Έκθεση Πεπραγμένων και Πόρισμα της επιτροπής του ΙΕΠ για την αναβάθμιση του μαθήματος των Θρησκευτικών

Επιτροπή για την αναβάθμιση του μαθήματος των Θρησκευτικών Αθήνα 15 Ιουνίου 2016 Έκθεση Πεπραγμένων και Πόρισμα της επιτροπής του ΙΕΠ για την αναβάθμιση του μαθήματος των Θρησκευτικών Α. ΈΚΘΕΣΗ ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΩΝ 1. Το έργο και η αρμοδιότητα της επιτροπής Έργο και αρμοδιότητα της επιτροπής για την αναβάθμιση του μαθήματος των Θρησκευτικών, που συγκροτήθηκε στις 9 Φεβρουαρίου 2016 με Απόφαση του ΔΣ του ΙΕΠ (https://yperdiavgeia.gr/decisions/view/17970390), αποτέλεσε η εξέταση του περιεχομένου του νέου Προγράμματος Σπουδών (ΠΣ) και της υλοποιούμενης από αυτό αναβάθμισης του μαθήματος των Θρησκευτικών (ΜτΘ) στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Η επιτροπή ετοίμασε το πόρισμά της, αφού προηγουμένως συζήτησε και διαβουλεύθηκε με την αντιπροσωπεία της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, με την ΟΛΜΕ, με τους Κοσμήτορες και Προέδρους των Θεολογικών Σχολών και Τμημάτων, με τις Ενώσεις των Θεολόγων εκπαιδευτικών - πλην της ΠΕΘ, η οποία δεν προσήλθε - με τους Σχολικούς Συμβούλους Θεολόγων, καθώς και με τους εμπειρογνώμονες και αξιολογητές των νέων ΠΣ στα Θρησκευτικά Δημοτικού-Γυμνασίου και Λυκείου. Βάση και αφετηρία των εργασιών και διαβουλεύσεων της επιτροπής, όπως αναφέρεται στην Απόφαση του ΙΕΠ, ύστερα από σχετική εντολή του Υπουργού Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων κ. Νίκου Φίλη, αποτέλεσαν τα νέα Προγράμματα Σπουδών (ΠΣ) στα Θρησκευτικά πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (Δημοτικό, Γυμνάσιο και Λύκειο), τα οποία εκπονήθηκαν μεταξύ 2010 και 2015 στο πλαίσιο υλοποίησης αντίστοιχης Πράξης, από μια πλειάδα θεολόγων εκπαιδευτικών, δασκάλων, σχολικών συμβούλων και μελών ΔΕΠ των Θεολογικών Σχολών, που επελέγησαν με τη διαδικασία που προέβλεπε το έργο. Λόγω του ότι η εκπόνησή τους εντάχθηκε στα έργα του ΕΣΠΑ, η ολοκλήρωση και η, μετά από έλεγχο και αναγκαίες βελτιωτικές προσαρμογές, εφαρμογή τους απορρέει από τις δεσμεύσεις του προγραμματισμού και διέπεται από το πλαίσιο και τους κανόνες συνεργασίας της χώρας μας με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Την επιτροπή επίσης απασχόλησε το ζήτημα της συμβατότητας των νέων ΠΣ με τα εν χρήσει διδακτικά υλικά που αποστέλλονται από το Υπουργείο Παιδείας στα σχολεία. Επιπρόσθετα, η επιτροπή συσκέφθηκε ως προς τις προϋποθέσεις και διαδικασίες εφαρμογής και διδακτικής αξιοποίησης των νέων ΠΣ. Η επιτροπή προβαίνει στην παρούσα γνωμοδότηση προς τον Υπουργό Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, λαμβάνοντας υπόψη τους Γενικούς Σκοπούς της Εκπαίδευσης, όπως περιγράφονται στην οικεία νομοθεσία για κάθε βαθμίδα, αλλά παράλληλα και τις σύγχρονες θεωρίες για τη μορφή και το περιεχόμενο των προγραμμάτων σπουδών, τις διεθνείς εξελίξεις στην παιδαγωγική θεωρία και πράξη γενικότερα και στη θρησκευτική εκπαίδευση ειδικότερα, τις σύγχρονες συνθήκες και τα χαρακτηριστικά του ελληνικού

δημόσιου σχολείου, συμπεριλαμβανομένων των μεταβολών που καταγράφονται ως προς την πολιτισμική και θρησκευτική σύνθεση του μαθητικού πληθυσμού. Στο πλαίσιο αυτό, η επιτροπή λαμβάνει υπόψη και τις οδηγίες και αποφάσεις Διεθνών Οργανισμών για τη πολιτισμική, κοινωνική και συμπεριληπτική διάσταση της θρησκευτικής εκπαίδευσης, οι οποίες αναδεικνύουν τη σημασία της αναβάθμισής της στο σύγχρονο σχολείο. Η ποικιλία στάσεων, αντιλήψεων, προθέσεων και προσδοκιών δεν είναι ζήτημα που χαρακτηρίζει μόνο τους μαθητές που έχουν διαφορετική πολιτιστική καταγωγή αλλά χαρακτηρίζει σε μεγάλο βαθμό και τους μαθητές που προέρχονται από την επικρατούσα τοπική θρησκευτική παράδοση, γεγονός που καθιστά επιτακτική την ανάγκη προσαρμογής της θρησκευτικής εκπαίδευσης στις επίκαιρες εκπαιδευτικές συνθήκες. Υπό αυτούς τους όρους, ο ρόλος ενός αναβαθμισμένου ΜτΘ στο σύγχρονο ελληνικό σχολείο αποκτά ιδιαίτερη μορφωτική και πολιτισμική σημασία, καθώς αφενός ευνοεί την καλλιέργεια γνώσεων και ικανοτήτων των μαθητών και αφετέρου τους ενθαρρύνει να αναπτύξουν ευαισθησίες και στάσεις ως προς τη θρησκεία, τον πολιτισμό, την ηθική και τις ανθρώπινες σχέσεις. Ιδιαίτερα στις μέρες μας, το ΜτΘ αναγνωρίζεται διεθνώς ως παράγων κοινωνικής συνοχής και ανεκτικότητας, απαραίτητο εφόδιο για τη συγκρότηση δημοκρατικών πολιτών, αλλά και για τη ειρηνική συμβίωση στο πολυπολιτισμικό ευρωπαϊκό περιβάλλον. Η επιτροπή έλαβε υπόψη της τη συζήτηση και τον δημόσιο διάλογο που διεξάγεται στη χώρα μας για το ΜτΘ. Διαχώρισε τα στοιχεία που βασίζονται σε ιδεολογικούς όρους και επικεντρώνονται σε συμβολικά ζητήματα και στερεοτυπικά απλουστευτικές «ετικέτες» γύρω από τον χαρακτήρα και το περιεχόμενο του μαθήματος, καθώς και εκείνα που περιορίζονται αποσπασματικά σε θέματα διδακτέας ύλης. Κατέγραψε τις προτάσεις που λαμβάνουν υπόψη την παιδαγωγική διάσταση του ΜτΘ, τις παιδαγωγικές ανάγκες και προσδοκίες των μαθητών και τις πραγματικές συνθήκες της εκπαίδευσης στη χώρα μας. Σύμφωνα με τα παραπάνω, όπως περιγράφεται στους γενικούς σκοπούς της εκπαίδευσης, αλλά και στους ειδικούς σκοπούς του μαθήματος (Σύνταγμα άρθρο 16 παρ. 2, άρθρο 3 παρ. 1, άρθρο 13 παρ. 1. Νόμος 1566/85, άρθρο 1 παρ. 1, 6 παρ. 2 και άρθρο 14 παρ. 17, Ν. 4186/2013 [ΦΕΚ 193/17-9-2013]), η παρεχόμενη από το κράτος θρησκευτική εκπαίδευση έχει πρωτίστως παιδαγωγικό και μορφωτικό σκοπό και περιεχόμενο και δεν μπορεί να υπηρετεί κατηχητικούς, ιδεολογικούς ή άλλους σκοπούς. Με αυτό το πνεύμα, η επιτροπή επιδιώκει να προσδιορίσει την πρότασή της για την αναβάθμιση και ανανέωση του ΜτΘ, μέσα από ένα επιστημονικά τεκμηριωμένο παιδαγωγικό πλαίσιο και με υπευθυνότητα απέναντι στις σύγχρονες μορφωτικές ανάγκες και προκλήσεις. 2. Συναντήσεις και διαβουλεύσεις α. Συνάντηση και διαβούλευση της επιτροπής με τον Υπουργό Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων Στις 18 Φεβρουαρίου 2016, η επιτροπή συνάντησε τον Υπουργό Παιδείας κ. Νίκο Φίλη και συζήτησε επί μακρόν τα ζητήματα της θρησκευτικής σχολικής εκπαίδευσης σε σχέση με το περιεχόμενο και τις δυνατότητες εφαρμογής των νέων ΠΣ. Στη συνάντηση

παρέστησαν επίσης η Αν. Υπουργός κ. Σία Αναγνωστοπούλου και ο Γενικός Γραμματέας Θρησκευμάτων κ. Γιώργος Καλαντζής. β. Συναντήσεις και διαβουλεύσεις της επιτροπής με την Εκκλησία της Ελλάδος Στις 24 Φεβρουαρίου 2016, η επιτροπή επισκέφθηκε τον Μακαριώτατο Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμο στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών και συζήτησε τα ζητήματα του ΜτΘ. Ακολούθως, στις 2 Μαρτίου 2016, η επιτροπή πραγματοποίησε επίσκεψη στη Διαρκή Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος όπου είχε κοινή διαβούλευση σχετικά με το ΜτΘ στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Ο πρόεδρος του ΙΕΠ και τα μέλη της επιτροπής ενημέρωσαν τη ΔΙΣ για το περιεχόμενο, την αναγκαιότητα και τη φιλοσοφία των νέων ΠΣ στα Θρησκευτικά Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου και τόνισαν την ανάγκη διαλόγου μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων στην υπόθεση αναβάθμισης του ΜτΘ στη δημόσια εκπαίδευση. Στο πλαίσιο των εργασιών της, η επιτροπή είχε συνεργασία και διαβούλευση με την αντιπροσωπεία της Εκκλησίας της Ελλάδος, σε ειδικά προγραμματισμένη συνάντηση στο ΙΕΠ, στις 8 Απριλίου 2016. Η αντιπροσωπεία της Εκκλησίας της Ελλάδος εξέθεσε τις επίσημες προτάσεις, σύμφωνα με τις σχετικές εισηγήσεις του Μητροπολίτη Ναυπάκτου κ. Ιεροθέου και ζήτησε αφενός την παράταση του χρόνου εργασίας της επιτροπής και αφετέρου την από κοινού, σε μικτή επιτροπή, συνέχιση των εργασιών, ώστε να προσδιοριστεί τι είδους ΜτΘ θα γίνεται στα σχολεία. Ωστόσο, ο Πρόεδρος του ΙΕΠ διευκρίνισε ότι η επιτροπή είναι επιτροπή του ΙΕΠ, με σαφή εντολή από τον Υπουργό Παιδείας να αποφανθεί, με συγκεκριμένη πρόταση, για την αναβάθμιση του ΜτΘ με αφετηρία τα νέα ΠΣ στα Θρησκευτικά και ότι δεν πρόκειται για μικτή επιτροπή διαλόγου με την Εκκλησία. Για τον σκοπό αυτό η επιτροπή του ΙΕΠ θα δει και άλλους εμπλεκόμενους φορείς και θα καταλήξει στις αρχές Μαΐου. Οι δύο πλευρές συμφώνησαν ότι τα τρία σημεία που διατύπωσε ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμος για την υποχρεωτικότητα του μαθήματος, για τη διατήρηση των ωρών διδασκαλίας του και για τον Ορθόδοξο χαρακτήρα του, είναι δυνατό να αποτελέσουν κοινή βάση για τη διαμόρφωση των προτάσεων ως προς την αναβάθμιση του ΜτΘ στην εκπαίδευση. Ακολούθως, στις 18 Απριλίου 2016, η ΔΙΣ με επίσημο έγγραφό της απέστειλε στον Πρόεδρο της επιτροπής τους άξονες των θέσεων της Ιεράς Συνόδου για το ΜτΘ, καθώς και τις προτάσεις των μελών της αντιπροσωπείας της, τα οποία συμμετείχαν στη συνάντηση με την επιτροπή του ΙΕΠ. Το εν λόγω έγγραφο καταλήγει στις ίδιες προτάσεις, τις οποίες διατύπωσε η αντιπροσωπεία της Εκκλησίας της Ελλάδος στις 8 Απριλίου 2016, κατά την προαναφερθείσα συνάντηση στο ΙΕΠ: «Προτείνει προς το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής και προς το Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων να επικεντρωθεί το ενδιαφέρον στο τρέχον Πρόγραμμα με την δική του θεματική θεματολογία στο οποίο όμως να γίνουν ορισμένες βελτιώσεις εντάσσοντάς το στα σύγχρονα παιδευτικά δεδομένα, οπότε να εισαχθούν σε κάθε βιβλίο όχι σε κάθε μάθημα μερικά κεφάλαια θρησκειολογικά, ανάλογα με την θεματολογία του βιβλίου αφού όμως δοθεί προτεραιότητα στην Ορθόδοξη παράδοση την οποία ακολουθεί η πλειοψηφία

των ελλήνων πολιτών, αλλά και να χρησιμοποιηθούν ως εφαρμογές και τα καλά στοιχεία του Νέου Αναλυτικού Προγράμματος Σπουδών». γ. Συνάντηση με εκπρόσωπο της ΟΛΜΕ Στις 22 Απριλίου 2016, η επιτροπή δέχτηκε τον εκπρόσωπο του ΔΣ της ΟΛΜΕ κ. Νικηφόρο Κωνσταντίνου, ο οποίος ενημέρωσε την επιτροπή του ΙΕΠ ότι η πρόταση του ΔΣ της ΟΛΜΕ για τον χαρακτήρα του ΜτΘ είναι η μετατροπή του σε θρησκειολογικό μάθημα. Ακολούθησε συζήτηση για το περιεχόμενο των νέων ΠΣ. δ. Διαβούλευση με τους Κοσμήτορες και Προέδρους των Θεολογικών Σχολών και Τμημάτων Στις 22 Απριλίου 2016, πραγματοποιήθηκε διαβούλευση με τον Κοσμήτορα της Θεολογικής Σχολής του ΕΚΠΑ κ. Απόστολο Νικολαΐδη, καθώς και με τους Προέδρους των δύο Τμημάτων της ίδιας Θεολογικής Σχολής, τον κ. Θωμά Ιωαννίδη και τον κ. Σωτήριο Δεσπότη. Οι εκπρόσωποι της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ δεν μπόρεσαν να παραστούν και απέστειλαν σχετικά υπομνήματα. Κατά τη γόνιμη συζήτηση έγινε ενημέρωση για τα νέα ΠΣ όσον αφορά το περιεχόμενο και την αξιολόγησή τους και επισημάνθηκε η ανάγκη συμμετοχής των Θεολογικών Σχολών στις επιμορφώσεις των εκπαιδευτικών Θεολόγων. Γενικά, οι εκπρόσωποι των Θεολογικών Σχολών δεν εξέφρασαν αντιρρήσεις στα νέα ΠΣ στα Θρησκευτικά. Το Τμήμα Θεολογίας του ΑΠΘ απέστειλε στην επιτροπή το εξής σχετικό υπόμνημά του (ΥΠΟΜΝΗΜΑ, 12.01.2016 ): 1. Το Τμήμα Θεολογίας στο πλαίσιο του διαρκούς ενδιαφέροντός του για το Μάθημα των Θρησκευτικών (στο εξής ΜτΘ) και με αφορμή τις πρόσφατες σχετικές συζητήσεις θεωρεί ως θεσμικό του χρέος, άρρηκτα συνδεδεμένο με την επιστημονική, εκπαιδευτική και πνευματική ταυτότητα και αποστολή του, να επαναδιατυπώσει τις θεμελιώδεις θέσεις του γύρω από τον χαρακτήρα και τη θέση του Μαθήματος στη Δημόσια Εκπαίδευση, ελπίζοντας να συμβάλει στη διεξαγωγή ενός νηφάλιου και γόνιμου περί του θέματος αυτού διαλόγου. 2. Το ΜτΘ, ως μάθημα διαχρονικό και οργανικά ενταγμένο στην υποχρεωτική Δημόσια Εκπαίδευση, δομείται πάνω στις αρχές των επιστημών της Θεολογίας, της Κοινωνιολογίας, της Ψυχολογίας και αξιοποιεί τις σύγχρονες μεθόδους της Παιδαγωγικής με τη συνδρομή των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών. Το ΜτΘ δεν υποχρεώνει τον μαθητή να ενστερνιστεί άκριτα τις θέσεις που διατυπώνονται στο εν λόγω μάθημα. Οι στόχοι του, όπως και όλων των υποχρεωτικών μαθημάτων που συγκροτούν τα Αναλυτικά Προγράμματα της Εκπαίδευσης, καλύπτουν τις τρεις μαθησιακές περιοχές, τη γνωστική, τη συναισθηματική και την ψυχοκινητική. Πρόκειται, συνεπώς, για ένα μάθημα παιδείας, γνώσης και καλλιέργειας ήθους. 3. Το ΜτΘ συμβάλλει καθοριστικά στην εξοικείωση των μαθητών με το πνευματικό, πολιτισμικό και κοινωνικό περιβάλλον εντός του οποίου ζουν οι μαθητές και κατ επέκτασιν στην ομαλή ένταξή τους σε αυτό, αναδεικνύοντας τη θρησκευτική γνώση σε σημαντικό αγωγό πρόσληψης και εργαλείο κατανόησης της πραγματικότητας. Ανεξάρτητα από τη θρησκευτική ή μη ταυτότητα των μαθητών, αυτή η εξοικείωση και ένταξή τους προϋποθέτει κατ αρχήν τη γνωριμία τους με την Ορθόδοξη Παράδοση, η οποία είναι συνυφασμένη με την ιστορία αλλά και το παρόν αυτού του τόπου και εξακολουθεί να αποτελεί βασικό συστατικό της πολιτισμικής φυσιογνωμίας του. Ο μαθητής, σταδιακά και ανάλογα με τη δεκτικότητα κάθε εκπαιδευτικής βαθμίδας, καλείται να γνωρίσει τα γραπτά κείμενα, τα καλλιτεχνικά και

ευρύτερα πολιτισμικά μνημεία (ποίηση, ζωγραφική, αρχιτεκτονική, μουσική), καθώς και τις ηθικές και κοινωνικές αξίες, που αποτυπώνουν αυτή την Παράδοση στο πέρασμα των αιώνων. Ταυτόχρονα, ο μαθητής προσεγγίζει και διερευνά τη λειτουργία της Ορθόδοξης Παράδοσης ως ισχυρού στοιχείου συνοχής του κοινωνικού σώματος και παράγοντα διαμόρφωσης συλλογικής ταυτότητας, ηθικών κριτηρίων, νοοτροπιών και συμπεριφορών. Επιπλέον, ο μαθητής γνωρίζει και επεξεργάζεται με κριτικό τρόπο διαχρονικά, πανανθρώπινα αλλά και ιδιαιτέρως επιτακτικά σήμερα αιτήματα, που εμπεριέχονται στη βιβλική διδασκαλία καθώς και τις μεταγενέστερες εμπειρικές προσλήψεις και εμπεδώσεις, όπως είναι η αγάπη, η ελευθερία, η αξιοπρέπεια, η ισότητα, η αποδοχή και ο σεβασμός του άλλου, η αλληλεγγύη, η αυτοθυσία, η ολιγάρκεια, η ευθύνη για το περιβάλλον και όλη την οικουμένη. 4. Η εμβάθυνση στην εντόπια πνευματική κληρονομιά εκτείνεται στην απαραίτητη ανάδειξη των κοινών καταβολών που συνδέουν όλο το φάσμα του Χριστιανικού κόσμου. Ειδικότερα οι μαθητές καλούνται να γνωρίσουν και να αξιολογήσουν κριτικά και άλλες χριστιανικές παραδόσεις, ιδιαίτερα δε τον Ρωμαιοκαθολικισμό και τον Προτεσταντισμό. Επιπλέον, το ΜτΘ επιδιώκει την εξοικείωση των μαθητών με την εκφραστική ποικιλία του θρησκευτικού φαινομένου και, κυρίως, με τις εκφράσεις του εκείνες που ιστορικά και γεωγραφικά συνδέονται με την ιστορία και τη σύγχρονη πραγματικότητα αυτού του τόπου, όπως για παράδειγμα ο Ιουδαϊσμός και το Ισλάμ. Αυτή η γνώση αφενός προσφέρει στους μαθητές μια εικόνα του πολύχρωμου ψηφιδωτού των διαφορετικών θρησκευτικών παραδόσεων και αφετέρου συμβάλλει στην αμοιβαία γνωριμία και προάγει το αίτημα της ειρηνικής συμβίωσης μελών διαφορετικών θρησκευτικών παραδόσεων, χωρίς συγκρητιστικές απλουστεύσεις, εντάσεις ή αποκλεισμούς. Το αίτημα αυτό καθίσταται εξαιρετικά επιτακτικό ιδιαίτερα σήμερα, εξαιτίας της αναβίωσης ολοκληρωτικών, ρατσιστικών και ξενοφοβικών ιδεολογιών και συμπεριφορών, καθώς επίσης και εξαιτίας της συνεχούς ροής και εγκατάστασης στη χώρα μας μεταναστών και προσφύγων με διαφορετικές πολιτισμικές καταβολές. 5. Σύμφωνα με την επιστημολογική του φυσιογνωμία το ΜτΘ μελετά κριτικά τη θρησκεία ως διαχρονική πηγή πολιτισμού, υπαρξιακού και κοσμοθεωρητικού νοήματος και κοινωνικής συνοχής. Δηλαδή, αντιλαμβάνεται τη θρησκεία ως μοχλό της δυναμικής πορείας της ανθρώπινης ιστορίας αλλά και σημαντικό παράγοντα για τον αυτοπροσδιορισμό και την αυτοπραγμάτωση κάθε ανθρώπου. Έτσι, ενθαρρύνει τους μαθητές να διακρίνουν τη θετική συμβολή των θρησκειών και των φιλοσοφικών πεποιθήσεων σε μείζονα και διαχρονικά ζητήματα όπως είναι ο σεβασμός της ανθρώπινης ζωής, η περιφρούρηση της αξιοπρέπειας και της αυταξίας του προσώπου, η ενεργός και ανιδιοτελής συστράτευση για την ανακούφιση του πάσχοντα συνανθρώπου ή λαού, η προστασία του περιβάλλοντος κ.α. Παράλληλα, το ΜτΘ βοηθά τους [3] μαθητές να αναπτύξουν την κριτική και αυτοκριτική τους σκέψη απέναντι σε ποικίλες ψυχοκοινωνικές παρενέργειες και πολιτικές καταχρήσεις της θρησκευτικότητας, όπως για παράδειγμα η υποκρισία, η τυπολατρία, ο φανατισμός, η μισαλλοδοξία, ο προσηλυτισμός, ο ακραίος φονταμενταλισμός και οι εκδηλώσεις βίας. 6. Το Τμήμα Θεολογίας του ΑΠΘ, όπως και τα άλλα ομόλογα Πανεπιστημιακά Τμήματα της χώρας, καταρτίζει θεολόγους στελέχη της Δημόσιας Εκπαίδευσης, ικανά να ανταποκρίνονται στις διαρκώς αυξανόμενες απαιτήσεις ενός Μαθήματος ανοιχτού προς την κοινωνία, διαλεκτικού και πολυσυλλεκτικού που, αξιοποιώντας την ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, αντιμετωπίζει τους μαθητές ως δρώντα κοινωνικά πρόσωπα που κατακτούν συγκεκριμένες και αξιολογούμενες γνώσεις. Πρόκειται για ένα Μάθημα το οποίο έχει ως κέντρο τη σπουδή της Ορθόδοξης Παράδοσης και παράλληλα προσεγγίζει άλλες χριστιανικές παραδόσεις, θρησκείες και φιλοσοφικές αντιλήψεις και, υπερβαίνοντας τη μονοφωνία, ενθαρρύνει τον πνευματικό προβληματισμό, τον διάλογο και την κριτική σκέψη, επιδιώκει να αναδείξει τον διαπολιτισμικό χαρακτήρα των θρησκειών, καλλιεργεί την κοινωνική ευαισθησία των μαθητών και προσφέρει σε αυτούς τα αναγκαία κεντρίσματα για να διαμορφώνουν ηθικά κριτήρια και σύστοιχες στάσεις ζωής. 7. Σύμφωνα με τη σύγχρονη αντίληψη για το Νέο Σχολείο, η γνώση για τις θρησκείες αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα μιας δημόσιας ποιοτικής εκπαίδευσης, η οποία σκοπό έχει μεταξύ

άλλων να καλλιεργήσει την δημοκρατική συνείδηση του πολίτη, να ενισχύσει το δικαίωμα της θρησκευτικής ελευθερίας, τον σεβασμό στη διαφορετικότητα, λαμβάνοντας υπόψη ότι η αρμονική συνύπαρξη των πολιτών σε περιβάλλοντα θρησκευτικής ετερότητας αποτελεί σήμερα αναγκαιότητα. Για τους παραπάνω λόγους θεωρούμε ότι η υποχρεωτικότητα του ΜτΘ σε συνδυασμό με την ποιοτική αναβάθμιση του Μαθήματος είναι αναγκαία για την ελληνική και ευρύτερα ευρωπαϊκή πραγματικότητα των αντιφάσεων και της πολυπολιτισμικότητας. Συνεπώς, το Τμήμα Θεολογίας του ΑΠΘ ενισχύει κάθε προσπάθεια αναβάθμισης του ΜτΘ στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Γι αυτό και έχει υποστηρίξει επιστημονικά ότι τα νέα Προγράμματα Σπουδών, τα οποία έχουν ήδη ολοκληρωθεί υπό την αιγίδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής, βρίσκονται στη σωστή κατεύθυνση, στο μέτρο που ανταποκρίνονται στα παραπάνω χαρακτηριστικά και υπηρετούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις στοχεύσεις του. ε. Διαβούλευση και συνάντηση με τις Ενώσεις των Θεολόγων Εκπαιδευτικών Στις 13 Μαΐου 2016 η επιτροπή προσκάλεσε σε προγραμματισμένη συνάντηση με ειδική πρόσκληση, ύστερα από αίτημά τους, την «Πανελλήνια Ένωση Θεολόγων» (ΠΕΘ), τον «Πανελλήνιο Θεολογικό Σύνδεσμο ΚΑΙΡΟΣ για την αναβάθμιση της θρησκευτικής εκπαίδευσης» και τον «Παγκρήτιο Σύνδεσμο Θεολόγων». Με επιστολή ανακοίνωσή της η ΠΕΘ στις 13 Μαΐου δήλωσε ότι αρνείται κατηγορηματικά να προσέλθει σε διάλογο με την επιτροπή του ΙΕΠ, θεωρώντας προσχηματικό τον διάλογο αυτό. Η ΠΕΘ εκφράζει για άλλη μία φορά τις παρακάτω θέσεις: 1. Ο διάλογος για το ΜτΘ χρειάζεται να ξεκινήσει από μηδενική βάση. 2. Τα νέα ΠΣ αποτελούν «μετατροπή του μαθήματος των Θρησκευτικών σε κοκτέϊλ θρησκειών» και «καθαρή κατήχηση και προσηλυτισμό στην πολυθεΐα και πανθρησκεία». 3. Υπενθυμίζει ότι ζήτησε από τον Υπουργό Παιδείας «την εξαίρεση (5) πέντε μελών της Επιτροπής του ΙΕΠ για το μάθημα των Θρησκευτικών, επειδή παραβιάζεται η αρχή της αμεροληψίας», αλλά και την παραίτηση συγκεκριμένου Σχολικού Συμβούλου, που αναφέρεται σε δημοσίευμα εφημερίδας («Ορθόδοξη Αλήθεια» 13/4/2016), από κάθε επιτροπή που συμμετέχει και αφορά στο μάθημα των Θρησκευτικών, καθώς και του έτερου παράγοντα του Υπουργείου που αναφέρεται στο ίδιο δημοσίευμα. 4. Δεν αναγνωρίζει «άλλα σωματεία ισχνών μειοψηφιών, που παράνομα και καταχρηστικά αυτοπροβάλλονται ως Πανελλήνιες Θεολογικές Ενώσεις» και ότι θα έπρεπε να συμμετείχε η ίδια σε επιτροπές για τη σύνταξη ή την αναμόρφωση των ΠΣ του ΜτΘ. 5. Θα αντιπαλέψει με κάθε νόμιμο τρόπο την εισαγωγή των νέων ΠΣ στο ΜτΘ, καθόσον αυτά «βρίσκονται σε ευθεία αντίθεση με τη βούληση της συντριπτικής πλειονοψηφίας του θεολογικού και εκκλησιαστικού κόσμου αλλά και του συνόλου του ελληνικού λαού καθώς επίσης και του Ελληνικού Συντάγματος, του Εκπαιδευτικού Νόμου 1566/1985, του Καταστατικού Χάρτη της Εκκλησίας της Ελλάδος και των αποφάσεων του Συμβουλίου της Επικρατείας και των διοικητικών Δικαστηρίων». Ο Πανελλήνιος Θεολογικός Σύνδεσμος ΚΑΙΡΟΣ για την αναβάθμιση της θρησκευτικής εκπαίδευσης» προσήλθε στη συνάντηση, εξέφρασε τις θέσεις και τις απόψεις του για το ΜτΘ και κατέθεσε σχετικό υπόμνημα. Σύμφωνα με τον Θεολογικό Σύνδεσμο ΚΑΙΡΟΣ:

«Οι σταδιακές αλλαγές που συντελούνται και εδραιώνονται στην ελληνική κοινωνία καθιστούν υποχρεωτική την αναβάθμιση της θρησκευτικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Ένα αναβαθμισμένο ΜτΘ χρειάζεται να ενθαρρύνει την κατάργηση στερεοτύπων, προκαταλήψεων, φανατισμών και να συμβάλλει ώστε οι μαθητές να έχουν τη γνωστική υποδομή και την ψυχική ευρυχωρία για απροκατάληπτο και εποικοδομητικό διάλογο με αποδοχή και σεβασμό της θρησκευτικής ετερότητας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι απεμπολούν ή σχετικοποιούν τη δική τους θρησκευτική ή μη ταυτότητα. Το ΜτΘ χρειάζεται να λειτουργεί ως παράγοντας εμβάθυνσης και εμπλουτισμού της δημοκρατίας. Διερευνάται επίσης η δυνατότητα των θρησκειών να λειτουργήσουν ως παράγοντες κοινωνικής συνοχής και συναλληλίας. Όλο και περισσότερο η Ευρώπη ασχολείται με τη θρησκευτική εκπαίδευση που εμπνέει αμοιβαίο σεβασμό, αξιοποιεί δημιουργικά κάθε πολιτιστική και θρησκευτική ετερογένεια, με την προϋπόθεση ότι δεν θίγεται το δικαίωμα κάθε ευρωπαίου πολίτη για ανεμπόδιστο αυτοπροσδιορισμό». Συγκεκριμένα ο ΚΑΙΡΟΣ προτείνει την αξιοποίηση των θετικών βημάτων που έχουν γίνει κατά καιρούς, τη βελτίωση των διδακτικών προσεγγίσεων, μακριά από κατηχητισμούς και μονοφωνίες αλλά και μακριά από μια αδιάκριτη ουδετερότητα που ισοπεδώνει, την επεξεργασία και σύνθεση τεκμηριωμένων παιδαγωγικά προτάσεων, την ενημέρωση της ελληνικής κοινωνίας για τους λόγους που χρειάζεται κοινή θρησκευτική εκπαίδευση υποχρεωτική για όλους τους μαθητές, την αναμέτρηση με τα υπαρξιακά και κοινωνικά αδιέξοδα των νέων, τη μελέτη και ανάδειξη του λόγου της ορθόδοξης θεολογίας και των άλλων χριστιανικών παραδόσεων, τη σπουδή των άλλων θρησκειών και φιλοσοφικών συστημάτων, και τη διαμόρφωση μιας λειτουργικής πρότασης για το ΜτΘ πέρα από την κλειστή και προκατασκευασμένη γνώση, πέρα από τη μεταβιβαστική και διαχειριστική αντίληψη για την εκπαίδευση. Ο ΚΑΙΡΟΣ προτείνει σειρά μέτρων για την ουσιαστική και αποτελεσματική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στις διδακτικές απαιτήσεις των νέων ΠΣ, και δηλώνει ότι έχει «τη δυνατότητα αλλά και τη διάθεση να συνεργαστεί με το Υπουργείο και τους φορείς του, που θα αναλάβουν το σύνθετο και απαιτητικό έργο της επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών που θα τα υποστηρίξουν μέσα στην τάξη. Επομένως, θα βρίσκεται σε ετοιμότητα ώστε να παράσχει την όποια συνδρομή του ζητηθεί αλλά και να διαδραματίσει τον ρόλο, που ως επιστημονικό σωματείο, με συγκεκριμένη από την ιδρυτική του διακήρυξη- διατυπωμένη άποψη για την αναβάθμιση του θρησκευτικού μαθήματος, έχει αναλάβει ως υποχρέωση και ευθύνη, τόσο απέναντι στους εκπαιδευτικούς όσο και στους μαθητές αλλά και γενικότερα στη σημερινή ελληνική κοινωνία». Ο «Παγκρήτιος Σύνδεσμος Θεολόγων» δεν μπόρεσε να προσέλθει στη συνάντηση, ωστόσο, κατέθεσε τις θέσεις του, όπως προκύπτουν από την εισήγηση του Δ.Σ. στην εκδήλωση της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, στις 2/5/2012 στην Αθήνα και από την απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του Συνδέσμου, στις 20/2/2016. Στο πρώτο κείμενο (εισήγηση του Δ.Σ. στην εκδήλωση της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος) εκφράζονται κρίσεις για το νέο ΠΣ στα Θρησκευτικά Δημοτικού- Γυμνασίου, οι οποίες συνοψίζονται στα παρακάτω:

Το νέο Πρόγραμμα Σπουδών των Θρησκευτικών, καθώς και ο Οδηγός του Εκπαιδευτικού που το συνοδεύει, συγκεντρώνουν πολλά θετικά χαρακτηριστικά στην κατεύθυνση της ενίσχυσης της αποστολής και της διδακτικής ανανέωσης του μαθήματος των Θρησκευτικών. Η θέση αυτή βασίζεται στους παρακάτω λόγους: 1. Το Πρόγραμμα Σπουδών θεμελιώνεται σε στέρεα επιστημονική και παιδαγωγική βάση. 2. Έχει πλούσια και επίκαιρη σκοποθεσία. 3. Οδηγεί σε ένα πολυτροπικό περιβάλλον μάθησης, μέσα από την αξιοποίηση δημιουργικών τεχνικών μάθησης και την παρουσίαση άφθονων δειγματικών προτάσεων διδασκαλίας. 4. Έχει ως πυρήνα μελέτης την Ορθόδοξη πίστη και παράδοση, αποβλέποντας καταρχήν στη δημιουργία ενός στιβαρού μορφωτικού υποβάθρου από την οικεία θρησκευτική παράδοση και στη συνέχεια τη γνωριμία και το διάλογο με το διαφορετικό, διατηρώντας τις αναγκαίες ισορροπίες ανάμεσα στο οικείο και το έτερο. 5. Αναδεικνύει και τεκμηριώνει πολύπλευρα την παιδαγωγική αποστολή του μαθήματος των Θρησκευτικών. 6. Για την αποτελεσματική εφαρμογή, επιπλέον απαιτείται ουσιαστική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, παραγωγή κατάλληλου εκπαιδευτικού και διδακτικού υλικού και επαρκής διοικητική υποστήριξη τόσο της εφαρμογής. 7. Το μάθημα των Θρησκευτικών, ως υψηλή πνευματική και παιδαγωγική παρακαταθήκη, πρέπει να παραμείνει ανεπηρέαστο από κάθε αντιπαράθεση (πολιτική, ακαδημαϊκή, θεολογική) που δεν αφορά στην αποστολή του. Στο δεύτερο κείμενο (απόφαση Γενικής Συνέλευσης στις 20/2/2016) αναφέρεται: 1. Το μάθημα των Θρησκευτικών πρέπει να παραμείνει υποχρεωτικό, ει δυνατόν για όλους. Το ζήτημα των απαλλαγών έχει κλείσει, μετά τις αποφάσεις των ανωτάτων δικαστηρίων. Για τις περιπτώσεις των μαθητών που απαλλάσσονται χρειάζεται να εξεταστεί το ενδεχόμενο να διδάσκονται, για λόγους ίσης μεταχείρισης, ένα εναλλακτικό μάθημα, κατά προτίμηση ουδετερόθρησκης θρησκευτικής εκπαίδευσης γενικού προσανατολισμού. 2. Το μάθημα πρέπει να παραμείνει ενιαίο. Η τυχόν μετατροπή του σε πολυ-ομολογιακό εγκυμονεί τον κίνδυνο της προαιρετικότητας. 3. Η οργάνωση και η λειτουργία του μαθήματος πρέπει να παραμείνει ως έχει. Η ευθύνη για τη λειτουργία του μαθήματος ανήκει στην πολιτεία και στους υπαγόμενους σε αυτήν θεσμούς της Εκπαίδευσης. Η Εκκλησία διατηρεί το δικαίωμα της υπόδειξης τυχόν δογματικών ανακριβειών στα διδακτικά εγχειρίδια, όπως ρητά αναφέρει ο Καταστατικός Χάρτης της Εκκλησίας της Ελλάδος. 4. Η θρησκευτική εκπαίδευση είναι ενιαία από το Δημοτικό μέχρι το Λύκειο. Επομένως, ο χαρακτήρας του μαθήματος, οι προϋποθέσεις, η σκοποθεσία και ο τρόπος λειτουργίας του είναι ενιαίος σε ολόκληρη την εκπαίδευση. 5. Το μάθημα των Θρησκευτικών ακολουθεί τις εξελίξεις της παιδαγωγικής επιστήμης και της θρησκειοπαιδαγωγικής. 6. Το μάθημα έχει καθαρά παιδαγωγικό προσανατολισμό, με μορφωτική αποστολή που υπηρετεί τους ευρύτερους σκοπούς της εκπαίδευσης. Στο πλαίσιο αυτό είναι μαθητοκεντρικό και μαθησιοκεντρικό. 7. Θεμελιώδης μαθησιακός χώρος στον οποίο επικεντρώνεται η διδακτική διεργασία στα Θρησκευτικά είναι η Ορθόδοξη πίστη και παράδοση, ως τοπικός θρησκευτικός πολιτισμός και τοπική θρησκευτικότητα. Συνακόλουθα, σε θεμιτό βαθμό, διερευνώνται οι μεγάλες χριστιανικές παραδόσεις της Ευρώπης και αδρομερώς οι μεγάλες θρησκευτικές παραδόσεις του κόσμου. Η μετατροπή του μαθήματος σε θρησκειολογία δεν έχει παιδαγωγικό έρεισμα, δεν αντιστοιχεί σε πραγματικές μαθησιακές ανάγκες και προσδοκίες των μαθητών και γι αυτό απορρίπτεται.

8. Ως προς τα νέα Προγράμματα Σπουδών, για τα οποία, όπως είναι γνωστό, έχουν εκφραστεί διάφορες προσεγγίσεις, ακόμη και ακραίες φωνές, ο Σύνδεσμός μας έχει επανειλημμένα εκφράσει τις απόψεις του με υπευθυνότητα, μάλιστα ως προς την υποχρεωτική Εκπαίδευση, ήδη από το 2012. Ο Σύνδεσμος μας, με προσήλωση στην ενότητα, με πνεύμα συνεργασίας και διαλόγου εργάστηκε ακόμη και με κόστος, για την προώθηση της συνεννόησης. Θεωρούμε ότι στα ζητήματα που αφορούν το παιδαγωγικό πλαίσιο και τη διδακτική του μαθήματος έχουν λόγο καταρχήν οι μάχιμοι εκπαιδευτικοί και οι εξειδικευμένοι ειδικοί επιστήμονες. Πιστεύουμε στην προοπτική ανανέωσης του μαθήματος στο πλαίσιο της προώθησης της ανακαλυπτικής, βιωματικής και συνεργατικής μάθησης. Επιπλέον, στην ανάγκη τα θέματα αυτά να προσεγγίζονται με νηφαλιότητα, με θεολογική και επιστημονική σοβαρότητα, με διάλογο και συνεργασία. Η εκπαιδευτική κοινότητα είναι ικανή να δοκιμάζει και εάν χρειάζεται να απορρίπτει οποιοδήποτε διδακτικό εργαλείο της παρέχεται. στ. Απάντηση των επιτροπών εμπειρογνωμόνων των νέων ΠΣ στα Θρησκευτικά Δημοτικού-Γυμνασίου και Λυκείου Στις 24 Μαΐου η επιτροπή έλαβε την Απάντηση των επιτροπών των εμπειρογνωμόνων των νέων ΠΣ στα Θρησκευτικά Δημοτικού-Γυμνασίου και Λυκείου ως προς τους άξονες των θέσεων της Ιεράς Συνόδου για ΜτΘ και τις προτάσεις των μελών της αντιπροσωπείας της. Η Απάντηση των εμπειρογνωμόνων ασχολείται τεκμηριωμένα με τις επικριτικές αιτιάσεις του κειμένου της αντιπροσωπείας της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος με τίτλο «Άξονες των θέσεων της Ιεράς Συνόδου περί του μαθήματος των Θρησκευτικών», οι οποίες συγκεκριμένα επισημαίνουν: «απουσία ουσιαστικής και επιστημονικά δομημένης αξιολόγησης» του ισχύοντος ΑΠ «ασάφεια» του όρου «αναβάθμιση» με την υπόδειξη ότι «ένα μάθημα δεν αναβαθμίζεται, αλλά βελτιώνεται λειτουργικά» «ασάφεια» στον προσανατολισμό και στη στοχοθεσία του μαθήματος η «ανοικτότητα» του ΠΣ «δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από όσα επιχειρεί να επιλύσει» οι αναφορές του ΠΣ στις σύγχρονες ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των μαθητών είναι «ασαφείς» και «ατεκμηρίωτες» η πολυπολιτισμικότητα και ο πολυθεματικός χαρακτήρας, όπως προβάλλονται από το ΠΣ, αποτελούν όρους αποδόμησης της ορθόδοξης παράδοσης και της ελληνικής κοινωνίας δεν υπηρετείται ο βιωματικός χαρακτήρας του ΜτΘ δεν επιτυγχάνεται ο θρησκευτικός εγγραμματισμός των μαθητών. Η επιτροπή εκτιμά ότι η Απάντηση των εμπειρογνωμόνων προς τις εν λόγω θέσεις του κειμένου της αντιπροσωπείας της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος είναι επαρκώς τεκμηριωμένη και γι αυτό αποδέχεται την παιδαγωγική αντίληψη περί του θρησκευτικού εγγραμματισμού, όπως αυτός εκφράζεται από τα νέα ΠΣ για τα Θρησκευτικά: «Οι αλλαγές στο ΜτΘ έγιναν για να δημιουργηθούν ευνοϊκότεροι όροι για την παραγωγή θρησκευτικής μάθησης με νόημα που θα συντελεί στον θρησκευτικό εγγραμματισμό των μαθητών. Γι αυτό και κάνει πράξη την παιδαγωγικά και θεολογικά ευαίσθητη αντίληψη ότι στη θρησκευτική μάθηση δεν αρμόζει μια μάθηση-αναπαραγωγή. Γιατί, η μεταφορά έτοιμων και «καθιερωμένων» θέσεων/απόψεων, ακόμη και των πιο πολύτιμων, χωρίς τη διάσταση της προσωπικής διερεύνησης και ανακάλυψης των σημασιών τους, εύκολα εκπίπτει (και παρά τις αντίθετες προθέσεις του διδάσκοντα) σε διαποτισμό, αλλά και στην αίσθηση ότι η θρησκευτική μάθηση αφορά αφηρημένες ή απολιθωμένες καταστάσεις του παρελθόντος που δεν έχουν καμιά σχέση με τον σύγχρονο άνθρωπο και πολύ περισσότερο με το νέο παιδί. Για όλους αυτούς τους λόγους, στα νέα ΠΣ συνδυάζεται ο ανακαλυπτικός και ενεργητικός

χαρακτήρας ενός προγράμματος διαδικασίας με τον λόγο της Ορθόδοξης θεολογίας και παράδοσης, με την ανάδειξη της ιστορικότητας του Χριστιανισμού, με τη θεολογική θεώρηση της πολυπολιτισμικότητας και την κατανόηση πως η θρησκευτική μάθηση κάνει τη ζωή βαθύτερη. Κι όλα αυτά δεν αφορούν αποκλειστικά τους «ξένους» μαθητές που «εισέρχονται στο ελληνικό σχολείο» αλλά κυρίως και με έναν ιδιαίτερο τρόπο τους Έλληνες!». ζ. Συνάντηση με τους Σχολικούς Συμβούλους Θεολόγων και με τους εμπειρογνώμονες των νέων ΠΣ στα Θρησκευτικά Δημοτικού-Γυμνασίου και Λυκείου Στις 24 Μαΐου η επιτροπή είχε την ευκαιρία να συζητήσει επί των νέων ΠΣ με τους Σχολικούς Συμβούλους Θεολόγων. Παρέστησαν 14 Σχολικοί Σύμβουλοι από διάφορες εκπαιδευτικές περιφέρειες και δεν προσήλθαν 3 λόγω υπηρεσιακών υποχρεώσεων. Οι Σχολικοί Σύμβουλοι Θεολόγων εξέφρασαν θετική άποψη για τα νέα ΠΣ, πλην ενός, ο οποίος θεώρησε την εφαρμογή των νέων ΠΣ ως καταστροφή του Ορθόδοξου θρησκευτικού μαθήματος, χαρακτήρισε τα νέα ΠΣ απορριπτέα και επικίνδυνα, και προανήγγειλε προσφυγή στο ΣτΕ για την απόσυρσή τους. Οι Σχολικοί Σύμβουλοι Θεολόγων θεωρούν ότι η εισαγωγή των νέων ΠΣ στα Θρησκευτικά είναι απαραίτητο να έχει ως προϋπόθεση μια καλά οργανωμένη και εργαστηριακού τύπου επιμόρφωση στη φιλοσοφία και μεθοδολογία τους. Συνάμα, εκτός από τους χρήσιμους Οδηγούς για τον Εκπαιδευτικό, υπογράμμισαν ότι χρειάζεται να δημιουργηθούν κατάλληλα και στοχευμένα διδακτικά υλικά τόσο για τους εκπαιδευτικούς όσο και για τους μαθητές. Οι Σχολικοί Σύμβουλοι ανέφεραν στη συζήτηση ότι στις περιοχές ευθύνης τους υπάρχουν εκπαιδευτικοί που εφαρμόζουν, με τη συνεργασία τους, θεματικές ενότητες από τα νέα ΠΣ, με πολύ καλά αποτελέσματα. Η μεγαλύτερη δυσκολία είναι να κατανοήσουν οι εκπαιδευτικοί ότι ο σχεδιασμός του μαθήματος γίνεται από τους ίδιους, που καλούνται να διαχειριστούν το μάθημα ανάλογα με τις ιδιαίτερες μαθησιακές ανάγκες της τάξης τους. Ο Οδηγός για τον εκπαιδευτικό βοηθάει σ αυτή την προετοιμασία. Εκπαιδευτικοί που εφαρμόζουν τα νέα ΠΣ, έχουν δημιουργήσει το δικό τους βοηθητικό υλικό, έχουν ακόμη συμμετάσχει σε εθνικούς και διεθνείς διαγωνισμούς, παρουσιάζοντας θεματικές ενότητες από τα νέα ΠΣ με βραβεύσεις. Ως προς το περιεχόμενο των νέων ΠΣ, οι Σχολικοί Σύμβουλοι το έκριναν ενδιαφέρον για τα παιδιά, υπογράμμισαν ότι η συμμετοχή των μαθητών στο μάθημα είναι πιο ενεργητική, ακόμη και των μαθητών που πριν δεν συμμετείχαν και τόνισαν την ανάγκη συνεχούς ανανέωσης της θεματολογίας του. Όσον αφορά τις ανησυχίες σχετικά με την παρουσία παραδειγμάτων και θεμάτων από ομολογίες και θρησκείες εκτός της Χριστιανικής Ορθόδοξης, οι Σχολικοί Σύμβουλοι κατέθεσαν ότι στα πέντε χρόνια που το νέο ΠΣ είτε εφαρμόστηκε πιλοτικά, είτε εφαρμόζεται εξ ολοκλήρου ή τμηματικά ως σήμερα, δεν υπήρξε από κανέναν εκπαιδευτικό αναφορά για κίνδυνο συγκρητισμού ή σύγχυσης στα παιδιά. Τέλος, οι Σχολικοί Σύμβουλοι Θεολόγων δήλωσαν την ετοιμότητά τους να υποστηρίξουν παιδαγωγικά την εφαρμογή των νέων ΠΣ και κατέθεσαν σχετικό υπόμνημά τους με το οποίο τοποθετούνται για την αναβάθμιση του μαθήματος μέσω της εφαρμογής των νέων ΠΣ και το οποίο αναφέρει, μεταξύ άλλων, τα εξής:

«Οι Σχολικοί Σύμβουλοι Θεολόγων που υπογράφουμε αυτό το κείμενο, προσηλωμένοι στο καθήκον της επιστημονικής υποστήριξης των εκπαιδευτικών της ειδικότητάς μας θεωρούμε χρήσιμο να συμβάλλουμε στον διεξαγόμενο διάλογο, καταθέτοντας την εμπειρία από την πολύχρονη συνεργασία μας με τους εκπαιδευτικούς, επισημαίνοντας προς όλες τις κατευθύνσεις τα παρακάτω: 1. Τα Θρησκευτικά είναι υποχρεωτικό μάθημα της σχολικής εκπαίδευσης, με σαφές πλαίσιο λειτουργίας και καθορισμένη σκοποθεσία, η οποία θεμελιώνεται στο Σύνταγμα της χώρας και τους βασικούς νόμους της Εκπαίδευσης. Στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, το μάθημα είναι ενιαίο και υποχρεωτικό για όλους τους μαθητές. Οι μαθητές δεν χωρίζονται με βάση τη θρησκευτική επιλογή τους, όπως γίνεται στο λεγόμενο «πολυ-ομολογιακό» μοντέλο σε διάφορες χώρες της Ευρώπης, στο οποίο λειτουργούν παράλληλα μαθήματα με διαφορετικές θρησκευτικές κατευθύνσεις. Αυτός ο τρόπος οργάνωσης της θρησκευτικής εκπαίδευσης στη χώρα μας έχει παιδαγωγικά πλεονεκτήματα, ενώ η τυχόν μεταβολή της εγκυμονεί κινδύνους. Μάλιστα, στην Ευρώπη, σήμερα, γίνεται πολλή συ- ζήτηση για το κατά πόσον ο χωρισμός των παιδιών στο μάθημα των Θρησκευτικών θέτει σε κίνδυνο την κοινωνική συνοχή και δεν υπηρετεί τη δημοκρατικότητα, το δικαίωμα στη διαφορετικότητα, την καλλιέργεια της ανεκτικότητας και άρα την ειρηνική συμβίωση. 2. Ο εκπαιδευτικός σκοπός του μαθήματος των Θρησκευτικών συνδέεται με τον ευρύτερο σκοπό της Εκπαίδευσης για τη δημιουργία ολοκληρωμένων πολιτών μέσα από την ανάπτυξη αναγκαίων γνώσεων, στάσεων και δεξιοτήτων, που καλύπτουν ολόκληρο το φάσμα της μάθησης. Το μάθημα σέβεται τη θρησκευτική ελευθερία και την πολιτισμική ταυτότητα των μαθητών, καθώς επίσης κάθε ετερότητα. Δίνει στους μαθητές τη δυνατότητα να κατανοήσουν τη δική τους θρησκευτική ταυτότητα και των άλλων προσφέροντας μαθησιακές ευκαιρίες για προσωπική ανάπτυξη και καλλιέργεια της θρησκευτικής συνείδησής τους. Ταυτόχρονα, με έγκυρο και υπεύθυνο τρόπο τους προετοιμάζει να ζήσουν δημιουργικά στον σύγχρονο κόσμο, ο οποίος χαρακτηρίζεται από πολυπλοκότητα, αντινομίες και προκλήσεις. 3. Το ειδικό μορφωτικό ενδιαφέρον του μαθήματος των Θρησκευτικών έχει αφετηρία την επικρατούσα τοπική θρησκευτική παράδοση, δηλαδή την Ορθόδοξη πίστη και παράδοση, με τις ποικίλες πολιτιστικές και κοινωνικές εκφάνσεις της, επεκτείνεται στη διερεύνηση του φαινομένου της θρησκευτικότητας και περιλαμβάνει σε θεμιτό βαθμό τη μελέτη των κύριων θρησκευτικών παραδόσεων της Ευρώπης και του σύγχρονου κόσμου με βάση τις μαθησιακές προσδοκίες και ανάγκες των προεφήβων και εφήβων μαθητών. Η προσέγγιση αυτή είναι συμβατή με το ισχύον νομικό καθεστώς, καθώς επίσης με το ευρωπαϊκό κεκτημένο και την κουλτούρα της διαπολιτισμικότητας και τεκμηριώνεται από τα πορίσματα της σύγχρονης θρησκειοπαιδαγωγικής επιστήμης. Η εφαρμογή μιας θρησκειολογικής εκπαίδευσης, άποψη η οποία υποστηρίζεται συνήθως από μη θεολόγους, θα περιορίσει το σύνολο του μαθήματος των Θρησκευτικών σε ένα μόνο τομέα της θεολογικής επιστήμης, δεν εξυπηρετεί τις μορφωτικές ανάγκες των μαθητών και δεν έχει παιδαγωγικό έρεισμα. 4. Το μάθημα των Θρησκευτικών, όπως και τα άλλα μαθήματα, αξιοποιεί σύγχρονες θεωρίες μάθησης και διδακτικής, σύμφωνα με τις αρχές της παιδαγωγικής επιστήμης. Η διδακτική μεθοδολογία, οι στρατηγικές μάθησης, οι τεχνικές διδασκαλίας και τα διδακτικά μέσα που χρησιμοποιεί έχουν παιδαγωγικό περιεχόμενο και μορφωτική αποστολή, η οποία διαφέρει από εκείνη της εκκλησιαστικής κατήχησης, η οποία αρμόζει να γίνεται σε άλλο χώρο, για άλλους σκοπούς και με άλλα μέσα. Αυτή η παιδαγωγική προσέγγιση είναι συνεπής και με τη θεολογική διδασκαλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας ως προς τον σκοπό και το περιεχόμενο της

κατήχησης. Αυτή τη θέση εκφράζουν τόσο τα τρέχοντα αναλυτικά προγράμματα όσο και τα νέα Προγράμματα Σπουδών. Τα τελευταία θεωρούμε ότι προάγουν με επιτυχία τη διερευνητική, βιωματική και συνεργατική μάθηση και οδηγούν στην ανάπτυξη κριτικής σκέψης, που ως παιδαγωγική τάση είναι κοινός τόπος στα σύγχρονα εκπαιδευτικά δρώμενα. 5. Τα Προγράμματα Σπουδών δεν μπορεί να είναι στατικά. Καθώς εξελίσσονται οι κοινωνικές συνθήκες, οι μορφωτικές ανάγκες και τα επιστημονικά δεδομένα, θεωρούμε επιβεβλημένο να αναμορφώνονται. Κατά την ανάπτυξη νέων προγραμμάτων ή την παραγωγή νέων διδακτικών μέσων πρέπει να αξιοποιούνται θετικές εμπειρίες και καλές πρακτικές από το παρελθόν και ταυτόχρονα να προωθούνται καινοτόμες ιδέες και προτάσεις από τους ειδικούς με στόχο τη δημιουργική ανανέωση της διδακτικής διεργασίας. Στο πλαίσιο αυτό θεωρούμε θετικό γεγονός την εκπόνηση των νέων Προγραμμάτων Σπουδών στα Θρησκευτικά, καθώς και την πιλοτική εφαρμογή τους στο Δημοτικό και το Γυμνάσιο. Η συγκροτημένη δόμησή τους, οι αναλυτικές αναφορές στην ιστορία και την παιδαγωγική θεμελίωση του μαθήματος, η διεξοδική ανάλυση των διδακτικών θεμάτων, η οργάνωσή τους σε μια ενιαία πορεία από το Δημοτικό μέχρι το Λύκειο, η εισαγωγή καινοτόμων διδακτικών και μαθησιακών προσεγγίσεων, η παρουσίαση πλήθους διδακτικών τεχνικών στην κατεύθυνση της διερευνητικής και βιωματικής μάθησης, καθώς και η ταυτόχρονη παραγωγή Οδηγών του Εκπαιδευτικού με την παράθεση πλήθους δειγματικών σχεδίων-σεναρίων διδασκαλίας και τη μεθοδική καθοδήγηση του εκπαιδευτικού για την αξιοποίησή τους είναι στοιχεία, που αποτιμώνται θετικά. Τα στοιχεία αυτά απουσίαζαν ή ήταν ελλιπή στα μέχρι σήμερα υφιστάμενα αναλυτικά προγράμματα. Τα νέα Προγράμματα Σπουδών δεν είναι απλά διδακτικά εγχειρίδια. Η αξιολογική εκτίμησή τους, που δεν είναι εύκολη υπόθεση, πρέπει να γίνεται με επιστημονικούς όρους και κυρίως ύστερα από την εφαρμογή τους στη σχολική τάξη. Η αποτίμηση της πιλοτικής εφαρμογής τους στην υποχρεωτική Εκπαίδευση - Δημοτικό και Γυμνάσιο - είναι θετική και γι αυτό θεωρούμε, ότι η καθολική εφαρμογή τους μπορεί να συντελέσει στην ανανέωση της θρησκευτικής εκπαίδευσης και την προαγωγή της σύγχρονης μαρτυρίας της, καθώς επίσης στην προάσπιση του μαθήματος των Θρησκευτικών στο δημόσιο σχολείο. Για να είναι αποδοτική η εφαρμογή τους, θεωρούμε ότι είναι επιβεβλημένη η παραγωγή κατάλληλου διδακτικού υλικού για τους μαθητές, (εγχειριδίων κλπ.), όπως ακριβώς και για τα άλλα μαθήματα, καθώς επίσης η συνεχής και συστηματική επιμόρφωση και υποστήριξη των εκπαιδευτικών». Ακολούθως η επιτροπή είχε την ευκαιρία να υποδεχθεί και να συζητήσει με τους εμπειρογνώμονες του ΠΣ Δημοτικού και Γυμνασίου, καθώς και με τους εμπειρογνώμονες και αξιολογητές του ΠΣ Λυκείου. Οι εμπειρογνώμονες αναφέρθηκαν στην εργώδη προσπάθεια δημιουργίας των νέων ΠΣ στα Θρησκευτικά κατά τα προηγούμενα έτη και στον κριτικό διάλογο που προκλήθηκε. Ακολούθως, εξέφρασαν και αυτοί ως προϋπόθεση εφαρμογής των νέων ΠΣ την ανάγκη σοβαρής και ουσιαστικής επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών, καταθέτοντας συγκεκριμένες προτάσεις για το περιεχόμενο και τα στάδια αυτής της επιμόρφωσης. Προκειμένου τα νέα ΠΣ να μπορέσουν επί τέλους να εισαχθούν και να λειτουργήσουν αποτελεσματικά στην εκπαιδευτική διαδικασία, οι εμπειρογνώμονες τόνισαν ότι χρειάζεται η διαρκής βελτίωση και αναθεώρησή τους, κάτι που συνδέεται με

τον ανοικτό και ευέλικτο χαρακτήρα τους. Ενόψει μάλιστα της εφαρμογής τους με τη νέα σχολική χρονιά, οι εμπειρογνώμονες δήλωσαν την ετοιμότητα και διαθεσιμότητά τους για την περαιτέρω αναθεώρηση, επικαιροποίηση και βελτίωση των ΠΣ. Τέλος, κατέθεσαν συγκεκριμένες προτάσεις και τη διαθεσιμότητά τους να εργαστούν για την παραγωγή κατάλληλου διδακτικού υλικού τόσο για τους εκπαιδευτικούς όσο και για τους μαθητές, το οποίο χρειάζεται να υποστηρίζει την εφαρμογή των νέων ΠΣ, μέχρι τη δημιουργία νέων και συμβατών διδακτικών βιβλίων και υλικών.

Β. ΠΟΡΙΣΜΑ Η μορφωτική συμβολή του μαθήματος των Θρησκευτικών (ΜτΘ) στο δημόσιο σχολείο είναι πολύ σημαντική παράμετρος τόσο για την ολόπλευρη ανάπτυξη του σύγχρονου μαθητή όσο και για σημαντικές πτυχές της ελληνικής κοινωνίας. Τα ζητήματα που πραγματεύεται ως γνωστικό αντικείμενο το ΜτΘ δεν αφορούν απλώς ένα μάθημα ή μια ομάδα εκπαιδευτικών, αλλά αφορούν κρίσιμες διαστάσεις της μόρφωσης δημοκρατικών πολιτών. Ιδιαίτερα σήμερα, στη δύσκολη περίοδο της ποικιλώνυμης κρίσης, την οποία βιώνουμε ως κράτος και ως κοινωνικό σώμα, αλλά και των εξελίξεων στην ευρύτερη περιοχή μας, καθώς και της πρωτόγνωρης προσφυγικής κρίσης. Το 2010 ξεκίνησε από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων μια προσπάθεια για την εκπόνηση νέου Προγράμματος Σπουδών (ΠΣ) σε όλα τα μαθήματα του Δημοτικού και του Γυμνασίου. Η πορεία αυτή ολοκληρώθηκε τον Ιανουάριο του 2015 με την εκπόνηση των νέων ΠΣ στα αντικείμενα του Λυκείου. Στο έργο εντάσσεται η παραγωγή νέων ΠΣ, καθώς επίσης αντίστοιχων Οδηγών για τον Εκπαιδευτικό, σε κάθε μαθησιακό αντικείμενο. Βασικό χαρακτηριστικό αυτής της παρέμβασης υπήρξε ο παιδαγωγικός προσανατολισμός όλων των μαθημάτων στην κατεύθυνση της διερευνητικής, βιωματικής και συνεργατικής μάθησης. Εστιάζοντας στις σύγχρονες εκπαιδευτικές και διδακτικές προσεγγίσεις και, κυρίως, στην ενεργό συμμετοχή των μαθητών, τα νέα ΠΣ αποσκοπούν στην καλλιέργεια ελκυστικού μαθησιακού περιβάλλοντος για όλους τους μαθητές σε κλίμα επικοινωνίας, αποδοχής και αλληλεπίδρασης. Επίσης αποσκοπούν στην ανάπτυξη κοινοτήτων μάθησης, στο πλαίσιο των οποίων αξιοποιείται η προηγούμενη εμπειρία των μαθητών, ενθαρρύνεται η πρωτοβουλία και η λήψη αποφάσεων και προσφέρονται πλούσιες εκπαιδευτικές εμπειρίες που σχετίζονται άμεσα με τη ζωή. Τα νέα προγράμματα διαφοροποιούνται κατά πολύ από τα προηγούμενα, τόσο ως προς τη φιλοσοφία τους όσο και ως προς την οργάνωσή τους. Με βάση τα νέα ΠΣ ο εκπαιδευτικός δεν ακολουθεί ένα και μοναδικό βιβλίο, αλλά κινείται σε ένα πλαίσιο με ξεκάθαρους σκοπούς και, κυρίως, με πολλές δυνατότητες διδασκαλίας. Το ΠΣ καταγράφει τα βασικά θέματα, τους προσδοκώμενους σκοπούς και στόχους, τις ποικίλες προτεινόμενες δραστηριότητες (που υπηρετούνται με ποικιλία τεχνικών και στρατηγικών μάθησης), καθώς και τα διδακτικά εργαλεία και υλικά. Τα νέα αυτά ΠΣ δεν αποτελούν καταλόγους διδακτικών ενοτήτων ή λίστες περιεχομένων της διδακτέας ύλης. Είναι ένα πλήρες, μεθοδικό πλαίσιο εκπαιδευτικών αρχών, προσανατολισμών και διδακτικών προτάσεων που αποβλέπει στην υποστήριξη των επιλογών του εκπαιδευτικού προκειμένου να σχεδιάσει και να υλοποιήσει τη διδασκαλία του. Αυτή άλλωστε είναι και η θεμελιώδης διαφορά ως προς τα λεγόμενα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών του παρελθόντος. Ως προς τα περιεχόμενα του ΜτΘ, είναι φυσικό σε μια προσπάθεια ανανέωσής του να γίνεται αναθεώρηση και αναπροσαρμογή της μέχρι τώρα «διδακτέας ύλης» του μαθήματος, να προτείνονται νέες θεματικές ενότητες για κάθε τάξη με βάση τις

σύγχρονες εκπαιδευτικές και επιστημονικές ως προς το γνωστικό αντικείμενο αρχές, οι οποίες αναλύονται στα εισαγωγικά κείμενα των νέων ΠΣ, καθώς και στους Οδηγούς για τον Εκπαιδευτικό. Τα νέα ΠΣ στα Θρησκευτικά εστιάζουν κυρίως στη διαδικασία της διδασκαλίας και της μάθησης μέσα σε ένα πλαίσιο συμμετοχικών διεργασιών, ομαδοσυνεργατικών δραστηριοτήτων και διαλογικών προσεγγίσεων των θεμάτων. Το ΠΣ των Θρησκευτικών στην υποχρεωτική εκπαίδευση έχει χαρακτηριστικά ενός ΠΣ διαδικασίας, το οποίο είναι αρκετά ανοικτό και ευέλικτο. Το ΠΣ του Λυκείου αποτελεί οργανική συνέχεια του αντίστοιχου της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, είναι εννοιοκεντρικό, λόγω της ιδιαιτερότητας αυτής της βαθμίδας και βασίζεται στη διερευνητική και βιωματική μέθοδο προσέγγισης της μάθησης. Και στα δύο ΠΣ το ΜτΘ καλείται να υπερβεί την αντίληψη της «παράδοσης-μεταφοράς» έτοιμης γνώσης, όπως υλοποιείται στην παραδοσιακή διδασκαλία, και να υπηρετήσει μία άλλη διάσταση και λειτουργία του σχολείου, όπου ο μαθητής συμμετέχει ενεργά σε όλη την πορεία προς τη μάθηση. Ως εκ τούτου, η διδακτική-μαθησιακή διεργασία προτείνεται ως μία ανοικτή και ευέλικτη διαδικασία που βασίζεται σε πολυεδρικούς και συμμετοχικούς σχεδιασμούς. Αυτό σημαίνει ότι οι μαθησιακές και διδακτικές επιλογές δεν είναι αυστηρά προσδιορισμένες αλλά μπορεί να διαμορφώνονται από τον κάθε εκπαιδευτικό και να προσαρμόζονται ανάλογα με τις ιδιαίτερες συνθήκες της κάθε τάξης. Προς την κατεύθυνση αυτή ασφαλώς μπορεί να αξιοποιούνται ως υλικά μαθήματος πολλά στοιχεία από τα ήδη υπάρχοντα διδακτικά βιβλία. Ταυτοχρόνως, τα νέα ΠΣ επιχειρούν ανοίγματα διεπιστημονικά και «διαθεματικά», εκλαμβάνοντας τη γνώση και τη μαθησιακή πορεία ως δυναμική διαδικασία εμπλουτισμού, εξέλιξης, συνέχειας και αλλαγής. Ο εκπαιδευτικός είναι ο πρωταγωνιστής του ΠΣ, καθώς διερευνά, σχεδιάζει, συνεργάζεται, επιλέγει κατάλληλες στρατηγικές μάθησης και αξιολόγησης των μαθητών του και, τέλος, αξιολογεί τη δράση του για να βελτιώνει τη διδασκαλία του. Όλες αυτές οι επιλογές των νέων ΠΣ μπορεί να θεωρηθούν θεραπεία των γενικότερων παθογενειών της εκπαίδευσης (δασκαλοκεντρισμός, μονότροπη διδακτική ρουτίνα, εξετασιοκεντρικότητα, ένα και μόνο βιβλίο ως πηγή γνώσης, απόσταση της γνώσης από τη ζωή, ανισότητα και αποκλεισμός, συγκεντρωτισμός, διαποτισμός κ.ά.). Ως προς το ΜτΘ, τα νέα ΠΣ αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά τα ζητήματα αυτά, κομίζοντας μια ολοκληρωμένη καινοτόμα πρόταση, η οποία παρέχει το παιδαγωγικό πλαίσιο, την επιστημονική τεκμηρίωση και κυρίως τα διδακτικά εργαλεία για την επίτευξη της προσδοκώμενης μάθησης, ενώ ταυτοχρόνως εξασφαλίζει τις προϋποθέσεις του θρησκευτικού εγγραμματισμού των μαθητών. *** Οι βασικές επικρίσεις κατά των νέων ΠΣ εντοπίζονται κυρίως στη συμπερίληψη στοιχείων και αναφορών σε θρησκείες εκτός της Ορθόδοξης Χριστιανικής. Η επιτροπή αφού εξέτασε με προσοχή τις αιτιάσεις από διάφορες πλευρές, διαπίστωσε ότι ορισμένοι εκ των επικριτών είτε απομόνωσαν επιμέρους αναφορές είτε συνέλεξαν όλα τα ως άνω στοιχεία του νέου ΠΣ για το Δημοτικό και το Γυμνάσιο και τα ενοποίησαν

σκόπιμα για να φανεί ότι το νέο ΠΣ παρουσιάζει έλλειμμα Ορθόδοξου Χριστιανικού περιεχομένου. Σε άλλες περιπτώσεις, επικαλέστηκαν τη δήθεν παράλληλη και ισότιμη διδασκαλία των θρησκευτικών διδασκαλιών, με κίνδυνο να προκληθεί «σύγχυση» στους μαθητές, ή ακόμη και την κατά την άποψή τους «σκόπιμη» ανάμιξη θρησκευτικών θεμάτων με στόχο τον «πανθρησκειακό συγκρητισμό». Ανεξάρτητα από τα κίνητρα αυτών των επικριτικών προσεγγίσεων και από το ότι αυτές οι θέσεις είναι καταφανώς ανυπόστατες, οι επιτροπές εμπειρογνωμόνων έχουν υποβάλει και έχουν θέσει υπόψη της επιτροπής εκτενέστατα και αναλυτικά τεκμηριωμένα κείμενα, δια των οποίων ανασκευάζονται αυτές οι επικρίσεις, αποδελτιώνεται το πλήθος των βιβλικών, πατερικών, λειτουργικών και ιστορικών θεμάτων από την Ορθόδοξη παράδοση, προσδιορίζεται με ακρίβεια το εύρος των αναφορών σε θρησκείες εκτός της Ορθόδοξης Χριστιανικής και το επίπεδο της θρησκειολογικής μάθησης κατά βαθμίδα εκπαίδευσης και ανάλογα με την ηλικία των μαθητών. Συνεπώς, στο νέο ΠΣ οι θρησκευτικές παραδόσεις δεν συγχέονται, καθώς οι όποιες θρησκειολογικές αναφορές γίνονται με σαφέστατα διακριτό τρόπο. Η κατηγορία ότι στα νέα Προγράμματα παραγνωρίζεται ή παραγκωνίζεται η Ορθόδοξη πίστη αποδεικνύεται παντελώς ανυπόστατη. Καταρχάς, σε όλες τις τάξεις είναι κυρίαρχη η παρουσία της Ορθοδοξίας σε όλες τις διαστάσεις και εκφράσεις της (πίστη-θεολογία-λατρεία-ζωή-τέχνη). Ωστόσο, το Πρόγραμμα Δημοτικού και Γυμνασίου δεν μπορούσε να μη λάβει σοβαρά υπόψη του ότι στον σύγχρονο κόσμο οι μαθητές ακόμη και των τάξεων του Δημοτικού έχουν πολλές ευκαιρίες να πληροφορηθούν, συχνά με επισφαλή τρόπο από διάφορες πηγές (τηλεόραση-βιντεοπαιχνίδιακινηματογράφο-διαδίκτυο), δεδομένα που αφορούν στην πίστη και στη λατρεία άλλων θρησκειών. Επιπλέον, το ΜτΘ οφείλει στο πλαίσιο λειτουργίας του να διαχειρίζεται τη γνωριμία με τις θρησκείες και να εγκαινιάζει ή να ενθαρρύνει έναν ουσιαστικό διάλογο με τη θρησκευτική ετερότητα και μία κριτική προσέγγιση του θρησκευτικού φαινομένου εν γένει. Επομένως ο ισχυρισμός περί εισαγωγής «μιας πανθρησκείας» με το νέο Πρόγραμμα στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου είναι ανυπόστατος, καθώς η οργάνωση της ύλης σχετικά με την Ορθόδοξη διδασκαλία, με τις άλλες χριστιανικές ομολογίες και με τις λοιπές μεγάλες θρησκείες γίνεται με τρόπο που δεν επιτρέπει καμία σύγχυση. Άλλωστε, τόσο μέσα στο Πρόγραμμα όσο και στην εκτενή εισαγωγή αιτιολογούνται με επάρκεια οι συγκεκριμένες θεματικές επιλογές, οι οποίες πάντως κινούνται εντός του πλαισίου του ισχύοντος νόμου (Ν.1566) και αποδεικνύονται συγκρίσιμες με τα διαλαμβανόμενα στο Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών (ΔΕΠΠΣ) και στα συνακόλουθα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών (ΑΠΣ) του 2003, καθώς από το 2006 με την εισαγωγή για διδακτική χρήση των σημερινών βιβλίων του μαθήματος των Θρησκευτικών, ήδη από τις τάξεις του Δημοτικού, οι μαθητές διδάσκονται στοιχεία άλλων θρησκειών. Το ΠΣ Δημοτικού και Γυμνασίου, εφαρμόστηκε πιλοτικά για τρία περίπου έτη (2011-2014) και, παρά την έλλειψη ουσιαστικής επιμόρφωσης αλλά και τεχνικής υποστήριξης, τόσο τα παιδαγωγικά-μαθησιακά αποτελέσματα όσο και οι στάσεις των

ίδιων των εκπαιδευτικών υπήρξαν θετικά. Αυτό μαρτυρείται από τις εκθέσεις των επιμορφωτών, αλλά και από την έκθεση και στατιστική ανάλυση του εξωτερικού αξιολογητή κ. Γ. Σιδερίδη, καθ. στο πανεπιστήμιο Κρήτης. Το πρόγραμμα αυτό, ύστερα από την πιλοτική του εφαρμογή, αναθεωρήθηκε το 2014, λαμβάνοντας υπόψη και τον δημόσιο διάλογο και τη δημόσια κριτική, ενσωματώνοντας τις αναγκαίες βελτιώσεις και τροποποιήσεις, όπου αυτό κρίθηκε απαραίτητο. Τόσο το ΠΣ Δημοτικού και Γυμνασίου όσο και το πλέον πρόσφατο του Λυκείου έγιναν πλήρως αποδεκτά από τη συντριπτική πλειοψηφία των Θεολόγων Σχολικών Συμβούλων με δημόσια παρέμβασή τους (14 σύμβουλοι επί συνόλου 17, Νοέμβριος 2015), ενώ και το Τμήμα Θεολογίας του ΑΠΘ (Ιανουάριος 2016) σε ειδικό κείμενο-γνωμάτευση της γενικής συνέλευσής του εκφράστηκε θετικά. Παρομοίως, δημοσίευσαν θετικές κρίσεις επί της αρχής ο Πανελλήνιος Θεολογικός Σύνδεσμος «Καιρός» και ο Παγκρήτιος Σύνδεσμος Θεολόγων, επισημαίνοντας τα θετικά στοιχεία του ΠΣ και προτείνοντας ορισμένα μέτρα για την αποτελεσματικότερη εφαρμογή του. Τα νέα ΠΣ του ΜτΘ κινούνται πλέον σε μια ανοικτή, πλουραλιστική και διαλογική/διαθεματική κατεύθυνση. Όλοι οι μαθητές καλούνται να συμμετάσχουν στο μάθημα των Θρησκευτικών, ανεξάρτητα από την ένταξή τους ή όχι σε κάποια ιδιαίτερη θρησκευτική παράδοση. Όλοι οι μαθητές θα μάθουν για τη θρησκευτική παράδοση της πατρίδας μας και θα συζητήσουν για τις άλλες ευρωπαϊκές παραδόσεις του Χριστιανισμού και για ορισμένα άλλα σημαντικά θρησκεύματα του κόσμου. Το άνοιγμα αυτό του δημόσιου σχολείου στη θρησκευτική ετερότητα δεν γίνεται απλώς επειδή υπάρχουν ετερόθρησκοι στην Ελλάδα, αλλά κυρίως γιατί χρειάζεται να ανοίξει ο ορίζοντας της θρησκευτικής εκπαίδευσης προς όφελος όλων των μαθητών και εν τέλει προς όφελος του κοινωνικού σώματος. *** Με βάση τα ανωτέρω και λαμβάνοντας υπόψη καταρχάς τα συμπεράσματα από τις διαβουλεύσεις της επιτροπής, την πιλοτική εφαρμογή του νέου ΠΣ στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου και τις διάφορες επιμορφωτικές δράσεις που διοργανώθηκαν από διάφορους φορείς, καθώς και τον δημόσιο διάλογο για το ΜτΘ, προτείνουμε την εισαγωγή και γενίκευση της εφαρμογής των νέων ΠΣ στα Θρησκευτικά Δημοτικού- Γυμνασίου και Λυκείου από το σχολικό έτος 2016-2017 υπό τις εξής προϋποθέσεις: 1. Τη συνέχιση των εργασιών αναθεώρησης των νέων ΠΣ στα Θρησκευτικά Δημοτικού- Γυμνασίου και Λυκείου, όπως προβλέπεται από το πρόγραμμα εκπόνησής τους και την ένταξη σε αυτά βελτιώσεων, τις οποίες έχουν προτείνει οι επιτροπές εμπειρογνωμόνων, καθώς και στοιχείων που ενισχύουν τη δυνατότητα των μαθητών του σημερινού σχολείου να αντιληφθούν σε βάθος τα θρησκευτικά ζητήματα που τίθενται διεθνώς και καλλιεργούν στάσεις αμοιβαίας αναγνώρισης και κατανόησης, καθώς και δημοκρατικής συνεργασίας. 2. Η γενική εφαρμογή των νέων ΠΣ απαιτεί απαραίτητα την ανάληψη εκτεταμένης και άρτια οργανωμένης επιμορφωτικής δράσης για τους εκπαιδευτικούς της