«Ζ ΠΟΤΓΑΗΟΣΖΣΑ ΣΖ ΜΑΛΑΞΖ ΣΖΝ ΑΡΥΑΗΑ ΔΛΛΑΓΑ»

ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΣΜΖΜΑ ΔΠΗΣΖΜΖ ΦΤΗΚΖ ΑΓΧΓΖ ΚΑΗ ΑΘΛΖΣΗΜΟΤ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΧΝ ΠΟΤΓΧΝ «ΦΤΗΚΖ ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΑ ΚΑΗ ΠΟΗΟΣΖΣΑ ΕΧΖ» ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΖ ΓΗΑΣΡΗΒΖ «Ζ ΠΟΤΓΑΗΟΣΖΣΑ ΣΖ ΜΑΛΑΞΖ ΣΖΝ ΑΡΥΑΗΑ ΔΛΛΑΓΑ» ΗΧΑΚΔΗΜΗΓΟΤ Γ.ΘΔΟΓΧΡΑ Μεηαπηπρηαθή θνηηήηξηα ΣΔΦΑΑ-ΑΠΘ. ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ 2011

ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΣΜΖΜΑ ΔΠΗΣΖΜΖ ΦΤΗΚΖ ΑΓΧΓΖ ΚΑΗ ΑΘΛΖΣΗΜΟΤ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΧΝ ΠΟΤΓΧΝ «ΦΤΗΚΖ ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΑ ΚΑΗ ΠΟΗΟΣΖΣΑ ΕΧΖ» Ζ ΠΟΤΓΑΗΟΣΖΣΑ ΣΖ ΜΑΛΑΞΖ ΣΖΝ ΑΡΥΑΗΑ ΔΛΛΑΓΑ Μεηαπηστηαθή Γηαηρηβή ηεο Ησαθεηκίδνπ Γ.Θενδώξαο. Τπό ηελ επίβιεςε ηνπ Καζεγεηή Ησάλλε Μνπξαηίδε. ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ 2011 2

Ζ ΠΟΤΓΑΗΟΣΖΣΑ ΣΖ ΜΑΛΑΞΖ ΣΖΝ ΑΡΥΑΗΑ ΔΛΛΑΓΑ Ησαθεηκίδνπ Γ.Θενδώξα Μεηαπηπρηαθή Γηαηξηβή πνπ ππνβάιιεηαη ζην Καζεγεηηθό ζώκα γηα ηε κεξηθή νινθιήξσζε ησλ απαηηήζεσλ γηα ηελ απόθηεζε ηνπ κεηαπηπρηαθνύ ηίηινπ ηνπ ηκήκαηνο Δπηζηήκεο Φπζηθήο Αγσγήο θαη Αζιεηηζκνύ ηνπ Αξηζηνηειείνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο ζηελ θαηεύζπλζε Φπζηθή Γξαζηεξηόηεηα θαη Πνηόηεηα Εσήο. ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΗΟΤΝΗΟ 2011 Δγθεθξηκέλν από ηνλ Σνκέα Αλζξσπηζηηθώλ πνπδώλ θαη ηελ Σξηκειή πκβνπιεπηηθή Δπηηξνπή ησλ Καζεγεηώλ: 1 νο Δπηβιέπσλ:Μνπξαηίδεο Ησάλλεο,Καζεγεηήο. 2 νο Δπηβιέπσλ:Βαζίιεηνο Κατκαθάκεο,Δπίθνπξνο Καζεγεηήο. 3 νο Δπηβιέπσλ:Αζαλάζηνο Αλαζηαζίνπ,Δπίθνπξνο Καζεγεηήο. 3

ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟ ΚΑΗ ΔΤΥΑΡΗΣΗΔ 6 ΠΔΡΗΛΖΦΖ 8 ABSTRACT... 9 ΚΔΦ.1 θνπφο ηεο εξγαζίαο....10 Αμία ηεο εξγαζίαο.10 Μεζνδνινγία 10 ΚΔΦ.2 Οξηζκφο ηεο κάιαμεο-γεληθά ραξαθηεξηζηηθά-...11 Ζ ηζηνξία εμέιημεο ηεο κάιαμεο... 12 ΚΔΦ.3 Ζ κάιαμε ζηελ αξραία Διιάδα....16 Παηδνηξίβεο, αιείπηεο, γπκλαζηέο.... 23 Θεξαπεπηηθέο ελδείμεηο ηεο κάιαμεο ζηα ηξαχκαηα θαη ηηο αζζέλεηεο...30 Ζ κάιαμε σο κέζν θαιισπηζκνχ,ραιάξσζεο θαη επεμίαο..32 ΚΔΦ.4 Δθπξφζσπνη ηεο κάιαμεο ζηελ αξραία Διιάδα...34 κεξνο.....35 4

Αξηζηνθάλεο.38 Ηππνθξάηεο...39 Ξελνθψληαο..53 Πιάησλ.54 Αζθιεπηφο 59 Αξηζηνηέιεο.. 62 Γεκνζζέλεο..65 Θεφθξαζηνο.. 66 Γηνζθνπξίδεο 69 Aζθιεπηάδεο 88 Πινχηαξρνο..91 Παπζαλίαο...93 Λνπθηαλφο.94 Γαιελφο 95 Φηιφζηξαηνο... 126 Θέσλ...130 Αξεηαίνο. 134 Οξεηβάζηνο..140 ΚΔΦ.5 ΔΠΗΛΟΓΟ.... 142 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ.... 143 5

ΠΡΟΛΟΓΟ ΚΑΗ ΔΤΥΑΡΗΣΗΔ Ζ εθαξκνγή ηεο επηζηήκεο ηεο θπζηθνζεξαπείαο ζηελ πξάμε,απνηειεί θνκκάηη ηεο δσήο πνιιψλ ζεξαπεπηψλ πνπ ζπλεηδεηά επέιεμαλ λα ηελ ππεξεηήζνπλ κε αθνζίσζε.σα κνλαδηθά ζπλαηζζήκαηα πνπ απνθνκίδνπλ απφ ηε ζεξαπεία αζζελψλ αιιά, θπξίσο, ηαιαηπσξεκέλσλ αδειθψλ καο,ππεξθαιχπηνπλ ηηο νπνηεζδήπνηε δπζθνιίεο πνπ νπσζδήπνηε ζπλαληά θαλείο θάλνληαο ην ζπγθεθξηκέλν επάγγεικα. Ζ θπζηθνζεξαπεία απνηειεί κηα επηζηήκε πνπ αζρνιείηαη,πξνηίζησο,κε ηελ απνθαηάζηαζε αζζελψλ κε κπνζθειεηηθά,λεπξνινγηθά ή αλαπλεπζηηθά πξνβιήκαηα.οη ηερληθέο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη είλαη πνηθίιεο θαη ελαξκνλίδνληαη κε ηηο απαηηήζεηο ηεο θαηαζηάζεσο ηνπ θάζε αζζελνχο.ζ ζεξαπεπηηθή δηαδηθαζία απνηειεί κηα εμαηνκηθεπκέλε θαηάζηαζε,ε νπνία ζηεξίδεηαη ζηελ πιένλ θαηάιιειε,γηα ηνλ πάζρνληα,βέβαηα,επηινγή ηνπ πξνγξάκκαηνο απνθαηάζηαζεο.ο απψηεξνο ζηφρνο είλαη αδηακθηζβήηεηα ε πιήξεο,θαηά ην δπλαηφλ,επάλνδνο ηνπ αζζελνχο ζηηο θαζεκεξηλέο ιεηηνπξγηθέο ηνπ δξαζηεξηφηεηεο. ηελ θαηεγνξία ησλ «όπισλ»ηνπ ζεξαπεπηή ζπγθαηαιέγεηαη,κεηαμχ άιισλ,θαη ε κάιαμε,ε νπνία δηαζέηεη κηα ζεβαζηή πνηθηιία ζε φ,ηη αθνξά ζηηο εθαξκνγέο ηεο.ζ νξζνινγηθή ρξήζε ηεο ζηεξίδεηαη,δίρσο άιιν,ζηελ νπζηαζηηθή γλψζε ηνπ αλζξσπίλνπ ζψκαηνο,ηφζν απφ απφςεσο αλαηνκηθήο,φζν θαη απφ ηε ζθνπηά ηεο παζνθπζηνινγίαο.μηα γλψζε πνπ δεκηνπξγεί ηηο πξνυπνζέζεηο εθαξκνγήο ηνπ θαηάιιεινπ ηχπνπ κάιαμεο,ζηελ θαηάιιειε πεξηνρή,ηελ θαηάιιειε ζεξαπεπηηθά ρξνληθή ζηηγκή. Δθαιηήξην γηα ηε ζπγγξαθή ηνπ παξφληνο πνλήκαηνο,απνηέιεζε ε επηζπκία κνπ λα δηεπξχλσ ηνπο γλσζηηθνχο κνπ νξίδνληεο,εληξπθψληαο ζηε «πνξεία δσήο» ηεο κάιαμεο.μηα πνξεία πνπ μεθηλά απφ ηε γέλλεζή ηεο κε θπξηφηεξν θαη επηθεληξσκέλν ζηαζκφ ζηε δένπζα βαξχηεηα πνπ ηεο δφζεθε απφ έλαλ κεγάιν αξηζκφ αμηφινγσλ αξραίσλ Διιήλσλ ηαηξψλ,θαξκαθνιφγσλ,θηινζφθσλ,ξεηφξσλ,πνηεηψλ,γπκλαζηψλ. Αδηακθηζβήηεηα,έκεηλα έθπιεθηε κπξνζηά ζηε ζεβαζηή πιεζψξα ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ αληιήζεθαλ θαη θαηαγξάθεθαλ,κε αθνξκή ηελ ελ ιφγσ πξνζπάζεηα.πξφθεηηαη γηα κηα πιεηάδα δεδνκέλσλ πνπ αληηθαηνπηξίδεη ηε ζεκαληηθφηεηα πνπ νη αξραίνη Έιιελεο πξνζέδηδαλ ζηε κάιαμε,θαζψο θαη ηελ επξχηεηα αλαθνξηθά κε ην θάζκα ησλ εθαξκνγψλ ηεο. ην ζεκείν απηφ ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ζεξκφηαηα ηνλ ζεβαζηφ θαη αγαπεηφ κνπ Καζεγεηή,ηνλ θ.ησάλλε Μνπξαηίδε,γηα ηελ εκπηζηνζχλε πνπ κνπ έδεημε αλαζέηνληάο κνπ ηελ απνπεξάησζε ηεο ζπγθεθξηκέλεο δηαηξηβήο.γε ζα κπνξνχζα λα παξαιείςσ ηελ νπζηαζηηθά θαζνδεγεηηθή θαη άθξσο ελζαξξπληηθή ηνπ επίδξαζε,πνπ κε θαζεζπραζκφ κε βνήζεζε θαηαιπηηθά θαη ακεξφιεπηα ζηελ επηηπρή νινθιήξσζε ηεο παξνχζεο αλαζθνπηθήο κειέηεο.αηζζάλνκαη,γηα κηα αθφκε θνξά,ηπρεξή πνπ κέζα 6

απφ ηελ αξκνληθή ζπλεξγαζία καο,αλαθάιπςα ηνλ εμαίξεην ραξαθηήξα ηνπ. Οη ζεξκέο κνπ επραξηζηίεο απεπζχλνληαη,δίρσο άιιν,θαη ζηνπο δπν εμαίξεηνπο θαζεγεηέο,ηνλ θ.κατκαθάκε Β. θαη ηνλ θ.αλαζηαζίνπ Α.,πνπ κε ηε ζπκβνιή ηνπο ζπλέδξακαλ θαζνξηζηηθά ζηελ πξνζπάζεηά κνπ απηή. Σέινο,εθ βάζνπο θαξδηάο,ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηελ νηθνγέλεηά κνπ θαη ηνλ ζχληξνθφ κνπ ζηε δσή,πνπ κε ηελ ακέξηζηε ζπκπαξάζηαζε θαη ηελ πνιχηηκε ζηήξημή ηνπο κε βνήζεζαλ λα νινθιεξψζσ κε επηηπρία ηελ πξνζπάζεηά κνπ απηή. Ισαθεηκίδνπ Θενδώξα 7

ΠΔΡΗΛΖΦΖ Ζ ΠΟΤΓΑΗΟΣΖΣΑ ΣΖ ΜΑΛΑΞΖ ΣΖΝ ΑΡΥΑΗΑ ΔΛΛΑΓΑ (ππό ηελ επίβιεςε ηνπ Καζεγεηή θ.ησάλλε Μνπξαηίδε) Ζ κάιαμε,φπσο έρεη παγθνζκίσο επηθξαηήζεη,είλαη ην ζχλνιν ησλ ζπζηεκαηηθψλ θαη επηζηεκνληθψλ θηλήζεσλ πνπ εθαξκφδνληαη πάλσ ζην αλζξψπηλν ζψκα,θπξίσο κε ζθνπφ ζεξαπεπηηθφ,αηζζεηηθφ,θαζψο θαη πξνιεπηηθφ.αθεηεξία ηνπ παξφληνο εθπνλήκαηνο ζα απνηειέζεη κηα ηζηνξηθή αλαδξνκή αλαθνξηθά κε ηελ εμειηθηηθή ηεο πνξεία,αλάκεζα ζε δηάθνξνπο ιανχο ηνπ θφζκνπ,νη νπνίνη ηε ρξεζηκνπνίεζαλ πνηθηινηξφπσο.ήδε,κάιηζηα,απφ ηελ αξραία Διιάδα,είρε δνζεί ηδηαίηεξε έκθαζε ζηελ εθαξκνγή θαη ηα απνηειέζκαηά ηεο,ηφζν ζην λεπξνκπτθφ,φζν θαη ην θπθινθνξηθφ ζχζηεκα.ο απψηεξνο ζηφρνο ηεο παξνχζεο κειέηεο,είλαη ε αλάδεημε ηεο κάιαμεο σο έλαλ απφ ηνπο θπξηφηεξνπο θπζηθνζεξαπεπηηθνχο ηξφπνπο απνθαηάζηαζεο ηεο πγείαο ηνπ αλζξψπνπ.έηζη,κφλν,δχλαηαη λα γίλεη αληηιεπηή ε νπζηαζηηθή επηβίσζή ηεο κέζα ζην ρξφλν κέρξη θαη ηηο κέξεο καο.aπφ ηελ επνρή,ινηπφλ,ηνπ Οκήξνπ κέρξη θαη ηα ρξφληα ηνπ Οξεηβάζηνπ,κε δεθαπέληε,ζηνλ αξηζκφ,ελδηάκεζνπο ζηαζκνχο κε αλαθνξέο απφ επηθαλείο ηαηξνχο,θαξκαθνιφγνπο,θηινζφθνπο,ξήηνξεο θαη γπκλαζηέο,ε κάιαμε ρξεζηκνπνηήζεθε γηα πνιινχο θαη πνηθίινπο ιφγνπο.αξρηθά,ζπλδέζεθε κε ηε γπκλαζηηθή θαη απνηέιεζε έλα απφ ηα πιένλ ζεκαληηθά θαζήθνληα ησλ παηδνηξηβώλ θαη αιεηπηώλ.αξγφηεξα,φκσο,θαηαζηάζεθε απφιπηα ζπληθαζκέλε κε ηελ ηαηξηθή,κε αλαξίζκεηεο εθαξκνγέο ζε ηξαχκαηα θαη αζζέλεηεο.δμάιινπ,νη αξραίνη Έιιελεο πξνπνλεηέο, νη παηδνηξίβεο,νη αιείπηεο θαη νη γπκλαζηέο,απνηέιεζαλ ηνπο εθεπξέηεο ηεο ηαηξηθήο κάιαμεο (ηαηξαιεηπηηθή),κηαο βειηησκέλεο,δειαδή,κνξθήο ηεο ε νπνία εθαξκνδφηαλ ζηνπο αζιεηέο,ηφζν πξηλ,φζν θαη κεηά ηελ πξνπνλεηηθή δηαδηθαζία.δίλαη ζεκηηφ,επίζεο,λα παξαηεζεί θαη ε εκπινθή ηεο σο κέζν θαιισπηζκνχ,ραιάξσζεο θαη επεμίαο.απηή,ινηπφλ,ε επαθή κε ην αλζξψπηλν ζψκα δηακέζνπ ησλ ζεξαπεπηηθψλ ρεηξηζκψλ ηεο κάιαμεο,μεθίλεζε απφ ηνπο αξραίνπο ρξφλνπο θαη ζπλερίδεη,εμειηζζφκελε βέβαηα,θαη ζηελ επνρή ηελ νπνία δηαλχνπκε,πξνζδίδνληαο πιεζψξα επεξγεηηθψλ επηδξάζεσλ ζε φζνπο δέρνληαη ηελ εθαξκνγή ηεο. 8

ABSTRACT THE IMPORTANCE OF MASSAGE IN ANCIENT GREECE (By the Supervision of Professor Ioannis Mouratides) Massage,as it is globally accepted,is the totality of systematic and scientific movements,which are applied on the human body for a therapeutic,aesthetic as well as preventive purpose.the starting point of the present study,is about to constitute a historical flashback concerning massage s evolutionary process,among people all over the world who utilized it in various manners.in ancient Greece the importance of massage and its effect on the muscular and nervous system as well as on blood circulation had been emphasized.the farther target of this particular effort is about to show off one of the most fundamental physiotherapeutic ways of rehabilitation s acquisition which can be extremely successfully achieved through massage.this is a way to prove that its substantial survival becomes apparent through all these years till nowadays.undoubtly,massage was used for both innumerable and various reasons concerning the era between Homer and Oribasios.Initially,massage was strongly associated with gymnastics as a significant part of the duties of both the paidotribes and the aleiptes.nevertheless,later on it became highly connected to medicine s science,with a considerable number of applications concerning traumatisms and diseases.the ancient Greek trainers,namely the paidotribes,the aleiptes and the gymnastes,were the inventors of medical massage called iatraleiptiki,which was a development of the massage applied to athletes before and after training.furthermore,it constituted a vivid way of getting embellishment,relaxation and regeneration.indisputably,massage is a therapeutic procedure which offers,through appropriate manipulations,beneficial effects to the human body. 9

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 ΚΟΠΟ ΣΖ ΔΡΓΑΗΑ θνπφο ηεο παξνχζεο εξγαζίαο είλαη λα εξεπλεζνχλ θαη λα θαηαγξαθνχλ ηα ραξαθηεξηζηηθά εθείλα πνπ θαηέζηεζαλ ηε κάιαμε,σο δηαδηθαζία,ζπνπδαία θαη απαξάκηιια σθέιηκε,έηζη φπσο απηή εθαξκφζηεθε ζηελ αξραία Διιάδα,ηφζν ζηνλ ηνκέα ηεο γπκλαζηηθήο,φζν θαη ηεο ηαηξηθήο αξγφηεξα. Λέμεηο θιεηδηά: κάιαμε,ηξίςηο,καζάδ,παηδνηξίβεο,αιείπηεο,γπκλαζηήο,ζεξαπεία,αξραίνη Έιιελεο ηαηξνί. ΑΞΗΑ ΣΖ ΔΡΓΑΗΑ Ζ εξγαζία απηή ζηνρεχεη λα αλαδείμεη ηελ ηδηαίηεξε αμία θαη θαη επέθηαζε ρξεζηκφηεηα πνπ είρε ε κάιαμε θαηά ηνλ αξραίν ειιεληθφ θφζκν.ξεθηλψληαο απφ κηα ηζηνξηθή αλαδξνκή αλαθνξηθά κε ηελ εμειηθηηθή πνξεία ηεο κάιαμεο,θαηαιήγνπκε ζηελ αξραία Διιάδα θαη ηελ αμία πνπ ηεο πξνζδψζεθε ζην ρψξν ηεο γπκλαζηηθήο,ηεο ηαηξηθήο θαη ηεο αηζζεηηθήο.πξφθεηηαη,κάιηζηα,γηα κηα αμηνπξεπή πξνζπάζεηα δηαθσηηζκνχ ησλ ζηνηρείσλ εθείλσλ πνπ θαηέζηεζαλ ηε κάιαμε σο έλαλ απφ ηνπο βαζηθφηεξνπο θπζηθνζεξαπεπηηθνχο ηξφπνπο απνθαηάζηαζεο ηεο πγείαο θαη ηζνξξνπίαο ηνπ αλζξψπηλνπ νξγαληζκνχ.μέζα απφ ηελ παξάζεζε γεγνλφησλ θαη ζηνηρείσλ πνπ απνδεηθλχνπλ ηελ πνξεία θαη επηβίσζε ηεο κάιαμεο κέζα ζην ρξφλν,κπνξνχλ πνιχ εχζηνρα λα εμαρζνχλ ρξήζηκα ζπκπεξάζκαηα γηα ηελ αλαγθαηφηεηα πνπ ζπλερίδεη λα έρεη ε ελ ιφγσ δηαδηθαζία θαη ζηηο κέξεο καο. ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ Ζ κέζνδνο πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζεί γηα ηε ζπγγξαθή ηεο παξνχζεο εξγαζίαο είλαη απηή ηεο έξεπλαο ηνπ πεδίνπ αλαδήηεζεο.πξφθεηηαη γηα κηα ηζηνξηθή κειέηε,κηα επηζθφπεζε,πνπ εμεηάδεη ηε ζρεηηθή βηβιηνγξαθία πνπ αθνξά ζηε κάιαμε,απφ ηελ πξσηνεκθάληζή ηεο,κέρξη θαη ηε ρξήζε ηεο ζηελ αξραία Διιάδα,φπνπ θαη ηειηθά επηθεληξψλεηαη.με ηε κέζνδν ηεο αλίρλεπζεο ζηνηρείσλ,εληνπίδνληαη ζε παιαηά θαη ζχγρξνλα βηβιία,θαζψο θαη ζε ζπγγξάκκαηα πνπ ππάξρνπλ ζε βηβιηνζήθεο ηεο θηινζνθηθήο,ηεο ηαηξηθήο,ηνπ ηκήκαηνο ηεο επηζηήκεο θπζηθήο αγσγήο θαη αζιεηηζκνχ θαη ηεο αξραηνινγίαο,πνιχ ρξήζηκα γηα ην ζέκα ζηνηρεία. 10

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 ΟΡΗΜΟ ΣΖ ΜΑΛΑΞΖ-ΓΔΝΗΚΑ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ- H κάιαμε ή massage,φπσο έρεη παγθνζκίσο επηθξαηήζεη,είλαη ην ζχλνιν ησλ ζπζηεκαηηθψλ θαη επηζηεκνληθψλ θηλήζεσλ πνπ εθαξκφδνληαη πάλσ ζην αλζξψπηλν ζψκα, κε ζθνπφ ζεξαπεπηηθφ, αηζζεηηθφ θαη πξνιεπηηθφ.aπνηειεί,επίζεο, ην ζχλνιν απφ θαζνξηζκέλεο κεραληθέο επηδξάζεηο πάλσ ζηελ επηθάλεηα ηνπ ζψκαηνο,πνπ έρνπλ σο ζθνπφ ηελ απνθαηάζηαζε ησλ δηαηαξαγκέλσλ ιεηηνπξγηψλ θαη ηε βειηίσζε ησλ θπζηθψλ θαη δηαλνεηηθψλ ηθαλνηήησλ.γίρσο άιιν,ε κάιαμε έρεη άκεζα ςπρνινγηθά θαη θπζηνινγηθά νθέιε. Ζ κάιαμε,σο δηαδηθαζία,έρεη ηνπηθή θαη γεληθή λεπξναληαλαθιαζηηθή επίδξαζε ζηνλ νξγαληζκφ.πδξάκεη ζηελ επηηάρπλζε ησλ κεηαβνιηθψλ δηεξγαζηψλ κέζα απφ ηελ επηηάρπλζε ηεο ξνήο ηνπ αίκαηνο ζε φια ηα ζπζηήκαηα ηνπ νξγαληζκνχ,ζηε ραιάξσζε θαη αλαδσνγφλεζε ησλ κπψλ θαη ζηε βειηίσζε ησλ ιεηηνπξγηψλ απνηνμίλσζεο ηνπ ιεκθηθνχ ζπζηήκαηνο.απνηειεί,επίζεο,αξσγφ ζηε δηαδηθαζία ηεο πέςεο θαη ηεο θαιχηεξεο απνξξφθεζεο δηαθφξσλ νπζηψλ. Δπηπξφζζεηα,αλαθνπθίδνληαο απφ ηελ θφπσζε,ε κάιαμε βνεζά ελεξγά ζηελ ςπρηθή πγεία,κεηψλνληαο,έηζη,ηελ έληαζε,εμηζνξξνπψληαο ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπ λεπξηθνχ ζπζηήκαηνο θαη πξνσζψληαο κηα αίζζεζε ραιάξσζεο θαη αλαλεσκέλεο ελέξγεηαο 1. Ζ ιέμε καζάδ έρεη ειιεληθή πξνέιεπζε θαη παξάγεηαη απφ ην ξήκα κάζζσ πνπ ζεκαίλεη:παξέρσ ρεηξηζκνχο κε ηα ρέξηα,δπκψλσ 2.Σν ξήκα απαληάηαη,θαη ζηελ αηηηθή δηάιεθην σο κάηησ 3.Οξηζκέλνη,βέβαηα,ππνζηεξίδνπλ φηη πξνήιζε απφ ηελ αξαβηθή ιέμε mass ή masch,πνπ ζεκαίλεη απαιή κάιαμε,πίεζε,ελψ θάπνηνη άιινη απνδίδνπλ ηελ πξνέιεπζή ηεο ζηε ιαηηληθή ιέμε massa,αλαθεξφκελνη ζε απηφ πνπ θνιιάεη ζηα δάρηπια.αλαθνξηθά κε ην ξήκα βιηκάδσ ή άηησ,ππάξρνπλ νη ζρεηηθέο εξκελείεο:α)δη ππνζιίςεσο ησλ ζηεζψλ δνθηκάδσ φξληζαο,ςειαθψ αλ είλαη παρείαη,θαη β)καιάζζσ ηα ζηήζε θαη απφθξπθα κέξε γπλαηθφο 4.Ο φξνο αλάηξηςηο ήηαλ ε παιαηφηεξε νλνκαζία ηεο ηξηβήο,ελψ αξγφηεξα ηνπο πξψηνπο π.υ αηψλεο επηθξάηεζε ν φξνο ηξίςηο. Ζ κάιαμε θαη ε ηξίςηο θαηαμηψζεθαλ σο έλαο απφ ηνπο βαζηθνχο θπζηθνζεξαπεπηηθνχο ηξφπνπο απνθαηάζηαζεο ηεο πγείαο ησλ αλζξψπσλ θαη,κάιηζηα,ζπλδέζεθαλ ηφζν κε ηε γπκλαζηηθή,φζν θαη κε ηελ ηαηξηθή. 1.Dubrovsky V.J.:Αζιεηηθφ καζάδ,δηαηήξεζε θαη απνθαηάζηαζε ηεο ηθαλφηεηαο ηνπ αζιεηή,ζει.56-69,δθδφζεηο Salto,Θεζζαινλίθε 1991. 2.Θ.Γηαλλάθεο:Λεμηθφ Αζιεηηζκνχ,ζει.67,Αζήλα 2000. 3.H.G.Liddel/R.Scott:AGreek-English Lexicon,sec.Edition,p,1082,Oxford,1968. 4.Γηαλλάθεο Β.Θ:Λεμηθφ αξραηνειιεληθψλ φξσλ,νλνκάησλ θαη πξαγκάησλ αζιεηηζκνχ,ππφ ηελ αηγίδα θαη ρνξεγία ηνπ ηδξχκαηνο Οιπκπηαθήο θαη αζιεηηθήο παηδείαο,αζήλα 2000. 11

Αξρηθά εθαξκφζηεθαλ ζηνπο ρψξνπο γχκλαζεο,απφ ηνπο παηδνηξίβεο θαη ηνπο γπκλαζηέο,αθνινχζσο,φκσο,επεθηάζεθε ε ρξήζε ηνπο,ιφγσ αλαγλψξηζεο ησλ ζεξαπεπηηθψλ ηνπο ηδηνηήησλ,θαη ζηηο αζζέλεηεο θαη ηα ηξαχκαηα.ζ ρξήζε ηνπο γλψξηζε πεξίνδν αθκήο κέρξη ηε ξσκατθή πεξίνδν θαη αθνχ εγθαηαιείθζεθαλ σο ζεξαπεπηηθέο κέζνδνη,επαλέθηεζαλ ηελ αξρηθή ηνπο ζεκαζία ζηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα. Ζ ΗΣΟΡΗΑ ΔΞΔΛΗΞΖ ΣΖ ΜΑΛΑΞΖ Ζ κάιαμε,ήδε απφ ηνπο αξραίνπο ρξφλνπο,απνηεινχζε ηκήκα ηεο ηαηξηθήο ηέρλεο.οη Ηλδνί θαη νη Κηλέδνη ήηαλ νη πξψηνη πνπ πεξηέγξαςαλ δηάθνξνπο ηξφπνπο εθαξκνγήο ηεο.ο Amiot (1779),κεηέθξαζε ην αξραηφηαην θηλέδηθν βηβιίν «Cong-Fou»,γξακκέλν 3000 ρξφληα π.υ,ζην νπνίν καδί κε ηηο γπκλαζηηθέο θαη ηηο ζσκαηηθέο αζθήζεηο αλαθέξνληαλ θαη δηάθνξα είδε κάιαμεο.οη Κηλέδνη ηελ εθάξκνδαλ γηα ηε ζεξαπεία ησλ ξεπκαηηθψλ πφλσλ,ησλ ζιάζεσλ, θαζψο θαη γηα ηελ απνκάθξπλζε ηεο θφπσζεο.χκθσλα κε ηα ιεγφκελα ηνπ Osbeck,νη Κηλέδνη έηξηβαλ κε ηα ρέξηα φιν ην ζψκα,πηέδνληαο ειαθξά ηνπο κχεο αλάκεζα ζηα δάθηπια θαη θηλψληαο κε εηδηθφ ηξφπν ηα ρέξηα ηνπο πάλσ ζηηο αξζξψζεηο.απηφ ην «ζχξζηκν» ζηηο αξζξψζεηο ζπλνδεπφηαλ κε «ηξίμηκν»,ην νπνίν γηλφηαλ αθνπζηηθά αληηιεπηφ ζε ζεκαληηθή απφζηαζε απφ ην ζεκείν εθαξκνγήο ηεο. ηα ηεξά βηβιία ηεο Ηλδίαο,-ηηο Βέδεο- (1800 ρξφληα π.υ),ηα νπνία κεηέθξαζε ν Hessler (1854),πεξηγξάθνληαλ ηξφπνη εθαξκνγήο ηεο κάιαμεο θαη ηνπο νπνίνπο νη Ηλδνί ρξεζηκνπνηνχζαλ ζε δηάθνξεο αζζέλεηεο.σν καζάδ,γηα απηνχο,πεξηιάκβαλε ην ηξπθεξφ μεκνχδηαζκα φινπ ηνπ ζψκαηνο,απφ ηα άλσ άθξα κέρξη ηα πέικαηα.οη Ηλδνί,εηδηθά,ζπλδχαδαλ ηε κάιαμε κε ηα αηκφινπηξα.ο Petit-Radel πεξηέγξαςε ραξαθηεξηζηηθά ηελ εθηέιεζή ηεο κέζα ζην αηκφινπηξν σο εμήο:«πάλσ ζηηο ππξσκέλεο πιάθεο πηηζηινχλ νξηζκέλε πνζφηεηα λεξνχ,ε νπνία εμαηκηδφκελε,εμαπιψλεηαη ζην ρψξν θαη δηαπεξλά ην γπκλφ ζψκα ηνπ επξηζθφκελνπ κέζα ζηελ αίζνπζα.ηαλ ην ζψκα κνπζθέςεη θαιά,ηνπνζεηείηαη ζην πάησκα ζε νξηδφληηα ζεζε,ηελησκέλν,θαη δχν ππεξέηεο-έλαο ζε θάζε πιεπξά-ζθίγγνπλ,πηέδνληαο πνηθηινηξφπσο ηα κέιε θαη ζθέιε ηνπ ζψκαηνο θαη ηνπο κχεο,πνπ είλαη ππεξβνιηθά ραιαξσκέλνη,θαη ζηε ζπλέρεηα θάλνπλ καζάδ ζηελ θνηιηά θαη ην ζηήζνο.έπεηηα,γπξίδνπλ ηνλ μαπισκέλν απφ ηελ άιιε πιεπξά θαη ελεξγνχλ παξνκνίσο θαη ζηελ πίζσ πιεπξά ηνπ ζψκαηνο».ηηο Ηλδίεο θαη ζηελ Κίλα,ε κάιαμε εθηεινχληαλ απφ ηνπο Ηεξείο.Δίλαη ζεκηηφ λα αλαθεξζεί φηη ζε απηέο ηηο ρψξεο ππήξραλ εηδηθά ζρνιεία ζηα νπνία δηδαζθφηαλ ε κνξθή απηή ηέρλεο 5. 5.Dubrovsky V.J:Αζιεηηθφ καζάδ,δηαηήξεζε θαη απνθαηάζηαζε ηεο ηθαλφηεηαο ηνπ αζιεηή,ζει.13-20,δθδφζεηο Salto,Θεζζαινλίθε 1991. 12

Ζ κάιαμε ζηελ πξσηφγνλή ηεο κνξθή εθαξκφζηεθε ζηελ Ακεξηθή θαη ηελ Αθξηθή.Ο Quesnoy αλέθεξε πσο γηα ηνπο απηφρζνλεο ηεο Αθξηθήο θαη γηα ηνπο ιανχο ηεο Αλαηνιήο,δελ ππήξρε αζζέλεηα πνπ λα κε ζεξαπεπφηαλ κε ηε κάιαμε. Πνηθίινη ηξφπνη εθαξκνγήο ηεο κάιαμεο ήηαλ πιαηηά δηαδεδνκέλνη ζηελ αξραία Αίγππην.Οη Αηγύπηηνη επίζεο ζπλδχαδαλ ηε κάιαμε κε ηε ρξήζε αηκφινπηξνπ.ο Αlpinis(1583),πεξηέγξαςε σο εμήο ηελ εληξηβή θαη ηνπο δηάθνξνπο ηξφπνπο εθαξκνγήο ηεο ζηα ινπηξά ηεο αξραίαο Αηγχπηνπ: «νη εληξηβέο ήηαλ δηαδεδνκέλεο ζε ηέηνην βαζκφ,ψζηε θαλείο δελ έβγαηλε απφ ην ινπηξφ ρσξίο λα δερζεί ηηο επεξγεηηθέο επηδξάζεηο ηεο κάιαμεο.σν ζψκα ηελησλφηαλ θαη καιαζζφηαλ ζε δηάθνξα ζεκεία ηνπ,κε πνηθηιία θηλήζεσλ ησλ ρεξηψλ.αξρηθά,απηέο νη θηλήζεηο γίλνληαλ κφλν απφ ηελ κπξνζηηλή,έπεηηα θαη απφ ηηο άιιεο πιεπξέο ηνπ ζψκαηνο». Πάλσ ζην αιαβάζηξηλν αλάγιπθν πνπ βξέζεθε ζην παιάηη ηνπ αζζχξηνπ βαζηιηά αλρέξηκπα,ζηε Νηθεβία,φπσο,επίζεο,θαη πάλσ ζε κεξηθνχο αηγππηηαθνχο παπχξνπο,έρνπλ παξαηεξεζεί απεηθνλίζεηο δηαθφξσλ ηερληθψλ ηεο κάιαμεο,γεγνλφο πνπ επηβεβαηψλεη ηελ ππφζεζε φηη νη Αζζχξηνη,νη Πέξζεο θαη νη Αηγχπηηνη,φρη κφλν γλψξηδαλ ηηο ηερληθέο ηεο,αιιά ηελ εθάξκνδαλ θαη γηα ζεξαπεπηηθνχο ζθνπνχο. ηνπο Αιεμαλδξηλνύο ρξόλνπο,ε κεγάιε ζπνπδαηφηεηα ηεο κάιαμεο αλαδείρζεθε απφ ην γεγνλφο φηη νη ζηξαηεγνί ηνπ Αιεμάλδξνπ Κξαηεξφο θαη Πεξδίθαο θνπβαινχζαλ καδί ηνπο κηα ηεξάζηηα ζθελή κήθνπο δηαθνζίσλ κέηξσλ,ψζηε λα κε ρξεηαζηεί λα δηαθφςνπλ ηηο ζπλήζεηέο ηνπο εμαηηίαο ησλ δπζκελψλ θαηξηθψλ ζπλζεθψλ 6.Ζ δηάδνζε ηεο κάιαμεο δηαθάλεθε έκπξαθηα,φπσο ραξαθηεξηζηηθά αλέθεξε ν ηξάβσλ,απφ ην γεγνλφο φηη νη ιανί ηεο Αζίαο,κεηά ηελ θαηάιεςή ηνπο απφ ηνπο Έιιελεο,άξρηζαλ λα παξάγνπλ καδηθά ζηιεγγίδεο θαη αγγεία ιαδηνχ 7. ηε Ρσκατθή πεξίνδν,νη καιάμεηο ήηαλ άκεζα ζπλπθαζκέλεο κε ηελ ηερληθή ηνπ αηκφινπηξνπ θαη εθαξκφδνληαλ ζε εηδηθφ δσκάηην,ηζρπξά ζεξκαηλφκελν κε αηκνχο.δθεί,ν καιάθηεο θηππνχζε ηνλ καιαζζφκελν κε θχιια ιεχθεο,πνπ ηα είρε πξνεγνπκέλσο επεμεξγαζηεί γηα λα καιαθψζνπλ,θαηφπηλ ηνλ κάιαζζε κε ηα ρέξηα θαη ηειείσλε θαηαβξέρνληαο ην ζψκα ηνπ κε δεζηφ θαη θξχν λεξφ ελαιιάμ.σν ρηχπεκα κε ηα θιαδηά ιεχθεο,ζχκθσλα κε ηνλ Ardouin (1815),ην νπνίν εζεσξείην φηη έρεη ηε ζέζε ησλ ζεκεξηλψλ έληνλσλ ρεηξηζκψλ,δηέγεηξε ην δέξκα θαη εμαζθάιηδε ηελ νκαιή πξνζαξκνγή ηνπ νξγαληζκνχ ζηελ απφηνκε ελαιιαγή αλάκεζα ζην θξχν θαη ην δεζηφ πνπ αθνινπζνχζε 8. 6.Φηιφζηξαηνο:Σα εο ηνλ Σπαλέα Απνιιψληνλ,Β.27. 7.Μνπξαηίδεο Η.:Ο Αιέμαλδξνο θαη ε πξνψζεζε ησλ ειιεληθψλ αγσληζκάησλ ζηελ Αλαηνιή,Θεζζαινλίθε 1982. 8.Harris A.H:Sports in Greece and Rome,London,1972. 13

Μάιηζηα,ν Iνχιηνο Καίζαξαο,ππνθέξνληαο απφ λεπξαιγία,είρε ηε κάιαμε σο θαζεκεξηλφ κέζν ζεξαπείαο.πιαηηά πξνπαγάλδηδε ηε κάιαμε ν Οξηκπάδ,ν νπνίνο έδεζε ζηα ρξφληα ηνπ απηνθξάηνξα Ηνπιίνπ Καίζαξα.Ο Γαιελόο θαζηέξσζε ηε κάιαμε σο ζεξαπεία ηξαπκάησλ θαη λφζσλ,ελψ ηε ζπληζηνχζε ζαλ πξνεηνηκαζία γηα ηελ άζθεζε ζηα ζψκαηα ησλ κνλνκάρσλ.αλέθεξε ραξαθηεξηζηηθά πσο έπξεπε λα ηξίβνληαη κέρξη λα θνθθηλίζνπλ θαη κεηά λα αιείθνληαη κε ιάδη.ο ξσκατθφο πνιηηηζκφο έηξεθε κεγάιε,πξαγκαηηθά,εθηίκεζε γηα ηε κάιαμε θαη ηα ζεξαπεπηηθά ηεο απνηειέζκαηα.ηα δεκφζηα ινπηξά ηεο αξραίαο Ρψκεο,θαίλεηαη φηη ππήξραλ ζπγθεθξηκέλεο αίζνπζεο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαλ απνθιεηζηηθά γηα κάιαμε.δθεί νη δνχινη κάιαζζαλ ηα ζψκαηα ησλ ινπφκελσλ.πξηλ ηελ έλαξμε ηεο κάιαμεο εθηεινχζαλ αζθήζεηο θαη θαηφπηλ αιεηβφηαλ ην ζψκα κε ιάδηα 9.πκπεξάζκαηα γηα ηελ εθηίκεζε πνπ είραλ νη Ρσκαίνη ζηε ρξήζε ηεο κάιαμεο,κπνξνχλ λα εμαρζνχλ θαη απφ ην γεγνλφο φηη ηελ ελέηαμαλ θαη ηελ εθάξκνδαλ κέζα ζην ζχζηεκα ηεο ζηξαηησηηθήο εθπαίδεπζεο. Έιιελεο ηαηξνί (Αζθιεπηάδεο),ίδξπζαλ ζηε Ρώκε ηα δηθά ηνπο ζρνιεία κάιαμεο.οη Αζθιεπηάδεο ηαμηλφκεζαλ ην καζάδ ζε μεξφ θαη ζε καζάδ κε ιάδηα,ζε δπλαηφ θαη ζε ραιαξφ,ζε ζχληνκν θαη ζε δηαξθείαο.ο Kells ζχζηελε ηηο εληξηβέο γηα ηελ απνκάθξπλζε ησλ ελαπνζέζεσλ δηαθφξσλ νπζηψλ ζηνπο ηζηνχο.ο Γαιελφο,βαζηθφο γηαηξφο ηνπ ζρνιείνπ ησλ δνχισλ πνιεκηζηψλ ζηελ Πέξγακν,θαζηέξσζε ελλέα είδε κάιαμεο θαη πεξηέγξαςε ηνλ ηξφπν εθηέιεζήο ηνπο. Καηά ηνλ 10-11 ν αηψλα,ζεκεηψλεηαη ε άλζηζε ηεο αξαβηθήο ηαηξηθήο.γλσζηνί αληηπξφζσπνί ηεο,φπσο νη Ακπνχ-Μπαθ,Ακπνχ Ζκπλ- ίλα (Αβηθέλα),επεμεξγάζηεθαλ θαηλνηφκεο κεζφδνπο ζεξαπείαο θαη πξφιεςεο δηαθφξσλ αζζελεηψλ.ηηο εξγαζίεο ηνπ «Καλφλαο ηεο Ηαηξηθήο Δπηζηήκεο» θαη «Βηβιίν ζεξαπείαο»,ν Αβηθέλα έθαλε ιεπηνκεξεηαθή πεξηγξαθή ησλ ηξφπσλ εθαξκνγήο ηεο κάιαμεο. Σα ινπηξά θαη ε κάιαμε ήηαλ πνιχ δηαδεδνκέλα ζηελ Σνπξθία θαη ηελ Πεξζία.Ζ ζρνιή ηεο κάιαμεο ζηελ Αλαηνιή δηέθεξε απφ απηή ηεο αξραίαο Διιάδαο θαη ηεο Ρψκεο.χκθσλα κε καξηπξίεο ηνπ Ardouin,νη Σνχξθνη εθάξκνδαλ παξφκνηα κάιαμε κε ηνπο Αηγππηίνπο θαη ηνπο Αθξηθαλνχο.Ζ δηαδηθαζία ειάκβαλε ρψξα κέζα ζηα ινπηξά θαη ζε ρσξηζηά ζηεγλά θαη δεζηά δσκάηηα. Οη αξραίνη ιάβνη θαη νη ιανί ηνπ Βνξξά,εθηεινχζαλ δηάθνξεο αζθήζεηο ζθιεξαγσγίαο θαη κάιαμεο,κε ηε κνξθή ρηππεκάησλ,εληξηβψλ,κε θιαδάθηα θαη θχιια ιεχθεο,θαη ελεξγεηηθψλ θηλήζεσλ.απηφ ην,ελ ιφγσ,κνληέιν εθαξκνγήο κάιαμεο ησλ αξραίσλ ιάβσλ,πεξηγξάθεηαη ζηα ρξνληθά ηνπ Νέζηνξα. 9.Dubrovsky V.J:Δθαξκνγή ηνπ ηνπηθνχ καζάδ ζηνπο ηξαπκαηηζκνχο θαη ηηο αζζέλεηεο ησλ αζιεηψλ.μεζνδηθέο ππνδείμεηο.l.meditsina,1976. 14

Οη Ρώζνη θαη νη Φηιαλδνί,αθνχ πξψηα πιέλνληαλ,πεξλνχζαλ ζε εηδηθφ δσκάηην,ηζρπξά ζεξκαηλφκελν κε αηκνχο.οη Ρψζνη,επίζεο,θαηνλφκαζαλ ηξία είδε κάιαμεο,ζηα πιαίζηα ησλ αζιεηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ.απηά ήηαλ ην πξνπνλεηηθφ,ην καζάδ απνθαηάζηαζεο γηα ηελ εμάιεηςε ηεο θφπσζεο θαη ην πξνθαηαξθηηθφ,πνπ εθηεινχληαλ πξηλ ηελ είζνδν ηνπ αζιεηή ζηελ αξξέλα. Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ Μεζαίσλα,ε κάιαμε,φπσο θαη ε αζρνιία κε ηηο θπζηθέο αζθήζεηο,δελ εθαξκνδφηαλ ζηελ πξάμε ζηηο ρψξεο ηεο Δπξψπεο.Μφλν κε ηελ εκθάληζε,θαηά ην 14 ν κε 15 ν αηψλα,ησλ εξγαζηψλ πάλσ ζηελ αλαηνκία ηνπ Μφληη ληε ηνχηζη,ηνπ Μπεξηνχηζην θαη ηνπ Πηέηξν Δγηιάη,θέληξηζε ην ελδηαθέξνλ γηα ηελ αζιεηηαηξηθή θαη ηε κάιαμε. Ο De Choul,ζχκβνπινο ηνπ βαζηιηά Γθελξίρ ηνπ Β,έγξαςε βηβιίν αλαθεξφκελν ζηα ινπηξά θαη ηηο ζσκαηηθέο αζθήζεηο ησλ Διιήλσλ θαη ησλ Ρσκαίσλ.Ο A.Pare,ν ζεκειησηήο ηεο ρεηξνπξγηθήο,ην 16 ν αηψλα έγξαςε γηα ηε κάιαμε θαη ηελ επίδξαζή ηεο ζηνλ νξγαληζκφ ηνπ αλζξψπνπ.σνλ ίδην αηψλα,ν Ηηαιφο θηιφζνθνο θαη ηαηξφο Mercurialis (1530-1606),ζπγθέληξσζε φιε ηε ινγνηερλία ηνπ θαηξνχ εθείλνπ ηεο ζρεηηθήο κε ηε γπκλαζηηθή θαη ηε κάιαμε,θαη έγξαςε ην γλσζηφ έξγν «Ζ ηέρλε ηεο γπκλαζηηθήο»,κέζα ζην νπνίν πεξηέγξαςε ηξία είδε εληξηβήο:ηε ραιαξή,ηε κέηξηα θαη ηε δπλαηή.σν 1771 ν Andry δεκνζίεπζε έλα δίηνκν έξγν πάλσ ζηελ Οξζνπαηδηθή,φπνπ αξθεηά ιεπηνκεξεηαθά αλαθέξεηαη ε κάιαμε.σν 1780,δεκνζηεχηεθε ην έξγν ηνπ Tissot,ζρεηηθφ κε ηηο θπζηθέο δπλάκεηο θαη ην καζάδ,ζην νπνίν,κάιηζηα,γίλεηαη δηεμνδηθή πεξηγξαθή δηαθφξσλ εηδψλ εληξηβψλ 10. Μέρξη ηηο αξρέο ηνπ 19 νπ αηψλα,ε κάιαμε δελ ήηαλ επηζηεκνληθά ζεκειησκέλε.μφλν ην 19 ν αηψλα ζηελ Δπξψπε θαη ζην δεχηεξν κηζφ ηνπ αηψλα απηνχ ζηε Ρσζία,εκθαλίζηεθαλ νη πξψηεο θιηληθέο θαη πεηξακαηηθέο έξεπλεο βαζηζκέλεο ζηε κάιαμε.με απηφ ηνλ ηνκέα ηεο ηαηξηθήο επηζηήκεο αζρνιήζεθαλ ζπνπδαίνη Ρψζνη επηζηήκνλεο,φπσο ν Μπέρηεξεθ,ν Μπφηθηλ,ν Μπειηάξκηλνθ,ν Μαλαζέηλ,ν εξκπάθ θαη πνιινί άιινη.απφ ηηο θιηληθέο έξεπλεο ηνπ θαζεγεηή Μαλαζέηλ,εμήρζεζαλ αξθεηέο δηαηξηβέο ζρεηηθέο κε ηε κάιαμε.μεγάιε είλαη θαη ε ζπκβνιή ζηελ ηειεηνπνίεζε ηεο ηερληθήο θαη ηεο κεζφδνπ ηεο κάιαμεο ηνπ Εακπινπληφβθη (1851-1906),ν νπνίνο δεκνζίεπζε κηα πιεηάδα βηβιίσλ θαη επηζηεκνληθψλ εξγαζηψλ. ηηο κέξεο καο,ηε κάιαμε,σο κέζν ζεξαπείαο,κειέηεζαλ θαη δηέδσζαλ ν ίλθεξεθ ζηελ ηξαπκαηνινγία,ν Ράηηκνθ ζηε ρεηξνπξγηθή,ν Μπειηάκηλνθ,ν Φιέξνθ,ν Μπξνπλζέηλ,ν αινβηφθ,ε Εαιέζνβα,ν ιέηνθ,ν Κξακαξέλθν θαη ν Βέξκπνθ 11. 10.Kramarenko V.K:Τγηεηλφ,αζιεηηθφ θαη ζεξαπεπηηθφ καζάδ.κiev,1953. 11.Verbov A.F:Οη βάζεηο ηνπ ηαηξηθνχ καζάδ,μ.medistina,1966. 15

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 Ζ ΜΑΛΑΞΖ ΣΖΝ ΑΡΥΑΗΑ ΔΛΛΑΓΑ ε πνιινχο αξραίνπο πνιηηηζκνχο,ινηπφλ,αλεπξίζθεηαη θάπνηα κνξθή ζεξαπεπηηθήο αθήο ή κάιαμεο.ζ κάιαμε δηαδφζεθε απφ ηελ αλαηνιή ζηελ Δπξψπε θαη άθκαζε ζηελ αξραία Διιάδα.Μάιηζηα,ζηελ αξραία Διιάδα ηνλίζηεθε ε ζεκαζία ηεο κάιαμεο θαη ηα απνηειέζκαηά ηεο ζην κπτθφ,λεπξηθφ θαη θπθινθνξηθφ ζχζηεκα. Οη αξραίνη Έιιελεο εθηίκεζαλ ηα νθέιε ηεο κάιαμεο θαη ηα ρξεζηκνπνίεζαλ ζε αξθεηέο πηπρέο ηεο θαζεκεξηλήο ηνπο δσήο.πνπδαίνη Έιιελεο ηαηξνί ηεο αξραηφηεηαο,φπσο ν Γεξόδηθνο,ν Ηππνθξάηεο θαη πνιινί άιινη,πεξηέγξαθαλ ζηηο εξγαζίεο ηνπο δηάθνξα είδε κάιαμεο.ο Ηππνθξάηεο,ν παηέξαο ηεο ηαηξηθήο,αιιά θαη νη λεφηεξνη Έιιελεο ηαηξνί,ρξεζηκνπνηνχζαλ ηε κάιαμε γηα πνηθίινπο ιφγνπο φπσο γηα ηε ζεξαπεία δηαζηξεκκάησλ,εμαξζξψζεσλ θαζψο θαη γηα ηε ζεξαπεία ηεο δπζθνηιηφηεηαο.αλέθεξε,κάιηζηα,ν Ηππνθξάηεο ραξαθηεξηζηηθά:αλάηξηςηο δύλαηαη ιύζαη,δήζαη,ζαξθώζαη,κηλπζήζαη. ε ζθιεξή,δήζαη. ε καιαθή,ιύζαη. ε πνιιή,κηλπζήζαη. ε κεηξίε,παρύλαη.(ζ εληξηβή κπνξεί λα πξνθαιέζεη ραιάξσζε,ζχζθημε,αλάπηπμε ή κείσζε ηεο ζάξθαο. ε έληνλε εληξηβή πξνθαιεί ζχζθημε,ε απαιή ραιάξσζε,ε παξαηεηακέλε κείσζε ηεο ζάξθαο θαη ε κέηξηα εληξηβή αχμεζε απηήο) 12.Ο Γαιελόο,επίζεο,ζην «Σσλ Ιππνθξάηνπο γισζζώλ εμήγεζηο»,αλέθεξε ηνλ Ηππνθξαηηθφ φξν εβιεκάζζε (εκαιάρζε) πνπ απνηειεί ηελ εμήγεζε πνπ δίλεη ν ίδηνο ζηε ιέμε γηα ηε δηθή ηνπ επνρή θαη ζε ζεκεξηλή κεηάθξαζε ζεκαίλεη καιάθσζε. Ζ κάιαμε κε ηε ρξήζε ιαδηνχ δελ ήηαλ άγλσζηε ζηνπο νκεξηθνχο ρξφλνπο θαη ε νπνία ειάκβαλε ρψξα εηδηθά κεηά απφ ηελ πξαγκαηνπνίεζε κηαο επίπνλεο πξνζπάζεηαο.ο Όκεξνο θαζηζηνχζε ηα πξναλαθεξζέληα ηδηαίηεξα ζαθή:«θαη νη άλδξεο μέπιελαλ ζηε ζάιαζζα ην ππθλφ ζηξψκα ηδξψηα απφ ηελ θλήκε,ην κεξφ θαη ηνλ ψκν.καηφπηλ,κεηαθέξνληαλ ζε γπαιηζηεξέο ζθάθεο (ραβνχδεο) θαη έπαηξλαλ ην ινπηξφ ηνπο εθεί.μεηά ην ινπηξφ θαη ηελ επάιεηςή ηνπο κε ιάδη,αθνινπζνχζε δείπλν κε γιπθφ θξαζί σο αθηέξσκα ζηε ζεά Αζελά».Ζ επάιεηςε κε ιάδη,ζχκθσλα κε ηνλ Όκεξν,ζεσξνχληαλ ηφζν ζεκαληηθή πνπ αθφκε θαη νη Οιχκπηνη ζενί δε κπνξνχζαλ λα ηελ απνθχγνπλ.υαξαθηεξηζηηθή ήηαλ ε αλαθνξά ρξήζεο ειαίνπ,ην ιεγφκελν ηεζπσκέλνλ έιαην απφ ηελ Ήξα 13.ηα έπε ηνπ Οκήξνπ έγηλε,επίζεο,ιφγνο γηα ην πψο ε Κίξθε άιεηςε ηνλ Οδπζζέα κε δηάθνξα ιάδηα θαη ηνλ έηξηςε κε αινηθέο,ελψ αιινχ,νη γπλαίθεο κάιαζζαλ ηα ζψκαηα ησλ πνιεκηζηψλ πξηλ απφ ηηο κάρεο. 12.Ηππνθξάηεο:Καη ηεηξείνλ,17. 13.Οκήξνπ Ηιηάδα:Ραςσδία Ξ,ζη.171-175. 16

ην ρψξν ηνπ αζιεηηζκνχ,ε κάιαμε ζπλίζηαην γηα ηε ραιάξσζε ησλ κπψλ θαη γηα ηελ επηηάρπλζε ηεο επνπισηηθήο δηαδηθαζίαο κεηά απφ ηξαπκαηηζκνχο 14.Οη αξραίνη Έιιελεο ηαηξνί θαη πξνπνλεηέο αζιεκάησλ,ζπλέζηελαλ ηελ εθαξκνγή ηεο κάιαμεο πξηλ θαη κεηά ηελ άζθεζε,γηα ην ιφγν φηη ζα κπνξνχζε λα είρε σθέιηκε επίδξαζε,εθηφο απφ ην κπτθφ θαη ζην θεληξηθφ λεπξηθφ ζχζηεκα,κεηψλνληαο,έηζη,ην άγρνο θαη ηελ έληαζε.ηηο κέξεο καο,πνιινί είλαη απηνί πνπ ζπκθσλνχλ πσο ε κάιαμε έρεη ηε κεγαιχηεξε επηζπκεηή επίδξαζε ζην λεπξηθφ ζχζηεκα. Σν ιάδη έπαηδε ζεκαληηθφ ξφιν ζηα ειιεληθά αζιήκαηα,αιιά θαη ηελ αζιεηηθή πξνπνλεηηθή δηαδηθαζία γεληθφηεξα.οη Έιιελεο αζιεηέο,ζε αζιήκαηα φπσο απηά ηεο πάιεο,ηεο ππγκαρίαο θαη ζην παγθξάηην,κάιαζζαλ ηνπο εαπηνχ ηνπο κε ειαηφιαδν,ηφζν πξηλ φζν θαη κεηά ην ηέινο ηεο άζθεζεο.ε αλαζθαθέο πνπ έγηλαλ ζηελ πφιε ησλ Αζελψλ,βξέζεθε έλα κπνπθάιη ιαδηνχ ζην ζρήκα ελφο γνλαηηζκέλνπ αζιεηή,κε κηα θνξδέια ηπιηγκέλε γχξσ απφ ην θεθάιη ηνπ,ην νπνίν ήηαλ ζρεδφλ ζίγνπξα έπαζιν ελφο αζιεηή γηα ηε λίθε ηνπ 15.Μάιηζηα,ζηελ πνζφηεηα ηνπ ιαδηνχ πνπ ρξεζηκνπνηνχζαλ νη αζιεηέο αλαθέξζεθε ν Βαθρπιίδεο,ν νπνίνο παξέζεηε πσο φηαλ έλαο Αζελαίνο αζιεηήο έβγαηλε ληθεηήο,μερπλψηαλ ζηνπο ζεαηέο θαη ιέξσλε ηα ξνχρα ηνπο κε ιάδη. Κάζε Έιιελαο αζιεηήο πξαγκαηνπνηνχζε επάιεηςε κε ιάδη πξηλ ηελ έλαξμε ηεο άζθεζεο,πξνθεηκέλνπ λα θξαηήζεη ηνπο πφξνπο ηνπ δέξκαηφο ηνπ θαζαξνχο,ζηα πιαίζηα ησλ θαλφλσλ πγηεηλήο.ην ηέινο ησλ πξνζπαζεηψλ αθνινπζνχζε ινπηξφ,κηα ηαθηηθή πνπ είλαη γλσζηή ήδε απφ ηηο αξρέο ηνπ 5 νπ π.υ αηψλα φπσο καο πιεξνθνξεί ν Ζξόδνηνο 16.Ο Γαιελόο,γηαηξφο θαη ζεξκφο ππνζηεξηθηήο ησλ παηρληδηψλ κε κπάια,ζπληζηνχζε κάιαμε κεηά ην ηέινο ηνπ παηρληδηνχ παξαζέηνληαο ηα παξαθάησ: «Πξέπεη λα δηαηεξείο έλα κέηξην επίπεδν πξνζπάζεηαο.μεξηθέο θνξέο πξέπεη λα θηλείζαη αζφξπβα,άιιεο λα ζηέθεζαη αθίλεηνο,αιιά ζε θακία πεξίπησζε λα κε ρξεζηκνπνηείο ην κέγηζην ηεο δχλακήο ζνπ.μεηά ην ηέινο ηνπ παηρληδηνχ,κάιαμε ην ζψκα ζνπ κε ιάδη θαη θάλε έλα ριηαξφ κπάλην» 17.Σφζν νη Έιιελεο φζν θαη νη Ρσκαίνη,πξφηεηλαλ ηελ εθαξκνγή ηεο κάιαμεο κε ρξήζε ειαηνιάδνπ πξηλ θαη κεηά ην κπάλην.πξηλ ην κπάλην ζεσξνχληαλ πσο πξνεηνίκαδε ην ζψκα,ελψ κεηά ην κπάλην ζπλέβαιε ζηε ραιάξσζή ηνπ.ζ Αζελατθή ηέρλε παξνπζηάδεη κε ζαθήλεηα νκάδεο λέσλ λα πιέλνληαη νκαδηθά ζε πεγέο πνπ βξίζθνληαη δίπια ζην γπκλάζην.ε θάπνηα αγγεία ηεο ίδηαο πεξηφδνπ,ην κπάλην ειάκβαλε ρψξα ζε ινπηξφ πνπ απνηεινχζε ηκήκα ηνπ γπκλαζίνπ. 14.Mouratidis J et al:the importance of physiotherapy in ancient Greek athletes;studies in physical culture and tourism,vol.5,1998. 15.Ibid.,p.154. 16.Ζξφδνηνο:Ηζηνξίαη 4.75. 17.H.A.Harris:Sport in Greece and Rome,p.93-94. 17

Αξγφηεξα,παξερφηαλ έλα εηδηθφ δσκάηην ζηνπο αζιεηέο,πνπ ηνπο έδηλε ηε δπλαηφηεηα λα αιείθνληαη κε ιάδη θαη λα καιάζζνληαη πξηλ θαη κεηά ην ινπηξφ.χκθσλα κε ηνλ Gardiner,ην δσκάηην απηφ δηαηεξνχληαλ ζε κηα κέηξηα ζεξκνθξαζία θαη ζεξκαηλφηαλ,εθφζνλ ήηαλ απαξαίηεην,κε καγθάιη 18.πσο πιεξνθνξνχκαζηε απφ ηελ «παιαηά Οιηγαξρία»,θαηά ην ηειεπηαίν ηέηαξην ηνπ 5 νπ αηψλα,νη πινχζηνη άλζξσπνη ηεο πφιεο ησλ Αζελψλ είραλ ηδησηηθά γπκλάζηα,ινπηξά θαη ρψξνπο αιιαγήο ελδπκάησλ 19.Ο Πινύηαξρνο παξέζεζε πσο ν Μέγαο Αιέμαλδξνο απνιάκβαλε ηηο ππεξεζίεο ελφο Αζελαίνπ,ν νπνίνο είρε σο αξκνδηφηεηα λα ηνλ παξαθνινπζεί ζην ινπηξφ θαη λα ηνλ καιάζζεη κε ιάδη.απηφ πνπ ε «παιαηά Οιηγαξρία» ήζειε λα πεη ήηαλ ην γεγνλφο φηη ην ινπηξφ απνηεινχζε έλα ζεκαληηθφ θνκκάηη ζηα πιαίζηα ηεο πγηνχο άζθεζεο θαη ήηαλ ηδηαίηεξα δεκνθηιέο ηφζν κεηαμχ ησλ πινπζίσλ,φζν θαη κεηαμχ ησλ θησρψλ. Ζ ιέμε πνπ ρξεζηκνπνηνχζαλ νη αξραίνη γηα ηα ινπηξά ήηαλ βαιαλεία,θάηη πνπ ζπλαληνχκε ζπρλά ζηα θείκελα ησλ αξραίσλ ζπγγξαθέσλ θαη ηδίσο ηνπ Αξηζηνθάλε 20.Γλσζηή,επίζεο,ήηαλ ε χπαξμε ησλ ιεγνκέλσλ θνιπκβεζξψλ,νη νπνίεο ήηαλ παξφκνηεο κε ηα ζεκεξηλά θνιπκβεηήξηα,φπνπ νη αζιεηέο κπνξνχζαλ λα θνιπκπνχλ.οη θνιπκβήζξεο ππήξραλ,ζπλήζσο,θνληά ζηα κεγάια γπκλάζηα,δηφηη ηα κηθξά δε κπνξνχζαλ λα επηβαξπλζνχλ κε ηηο αλάινγεο δαπάλεο.ζ δηαθνξά κεηαμχ ησλ βαιαλείσλ θαη ησλ θνιπκβεζξψλ είλαη φηη ηα πξψηα ήηαλ θάηη ζαλ ηα δεκφζηα ινπηξά,ηα νπνία ρξεζηκνπνηνχζαλ φρη κφλν αζιεηέο,αιιά θαη πνιίηεο φισλ ησλ ειηθηψλ,ελψ ηα δεχηεξα ήηαλ νη πξφδξνκνη ησλ ζεκεξηλψλ θνιπκβεηεξίσλ θαη ρξεζίκεπαλ γηα ηελ θνιχκβεζε.σέηνηα θνιπκβεηήξηα ππήξραλ ζηνπο Γειθνχο θαη ζηελ Οιπκπία.Πξέπεη εδψ λα ηνληζηεί φηη ηα ινπηξά πνπ ρξεζηκνπνηνχζαλ νη Έιιελεο αζιεηέο ζηα γπκλάζηα κεηά ηελ άζθεζε,δελ είραλ θακία ζρέζε κε απηά ησλ ξσκατθψλ θαη βπδαληηλψλ ρξφλσλ,ζηα νπνία ζχρλαδαλ νη ρηιηάδεο αξγφζρνινη πνπ δεκηνχξγεζε ε ηαθηηθή ησλ Ρσκαίσλ απηνθξαηφξσλ 21.Φαίλεηαη φηη πξηλ απφ ηνλ 5 ν π.υ αηψλα αιιά θαη κεηά ζε κεξηθά γπκλάζηα,φπνπ δελ ππήξραλ ινπηξά,νη αζιεηέο έξηρλαλ,κε κηα πδξία λεξφ ν έλαο επάλσ ζηνλ άιιν,φπσο δείρλνπλ κεξηθέο παξαζηάζεηο απφ ηα δηάθνξα γπκλάζηα θαη ηηο παιαίζηξεο. Ζ απνκάθξπλζε ηεο ζθφλεο,ηνπ ηδξψηα θαη ηνπ ιαδηνχ,κεηά ηε γχκλαζε ησλ αζιεηψλ, γηλφηαλ κε κηα κπξνχληδηλε ζηιεγγίδα,ελψ ακέζσο κεηά αθνινπζνχζε ην ινπηξφ ηνπο.ηε ρξπζή επνρή ηεο αζιεηηθήο πξνπφλεζεο,θάζε αζιεηήο είρε ην δηθφ ηνπ κπνπθάιη κε ιάδη θαζψο θαη ηε ζηιεγγίδα ηνπ,ηα νπνία ζεσξνχληαλ ζεκαληηθφο θαη άθξσο απαξαίηεηνο εμνπιηζκφο. 18.Gardiner:Greek Athletic Sports and Festivals,p.491. 19.G.Gori:Etruscan Sports and Festivals,(in:) Stadion,12-13,1986-87,pp.9-16. 20.Gardiner:Athletics of the Ancient World,p.89. 21.Φηιφζηξαηνο:Γπκλαζηηθφο,14. 18

Μάιηζηα,φπσο παξέζεηε ν Πινύηαξρνο,έλαο αζιεηήο ήηαλ ηφζν ζηελά ζπλδεδεκέλνο κε απηά ηα αληηθείκελα,πνπ ζηήξηδε αθφκα θαη ηελ επηηπρία ηνπ ζε απηά 22.Σα κπνπθάιηα κε ην ιάδη θαη νη ζηιεγγίδεο,δίδνληαλ σο έπαζια ζε ζεκαληηθέο αζιεηηθέο δηνξγαλψζεηο.ο Ξελνθώληαο ζην έξγν ηνπ Η αλάβαζε,ηφληζε ηε ζπνπδαηφηεηα ηεο ζηιεγγίδαο ιέγνληαο πσο νη Αξθάδηνη κηζζνθφξνη πνπ αλήθαλ ζην ζηξαηφ ηνπ Κνχξνπ,ζηηο αζιεηηθέο δηνξγαλψζεηο πνπ πξαγκαηνπνηνχζαλ,έρξηδαλ ην ληθεηή κε ην έπαζιν ηεο ρξπζήο ζηιεγγίδαο 23.Ο Harris πίζηεπε πσο ν Ξελνθψληαο είρε δίθην,δηφηη παξφκνηεο ζηιεγγίδεο κε ίρλε επηρξχζσζεο βξίζθνληαη ζήκεξα ζην κνπζείν ηεο Υίνπ,ζηα παξάιηα ηεο Μηθξάο Αζίαο 24.Πνιιά είλαη ηα επξήκαηα πνπ δείρλνπλ αζιεηέο ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα αθαηξέζνπλ ην ιάδη θαη ηελ άκκν απφ ηα ζψκαηά ηνπο πξηλ ην κπάλην κε ηε ρξήζε ησλ ζηιεγγίδσλ.σν γλσζηφ έξγν ηνπ γιχπηε Λχζηππνπ,πνπ θέξεη ηνλ ηίηιν Απνμπόκελνο θαη πνπ θαηά ηνπο εηδηθνχο ηεο ηέρλεο ζεσξείηαη έλα απφ ηα αξηζηνπξγήκαηα ηνπ θαιιηηέρλε,παξνπζηάδεη έλαλ αζιεηή λα θαζαξίδεη ην ζψκα ηνπ κε κηα ζηιεγγίδα κεηά ηνλ αγψλα 25.ε κηα ακθνξά,πνπ βξίζθεηαη ζην κνπζείν ηεο Βηέλλεο,απεηθνλίδεηαη κηα ζθελή απφ ηνπο Παλαζελατθνχο αγψλεο,ε νπνία δείρλεη έλαλ αζιεηή λα αθαηξεί κε ηε ζηιεγγίδα ην ιάδη θαη ηνλ ηδξψηα απφ ην ζψκα ηνπ κεηά ηελ άζθεζε.ζ ζηιεγγίδα ήηαλ θηηαγκέλε απφ ραιθφ ή απφ ζίδεξν θαη ζπάληα απφ αζήκη ή ρξπζφ θαη ήηαλ θπξησκέλε ζην έλα ηεο άθξν,ζε ζρήκα θπθιηθνχ θνριηαξίνπ. απέμπνλ ην έιαηνλ κεηά ηνπ θνληνξηνύ από ηνπ δέξκαηνο πξν ηνπ ινπηξνύ 26.Έηζη,κε ην ινπηξφ ή ην πιχζηκν ζε ππαίζξηα θξήλε κε ηε βνήζεηα ηνπ δνχινπ θαη κε ηνλ ζπφγγν,νινθιεξψλνληαλ ε δηαδηθαζία θαζαξηζκνχ ηνπ ζψκαηνο ηνπ αζιεηή.ζ ζηιεγγίδα αηπρψο ρξεζηκνπνηήζεθε απφ έλαλ πξνπνλεηή,ν νπνίνο ζθφησζε κε ην φξγαλν απηφ ηνλ αζιεηή πνπ πξνπνλνχζε,επεηδή λφκηδε φηη ν ηειεπηαίνο δελ πξνζπάζεζε,φζν έπξεπε,κε απνηέιεζκα λα ράζεη ζηνπο Οιπκπηαθνχο Αγψλεο.Ζ κνλαδηθή αξραία καξηπξία γηα ην πεξηζηαηηθφ απηφ είλαη ηνπ Φηιόζηξαηνπ 27.Φαίλεηαη πσο νη αξραίνη Έιιελεο αζιεηέο έθεξλαλ ηα δηθά ηνπο κπνπθάιηα κε ιάδη θαη ηηο δηθέο ηνπο ζηιεγγίδεο ζηηο πξνπνλήζεηο πνπ πξαγκαηνπνηνχζαλ. Παξφι απηά,θαηά ηε δηάξθεηα αζιεηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ,θάπνηνη επίζεκνη ηξνθνδνηνχζαλ ηνπο αζιεηέο κε ηελ αλαγθαία πνζφηεηα ιαδηνχ.αξγφηεξα,ν ζεκαληηθφηεξνο επίζεκνο ηνπ γπκλαζίνπ,ν γπκλαζίαξρνο,παξείρε κε δηθά ηνπ έμνδα,ην ιάδη ζηνπο αζιεηέο. 22.Ζ.A.Ζαrris:Greek Athletes and Athletics,p.166. 23.Ξελνθψλ:Aλάβαζηο,1.11.10. 24.H.A. Harris:Greek Athletes and Athletics,p.154. 25.Forbes:Greek Physical Education,p.186n. 3,190n 7,195ns 1,2 and 215n.6. 26.Πιάησλ:Ηππίαο Διάηησλ,368c. 27.Φηιφζηξαηνο:Άπαληα,Γπκλαζηηθφο,18. 19

Λακβάλνληαο ππ φςηλ ηηο κεγάιεο πνζφηεηεο ιαδηνχ θαη πνχδξαο,εχινγν ήηαλ λα ζπκπεξάλεη θαλείο πσο ν γπκλαζίαξρνο ήηαλ πινχζηνο άλδξαο 28. Ο Gardiner αλέθεξε πσο δελ ππήξρε θαιχηεξνο ηξφπνο γηα ην γπκλαζίαξρν λα δείμεη ηε γελλαηνδσξία ηνπ,απφ ην λα πξνζθέξεη ιάδη κε δηθά ηνπ έμνδα 29.Δίλαη ινγηθφ λα ζπκπεξάλεη θαλείο πσο νη θησρνί άλζξσπνη δελ είραλ θακία πηζαλφηεηα λα ιάβνπλ ηνλ ηίηιν ηνπ γπκλαζίαξρνπ,κηαο θαη νη αξκνδηφηεηέο ηνπ δε πεξηνξίδνληαλ κνλάρα ζηελ παξνρή ιαδηνχ,αιιά θαη ζηελ νξγάλσζε αζιεηηθψλ εθδειψζεσλ,ζηε βειηίσζε ησλ ήδε ππαξρφλησλ δξαζηεξηνηήησλ,ζηηο επηδηνξζψζεηο ησλ ρψξσλ άζθεζεο,θαζψο θαη ζηελ παξνρή δεζηνχ λεξνχ. Ζ κάιαμε,σο δηαδηθαζία πξηλ ηελ άζθεζε,απεηθνληδφηαλ ζε κεγάιν αξηζκφ αζελατθψλ αγγείσλ.πνιιέο θνξέο ζηα κηθξφηεξα γπκλάζηα,φπνπ δελ ππήξραλ νη εηδηθνί ηεο άιεηςεο ή δελ επαξθνχζαλ γηα ηνλ αξηζκφ ησλ αζθνπκέλσλ,ν έλαο αζθνχκελνο έηξηβε ην ζψκα ηνπ άιινπ 30.ε έλα αγγείν ην νπνίν ρξνλνινγείηαη απφ ην 480 πυ θαη πνπ ηψξα αλήθεη ζε κηα ηδησηηθή ζπιινγή ζηε Ρψκε,δηαθαίλεηαη μεθάζαξα έλαο αζιεηήο λα καιάζζεη ηελ πιάηε ελφο θίινπ ηνπ ζην γπκλάζην.μηα ζθελή απφ έλα αζελατθφ γπκλάζην ζηελ νπνία αζιεηέο καιάζζνληαλ κεηαμχ ηνπο πξηλ ηελ άζθεζε,απεηθνλίδεηαη ζε έλα,λεφηεξν θαηά 50 κε 60 ρξφληα απφ ην πξνεγνχκελν,αγγείν πνπ ηψξα βξίζθεηαη ζην Βξεηαληθφ κνπζείν.ε κηα παξφκνηα ζθελή ηνπ 3 νπ αηψλα,έηζη φπσο απεηθνλίδεηαη ζε έλα κπξνχληδηλν πηάην θαη πνπ ηψξα βξίζθεηαη ζην κνπζείν ηνπ Βαηηθαλνχ,έλαο Eηξνχζθνο αζιεηήο καιάζζεη έλαλ ππγκάρν.ζ Διιεληθή επηξξνή ζε απηή ηελ εηθφλα είλαη πξνθαλήο.ζ ελ ιφγσ ζθελή δε πξνθαιεί εληχπσζε,δηφηη ζηελ ηέρλε ησλ Δηξνχζθσλ ζπρλά πεξηγξάθνληαη ειιεληθέο αζιεηηθέο παξαδφζεηο,φπσο νη επηθήδεηνη αγψλεο ηνπ Παηξφθινπ,έηζη φπσο πεξηγξάθνληαη απφ ηνλ κεξν ζην 23 ν βηβιίν ηεο Ζιηάδαο,θαζψο θαη ν έλνπινο αγψλαο κεηαμχ Γηνκήδε θαη Άγηαμ.ε πνιινχο ηάθνπο ησλ Δηξνχζθσλ απεηθνλίδνληαη παιαηζηέο,ππγκάρνη,δξνκείο,ρνξεπηέο,άιηεο κε βάξε ζηα ρέξηα ηνπο θαη δηαηηεηέο.δίλαη αιήζεηα,πσο θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο ηζηνξηθήο πεξηφδνπ,ν θφζκνο ησλ Etruscan ήηαλ βαζχηαηα επεξεαζκέλνο απφ ηνλ Διιεληθφ αζιεηηζκφ 31. Δίλαη επξέσο γλσζηφ,πσο νη αζιεηέο ζηελ αξραία Διιάδα ρξεζηκνπνηνχζαλ ιάδη θαη εηδηθή ζθφλε γηα ηνπο ζθνπνχο ηεο κάιαμεο,ε νπνία απνηεινχζε ζεκαληηθφ θνκκάηη ησλ θαζεθφλησλ ηνπ παηδνηξίβε θαη ηνπ αιείπηε,έηζη φπσο αλαθέξεηαη ζε πνιιά αξραία θείκελα 32. 28.Aristotle:Politics,1323. 29.Gardiner:Greek Athletic Sports and Festivals,p.490. 30. Μνπξαηίδεο Η:Ηζηνξία θπζηθήο αγσγήο θαη αζιεηηζκνχ ηνπ αξραίνπ θφζκνπ,ζει. 148,Β έθδνζε Θεζζαινλίθε 2009. 31.Pseudo-Xenophon,Ath.,2.10. 32.H.A.Harris Greek Athletes and Athletics (Bloomington and London 1964),p.171. 20

Γε κπνξνχζε λα λνεζεί άζθεζε ζηελ αξραία Διιάδα ρσξίο ηε ρξήζε ιαδηνχ.ζ ζπνπδαηφηεηα ρξήζεο ηεο εηδηθήο ζθφλεο ήηαλ εθάκηιιε κε απηή ηνπ ιαδηνχ.ο Gardiner πίζηεπε πσο έθιεηλε ηνπο πφξνπο ηνπ δέξκαηνο,παξεκπφδηδε ηελ ππεξβνιηθή εθίδξσζε,δηαηεξνχζε ην ζψκα δξνζεξφ,δηαζθαιίδνληαο,έηζη,ηελ πξνθχιαμε απηνχ απφ θξπψκαηα θαη επίζεο κείσλε ηελ πξνδηάζεζε γηα θφπσζε.ο Λνπθηαλόο θαζηζηνχζε ζαθέο φηη ε ζθφλε πνπ ςεθαδφηαλ ζην ζψκα ηνπ αζιεηή,ζπλέβαιε ζηελ θαιχηεξε,ρξνληθά,δηαηήξεζε ηεο δχλακήο ηνπ,ζηελ απνθπγή ηξαπκαηηζκψλ θαη ζηελ επθνιφηεξε απνκάθξπλζε ηεο βξσκηάο απφ ην ζψκα ηνπ αζιεηή 33. Ο Ηππνθξάηεο ήηαλ πνιχ θαιφο γλψζηεο ησλ σθέιηκσλ ηδηνηήησλ ηνπ ιαδηνχ θαη ηεο ζθφλεο ζην αλζξψπηλν ζψκα θαη απηφο ήηαλ ν ιφγνο πνπ ην ζπληζηνχζε φρη κφλν ζηελ πξνπνλεηηθή δηαδηθαζία αιιά θαη ζε πεξηπηψζεηο εμαξζξεκάησλ θαη ηξαπκαηηζκψλ ζηηο αξζξψζεηο.ζ κάιαμε ε νπνία εθαξκνδφηαλ απφ έλαλ θαηαξηηζκέλν επαγγεικαηία,πηζηεχεηαη πσο θαζηζηνχζε κηα αζηαζή άξζξσζε ζε πεξηζζφηεξν ζηαζεξή θαη κηα πνιιή δχζθακπηε άξζξσζε ζε πεξηζζφηεξν ραιαξή.τπνζηήξηδε πσο ζηελ πεξίπησζε ελφο ηξαπκαηηζκέλνπ ψκνπ,ε θαηάιιειε κάιαμε ήηαλ απηή πνπ εθαξκνδφηαλ κε κέηξν θαη ήπην ηξφπν.δπηπξφζζεηα,ππνζηήξηδε ηελ άπνςε φηη ε πξαγκαηνπνίεζε θίλεζεο ζε κηα άξζξσζε απφ έλαλ θαηαξηηζκέλν επαγγεικαηία,φθεηιε λα ήηαλ ήπηα θαη αλψδπλε.πκπεξαζκαηηθά,ζηελ πεξίπησζε ελφο ηξαπκαηηζκέλνπ ή εμαξζξσκέλνπ ψκνπ,ε εθαξκνγή απηνχ ηνπ είδνπο ζεξαπείαο ζα ζπληεινχζε ζηελ ππνρψξεζε ησλ ζπκπησκάησλ είηε ζε βξαρππξφζεζκε είηε ζε καθξνπξφζεζκε βάζε 34.Ο Ηππνθξάηεο ππνζηήξηδε,επίζεο,πσο νη αζθήζεηο κε ηε ρξήζε ζθφλεο δηέθεξαλ απφ απηέο κε ηε ρξήζε ιαδηνχ,γηα ηνλ απιφ ιφγν φηη ε ζθφλε ήηαλ θξχα ελψ ην ιάδη δεζηφ (Σα ελ θόλεη θαη ηα ελ ειαίσ γπκλάζηα δηαθέξεη ηνζόλδε,θόληο κελ ςπρξόλ,έιαηνλ δε ζεξκόλ) 35.Καηά ηνπο ρεηκεξηλνχο κήλεο,ε ρξήζε ιαδηνχ ζπλέβαιε ζηελ πξνψζεζε ηεο αλάπηπμεο ησλ κπψλ,ελψ ηνπο θαινθαηξηλνχο είρε σο απνηέιεζκα ηελ πιεζψξα παξαγσγήο ζεξκφηεηαο.απφ ηελ άιιε πιεπξά,ε ρξήζε ζθφλεο θαηά ηελ θαινθαηξηλή πεξίνδν ζπλέβαιε ζηελ πξνψζεζε ηεο κπτθήο αλάπηπμεο.δπηπξνζζέησο,παξέζεηε φηη ε παξακνλή ζε ζθφλε κεηά ην ηέινο ηεο πξνπφλεζεο θαηά ηνπο θαινθαηξηλνχο κήλεο,ήηαλ ηδηαίηεξα επεξγεηηθή ιφγσ ησλ δξνζεξψλ ηεο ηδηνηήησλ.καηά ηε κεηάβαζε απφ ηε θζηλνπσξηλή ζηε ρεηκεξηλή πεξίνδν,θαη κεηά ην ηέινο πξαγκαηνπνίεζεο πξνθαηαξθηηθψλ αζθήζεσλ πάλσ ζε ζηξψκα ρηνληνχ,ν Ηππνθξάηεο ζπλέζηελε κάιαμε θαη ειαθξάο κνξθήο πάιε κε ην ζψκα θαιπκκέλν κε ιάδη 36. 33.Lucian:Anacharsis,29.Trans.by A.M.Harmon,The Loeb Classical Library,Cambridge Massachsetts,1969. 34.Ηππνθξάηεο:Πεξί άξζξσλ,9. 35.Ηππνθξάηεο:Πεξί δηαίηεο ην δεχηεξνλ,65. 36.Hippocrates:Regimen,66-68. 21

Ζ ζθφλε έπαηδε έλα πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν ζηε δηαδηθαζία ηεο πξνπφλεζεο θαηά ηελ αξραία Διιάδα.Ο Έιιελαο αζιεηήο,αθνχ πξψηα επάιεηπηε ην ζψκα ηνπ κε πνζφηεηα ιαδηνχ,ην θάιππηε πξνζεθηηθά κε ζθφλε.μεξηθέο θνξέο ε ζθφλε εμππεξεηνχζε ηνπο ζθνπνχο ηεο κάιαμεο πξηλ ηελ έλαξμε ηεο άζθεζεο.ζ ζθφλε θπιαζζφηαλ ζε εηδηθφ δσκάηην πνπ νλνκαδφηαλ θνληζηήξηνλ θαη ήηαλ ν ρψξνο φπνπ νη αζιεηέο θάιππηαλ κε απηή ην ζψκα ηνπο πξηλ ηελ πξνπφλεζε,δηεπθνιχλνληαο,έηζη,ηελ πξαγκαηνπνίεζε δηαθφξσλ ηερλαζκάησλ.ο ξφινο ηεο ζθφλεο αθνξνχζε ζηε κείσζε ηεο ππεξβνιηθήο νιηζζεξφηεηαο πνπ πξνθαινχζε ην ιάδη.πσο,άιισζηε,θαίλεηαη απφ ηηο παξαζηάζεηο δηαθφξσλ αγγείσλ θαη ηηο γξαπηέο πεγέο,ν έλαο αζιεηήο έξηρλε ηε ζθφλε επάλσ ζηνλ άιιν,κε ζθνπφ λα θαηαζηήζνπλ ηηο δηάθνξεο ιαβέο πην απνηειεζκαηηθέο,κεηψλνληαο,έηζη,ηελ νιηζζεξφηεηα ηνπ ιαδηνχ.ε αγψλεο πάιεο,ν έλαο παιαηζηήο πξνζπαζνχζε κε θάζε ηξφπν,πξηλ απφ ηνλ αγψλα,λα ξίμεη ζθφλε ζε φια ηα κέξε ηνπ ζψκαηνο ηνπ αληηπάινπ ηνπ,έηζη ψζηε λα κελ απνηχρεη ζηηο ιαβέο πνπ ζα επηρεηξνχζε.ο Αξηζηνθάλεο καο πιεξνθνξεί φηη,ζε κεξηθέο πεξηπηψζεηο,ν πνλεξφο αζιεηήο πξνζπαζνχζε κε ην ιαδσκέλν ρέξη ηνπ λα πηάζεη έλα κέξνο ηνπ ζψκαηφο ηνπ κε ζθνπφ λα θάλεη δχζθνιεο ηηο ιαβέο ηνπ αληηπάινπ ηνπ.σν κέξνο απηφ ηνπ ζψκαηνο ήηαλ,θαηά ηνλ Αξηζηνθάλε 37,ζπλήζσο ν ιαηκφο ηνπ αζιεηή.ζ ζθφλε,επηπιένλ,είρε έλαλ άιιν ζθνπφ πνπ αθνξνχζε ζην λα θιείλεη ηνπο πφξνπο ηνπ δέξκαηνο θαη λα θξαηάεη ην ζψκα δξνζεξφ,εκπνδίδνληαο ηελ ππεξβνιηθή εθίδξσζε θαη θαηά ζπλέπεηα θαζπζηεξψληαο ηελ πξφσξε θφπσζε ηνπ αζινχκελνπ 38. Τιηθά πνπ ρξεζηκνπνηνχληαλ γηα ηε κάιαμε,εθηφο απφ ην ιάδη,ήηαλ δηάθνξα είδε θόλεσο,ηα νπνία ρξεζηκνπνηνχζαλ νη αζιεηέο,αλάινγα κε ην δέξκα,ην αγψληζκά ηνπο θαη ηελ επνρή.σα αληίζηνηρα ζθεχε πνπ ρξεζηκνπνηνχληαλ γηα ηελ ηνπνζέηεζε ησλ πιηθψλ απηψλ ήηαλ ν ιήθπζνο θαη ε ζππξίο.απφ ην Φηιόζηξαην καζαίλνπκε ηελ χπαξμε ζθφλεο,πνπ νλνκαδφηαλ πειώδεο θαη βνεζνχζε ζηνλ θαζαξηζκφ ηνπ δέξκαηνο.μηα άιιε,ε νζηξαθώδεο,βνεζνχζε ζηελ παξαγσγή ηνπ ηδξψηα ζε μεξά δέξκαηα.μηα ηξίηε,ε αζθαιηώδεο,είρε ζαλ ζθνπφ ηε ζέξκαλζε ηνπ ζψκαηνο,ηδηαίηεξα ην ρεηκψλα.μεξηθέο απφ απηέο παξάγνληαλ ζηελ Διιάδα,ελψ έλα ηνπιάρηζηνλ είδνο εηζαγφηαλ απφ ηελ Αίγππην 39. ε αληίζεζε κε ην ιάδη,ε ζθφλε ρξεζηκνπνηνχληαλ ζε κεγαιχηεξεο πνζφηεηεο ην θαινθαίξη θαη ζε ιηγφηεξεο ην ρεηκψλα.ο Φηιόζηξαηνο αλαθέξεη: 37.Αξηζηνθάλεο:Ηππείο,490. 38.Λνπθηαλφο:Αλάραξζηο ή πεξί γπκλαζίσλ,2.29. 39.Φηιφζηξαηνο:Άπαληα,Γπκλαζηηθφο,56. 22

Κόληο δε ε κελ πειώδεο ηθαλή απνξξύςαη θαη μπκκεηξίαλ δνύλαη ηνηο πεξηηηνίο,ε δε νζηξαθώδεο αλνημαί ηε επηηεδεία θαη εο ηδξώηα αγαγείλ ηα κεκπθόηα,ε δε αζθαιηώδεο ππνζάιπεηλ ηα επεςπγκέλα,κέιαηλα δε θαη μαλζή θόληο γεώδεηο κελ άκθσ θαη αγαζαί καιάμαη ηε θαη ππνζξέςαη,ε δε μαλζή θόληο θαη ζηηιπλνύο εξγάδεηαη θαη εδίνπο ηδείλ,σο πεξί γελλαίσ ηε θαη εζθεκέλσ ζώκαηη έζηη.θεδαλλύλαη δε ρξε ηελ θόληλ πγξώ ησ θαξπώ θαη δηεζηώζη ηνηο δαθηύινηο δηαξξαίλνληα κάιινλ ή επηπάηηνληα,ίλ εο ηνλ αζιεηήλ ε άρλε πίπηνη 40. Οη μεξέο επαιείςεηο,δειαδή ην παζπάιηζκα κφλν κε ζθφλε θαη ρσξίο επάιεηςε κε ιάδη,ρξεζηκνπνηνχληαλ,θπξίσο,απφ ηνπο Λαθεδαηκνλίνπο γηα ζθιεξαγσγία. Ζ ζπνπδαηφηεηα ηεο ζθφλεο ζηνλ αξραίν ειιεληθφ αζιεηηζκφ δηαθάλεθε κε ηε ρξήζε ηεο ιέμεσο αθφληηη (akoniti),δειαδή ε λίθε ρσξίο ηε ρξήζε ηεο ζθφλεο εξκελεπφηαλ σο λίθε ρσξίο θαηαβνιή πξνζπάζεηαο.σν γεγνλφο απηφ ζπλέβαηλε ζε ζπάληεο πεξηπηψζεηο,φηαλ έλαο πνιχ δπλαηφο αζιεηήο δελ είρε αληηπάινπο θαη θπζηθά δε ρξεηαδφηαλ λα εηνηκαζζεί γηα ηνλ αγψλα.ο Παπζαλίαο παξέζεζε ηελ πξψηε λίθε απηνχ ηνπ είδνπο (αθφληηη) 41,κε ληθεηή ην δξνκέα ηεο Μαληηλείαο,ζηνπο Οιπκπηαθνχο αγψλεο ην 480 πυ.δπίζεο,λίθε ηνπ ηδίνπ είδνπο αθνξνχζε ζην Γσξηέα,έλα δηάζεκν αζιεηή απφ ηε Ρφδν,πνπ λίθεζε ζε αγψλα ππγκαρίαο ζηα Πχζηα 42. ΠΑΗΓΟΣΡΗΒΔ,ΑΛΔΗΠΣΔ,ΓΤΜΝΑΣΔ Σα γξάκκαηα,ε κνπζηθή θαη ε γπκλαζηηθή απνηεινχζαλ ηα πιένλ απαξαίηεηα καζήκαηα ζην πξφγξακκα ησλ λέσλ ηεο Αζήλαο.Κάζε έλα απφ ηα παξαπάλσ καζήκαηα δηδαζθφηαλ απφ εηδηθφ δάζθαιν.έηζη,γηα ηελ εθκάζεζε ησλ γξακκάησλ ήηαλ ν γξακκαηηζηήο,γηα ηε κνπζηθή ν θηζαξηζηήο θαη γηα ηε θπζηθή αγσγή ν παηδνηξίβεο 43.Σα νλφκαηα ηνπ παηδνηξίβε 44 θαη ηνπ αιείπηε 45 ηνλίδνπλ μεθάζαξα ηε ζπνπδαηφηεηα θαη ζεκαζία πνπ νη αξραίνη Έιιελεο έδηλαλ ζηε δηαδηθαζία ηεο κάιαμεο κε ηε ρξήζε ιαδηνχ,πξηλ θαη κεηά ην ηέινο ηεο θαζεκεξηλήο ηνπο εμάζθεζεο.αξρηθά,νη ππεξεζίεο ηνπο δε ρξεζηκνπνηνχληαλ ηδηαίηεξα απφ ηνπο αζιεηέο,αξγφηεξα,φκσο,θαηαζηάζεθε απαξαίηεηε ε πξνζεθηηθή επάιεηςε ηνπ ζψκαηφο ηνπο κε ιάδη. 40.Φηιφζηξαηνο:Άπαληα,Γπκλαζηηθφο,56. 41.Παπζαλίαο:6.11.4. 42.Παπζαλίαο:6.7.1-7. 43.Μνπξαηίδεο Η:Ηζηνξία θπζηθήο αγσγήο θαη αζιεηηζκνχ ηνπ αξραίνπ θφζκνπ,ζει. 129-130,Β έθδνζε Θεζζαινλίθε 2009. 44.Aristotle:Politics,1338 β. 45.Θεφθξαζηνο:Πεξί ππξφο,13. 23

Σν ιάδη ζεσξνχληαλ πςίζηεο ζεκαζίαο γηα ηα γπκλάζηα ζηελ αξραία Διιάδα,πνπ δε ζα κπνξνχζε θαλείο λα θαληαζηεί έλα ζρνιείν πάιεο ή έλα γπκλάζην ρσξίο απηφ.υαξαθηεξηζηηθά πεξηγξαθφηαλ ε παξνπζία κπνπθαιηψλ ιαδηνχ ζηνπο ηνίρνπο,ηηο θνιψλεο (θχσλεο) θαη θπζηθά κηα μερσξηζηή ζέζε ηνπ γπκλαζίνπ πνπ νλνκαδφηαλ ειαηνζέζηνλ θαη βξηζθφηαλ ζηελ παιαίζηξα.χκθσλα κε ηνλ Gardiner,ην ειαηνζέζηνλ ήηαλ έλα δσκάηην φπνπ ππήξρε απνζεθεπκέλν ην ιάδη θαη πνπ ήηαλ πηζαλφλ ν ρψξνο φπνπ νη αζιεηέο πξαγκαηνπνηνχζαλ ηελ επάιεηςε.ο όισλ,ν Αζελαίνο άξρνληαο ηνπ 594 πυ,εηζήγαγε,ζηα πιαίζηα ηνπ λνκνζεηηθνχ ηνπ έξγνπ,ηε ζαλαηηθή πνηλή ζε φπνηνλ έθιεβε κπνπθάιη ιαδηνχ πνπ άμηδε πεξηζζφηεξν απφ 10 δξαρκέο 46,απφ ηα ηξία γπκλάζηα ηεο Αζήλαο θαη πην ζπγθεθξηκέλα απφ ηελ Αθαδεκία,ην Λχθεην θαη ην Κπλφζαξγεο.Σα ελ ιφγσ γπκλάζηα ππήξραλ απφ ηνλ 6 ν π.υ αηψλα θαη ζηεγάδνληαλ έμσ απφ ηα ηείρε ηεο πφιεο.ζ Αθαδεκία ήηαλ ζηε δπηηθή φρζε ηνπ Κεθηζνχ,ελψ ην Λχθεην θαη ην Κπλφζαξγεο ζην αλαηνιηθφ κέξνο ηεο Αζήλαο,θνληά ζηνλ Ζξηδαλφ θαη Ηιηζφ 47.Σα γπκλάζηα ζεσξνχληαλ απφ ηνπο Αζελαίνπο ηφπνη ηεξνί,πνπ έπξεπε λα ηχρνπλ ηεο πξνζηαζίαο θαη ηνπ ζεβαζκνχ φρη κφλν ησλ αζιεηψλ,αιιά γεληθά φισλ ησλ πνιηηψλ.ο Γεκνζζέλεο αλέθεξε πσο ν φισλ κείσζε ηελ απζηεξφηεηα πνιιψλ απφ ηνπο λφκνπο πνπ είρε δηαηάμεη,αιιά άθεζε αλέπαθε ηε ζεζκνζέηεζε ηεο ζαλαηηθήο πνηλήο γηα φζνπο δηέπξαηηαλ ην ακάξηεκα ηεο θινπήο ησλ κπνπθαιηψλ ιαδηνχ ή άιισλ αληηθεηκέλσλ απφ ηα γπκλάζηα,θαη ησλ νπνίσλ ε αμία ππεξέβαηλε ηηο 10 δξαρκέο 48. Ο ξφινο ηνπ παηδνηξίβε θαη ηνπ αιείπηε ζηελ αξραία Διιάδα,ήηαλ θάπνηεο θνξέο κπεξδεκέλνο.ο παηδνηξίβεο ήηαλ ν πην ζεκαληηθφο δάζθαινο ζηελ εθπαίδεπζε ηεο θπζηθήο δξαζηεξηφηεηαο.σν φλνκα παηδνηξίβεο,απνδείθλπε κε ζαθήλεηα πσο έλα απφ ηα πξσηεχνληα θαζήθνληά ηνπ ήηαλ ε θαηάιιειε εθαξκνγή κάιαμεο ζηα αγφξηα κε ηε ρξήζε ιαδηνχ ή ζθφλεο,ηφζν πξηλ,φζν θαη κεηά ην ηέινο ηεο άζθεζεο 49.Δπηπξφζζεηα,ε παξνρή νδεγηψλ θαηά ηελ εθκάζεζε αζιεηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ,θαζψο θαη ε πξνεηνηκαζία ησλ καζεηψλ ζε κηθξέο,ζπλαγσληζηηθνχ ηχπνπ,δξαζηεξηφηεηεο,ήηαλ ζηα πιαίζηα ησλ ππεξεζηψλ ηνπ παηδνηξίβε.οη αξραίνη Έιιελεο ζπγγξαθείο ζπκθσλνχλ ζην γεγνλφο φηη ν παηδνηξίβεο ήηαλ ηφζν δηδάζθαινο ηεο αζιεηηθήο εθπαηδεχζεσο,κε γλψζεηο επηζηεκνληθέο ζρεηηθά κε ηηο θηλήζεηο ηνπ αλζξσπίλνπ ζψκαηνο θαη ην είδνο ησλ αζθήζεσλ πνπ ήηαλ θαηάιιειεο γηα ηηο δηάθνξεο ειηθίεο ησλ παηδηψλ,φζν θαη καιάθηεο. 46.Vitrubius 5.11.2:Sylloge Inscriptionum Graecarum,ed.Dittenberger 900.18. 47.Μνπξαηίδεο Η:Ηζηνξία θπζηθήο αγσγήο θαη αζιεηηζκνχ ηνπ αξραίνπ θφζκνπ,ζει. 144,Β έθδνζε Θεζζαινλίθε 2009. 48.Γεκνζζέλεο:Σηκνθξάηεο,114. 49.Μνπξαηίδεο Η:Ηζηνξία θπζηθήο αγσγήο θαη αζιεηηζκνχ ηνπ αξραίνπ θφζκνπ,ζει. 134,Β έθδνζε Θεζζαινλίθε 2009 24

ε εμαηξεηηθέο πεξηπηψζεηο ζα κπνξνχζε λα αλαδείμεη αζιεηέο γηα ηνπο κεγάινπο αγψλεο,αιιά ζπλήζσο πεξηνξηδφηαλ ζηα βαζηθά ηνπ θαζήθνληα πνπ ήηαλ ε δεκηνπξγία πγηψλ θαη επγεληθψλ λέσλ κε γπκλαζκέλα ζψκαηα.με άιια ιφγηα,έζεηε ηηο βάζεηο γηα ηε δεκηνπξγία ηνπ θαινύ θαγαζνύ πνπ ηφζν πνιχ επηδίσμε θαη πέηπρε ε θιαζηθή αξραηφηεηα.ηνλ Πιάησλα θαη ηνλ Αξηζηνηέιε,ζπρλά ν παηδνηξίβεο αλαθέξεηαη καδί κε ηνπο γηαηξνχο,κε ηνπο νπνίνπο ζπλεξγαδφηαλ γηα ηελ πξφιεςε θαη ζεξαπεία δηαθφξσλ αζζελεηψλ 50.Μεξηθνί ζπγγξαθείο,σζηφζν,βαζηδφκελνη ζην Γαιελό,ππνζηεξίδνπλ ηελ άπνςε φηη ν παηδνηξίβεο δελ είρε θακία ζεσξεηηθή θαηάξηηζε,αιιά ήηαλ απιά εκπεηξηθφο.απηφ,ίζσο,ζπλέβαηλε ηελ επνρή πνπ έγξαςε ν Γαιελφο (129-199 κ.υ),φρη,φκσο,θαη θαηά ηελ θιαζηθή επνρή,φηαλ νη παηδνηξίβεο φρη κφλν είραλ ζεσξεηηθή θαηάξηηζε ζρεηηθά κε ηελ εθγχκλαζε ησλ λέσλ,αιιά θαη γεληθή κφξθσζε.ο Forbes παξαζέηεη αλαθνξηθά κε ην ξφιν ησλ παηδνηξηβψλ ζηελ εθπαίδεπζε ησλ λέσλ:«ζηα αγφξηα ηεο αξραίαο Αζήλαο,ηα νπνία δε δηέθεξαλ απφ απηά ηεο ζεκεξηλήο επνρήο,ππήξρε ζπρλά ε αλάγθε επηβνιήο ηεο πεηζαξρίαο,γεγνλφο πνπ ππνδειψλεη ε δσγξαθηθή απνηχπσζε,ζε αλαξξίζκεηα αγγεία,ηεο εηθφλαο ελφο παηδνηξίβε λα επηβάιιεη,κε ηε ρξήζε βέξγαο ή καζηηγίνπ,ηελ απζηεξή πεηζαξρία».ο Αξηζηνθάλεο ζην έξγν ηνπ «ηα ζχλλεθα»,θαζηζηά ζαθή ηε κηα απφ ηηο θχξηεο ηδηφηεηεο ηνπ παηδνηξίβε,πνπ αθνξνχζε ζηε δηδαρή,ησλ λέσλ αλδξψλ,θαιψλ θαη επγελψλ ηξφπσλ.ο παηδνηξίβεο δίδαζθε ζηελ παιαίζηξα (ζρνιείν πάιεο),ε νπνία ζπλήζσο ήηαλ ππφ ηελ ηδηνθηεζία ηνπ,ελψ ππφ ηελ θαζνδήγεζε ησλ γπκλαζηώλ πξαγκαηνπνηνχληαλ,θαηά θχξην ξφιν,ε πξνεηνηκαζία ησλ αζιεηψλ ζε κεγάια θαη δεκφζηα θηίξηα πνπ νλνκάδνληαλ γπκλάζηα.μηα παιαίζηξα κπνξνχζε λα ππάξρεη ρσξίο ην γπκλάζην,αιιά δελ ήηαλ λνεηφ λα ππάξρεη γπκλάζην ρσξίο παιαίζηξα,ε νπνία ήηαλ ην πιένλ ραξαθηεξηζηηθφ γλψξηζκα ηνπ πξψηνπ,κε απνηέιεζκα κεξηθνί ζπγγξαθείο λα κπεξδεχνπλ ηνπο δχν απηνχο φξνπο 51.Οη γπκλαζηέο έθαλαλ ηελ εκθάληζή ηνπο παξάιιεια κε ηνλ Πιάησλ,θαηά ηελ άλνδν ηνπ επαγγεικαηηζκνχ ζηνλ αζιεηηζκφ.οη αξραίνη Έιιελεο ζπγγξαθείο πίζηεπαλ πσο ν ξφινο ηνπ γπκλαζηή ήηαλ αλψηεξνο απφ απηφλ ηνπ παηδνηξίβε ζε φ,ηη αθνξά ζηελ παξνρή νδεγηψλ ζηα πιαίζηα ηνπ επαγγεικαηηθνχ αζιεηηζκνχ.ο Πιάησλ αλέθεξε πνιιέο θνξέο ηνπο γπκλαζηέο ζε ζπλδπαζκφ κε ηνπο γηαηξνχο θαη ηελ ηέρλε ηεο επνχισζεο.ο Αξηζηνηέιεο αιιά θαη ν Φηιόζηξαηνο εμέθξαζαλ ηελ άπνςε πσο ε γλψζε ησλ γπκλαζηψλ ήηαλ αλψηεξε απφ απηή ησλ παηδνηξηβψλ 52. 50.Πιάησλ:Γνξγίαο 504 Πξση.313,Κξίησλ 4. 51.Ν.Growther:Δuexia,Eutaxia,Philoponia:Three Contests of the Greek Gymnasium,p.301-304. 52.Forbs:Greek Physical Education,p.68,69 nos.3,4,5,6. 25

Ο παηδνηξίβεο,σζηφζν,θαηαιάκβαλε ζπρλά ηελ πξψηε ζέζε ζηε ιίζηα,κεηαμχ πνιιψλ δαζθάισλ ζηα Αζελατθά Eθεβεία 53. Οη φξνη αιείπηεο θαη αιεηπηήξηνλ (ρψξνο γηα παξνρή κάιαμεο κέζα ζε ζρνιεία πάιεο θαη δεκφζηα γπκλάζηα),ππνδεηθλχνπλ πσο έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα θαζήθνληα ησλ αιεηπηψλ ήηαλ ε κάιαμε ζε αζιεηέο,κε ηε ρξήζε ειαηνιάδνπ.γηα κηα αθφκε θνξά,κε ηελ εηζαγσγή ελφο θαηλνχξηνπ νλφκαηνο,φπσο απηφ ηνπ αιείπηε,νη Έιιελεο θαζηζηνχζαλ ζαθέο πσο ην ιάδη θαη ε κάιαμε φθεηιαλ λα απνηεινχλ ηκήκα ηεο πξνπνλεηηθήο δηαδηθαζίαο.οη δηάθνξεο παξαζηάζεηο πνπ απεηθνλίδνληαη ζηα Αζελατθά αγγεία,θαλεξψλνπλ φηη πνιιέο θνξέο ε ηξηβή ιάκβαλε ρψξα φρη κέζα ζηελ παιαίζηξα,αιιά έμσ,θάηη πνπ γίλεηαη γλσζηφ θαη απφ ηνλ Πιάησλα 54,έλδεημε φηη ην ιεγφκελν αιεηπηήξηνλ ίζσο ρξεζηκνπνηνχληαλ κεηά ηα κέζα ηνπ 4 νπ π.υ αηψλα.αθφκε θαη ζηε πάξηε,έηζη φπσο δείρλνπλ πνιιά αξραηνινγηθά επξήκαηα,ε κάιαμε ζεσξνχληαλ ζεκαληηθή γηα ηνπο αζιεηέο,ηφζν πξηλ φζν θαη κεηά ηελ άζθεζε 55.Πηζηεχεηαη πσο ν φξνο αιείπηεο αλαθαιχθζεθε θαηά ηε δηάξθεηα ησλ πξψησλ δεθαεηηψλ ηνπ 4 νπ αηψλα θαη ήηαλ πηζαλφηαηα απνηέιεζκα ηεο αλφδνπ ηνπ επαγγεικαηηθνχ αζιεηηζκνχ.δπηπξφζζεηα,ν ξφινο ηνπ παηδνηξίβε γηα ηνπο αξράξηνπο αζιεηέο ήηαλ ίδηνο κε απηφλ ηνπ αιείπηε γηα ηνπο επαγγεικαηίεο.ο ξφινο ηνπ αιείπηε ήηαλ δηπιφο θαη αθνξνχζε ζε απηφλ ηνπ καιάθηε θαη ηνπ δαζθάινπ επαγγεικαηηθψλ αζιεκάησλ.ηελ πξαγκαηηθφηεηα,ν αιείπηεο ζπλεξγάζηεθε ζηελά κε ηνλ γπκλαζηή ζηελ πξνπφλεζε θαη πξνεηνηκαζία ησλ αζιεηψλ γηα ζεκαληηθέο αζιεηηθέο,αληαγσληζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο..πσο ζαθψο ππνδείθλπε ην φλνκά ηνπ,έλα απφ ηα πξσηεχνληα θαζήθνληα ηνπ αιείπηε,ήηαλ ε κάιαμε ησλ ζσκάησλ ησλ αζιεηψλ.ε θάπνηεο πεξηπηψζεηο ην ξφιν ηνπ αιείπηε ηνλ αλαιάκβαλε θάπνηνο ζπλαζιεηήο 56. πλήζσο ν παηδνηξίβεο θαη ν αιείπηεο πξνζιακβάλνληαλ γηα λα καιάζζνπλ ηνπο αζιεηέο ζηα ζρνιεία πάιεο θαη ηα γπκλάζηα.ο παηδνηξίβεο κάιαζζε ηνπο εθήβνπο θαη ν αιείπηεο ηνπο επαγγεικαηίεο αζιεηέο.οη αιείπηεο ζε ζπλεξγαζία κε ηνπο γπκλαζηέο,αλέπηπμαλ ηελ επηζηήκε ηεο πξνπφλεζεο,ε νπνία κε κέζα φπσο ε άζθεζε,ε δίαηηα θαη ε κάιαμε,δεκηνχξγεζε ηηο θαηάιιειεο ζπλζήθεο γηα επηηπρία ζηνπο αγψλεο.δπηπξφζζεηα,ε επηζηήκε ηεο εμεηδηθεπκέλεο πξνπφλεζεο έγηλε ζηελά ζπλπθαζκέλε κε απηή ηεο ηαηξηθήο.ο γπκλαζηήο,φπσο ν γηαηξφο,απαηηνχληαλ λα έρεη γλψζεηο πνπ αθνξνχζαλ ζηε δηαηξνθή θαη ζηα απνηειέζκαηα πνπ κπνξεί λα είραλ ζην ζψκα ζπγθεθξηκέλα είδε δηαηξνθήο. 53.Αristotle:Constitution of Athens,42.3. 54.Πιάησλ:Θεαίηεηνο 144. 55.Inscription Graecae,5.I.20. 56. Γηάηζεο :Ηζηνξηθή επηζθφπεζε ηεο θπζηθήο αγσγήο θαη ηνπ αζιεηηζκνχ ζηνλ ειιεληθφ θφζκν,β έθδνζε 2006. 26