: Το εισπράττουν οι μόνιμοι κάτοικοι μιας χώρας. Καθαρό Εθνικό Προϊόν: Αν από το συνολικό καθαρό εισόδημα αφαιρεθούν που αποσβέσεις. Απόσβεση: Η φθορά από το χρόνο και τη χρήση του αποθέματος της οικονομίας σε εξοπλισμό και κτήρια. Εθνικό Εισόδημα: Το Το συνολικό εισόδημα που κερδίζουν οι κάτοικοι της χώρας από την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών (Ε.Ε = ΚΕΠ Εμ. Φ.. +Επιδοτήσεις+ Επιδοτήσεις) Προσωπικό Εισόδημα: Το Το εισόδημα που κερδίζουν τα νοικοκυριά. ΔΕΝ περιλαμβάνει αδιανέμητα κέρδη ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ εισόδημα από τόκους στα νοικοκυριά και μεταβιβαστικές πληρωμές οι 7
1. Ορισμός Χρήμα και Τράπεζες (1) (Ο ρόλος του χρήματος στην Οικονομία) Το σύνολο των πραγμάτων σε μια οικονομία, που οι άνθρωποι χρησιμοποιούν άμεσα για να αγοράσουν αγαθά και υπηρεσίες από άλλους. Δηλ. εκείνα τα λίγα πράγματα που γενικά γίνονται δεκτά στις ανταλλαγές. Ρευστότητα είναι η ευκολία με την οποία ένα περιουσιακό στοιχείο μπορεί να μετατραπεί σε μέσο συναλλαγών στην οικονομία. Τρεις οι λειτουργίες του χρήματος: (α) μέσο συναλλαγών (β) μέσο μέτρησης (γ) μέσο διατήρησης αξίας 8
Χρήμα και Τράπεζες (2) (Ο ρόλος του χρήματος στην Οικονομία) 2. Είδη του χρήματος Χρήμα-Εμπόρευμα (Αγαθό) ή περιεκτικό χρήμα: Αγαθό με εσωτερική αξία, δηλ. το αγαθό θα είχε αξία ακόμα κι αν δεν είχε τη μορφή του χρήματος (π.χ. χρυσός). Χρήμα Αναγκαστικής κυκλοφορίας ή παραστατικό χρήμα: Αναγνωρίζεται ως τέτοιο με ένα κυβερνητικό διάταγμα. 3. Τι περιλαμβάνει η Ποσότητα του χρήματος Νόμισμα ( C ) : Χαρτονομίσματα και Κέρματα στα χέρια του κοινού. (χρεωστικές κάρτες / επιταγές πιστωτικές κάρτες) Καταθέσεις Όψεως (Dd): Τραπεζικοί Λογαριασμοί στους οποίους έχουν πρόσβαση οι καταθέτες όποτε το ζητήσουν συμπληρώνοντας μια επιταγή. 9
Χρήμα και Τράπεζες (3) (Ο ρόλος του χρήματος στην Οικονομία) Τρία Μέτρα της Ποσότητας του Χρήματος Μı = C + Dd M2 = C + Dd + Dt M3 = C + Dd + Dt + Μετοχές + Αμοιβαία Κεφάλαια + Άλλα χρεόγραφα με ημερομηνία λήξης έως δύο χρόνια. 10
Χρήμα και Τράπεζες (4) (Ο ρόλος του χρήματος στην Οικονομία) Επιτόκια: Η Τιμή του Χρήματος (r) Τόκος: Η πληρωμή για την χρήση του χρήματος. Επιτόκιο: Το ποσό του τόκου ανά μονάδα χρόνου εκφρασμένο ως ποσοστό επί του ποσού που δανειστήκαμε. πολλά επιτόκια: Στο σημερινό σύνθετο χρηματοοικονομικό σύστημα υπάρχει μια τεράστια ποικιλία επιτοκίων, π.χ. 1. Βραχυπρόθεσμα r (για 24 ώρες [overnight], για 1 έτος) 2. Μακροπρόθεσμα r (υψηλότερο r ) 3. Ονομαστικά (ή χρηματικά) r : Το r σε όρους χρήματος, δηλ. απόδοση σε μονάδες χρήματος 4. Πραγματικά r : Ονομαστικό r-ρυθμός πληθωρισμού 11
Χρήμα και Τράπεζες (5) (Oι ΚεντρικέςΤράπεζες) Οι Κεντρικές Τράπεζες ασκούν τη Νομισματική Πολιτική, με τελικούς στόχους: 1. Σταθερότητα των τιμών, 2. Χαμηλή Ανεργία, 3. Αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ ενδιάμεσους στόχους: 1. Αποθεματικά, 2. Προσφορά Χρήματος, 3. Επιτόκια εργαλεία (Μέσα) : 1. Πράξεις Ανοικτής Αγοράς, 2. Προεξοφλητικό Επιτόκιο, 3. Απαιτήσεις σε Αποθεματικά 12
Ζήτηση Χρήματος Το χρήμα δεν το ζητάμε ως αυτοσκοπό, αλλά επειδή μας εξυπηρετεί έμμεσα ως μέσο ανταλλαγής και διαφύλαξης αξιών. Υπάρχει όμως κόστος διακράτησης χρήματος: Οτόκοςπου θα χάσει κάποιος κρατώντας χρήμα αντί ενός λιγότερο ρευστού περιουσιακού στοιχείου αλλά περισσότερο επικίνδυνου. Λόγοι (Κίνητρα) Ζήτησης Χρήματος: 1. Κίνητρο συναλλαγών 2. Κίνητρο Εξασφάλισης 3. Κίνητρο κερδοσκοπίας 13
Ορολογία Προσφορά Χρήματος Εμπορικές Τράπεζες (1) 1. Διαθέσιμα (ήαποθεματικά): Χρήματα από καταθέσεις που έχουν οι τράπεζες τα οποία δεν έχουν δώσει για δάνεια. 2. Σύστημα διατήρησης ποσοστού τραπεζικών διαθεσίμων: Το τραπεζικό σύστημα στο οποίο οι εμπορικές τράπεζες κρατούν μόνο ένα μέρος από τις καταθέσεις ως διαθέσιμα. 3. Ποσοστό υποχρεωτικών διαθεσίμων: Το μέρος των καταθέσεων που κρατούν οι τράπεζες ως διαθέσιμα. 14
Προσφορά Χρήματος Εμπορικές Τράπεζες (2) Η Διαδικασία Δημιουργίας Καταθέσεων: Αρχική Κατάθεση 1000. Αν ποσοστό διαθεσίμων (R) 10% 1000+900+810+ = 1000x[1+9/10+(9/10)²+(9/10)³+ ]=1000x(1/0,1)= 10000 Τελική Ποσότητα χρήματος 10000 Ο Πολλαπλασιαστής Προσφοράς Χρήματος Δείχνει την ποσότητα του χρήματος που δημιουργεί το τραπεζικό σύστημα από κάθε χρηματική μονάδα των διαθεσίμων (αποθεματικών). Δηλ. η ποσότητα χρήματος (M) που δημιουργούν οι τράπεζες εξαρτάται από το ποσοστό διαθεσίμων (R). Πολλαπλασιαστής Προσφοράς Χρήματος= ΔΜ / ΔR = 10=(1 / 0,1) = =1 / απαιτούμενος λόγος αποθεματικών 15
Χρήμα και Τράπεζες (5) (Oι ΚεντρικέςΤράπεζες) Οι Κεντρικές Τράπεζες ασκούν τη Νομισματική Πολιτική, με τελικούς στόχους: 1. Σταθερότητα των τιμών, 2. Χαμηλή Ανεργία, 3. Αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ ενδιάμεσους στόχους: 1. Αποθεματικά, 2. Προσφορά Χρήματος, 3. Επιτόκια εργαλεία (Μέσα) : 1. Πράξεις Ανοικτής Αγοράς, 2. Προεξοφλητικό Επιτόκιο, 3. Απαιτήσεις σε Αποθεματικά 16
Κεντρικές Τράπεζες Νομισματική Πολιτική Πράξεις Ανοικτής Αγοράς Πωλήσεις ή Αγορές κρατικών χρεογράφων στην ανοικτή αγορά από την Κεντρική Τράπεζα μειώνουν ή αυξάνουν τα αποθεματικά των Εμπορικών Τραπεζών (μέσω του νομισματικού πολλαπλασιαστή) αυξάνουν ή μειώνουν την προσφορά (ποσότητα) του χρήματος στην οικονομία. 17
Κεντρικές Τράπεζες Νομισματική Πολιτική Πολιτική Προεξοφλητικού Επιτοκίου Όταν οι Εμπορικές Τράπεζες έχουν έλλειψη αποθεματικών μπορούν να δανείζονται από την Κεντρική Τράπεζα (δανειακά αποθεματικά) με επιτόκιο (προεξοφλητικό) αυξάνονται τα συνολικά αποθεματικά δυνατότητα αύξησης δανείων αύξηση της ποσότητας χρήματος. Σήμερα η Πολιτική Προεξοφλητικού Επιτοκίου χρησιμοποιείται για να αμβλύνονται οι καθημερινές πιέσεις (διακυμάνσεις) στα αποθεματικά. 18
Κεντρικές Τράπεζες Νομισματική Πολιτική Μεταβολή Απαιτήσεων σε Αποθεματικά Οι Μεταβολές των Απαιτήσεων σε Αποθεματικά (σε ορισμένα ή σε όλα τα είδη των καταθέσεων) μεταβάλλουν γρήγορα την προσφορά χρήματος. ΑνηΚεντρικήΤράπεζα θέλει να μειώσει ή αυξήσει το βραχυπρόθεσμο χρήμα της μιας ημέρας αυξάνει ή μειώνει το απαιτούμενο ποσοστό αποθεματικών. Προσοχή: Οι Μεταβολές των Απαιτήσεων σε Αποθεματικά προκαλούν μεγάλη και απότομη μεταβολή πολιτικής, για αυτό γίνονται με μεγάλη φειδώ. Οι πράξεις ανοικτής αγοράς επιτυγχάνουν τα ίδια αποτελέσματα με λιγότερο αποδιαρθρωτικό τρόπο 19