Διαβάστε σ αυτό το τεύχος

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΟΡΟΥ ΚΑΙ ΛΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Αριθμός Τεύχους 24 - ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2008 - Τιμή Τεύχους 4 c Έδρα: Ελ. Βενιζέλου 134, 17676 Καλλιθέα - Τηλ.: 210 9219495 - Fax: 210 9586403 ΚΩΔ.: 6725 Αφιέρωμα στον δρα Κώστα Γ. Σαχινίδη Διαβάστε σ αυτό το τεύχος Λαϊκές αντιλήψεις για την αλλαγή και αφαίρεση ρούχων με υγειονομικές σκοπιμότητες Ο εμπρησμός της Σμύρνης υπό των Τούρκων την 31η Αυγούστου 1922 Από το κομπολόι στο Εύχανδρον Αναστάσιος Πολυζωίδης ο Λόγιος, ο Πολιτικός, ο αδέκαστος Δικαστής στη δίκη του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη Η Ελληνική Λαϊκή Τέχνη στο Φεστιβάλ ΒΑΛΤΙΚΑ 2008 της Λιθουανίας από το Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π. ΑΡΑΔΟΣΙΒΙΑ 2008 14o ΔΙΕΘΝΕΣ ΜΟΥΣΙΚΟ-ΧΟΡΕΥΤΙΚΟ ΠΑΝΗΓΥΡΙ και άλλα ενδιαφέροντα θέματα α

2 XΟΡΟΣΤΑΣΙ Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2008 Προλογικό Σημείωμα Είναι γεγονός ότι, στην εποχή μας οι αντιστάσεις προς τη διολίσθηση και κατάπτωση των κοινωνικών και ηθικών αξιών έχουν εξασθενίσει σε ανησυχητικό βαθμό για διαφόρους κοινωνικούς, οικονομικούς, πολιτικούς και άλλους λόγους. Σε αυτή τη σύγχρονη λαίλαπα, τόσο το Χοροστάσι, όσο και οι συνεργάτες του, προσπάθησαν να προβάλουν τις διάφορες παραδοσιακές και σύγχρονες αξίες, ώστε να συμβάλουν, έστω και ελάχιστα, στην ανατροπή της φθίνουσας πορείας τους. Με αυτήν την κύρια κατεύθυνση, κατόρθωσαν να συνεχισθεί απρόσκοπτα η έκδοση του περιοδικού επί έξι συνεχή χρόνια, και να κυκλοφορηθούν συνολικά 24 τεύχη. Παρά την οικονομική δυσπραγία, με τις ελάχιστες, αλλά, τόσο πολύτιμες, συνδρομές και την ενίσχυση που εκταμιεύθηκε από το πενιχρό ταμείο του Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π., έγινε δυνατό να διατηρηθεί ο επιστημονικός και ενημερωτικός του χαρακτήρας, χωρίς διαφημίσεις ή οποιεσδήποτε άλλες τυχόν εκδοτικές υποχωρήσεις, ως προς το περιεχόμενό του και την πολιτιστική του πολιτική. Όμως, τα οικονομικά αποθέματα, χρόνο με τον χρόνο, μειώθηκαν σημαντικά και δεν επαρκούν πλέον, παρά τις ελάχιστες και-πράγματι-απρόσμενες χορηγίες, που έλαβε ο Σύλλογος προς χάριν ορισμένων ανυστερόβουλων φίλων του Πολιτισμού. Για τον λόγο αυτό, και επειδή ο κίνδυνος της διακοπής της έκδοσης του περιοδικού είναι υπαρκτός από στιγμή σε στιγμή, κρίθηκε σκόπιμο να παρουσιασθεί, στα δύο επόμενα τεύχη, το έργο και των υπολοίπων βασικών συνεργατών και συντελεστών της έκδοσης, οι οποίοι, όπως και οι προηγούμενοι που έχουν παρουσιασθεί εδώ, εργάσθηκαν, ανιδιοτελώς, με πρώτο τον πρόεδρο του Κέντρου Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού Δρα Κώστα Γ. Σαχινίδη, ο οποίος είναι και ο Διευθυντής Έκδοσης. Το Χοροστάσι Π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν α -Προλογικό Σημείωμα... σελ. 2 - Ο Κώστας Γ. Σαχινίδης και ο Ελληνικός Λαϊκός Πολιτισμός, του Μηνά Αλ. Αλεξιάδη... σελ. 3 - Κώστας Γ. Σαχινίδης: συμβολή στην ανάπτυξη μιας πολιτισμικής δυναμικής στην Ελλάδα, του Βασίλη Φίλια... σελ. 6 - Η αγάπη του λαϊκού πολιτισμού ως αίρεσις βίου, του Μιχαήλ Γ. Μερακλή... σελ. 7 - Κώστας Γ. Σαχινίδη - Προσπάθεια σκιαγράφισης πορτρέτου μιας πολυσύνθετης μορφής, του Γιάννη Μότσιου... σελ. 8 - Βιωματική και ερμηνευτική προσέγγιση της μουσικοχορευτικής παράδοσης του Μεσολογγίου και του Αιτωλικού από τον Κώστα Γ. Σαχινίδη, του Μανόλη Γ. Βαρβούνη... σελ.10 -Ζητήματα της διαχρονικής πορείας του ελληνικού πολιτισμού. Ορισμένες από τις βιβλιο-κριτικές για τη διατριβή του Κώστα Γ. Σαχινίδη... σελ. 12 - Πολύπλευρη η πολιτιστική δραστηριότητα του Κώστα Γ. Σαχινίδη, του Γεωργίου Αικατερινίδη... σελ. 13 -Η προσφορά του Καλλιτέχνη, Δασκάλου και Δημιουργού Κώστα Γ. Σαχινίδη του Κώστα Κινή... σελ. 14 -Κώστας Γ. Σαχινίδης: εργάτης του Πολιτισμού και της Παράδοσης, του Απόστολου Βάλλα... σελ. 16 -Λαϊκές αντιλήψεις για την αλλαγή και αφαίρεση ρούχων με υγειονομικές σκοπιμότητες, του Γεράσιμου Ρηγάτου... σελ. 18 - Από το κομπολόϊ στο ευχανδρον, του Τάσου Θωμαϊδη... σελ.20 - Ο εμπρησμός της Σμύρνης υπό των Τούρκων την 31η Αυγούστου 1922, του κ. Κων/τίνου Β. Χιώλου... σελ. 24 -Η Ελληνική Λαϊκή Τέχνη στο Φεστιβάλ ΒΑΛΤΙΚΑ 2008 της Λιθουανίας από το Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π.... σελ. 26 - Αναστάσιος Πολυζωίδης ο Λόγιος, ο Πολιτικός, ο αδέκαστος Δικαστής στη δίκη του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη, του κ. Κων/τίνου Β. Χιώλου... σελ. 29 - ΑΡΑΔΟΣΙΒΙΑ 2008 14o Διεθνές Μουσικό-Χορευτικό Πανηγύρι... σελ. 30 Χοροστάσι Ιδιοκτησία: Κέντρο Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού Εκδότης-Διευθυντής: Δρ Κων/νος Σαχινίδης, Πρόεδρος του Δ.Σ. Έδρα: Ελ. Βενιζέλου 134 17676 Καλλιθέα Τηλ.: 210 9219495 Fax: 210 9586403 e-mail: ksachinides@yahoo.gr Επιστημονικοί Σύμβουλοι: Καθ. Βασίλης Φίλιας Καθ. Μιχαήλ Μερακλής Καθ. Γιάννης Μότσιος Δρ Γεώργιος Αικατερινίδης Καθ. Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης Αναπλ. καθ. Μανόλης Βαρβούνης Διεύθυνση Σύνταξης: Μαρία Άνθη Υπεύθυνοι Σύνταξης & Ύλης: Σοφία Καρακασίδου Χάρης Πανικίδης Άννα Κακοπέτρου Φιλολογική Επιμέλεια: Αντώνης Καζαντζόγλου Επεξεργασία φωτογραφιών: Studio Στάθη Σαχινίδη Μιχάλης Δημαράκης Γραμματεία - Συνδρομές Χριστίνα Κεκάκη Τηλ.: 2109566132 Εκτύπωση: Γραφικές Τέχνες Ι. Γκαντήραγας & ΣΙΑ ΟΕ Γερανίου 7, Αθήνα Τηλ.: 210 5244309 Ετήσιες Συνδρομές: Εσωτερικού: Φυσικά Πρόσωπα: 20 Δημόσιοι Οργανισμοί: 25 Εξωτερικού: 25 ISSN 491-6712 Επιτρέπεται η ελεύθερη άντληση στοιχείων, αρκεί να αναφέρεται η πηγή και ο συγγραφέας. Οι συγγραφείς των άρθρων φέρουν την ευθύνη για τις απόψεις τους. Σημείωση της Σύνταξης: Οι πόροι του Κέντρου Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού προέρχονται ΜΟΝΟ από αυτοχρηματοδότηση, οικονομική ενίσχυση και συνδρομές των μελών και των φίλων του, καθώς και από λίγες ή μικρές κρατικές επιχορηγήσεις (κατά καιρούς).

Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2008 XΟΡΟΣΤΑΣΙ 3 Ο Κώστας Γ. Σαχινίδης και ο Ελληνικός Λαϊκός Πολιτισμός του Μηνά Αλ. Αλεξιάδη, καθηγητή Λαογραφίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ο Κώστας Γ. Σαχινίδης, πολιτικός επιστήμων και κοινωνιολόγος, είναι προπάντων γνωστός για την πολύχρονη προσφορά του στην έρευνα και διδασκαλία θεωρητικών και κινησιολογικών μαθημάτων παραδοσιακών χορών και, γενικότερα, στον Ελληνικό λαϊκό πολιτισμό. Εδίδαξε (και εξακολουθεί να διδάσκει) τον δημοτικό-λαϊκό χορό και στις τρεις βαθμίδες της Εκπαίδευσης, αλλά και σε επιμορφωτικά προγράμματα δημόσιων και ιδιωτικών πολιτιστικών φορέων. Στη διδασκαλία του δεν επιδιώκει να μεταδώσει στους μαθητές του απλώς χορευτικές γνώσεις, αλλά και να τους εμφυσήσει τη δυνατότητα να εκφράζονται μέσα από τον χορό. Για τον σκοπό αυτό συνοδεύει τα μαθήματά του με ιστορικά, λαογραφικά και κοινωνιολογικά, πλαισιωτικά δεδομένα. * * * Ο Κώστας Γ. Σαχινίδης γεννήθηκε στη Γαλανόβρυση Λάρισας τον Ιανουάριο του 1953, όπου παρακολούθησε τα εγκύκλια μαθήματα. Τα μαθήματα της Μέσης Εκπαίδευσης παρακολούθησε στο Γυμνάσιο Αρρένων Ελασσόνας (1965-1971) και κατόπιν σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στην Πάντειο Ανωτάτη Δορυφορική φωτογραφία της Γαλανόβρυσης Ελασσόνας, ιδιαίτερης πατρίδας του Κ. Γ. Σαχινίδη Σχολή Πολιτικών Επιστημών (1971-1976, μετέπειτα Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών). Την περίοδο 1976-1978 υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία και, από το 1983, μετά από πανελλήνιο διαγωνισμό, διορίσθηκε στον διοικητικό κλάδο της Ανωτάτης Βιομηχανικής Σχολής Πειραιώς, μετονομασμένης, αργότερα, σε Πανεπιστήμιο Πειραιώς, όπου υπηρετεί μέχρι σήμερα. Διετέλεσε, κατά περιόδους, Επιστημονικός Συνεργάτης του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας(1981-1983), Συντονιστής Προγραμμάτων Λαϊκής Επιμόρφωσης της Νομαρχίας Πειραιά (1995-1998) και Καθηγητής-Σύμβουλος του Ελληνικού Ανοιχτού Πανεπιστημίου (2007-2008). Το 1994 αναγορεύθηκε αριστούχος διδάκτωρ Κοινωνιολογίας, στο ομώνυμο Τμήμα του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Το θέμα της διατριβής του ήταν Κοινωνική λειτουργία του παραδοσιακού χορού στη σύγχρονη Ελληνική κοινωνία: Το παράδειγμα του Νομού Μαγνησίας. Τα κύρια ενδιαφέροντά του έστρεψε από νωρίς στην έρευνα, μελέτη και διδασκαλία των λαϊκών παραδοσιακών χορών, αφού άλλωστε από μικρός έζησε σε παραδοσιακό περιβάλλον, όπου η παράμετρος αυτή ήταν λειτουργικότατη ακόμα στην όλη κοινωνικήπολιτιστική συγκρότηση του χώρου. Συμμετέσχε στα χορευτικά συγκροτήματα του Θεάτρου Δόρας Στράτου (1974-1976 και 1979), του Ομίλου Εθνικών Χορών και Δημοτικών Τραγουδιών Παρθενών της Καίτης Καρεκλά- Φραγκιαδάκη (1981-1985) κ.α. Ως μέλος χορευτικών συγκροτημάτων έδωσε εκατοντάδες παραστάσεις στην Κ. Γ. Σαχινίδης Ελλάδα, με αποτέλεσμα να αποκτήσει πολλές εμπειρίες, που τον βοήθησαν πολύ στο διδακτικό, ερευνητικό και συγγραφικό του έργο. Η μακροχρόνια πολιτιστική και χορευτική δραστηριότητά του είναι γνωστή και εκτός Ελλάδας. Έδωσε πολλές παραστάσεις σε διάφορες χώρες (Η.Π.Α., Κίνα, Ιταλία, Σουηδία, Κούβα, πρώην Γιουγκοσλαβία, Βουλγαρία, Ουγγαρία, Λιθου-

4 XΟΡΟΣΤΑΣΙ Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2008 ανία κ.α.) και απέσπασε θετικές κριτικές. Υπήρξε ακόμα οργανωτής πολλών φεστιβαλικών εκδηλώσεων, που έγιναν σε μεγάλα θέατρα και στάδια της Αθήνας, του Πειραιά και της Θεσσαλονίκης. Σημειώνω επίσης το Διεθνές Μουσικοχορευτικό Πανηγύρι ΑΡΑΔΟΣΙΒΙΑ 1, το οποίο διευθύνει ο ίδιος και γίνεται κάθε χρόνο σε διάφορους δήμους της χώρας μας. Είναι επίσης ιδρυτής και εμψυχωτής του Κέντρου Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού Καλλιθέας (1990), ιδρυτής του Αγροτικού- Εθνογραφικού Μουσείου Αραδοσιβίων Ελασσόνας (1995) και εκδότης-διευθυντής του (τριμηνιαίου) περιοδικού Χοροστάσι (2002 κ.ε.), το οποίο, μέχρι σήμερα, αριθμεί 24 τεύχη. Στο περιοδικό αυτό, εκτός της άλλης πολιτιστικής ύλης, δημοσιεύονται άρθρα και μελετήματα γνωστών επιστημόνων και άλλων συγγραφέων, που αναφέρονται στον Ελληνικό λαϊκό πολιτισμό. Το Χοροστάσι αποτελεί βήμα προβληματισμού και ενημέρωσης σε ζητήματα Πολιτισμού και Παράδοσης, αλλά και μέσον προβολής σύγχρονων μορφών πολιτιστικής και κοινωνικής έκφρασης των δημιουργών τους. Ειδικότερα, μέσα από την ύλη του περιοδικού, αναπτύσσονται ποικίλα θεωρητικά ζητήματα επιστημονικού λόγου σε τομείς που καλύπτουν όψεις της μουσικοχορευτικής παράδοσης (π.χ. εικαστικά, θεατρικά και άλλα). * * * Ο Κώστας Γ. Σαχινίδης έχει παρουσιάσει, μέχρι σήμερα, και αξιόλογο συγγραφικό έργο. Συγκεκριμένα, συνέγραψε δύο βιβλία, επιμελήθηκε ένα συλλογικό τόμο και δημοσίευσε πολλά άρθρα και μελετήματα για θέματα λαϊκού χορού και πολιτισμού. Το πρώτο βιβλίο είναι η διδακτορική του διατριβή, η οποία, με επίκεντρο τους χορούς του Νομού Μαγνησίας, αποτελεί μιά κοινωνιολογική διερεύνηση της σχέσης των παραδοσιακών χορών με τη σύγχρονη Ελληνική κοινωνία 2. Στη διατριβή αξιοποιεί και τα πορίσματα της Ελληνικής Λαογραφίας. Το βιβλίο αυτό διαιρείται σε δύο μέρη. Περιλαμβάνει επίσης παράρτημα με στατιστικά, δημογραφικά κ.ά. δεδομένα. Το πρώτο μέρος αναφέρεται στους χορούς των περιοχών του Νομού Μαγνησίας και εξετάζει τους κοινωνικούς παράγοντες που συνετέλεσαν στην ανάπτυξη και διαμόρφωσή τους. Γίνεται ακόμα εκτενής αναφορά στα χορευτικά έθιμα της περιοχής και στην κοινωνική λειτουργικότητα των εθίμων αυτών στις σχετικές εκδηλώσεις (γάμοι, πανηγύρια κ.λπ.). Το δεύτερο μέρος πραγματεύεται διεξοδικά τη σχέση των παραδοσιακών χορών με τη σύγχρονη Ελληνική κοινωνία, σε αναφορά πάντοτε με τις αγροτικές περιοχές της Μαγνησίας. Το δεύτερο βιβλίο είναι δίγλωσσο (Ελληνικά- Αγγλικά) και εξετάζει τη μουσικο-χορευτική παράδοση του Μεσολογγίου και του Αιτωλικού 3. Εδώ, μεταξύ άλλων, αναλύονται οι χορευτικοί ρυθμοί και τα τραγούδια των δύο αυτών πόλεων, δίνονται σημαντικές ειδήσεις για τα κείμενα των τραγουδιών και γίνεται λόγος για τη γνωστή, από την υπάρχουσα βιβλιογραφία 4, λαϊκή πανήγυρη του Αγίου Συμεών στο Μεσολόγγι, που έχει και λαογραφική σημασία για τα εθιμικά δρώμενά της (αναπαράσταση της Εξόδου των Πολιορκημένων Μεσολογγιτών κ.λπ.) 5. Ακολουθούν βιβλιογραφία, περιεχόμενα των CD της έκδοσης, βιογραφικά στοιχεία των συντελεστών παραγωγής των συνοδευτικών CD και πληροφορίες για το Κέντρο Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού, το οποίο διευθύνει ο συγγραφέας. Το βιβλίο πλαισιώνεται με παλαιότερο και νεώτερο εικαστικό υλικό. Ο Σαχινίδης επιμελήθηκε και το συλλογικό έργο Παραδοσιακός χορός και λαϊκή δημιουργία 6, το οποίο περιλαμβάνει 10 σχετικά μελετήματα γνωστών ερευνητών. 7 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Πρόκειται για την παλαιότερη (κοινή) ονομασία των δύο γειτονικών χωριών Γαλανόβρυσης και Στεφανόβουνου Λάρισας. 2. Βλ. σχετικά Κωνσταντίνος Γ. Σ α χ ι ν ί δ η ς Κοινωνική λειτουργία του παραδοσιακού χορού στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία: Το παράδειγμα του Νομού Μαγνησίας, Αθήνα 1995. 3. Βλ. σχετικά Κώστας Γ. Σαχινίδης Μεσολόγγι-Αιτωλικό, Μουσική και χορευτική παράδοση και ιστορία / Mesologgi- Etoliko.A Live Music and Dance Tradition and History, Αθήνα 2002. 4. Βλ. ενδεικτικά Γεώργ. Ν. Α ι κ α τ ε ρ ι ν ί δ η ς, Η λαϊκή πανήγυρις του Αγίου Συμεώνος εις Μεσολόγγιον κατά την Πεντηκοστήν, Επετηρίς Κέντρου Ερεύνης Ελληνικής Λαογραφίας Ακαδημίας Αθηνών, 18-19 (1967), σ. 183-194. Βλ. επίσης Γ. Ν. Α ι κ α τ ε ρ ι ν ί δ η ς, Το πανηγύρι τ Αϊ-Συμιού στο Μεσολόγγι. Πρακτικά Α Συνεδρίου Λαογραφίας «Ο Λαϊκός Πολιτισμός στην Αιτωλοακαρνανία», 1991, σελ. 43-54. 5. Βλ. Κώστας Γ. Σ α χ ι ν ί δ η ς, Μεσολόγγι-Αιτωλικό, Μουσική και χορευτική παράδοση και ιστορία, ό.π., σ.47-49. 6. Βλ. σχετικά Κώστας Γ. Σ α χ ι ν ί δ η ς (επιμέλεια), Παραδοσιακός χορός και Λαϊκή Δημιουργία, Eκδόσεις Παπαζήση, Aθήνα 1999. 7. Δημοσιεύονται κείμενα των: Βασίλη Φίλια, Μιχάλη Μερακλή, Σταύρου Θεοφανίδη, Νεοκλή Σαρρή, Κώστα Σαχινίδη, Γεωργίου Αικατερινίδη, Μάγδας Ζωγράφου, Ηλία Δήμα, Βασιλικής Τυροβολά και Όλγας Τσακηρίδη-Θεοφανίδη.

Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2008 XΟΡΟΣΤΑΣΙ 5 Από το Κέντρο Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού εκδόθηκε επίσης ένα CD με 19 χορευτικά τραγούδια της Ηπείρου, το οποίο συνοδεύεται από σχετικό τεύχος 8, όπου δημοσιεύονται ενδιαφέροντα στοιχεία για το μουσικό υλικό. Η επιλογή, τα κείμενα και η επιμέλεια των τραγουδιών έγιναν από τον Κ. Γ. Σαχινίδη. Ο συγγραφέας εδημοσίευσε ακόμα πολλά άρθρα και μελετήματα για τον λαϊκό χορό και έλαβε μέρος, με ανακοινώσεις, σε συναφή Συνέδρια στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Από τα κείμενα αυτά δίνω εδώ ορισμένους μόνο τίτλους: α) Η λειτουργικότητα των παραδοσιακών λαϊκών χορών στη σύγχρονη Ελληνική κοινωνία 9, β) Κοινωνιολογική προσέγγιση της σύγχρονης λειτουργίας του παραδοσιακού χορού 10, γ) Παραδοσιακός χορός και Κοινωνιολογία: Προσδιορισμός του παραδοσιακού χορού ως κοινωνικό φαινόμενο 11, δ). Nεκρολατρικοί-Θρηνητικοί χοροί 12, ε) Νησιώτικοι χοροί και κοινωνικές επιδράσεις 13. Σ αυτό το τελευταίο γίνεται σύντομη διερεύνηση των κοινωνιολογικών στοιχείων που παρατηρούνται σε χορούς των νησιών, σε συνδυασμό με την κοινωνικοοικονομική ανάπτυξή τους, όπου επισημαίνονται η σύγχρονη εξελικτική πορεία των χορών και οι επιδράσεις, που δέχθηκαν από την τουριστική ανάπτυξη. * * * Γίνεται φανερό ότι ο Κώστας Γ. Σαχινίδης παρουσίασε, μέχρι σήμερα, ένα πολύπλευρο και σημαντικό έργο στον τομέα των δημοτικών-λαϊκών χορών. Ιδρυτής και δημιουργός του Κέντρου Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού και του Αγροτικού- Εθνογραφικού Μουσείου Αραδοσιβίων Ελασσόνας, ιδρυτής του αξιόλογου περιοδικού Χοροστάσι, ομιλητής σε Πανεπιστήμια, Συνέδρια, πολιτιστικές εκδηλώσεις, μέλος Διοικητικών Συμβουλίων Πολιτιστικών Οργανώσεων και Οργανωτικών Επιτροπών Συνεδρίων, πρωτοστάτης στην ίδρυση χορευτικών ομάδων, συγγραφέας επιστημονικών βιβλίων και μελετημάτων, συνέβαλε αποφασιστικά στην έρευνα του Ελληνι- Με την κομπανία του κλαρινοπαίχτη Πετρολούκα Χαλκιά. Εμφανίζονται ακόμη κού λαϊκού χορού ο Β. Κατράκος (λαούτο), ο Αχ. Χαλκιάς (βιολί) και ο Ν. Κοντός (ντέφι) και πολιτισμού. Στην ηλικία των 55 χρόνων του, με τις γνώσεις και εμπειρίες που αποκόμισε, έχει κερδίσει την αναγνώριση ανθρώπων, οι οποίοι είναι ειδικοί και αγαπούν ειλικρινά τον λαϊκό πολιτισμό. Ωστόσο του μένουν ακόμα πολλά χρόνια δημιουργικής ζωής, για να συνεχίσει, με νέες δυνάμεις, ό,τι άρχισε στη νεανική του ηλικία. Εμείς του ευχόμαστε υγεία και βίον μακρόν, για να εξακολουθήσει, με την ίδια αφοσίωση, να προβάλλει θέματα του λαϊκού πολιτισμού μας. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 8. Βλ. CD: Χοροί και τραγούδια της Ηπείρου, με τον Βασίλη Κολοβό και την κομπανία του Πέτρου-Λούκα Χαλκιά. Κείμενα, επιλογή και επιμέλεια τραγουδιών Κώστας Σαχινίδης. 9. Πρακτικά 1 ου Παγκόσμιου Συνεδρίου ( Ο Λαϊκός χορός σήμερα ), Δ.Ο.Λ.Τ., Λάρισα 1987, σ. 217-224. 10. Πρακτικά Επιστημονικής Ημερίδας της Νομαρχίας Πειραιά και του Κέντρου Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού, Πειραιάς 1997, σ.18-26. 11. Ανακοίνωση στο 6ο Διεθνές Συνέδριο Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού, Τ.Ε.Φ.Α.Α. Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, Κομοτηνή 1998, σ.5. 12. Στον τόμο: Bασίλης Φ ί λ ι α ς (επιμέλεια), Προβληματισμοί και Eπισημάνσεις II, Eκδόσεις I. Σιδέρης, Aθήνα 1998, σ.247-279. 13. περ. Δίφωνο (Αθήνα), 23 (1997), σ.74-77.

6 XΟΡΟΣΤΑΣΙ Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2008 Êþóôáò Ã. Óá éíßäçò: óõìâïëþ óôçí áíüðôõîç ìéáò ðïëéôéóìéêþò äõíáìéêþò óôçí ÅëëÜäá Ôïõ êáèçãçôþ Âáóßëç Ößëéá, ðñþçí Ðñýôáíç ôïõ Ðáíôåßïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Τα τρία στοιχεία, που χαρακτηρίζουν την προσωπικότητα του Κώστα Γ. Σαχινίδη είναι η αυθεντικότητα, η επιμονή και η ετοιμότητα προσφοράς. Στη μακρά διαδρομή της γνωριμίας και της συνεργασίας μας, είχα την ευκαιρία, μέσα από τη δράση του Κ.Γ. Σαχινίδη, να διαπιστώσω κατ επανάληψη ότι οι όποιες δυσκολίες δεν τον πτοούν, οι όποιες προσωπικές αμφιταλαντεύσεις και αδυναμίες δεν τον ανακόπτουν, οι όποιες μικρότητες και κακότητες του περίγυρου δεν τον απογοητεύουν. Υπηρετεί αταλάντευτα και αμετακίνητα στόχους, που ο ίδιος βάζει στον εαυτό του. Στόχους, που έχουν κόστος ψυχικό, διανοητικό και επαγγελματικό, διότι υπερβαίνουν τη λογική της καθημερινής ευτέλειας και δεν μπορεί να αποτιμηθούν με μέτρο το οποιοδήποτε συμφέρον ή τη σκοπιμοθηρική επιδίωξη. Ακριβώς γι αυτό, ο Κ.Γ. Σαχινίδης αποτελεί για τους μικρούς κι ασήμαντους-οσοδήποτε επιτυχημένοι κι αν είναιμια πρόκληση, που τους ενοχλεί και τους ερεθίζει. Η επιλογή του Κ.Γ. Σαχινίδη να αναδείξει τα πολύτιμα συστατικά της λαϊκής παράδοσης μέσα από τους χορούς του λαού μας δεν είναι τυχαία και τούτο, διότι ο χορός δεν είναι μόνο η γλώσσα του σώματος, αλλά ένας εμμεσοποιημένος τρόπος έκφρασης κοινωνικο-ιστορικών δεδομένων και περιστάσεων, που συνθέτουν τη μοίρα και τα πεπρωμένα ενός λαού, αλλά και την αντίληψη της σχέσης και της θέσης του ανθρώπου στον κόσμο. Όμως, η ανάδειξη αυτών των παραμέτρων απαιτεί ευαισθησία και γνώση, που ο Κ.Γ. Σαχινίδης φρόντισε να αποκτήσει με κόπο και μόχθο, κάτι, που ελάχιστοι από τον ακαδημαϊκό χώρο φρόντισαν να κάνουν με αποτέλεσμα να συγχέουν το χορό με τη γυμναστική. Ο Κ.Γ. Σαχινίδης αντιμετωπίζει και διδάσκει το χορό ως πολιτιστικό στοιχείο πρώτου μεγέθους, όπως και είναι. Δεν εξαντλεί, όμως, τις εξωβιοποριστικές του δραστηριότητες μόνο σ αυτό: Πέραν των δημοσιευόμενων μελετών και εργασιών του σχετικά με το χορό, οργανώνει ετήσια διεθνή Φεστιβάλ στην ιδιαίτερη πατρίδα του στην Ελασσόνα (το Διεθνές Μουσικοχορευτικό Πανηγύρι Αραδοσίβια ), εκδίδει το περιοδικό Χοροστάσι και έστησε το Αγροτικό-Εθνογραφικό Μουσείο Αραδοσιβίων στη Γαλανόβρυση Ελασσόνας. Με τον τρόπο αυτό, ο Κ. Γ. Σαχινίδης συμβάλλει, όσο ελάχιστοι στον τόπο μας, στην ανάπτυξη μιας πολύ σημαντικής πολιτισμικής δυναμικής. Με το Διεθνές Μουσικοχορευτικό Πανηγύρι Αραδοσίβια, χιλιάδες απλοί άνθρωποι, κάθε χρόνο, ευαισθητοποιούνται και αναπτύσσουν ποιοτικά πολιτιστικά κριτήρια. Με το Χοροστάσι, όπου έγραψαν αξιολογότατοι άνθρωποι της Τέχνης, των Γραμμάτων και του Πολιτισμού, δημιουργήθηκε ένα σημαντικότατο βήμα πνευματικής ζύμωσης. Με το Αγροτικό- Με τον καθηγητή Βασίλη Φίλια σε εκδήλωση του ΚΕΧΟΛΠ Εθνογραφικό Μουσείο Αραδοσιβίων Ελασσόνας, όχι μόνο περισώθηκαν χιλιάδες αντικείμενα, που θα είχαν χαθεί ή καταστραφεί, αλλά και δημιουργήθηκε ένας πόλος πολιτιστικού ενδιαφέροντος για ολόκληρη τη Θεσσαλία. Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθούν οι δραστηριότητες του Κ. Γ. Σαχινίδη και του Κέντρου Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού, που πραγματοποιεί εκτός Ελλάδος. Στις ΗΠΑ, την Κίνα, την Κούβα, τη Βουλγαρία, τη Γιουγκοσλαβία, την Ιταλία, την Ουγγαρία, τις Βαλτικές χώρες κ.ά., περισσότερα από 20 συγκροτήματα του Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π., του Πανεπιστημίου Πειραιά, του Συλλόγου Νέων Επαρχίας Ελασσόνας κ.ά., όπου δίδαξε χορούς έγιναν Φορείς και μεταφορείς των ελληνικών παραδοσιακών χορών, που σχολιάστηκαν ενθουσιωδώς από τα εκεί Μ.Μ.Ε. Τέλος ο Κ.Γ. Σαχινίδης εμφανίζει ένα σημαντικό και αναγνωρισμένο επιστημονικό έργο. Συγκεκριμένα, συνέχεια στη σελ. 15

Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2008 XΟΡΟΣΤΑΣΙ 7 Η αγάπη του λαϊκού πολιτισμού ως «αίρεσις βίου» του Ομ. Καθηγητή Λαογραφίας Μιχαήλ Γ. Μερακλή, πρώην πρύτανη Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Τον Κώστα Σαχινίδη γνώρισα όταν, με πρόταση του συναδέλφου Βασίλη Φίλια, αποτέλεσα το τρίτο μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής στη διδακτορική διατριβή του, που αντικείμενό της είχε την κοινωνιολογική μελέτη των παραδοσιακών χορών, γενικότερα της χορευτικής δραστηριότητας στην περιοχή της Μαγνησίας. Πολύ νωρίς τον αισθάνθηκα έναν από τους καλούς φίλους μου. Ίσως γιατί πολύ νωρίς μου έγινε αντιληπτό το πάθος που χαρακτήριζε τον τρόπο, με τον οποίο αφοσιωνόταν στο έργο του. Και δεν εννοώ, απλώς, την εκπόνηση της διατριβής του, αλλά το ζήλο του να μεταδώσει, σε παιδιά και σε νέους ανθρώπους προπάντων, την αγάπη στο λαϊκό χορό της παράδοσης, στο λαϊκό πολιτισμό. Δεν ήταν, μόνο, ζήλος. Ήταν η συνείδηση μιας αποστολής στην οποία, χωρίς υπερβολή, αφιέρωνε τη ζωή του. Το γεγονός ακριβώς, ότι η φιλοδοξία του αυτή δεν ήταν επιδερμική, αλλά «αίρεσις βίου», εκλογή τρόπου ζωής, τον ξεχώριζε και τον ξεχωρίζει από πολλούς που ασχολούνται με το ίδιο αντικείμενο, και στους οποίους συχνά δεν ήταν αρεστός. Αυτός είχε διαλέξει τα δύσκολα. Έτσι, ταγμένος σ ένα έργο που το ανύψωσε σε ιδανικό, βρήκε κλειστές καλά τις θύρες των ανωτάτων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Όμως αυτό δεν τον πτόησε, δεν του μετρίασε το ζήλο. Απεναντίας τον έκανε περισσότερο αγωνιστικό. Ο πιο μεγάλος τίτλος του δόθηκε από την ίδια τη ζωή: έκανε πολλά, μόνος του. Αναφερόμενος ωστόσο σ αυτή τη μάχιμη μοναξιά του, δεν αγνοώ τους φίλους και «συναγωνιστές» του που τον στηρίζουν και στέκουν δίπλα του, κατεξοχήν ηθικά. Πραγματοποίησε πολυάριθμα ταξίδια με πολυμελείς χορευτικές ομάδες σε ξένες χώρες, κάποτε μακρινές, όπως η Κίνα, οργάνωσε πλήθος ανάλογων εκδηλώσεων στην Ελλάδα, όπως είναι το εξαιρετικά σημαντικό Σεργιάνι στην Παράδοση, στα χρόνια 1992-1998 και 2002, ίδρυσε (μαζί με τον ενθουσιώδη Χάρη Πακινίδη) το Κέντρο Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού (από το 1990), όπου πολλοί διδάχθηκαν (και προπάντων παιδιά, όπως είπα και πιο πάνω), μυήθηκαν στην ομορφιά, θεμελιωμένη στο ομαδικό πνεύμα, της λαϊκής χορευτικής παράδοσης. Δεν πρέπει να παραλείψω τον αγώνα και την αγωνία του Σαχινίδη, να στήσει κάποτε το μεγάλο μουσείο και πολιτιστικό κέντρο στην τοπική του πατρίδα. Στα τέλη του 2002 καταπιάστηκε μ ένα ακόμα τόλμημα, που είχε μάλιστα και μια, θα έλεγα, απρόβλεπτη (με δεδομένες τις στυγνές οικονομικές συνθήκες) διάρκεια. Άνθρωπος που δεν κάμπτεται, δεν απελπίζεται με τις εναντιώσεις και τις αμφισβητήσεις, εξέδωσε το περιοδικό του Κέντρου, «για τον πολιτισμό και την παράδοση», με τον ωραίο, εύστοχο και αισιόδοξο τίτλο «Χοροστάσι». Και το άφησε ανοιχτό σε όλους, όσοι ήθελαν να δημοσιεύσουν συναφή κείμενά τους, πληροφορίες και σχόλια για εκδηλώσεις που λαμβάνουν χώρα. Ένα προγραμματικό άρθρο για το «Χοροστάσι», «ως κοινωνικό χώρο λειτουργίας του χορού», δημοσιεύτηκε στο πρώτο τεύχος. Πολλά κείμενα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, γραμμένα από ειδικούς για τη μια ή την άλλη περιοχή του λαϊκού πολιτισμού, είδαν το φως της δημοσιότητας. Στο πρώτο τεύχος (1.12.2002) γινόταν γνωστό και το έργο που είχε επιτελέσει και εξακολουθούσε να επιτελεί το ΚΕ.ΧΟ.Λ.Π., μη κερδοσκοπικό σωματείο, με σκοπό «να καλλιεργήσει και να προωθήσει τις χορευτικές και άλλες πολιτιστικές παραδόσεις και αξίες». Ως τελευταία, όμως διόλου λιγότερο σημαντική δραστηριότητα, μνημονεύω το Πανόραμα Παραδοσιακών Χορών που γινόταν στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας (τα έτη 1997,1998,1999) με τη συμμετοχή, κάθε φορά, 80 συγκροτημάτων. Δεν πρέπει να αποσιωπηθεί το ερευνητικό, συγγραφικό έργο του καθαυτό. Βασικό γνώρισμά του, που αντανακλάται και στις πρακτικές δραστηριότητές του και στο «Χοροστάσι» είναι η πλαισίωση των θεμάτων που τον απασχολούν με τις κοινωνικές και ιστορικές συντεταγμένες τους. Και, ως ένα μήνυμα βγαλμένο από την ανάλυση των ίδιων των πραγμάτων και των συμβάντων κι όχι αυθαίρετα επινοημένο, η ανάδειξη του αντιστασιακού ήθους ενός λαού ο οποίος, μολονότι περνούσε από σκληρές δοκιμασίες και ιστορικές περιπέτειες, επιτύγχανε να επιβιώνει και να δημιουργεί ένα πολιτισμό εμπλουτισμένο με την αισιόδοξη ενατένιση της ζωής και με τη δύναμη και την ικανότητά του να δημιουργεί, και σε περιόδους στέρησης και δυστυχίας, έργα ομορφιάς. Ο φίλος μου Κώστας Σαχινίδης δεν έχει ανάγκη απ την ευχή, να συνεχίσει με την ίδια πίστη, την ίδια εμμονή το δημιουργικό του έργο. Κάτι τέτοιο συνυφαίνεται με την ίδια του τη ζωή. Το μόνο που του εύχομαι από την καρδιά μου είναι να είναι πάντα γερός. Από κει και πέρα γνωρίζει ο ίδιος πολύ καλά τι πρέπει να κάνει!

8 XΟΡΟΣΤΑΣΙ Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2008 K.Γ. Σαχινίδης (Προσπάθεια σκιαγράφησης πορτρέτου μιας πολυσύνθετης μορφής) Του Γιάννη Μότσιου, Καθηγητή Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Στο σημερινό μου σημείωμα δεν θα ασχοληθώ με τις σπουδές του που υπήρξαν σοβαρές και πολύπλευρες, αφού υποστήριξε διατριβή και είναι διδάκτωρ Κοινωνιολογίας. Θα επιμείνω όμως σε μερικά κομβικά σημεία, που, κατά την άποψή μου, άνοιξε καινούριους δρόμους ή διάνοιξε τους παλιούς. Εννοώ τις διάφορες, εν πολλοίς και διαφορετικές, ενέργειες διάσωσης, μελέτης και διάδοσης εκλαΐκευσης του Λαϊκού Πολιτισμού. Παράλληλα ή και ταυτόχρονα μ αυτό, γνώρισε τους Έλληνες με δημοτικούς και λαϊκούς χορούς και μουσικά ακούσματα από πολλές χώρες του κόσμου: από την Αμερική και την Ασία, την Ευρώπη και την Αφρική. Ο Κ. Γ. Σαχινίδης άρχισε από χαμηλά, από εκεί που αρχίζουμε όλοι μας: από τους χορούς στα πανηγύρια και τις γιορτές για να γίνει επαγγελματίας χορευτής και στη συνέχεια για δεκαετίες τώρα διδάσκει ο ίδιος πάνω από 100 χορούς από όλα τα διαμερίσματα της πατρίδας μας από τον Πόντο των παππούδων του και τη γενέτειρα Θεσσαλία ώς τη Μακεδονία και την Ήπειρο, τη Θράκη και τη Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα και την Κρήτη, τα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου πελάγους. Εμπλουτίζει τη διδασκαλία των χορών όχι μόνο σε πρακτικό, αλλά και σε θεωρητικό επίπεδο σε μέσες Σχολές και σε Πανεπιστήμια, όπου για 20 χρόνια διδάσκει στο Κέντρο Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού, όπου ως οργανωτής και διδάσκων σε κύκλο σεμιναρίων υπογραμμίζει τον κοινωνικό ρόλο των παραδοσιακών χορών. Η πορεία για τη γνωριμία του λαϊκού μας πολιτισμού σε άλλους λαούς αρχίζει από τα γειτονικά μας Βαλκάνια και φτάνει μακριά κι ακόμα πολύ μακριά: στην Κίνα και τη Ινδία στην Ανατολή, την Κούβα και τις ΗΠΑ στη Δύση. Συμμετέχοντας κι εγώ χρόνια τώρα σε φεστιβάλ και σε διάφορες εκδηλώσεις στη γενέτειρά του, στη Γαλανόβρυση Ελασσόνας, με τον γνωστό πια τίτλο Αραδοσίβια και Σεργιάνι στη παράδοση, έχω την προνομιακή τύχη κάθε Αύγουστο να παρευρίσκομαι και να γνωρίζω από πολύ κοντά, με την αμεσότητα της ζωντανής σχέσης και επαφής, τον μουσικό και χορευτικό πλούτο από την Σερβία και τη Βουλγαρία, την Ουγγαρία και την Αλβανία, την Αίγυπτο, την Κούβα και την Αργεντινή, την Ινδία και τη Κίνα, που όπως θαρρώ, κάποιες χώρες θα ξέχασα, αλλά που ο πολιτισμός τους πέρασε στο υποσυνείδητό μου. Είναι σα να άνοιξα πανιά στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Στην τέχνη της Αιγύπτου ανακάλυπτα ξαφνικά ότι επικοινωνώ με την ίδια την ιστορία της, από την εποχή των Φαραώ και δώθε, και να χαρώ με την διαπίστωση ότι οι λαοί με μακραίωνη ιστορία τίποτε δεν χάνουν στο πέρασμα των αιώνων, αλλά το χτες προετοίμασε τη διαδρομή και το σήμερα κι ότι στους τωρινούς χορούς και τα μουσικά ακούσματα συμμετείχα, τρόπον τινά, σε χορούς που τους χορεύουν άνθρωποι που δεν βρίσκονται προ πολλού στη φυσική ζωή των ανθρώπων, αλλά που καθόρισαν την ιστορική διάρκεια αυτής της τέχνης. Το ίδιο θα επαναλάμβανα για την Κίνα και τη Αίγυπτο, για τη Κούβα και τη Αργεντινή. Στη μνήμη μου χαράχτηκαν για πάντα οι χορευτικές κινήσεις των παλικαριών και των κοριτσιών που σε έπαιρναν και σε σήκωναν ψηλά, πολύ ψηλά στις πανύψηλες κορφές της δημοτικής τέχνης των Σέρβων. Και οι χορευτικοί σκοποί τους λες κι ήταν φτιαγμένοι από φλόγες κι από χάρη κι από δροσιά, στοιχεία που τα βρίσκεις σε λαούς που είναι περήφανοι και ξέρουν να τιμούν τη παράδοσή τους. Όλοι οι λαοί με ιστορία και με αυτογνωσία έχουν τα ίδια χαρίσματα. Ως τώρα λόγο έκανα για το δάσκαλο Σαχινίδη, για τον Ιδρυτή του Κέντρου Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού. Πριν φύγω από την αναφορά μου στη Γαλανόβρυση Ελασσόνας, θα τονίσω τη μεγάλης σημασίας πρωτοβουλία που την πλησιάζει στο αίσιο τέλος ο Κώστας Σαχινίδης. Λέω για μια πράξη διάσωσης του αγροτικού μας πολιτισμού που χάνεται, την τεράστια σε όγκο, σε ποιότητα και σε ποικιλία αντικειμένων που συγκέντρωσε και φυλάει για την ώρα σε αποθήκη του πατρικού του ο Κώστας Σαχινίδης με άγρυπνο φύλακα, ποιον άλλον; τη μητέρα του κ. Ελένη. Ακόμα και με την ανωνυμία της θα θυμίζει στις επόμενες γενιές, ότι χωρίς την Ελληνίδα γυναίκα και μητέρα πολλά, πάρα πολλά από την κληρονομιά μας θα είχαν αφανιστεί από το πρόσωπο της γης. Κι από τη μνήμη των επόμενων γενεών. Η τεράστια, λοιπόν, αποθήκη είναι φίσκα γεμάτη από εργαλεία, οικιακά σκεύη και άλλα αντικείμενα που πολύ σύντομα θα μπορούν να εκτεθούν και να στολίζουν τις προθήκες του κτιρίου που χτίζεται. Θα είναι ένα από τα

Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2008 XΟΡΟΣΤΑΣΙ 9 μεγαλύτερα κι από τα σημαντικότερα μουσεία του είδους στην ευρύτερη περιοχή. Το ταλέντο του ανθρώπου που νοιάζεται για τη διάσωση και τη διάδοση της γνώσης αποκαλύπτεται και σε μια άλλη, πολύ χρήσιμη δραστηριότητα του Κώστα Σαχινίδη. Έχω υπόψη μου το περιοδικό ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ που ο ίδιος έστησε, εκδίδει και διευθύνει κατά τακτά χρονικά διαστήματα. Εδώ και χρόνο γιόρτασε με τις τιμές που αρμόζει τα 5 χρόνια του. Και λέμε (και ευχόμαστε) εμείς: να τα εκατοστίσει! Μαζί με τον Διευθυντή του. Στα είκοσι τρία τεύχη μεγάλου σχήματος που ήδη κυκλοφόρησαν, από τις σελίδες τους έχουν προελαύνει έργα πολλών και σημαντικών εργατών της ιστορίας, της τέχνης και του πολιτισμού μας. Με ιδιαίτερη ευαισθησία, όπως περιμένει ο καθένας μας, σε θέματα δημοτικής τέχνης και λαϊκού πολιτισμού. Η ποικιλία των θεμάτων καταλαμβάνει ένα αξιοζήλευτο για παρόμοιο περιοδικό εύρος: λογοτεχνία και λαογραφία, φιλοσοφία και κοινωνιολογία της τέχνης, θεωρία και πρακτικές εφαρμογές σε καίρια σημεία του πολιτισμού με την ευρεία έννοια του όρου, αρχίζοντας από τη μακρινή αρχαιότητα και το Βυζάντιο και φτάνει ώς τους νέους, τους νεότερους και νεότατους χρόνους των ημερών μας. Είμαι σίγουρος ότι οι ερευνητές των πεπραγμένων του περιοδικού στους χώρους που ονομάσαμε και σε άλλους που ούτε καν αναφέραμε, θα βρουν υλικό και, καθώς νομίζω, όχι λίγο: η επίσκεψή τους στο ΧΟΡΟΣ- ΤΑΣΙ θα είναι χρήσιμη και με πολλά οφέλη. Για το πλούσιο συγγραφικό έργο του έχουν μιλήσει γνωστοί στο πανελλήνιο επιστήμονες, όπως (κατά αλφαβητική σειρά): ο Εμ. Βαρβούνης και ο Δημήτρης Λουκάτος, ο Μιχάλης Μερακλής και ο Βασίλης Φίλιας και πολλοί άλλοι, οι κρίσεις των οποίων δημοσιεύτηκαν σε τόμους επιστημονικού κύρους, στον περιοδικό και ημερήσιο τύπο. Τα ελληνικά και ξένα ΜΜΕ τίμησαν και πρόβαλαν το έργο του διδάκτορα Κ.Σαχινίδη με ειδικές εκπομπές στην τηλεόραση και το ραδιόφωνο, με συνεντεύξεις σε πρωτεύουσες και έξω απ αυτές. Προσωπικά κρατώ και υπογραμμίζω τις παρακάτω δραστηριότητες που αποτελούν, κατά την άποψή μου, και την πολύτιμη συνεισφορά του Κ.Σ. στην Τέχνη, στον Πολιτισμό, στη διάσωση και την προβολή της ζωντανής παράδοσης: Πρώτο. Το Αγροτικό Εθνογραφικό Μουσείο Αραδοσιβίων Ελασσόνας που χτίζεται στη Γαλανόβρυση κι όπου θα στεγαστεί η πλούσια συλλογή εργαλείων και αντικειμένων που λειτούργησαν (εν μέρει συνεχίζουν να λειτουργούν και σήμερα) στα παραδοσιακά χωριά του παρελθόντος. Την ίδια συλλογή είναι αδύνατο να συγκεντρώσει κάποιος άλλος σήμερα, ακόμα κι αν μπορούσε να διαθέτει τις ίδιες ικανότητες και το ταλέντο, την ίδια επιμονή και υπομονή με τον Κώστα Σαχινίδη. Δεύτερο. Στην ίδια σειρά χρησιμότητας και ακτινοβολίας βάζω, και μάλιστα πλάι πλάι, το μουσικοχορευτικό συγκρότημα με τους όμορφους χορούς και τους μουσικούς σκοπούς, από τη μια μεριά, και το ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ από την άλλη: και τα δυο είναι πνευματικά και υλικά τέκνα του. Προχωρούν και τα δυο στο δρόμο της μεγαλύτερης δυνατής ωριμότητάς τους. Καλή συνέχεια στη σταδιοδρομία τους. Τρίτο. Το Διεθνές μουσικοχορευτικό Φεστιβάλ Αραδοσίβια που λειτουργεί κανονικά και περίφημα για δέκα τέσσερα χρόνια. Θα πρόσθετα: με μεγάλη επιτυχία και με ζηλευτή συμμετοχή από τη Θεσσαλία και τη γειτονική Μακεδονία, αλλά και από άλλα διαμερίσματα Με τους: Κ. Γιαλλίνη, Γ. Μότσιο, Αυγ. Ανδρέου, της χώρας μας. Πρόκειται Ε. Αναγνωστάκη-Τζαβάρα, Μ.Γ. Μερακλή, Γ. Ζώη πράγματι για γιορταστικές στο 4ο Επιστημονικό Συμπόσιο (2007) στην Ε.Ε.Λ. ώρες και πανηγύρι, όπου ο ενθουσιασμός του κοινού είναι από τα σπάνια φαινόμενα στον τόπο μας. Τέταρτο, και τελευταίο: οι δραστηριότητες στους τομείς που ανέφερα δεν εξαντλούν την προσφορά του Κώστα Σαχινίδη. Αυτές ανάγκασαν την Ελληνική Λαογραφική Εταιρία, τον Φιλολογικό Σύλλογο ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ και την Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών να ανοίξουν διάπλατα τις πόρτες τους και να καλωσορίσουν στις γραμμές τους τον διδάκτορα Κοινωνιολογίας Κώστα Σαχινίδη. Τιμούμε, λοιπόν, σήμερα τον άνθρωπο, τον χοροδιδάσκαλο, τον εκδότη, τον οργανωτή πλούσιων και πανέμορφων εκδηλώσεων στους χώρους της τέχνης και του πολιτισμού, τον επιστήμονα από τη Γαλανόβρυση Ελασσόνας Κώστα Σαχινίδη με πανελλήνια και παγκόσμια προβολή και ακτινοβολία. Του ευχόμαστε ολόψυχα: υγεία, δύναμη και ευτυχία όπως αυτός την ορίζει, επιμονή και υπομονή, νέες επιτυχίες στους τομείς της ποικίλης δημιουργικής δραστηριότητάς του. Χρόνια όμορφα και δημιουργικά. Για τη δική του ευχαρίστηση και το δικό μας πολλαπλό όφελος.

10 XΟΡΟΣΤΑΣΙ Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2008 Βιωματική και ερμηνευτική προσέγγιση της μουσικοχορευτικής παράδοσης του Μεσολογγίου και του Αιτωλικού από τον Κώστα Γ. Σαχινίδη του Μανόλη Γ. Βαρβούνη, αναπλ. Καθηγητή Λαογραφίας του Παν/μίου Θράκης To δίγλωσσο βιβλίο του Κώστα Σαχινίδη Μεσολόγγι-Αιτωλικό. Μουσική και χορευτική ιστορία και παράδοση, Αθήνα 2001, σσ 145, και Mesologgi- Etoliko. A live music and dance tradition and history, Athens 2001, σσ 149-289 ( δύο CD με παραδοσιακή μουσική ), ασχολείται με την μουσικοχορευτική παράδοση του Μεσολογγίου και του Αιτωλικού. Μετά το προλογικό σημείωμα του συγγραφέα (σ 13), τον πίνακα περιεχομένων (σσ 15-17) και τον πρόλογο του καθηγητή Βασίλη Φίλια (σσ 20-21), ακολουθεί η εισαγωγή (σσ 2-26), ιστορικές πληροφορίες για το Μεσολόγγι και το Αιτωλικό (σσ 27-33), το περιεχόμενο των τραγουδιών της περιοχής που εξετάζονται, ως συνάρτηση του φυσικού περιβάλλοντος (σσ 38-39) και της ιστορικής παράδοσης του τόπου (σσ 40-41). Κατόπιν, δίνεται αναλυτικά το εθιμικό περιβάλλον των συγκεκριμένων τραγουδιών, που συνιστάται από τα πανηγύρια,όπου αυτά παίζονται, με τα βασικά στοιχεία της εθιμοταξίας τους (σσ 43-45). Πρόκειται για τα πανηγύρια του Αϊ Συμιού (σσ 47-49), της Αγι Αγάθης (σσ 51-53) και, ακόμη, της Αγίας Παρασκευής του Νεοχωρίου, του Αγίου Ιωάννη Προδρόμου της Γουριάς, του Αϊ Γιώργη του Μάστρο, των Αγίων Ασωμάτων στον Άγιο Ηλία και του Αι Γιάννη στο Ευηνοχώρι. Επίσης, παρουσιάζονται, λεπτομέρειες για τους ομίλους των αρματωμένων (σσ 54-59) και καβαλαραίων (σσ 62-63), που επενδύει μουσικά τα τραγούδια και για τις μπαντονάδες, τις περιφορές των ομίλων αυτών στα πλαίσια των πανηγυριών (σσ 65). Κατόπιν, αναλύονται οι χορευτικοί ρυθμοί και τα τραγούδια του Μεσολογγίου και του Αιτωλικού (σσ 69-71), ιδιαίτερα δε το τσάμικο, οι συρτοί χοροί και το χασαποσέρβικο ( σσ 72-77). Επίσης, δίνονται αναλυτικές και εμπεριστατωμένες πληροφορίες για τα κείμενα των τραγουδιών (σσ 79-119), ενώ, ιδιαίτερη σημασία έχουν τα γραφόμενα για τον χορό του πεθαμένου ( σσ 91-94), ένα εθιμικό δρώμενο ξεχωριστής ιδιαιτερότητας για τον παραδοσιακό μας πολιτισμό [ βλ Γ. Ν. Αικατερινίδης << Η λαϊκή πανήγυρις του Αγίου Συμεώνος εις Μεσολόγγιον κατά την Πεντηκοστήν >>, Επετηρίς Κέντρου Ερεύνης Ελληνικής Λαογραφίας 18-19 (1965-1966), σσ 181-194]. Ακολουθεί βιβλιογραφία (σσ 126-127) και βιογραφικά στοιχεία των συντελεστών παραγωγής των δίσκων, μουσικών, τραγουδιστών και επιμελητών (σσ 129-143), όπως και πληροφορίες για το Κέντρο Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού (σσ 143-145). Ακολουθεί όλο το βασικό κείμενο του βιβλίου σε αγγλική μετάφραση (σσ 149-276) και μουσικές καταγραφές των ρυθμών και των τραγουδιών (σσ 279-289). Ο συγγραφέας του βιβλίου και βασικός συντελεστής της όλης παραγωγής, μαζί με τους Γιώργο Κομζιά και Βαγγέλη Κώτσου, ο Κώστας Σαχινίδης, είναι γνωστός για την μακροχρόνια και παραγωγική δραστηριότητά του γύρω από τους δημοτικούς χορούς και τον παραδοσιακό μας πολιτισμό. Σταθμοί στην γόνιμη αυτή πορεία, είναι η διδακτορική του διατριβή <<Κοινωνική λειτουργία του παραδοσιακού Χορού στη σύγχρονη Ελληνική Κοινωνία: Το παράδειγμα του Νομού Μαγνησίας>>, Αθήνα 1995 και ο τόμος <<Παραδοσιακός χορός και λαϊκή δημιουργία>>, Αθήνα 1999, τον οποίο με επιτυχία, επιμελήθηκε και εξέδωσε. Την πλούσια λοιπόν εμπειρία του για το ζήτημα, εκμεταλλεύτηκε, εδώ, δίνοντάς μας αυτόν τον σπουδαίο τόμο για την μουσική και χορευτική παράδοση του Μεσολογγίου και του Αιτωλικού. Καθώς γνωρίζει καλά και με επιτόπια αυτοψία τον παραδοσιακό μας πολιτισμό, φροντίζει να καταγράψει όλες τις παραμέτρους των χορών και των τραγουδιών που μελετά, την ιστορική συγκυρία, την διακειμενική προσέγγιση των στίχων και την ρυθμική ανάλυση της μουσικής και της χορευτικής επένδυσης. Με τον τρόπο αυτό, αποτυπώνεται ανάγλυφα η παράδοση, ενώ, λαογραφικά διεισδυτική είναι η ματιά του, όταν περιγράφει το εθιμικό πλαίσιο των χορών στα πανηγύρια του Αϊ Συμιού και της Αγι Αγάθης (σσ 47-53), όπου, αντιμετωπίζοντας ιστορικά και κοινωνιολογικά το υλικό του, παραθέτει μια στατική περιγραφή, αλλά διακρίνει τάσεις, διαπιστώνει μετεξελίξεις και περιγράφει μετασχηματισμούς στην τοπική λαϊκή δημιουργία. Είναι φανερό, πως ο συγγραφέας έχει, γερή θεωρητική κατάρτιση στην οποία στηρίζεται για να διατυπώσει τις παρατηρήσεις και τα συμπεράσματά του, μια κατάρτιση, που φαίνεται πίσω από τις τυπωμένες αράδες του βιβλίου του. Στο βιβλίο του αυτό, ο κ. Σαχινίδης διερευνά την τριάδα της παραδοσιακής δημιουργίας του λαού μας,

Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2008 XΟΡΟΣΤΑΣΙ 11 δηλαδή τον στίχο, την μουσική και τον χορό. Ο ίδιος, μάλιστα, κατέχει καλά τις υποδηλώσεις και τους συμβολισμούς, ώστε το κείμενό του να χαρακτηρίζεται από την εγκυρότητα του συνδυασμού βιωματικής και ερμηνευτικής προσέγγισης, ο οποίος αποτελεί και επιδιωκόμενο στόχο των λαογραφικών μελετών. Στις σχετικές έρευνες των τελευταίων ετών, κυριαρχεί η έννοια του τοπικού χορευτικού ρεπερτορίου, το οποίο, επί δεκαετίες παραμερίστηκε από τη σχολική διδασκαλία του χορού, μέσω της εκμάθησης χορών από τα περίφημα βιβλία με τις πατούσες και δια των εκάστοτε τοπικών χορευτικών συγκροτημάτων, που επέβαλαν μια ενιαία μορφή χορών, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τις τυχόν, τοπικές ιδιαιτερότητες, αυτές που έδιναν το ξεχωριστό τοπικό χορευτικό ύφος κάθε περιοχής. Έρευνες, όπως αυτή του κ. Σαχινίδη, επαναφέρουν το ζήτημα του τοπικού ρεπερτορίου που, αποτελούν-σήμερα-το ζητούμενο τόσο στο θεωρητικό ερευνητικό, όσο και στο πρακτικό επίπεδο αναπαράστασης των χορών από τα διάφορα παραδοσιακά χορευτικά συγκροτήματα. Οι τέσσερεις χοροί (σσ 69 κ.εξ.) και τα εικοσιένα τραγούδια ( σσ 79 κ.εξ.), που μελετά ο κ. Σαχινίδης, αποτελούν ένα corpus του τοπικού αυτού ρεπερτορίου στο Μεσολόγγι και το Αιτωλικό, χρήσιμο τόσο στον επιστήμονα, όσο και στον χοροδιδάσκαλο, που θα θελήσει να παρουσιάσει χορούς στηριγμένους στα δεδομένα της επιστημονικής λαογραφίας μας έγκυρους και, το κυριότερο, κοντά στα πραγματικά στοιχεία του παραδοσιακού μας πολιτισμού. Το Μεσολόγγι είναιπράγματι-ένας τόπος συνάντησης πληθυσμιακών ομάδων και πολιτιστικών παραδόσεων, στοιχεία, που αποτυπώνονται και στον παραδοσιακό του πολιτισμό. Όμως όπως συμβαίνει σε όλες τις ελληνικές περιοχές, υπάρχουν ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που δίνουν τοπικό χρώμα της περιοχής και διαμορφώνουν την παραδοσιακή φυσιογνωμία του τόπου (πρβλ. Θ. και Ι. Γκόρπας, Το πανηγύρι του Αϊ Συμιού, εκδ. Ζυγός, Αθήνα 1972, με χαρακτηριστικές σχετικές περιγραφές). Με την μουσικοχορευτική φυσιογνωμία έχουν και-στο παρελθόν- ασχοληθεί ερευνητές όπως ο Δ. Τσουκάλης ( ΚΛ χφ 1800, Βονώρτα 1952) και ο Σπ. Περιστέρης ( ΚΛ χφ 2258, Στερεά Ελλάς 1957 και ΕΚΕΕΔ 25(1977-80) σσ 122 κ.εξ.), το έργο των οποίων γνωρίζει και ο συγγραφέας μας, ο οποίος, ωστόσο έχει προχωρήσει σε μια νέα σύνθεση, η οποία, πιστεύω ότι θα αποτελέσει σημείο αναφοράς για τους ερευνητές του μέλλοντος, όσους θα ασχοληθούν με την παράδοση της περιοχής. Στη διαπίστωση αυτή οδηγούν όχι μόνο οι πολλές αρετές του κειμένου, αλλά και οι ζυγιές των Ηλ. Αριστόπουλου και Απ. Μπέκου. Στις αρετές του βιβλίου θα πρέπει, ιδιαιτέρως, να αναφέρουμε την πλούσια παραδοσιακή εικονογράφησή του, αλλά και τα βιογραφικά σημειώματα των μουσικών συντελεστών της παραγωγής (σσ 129 κ.εξ.), αφού, οι βιογραφίες των παραδοσιακών μουσικών μας συνεχίζουν να αποτελούν ζητούμενο της επιστημονικής λαογραφικής και μουσικολογικής έρευνας στον τόπο μας. Το βιβλίο του κ. Σαχινίδη, που παρουσιάστηκε εδώ, αποτελεί-ίσως- πολωτικό δείγμα μελέτης της μουσικοχορευτικής παράδοσης μιας περιοχής. Ευχής έργο θα ήταν να ακολουθήσουν και άλλοι τοπικοί ή μη ερευνητές το παράδειγμά του, όπως και να συνεχίσει ο ίδιος το έργο του και σε άλλες ελληνικές περιοχές, ιδίως για τους τόπους Xoρευτικές Ομάδες Πανεπιστημίου Πειραιά και Κέντρο Ελληνικού Χορού στο Δήμο Ελασσόνας (1997) Στο 2ο Πανόραμα Παραδοσιακών Χορών εκείνους που μπορεί στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας (1998) μεν να διαθέτουν πλούσια τοπική βιβλιογραφία δεν έχουν, όμως, ακόμα ένα συγκεντρωτικό έργο αναφοράς όπου να αποτυπώνεται και να μελετάται η παράδοση και η λαογραφική πολιτισμική τους ταυτότητα.

12 XΟΡΟΣΤΑΣΙ Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2008 Ζητήματα της διαχρονικής πορείας του ελληνικού πολιτισμού Ορισμένες από τις βιβλιο-κριτικές για τη διατριβή του Κώστα Γ. Σαχινίδη Ζητήματα της διαχρονικής πορείας του ελληνικού πολιτισμού και του χορού περιλαμβάνονται στο βιβλίο του Κώστα Γ. Σαχινίδη. με τίτλο Κοινωνική λειτουργία του παραδοσιακού χορού στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία: Το παράδειγμα του Νομού Μαγνησίας (έκδοση του Κέντρου Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού, Αθήνα 1995, σελ. 254), Το βιβλίο αυτό, που αποτελεί τη διδακτορική διατριβή του συγγραφέα, έτυχε ιδιαίτερης επιστημονικής αναγνώρισης και αξιολογήθηκε από διακεκριμένους επιστήμονες, δημοσιογράφους κ.ά., καθώς και από τα πλέον αρμόδια Υπουργεία, όπως είναι το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων και το Υπουργείο Πολιτισμού. Ειδικότερα, στον πρόλογο του βιβλίου ο καθηγητής κ. Βασίλης Φίλιας, μεταξύ άλλων, γράφει ότι: Tο βιβλίο θεωρείται μοναδικό στο είδος του, επειδή, περιλαμβάνει πολλά νέα στοιχεία, ως προς τη συγκέντρωση, τη διερεύνηση και την επεξεργασία υλικού και μπορεί να αποτελέσει σημαντικό βοήθημα σε νέες γενικές θεωρητικές, αλλά και ειδικές περιπτωσιολογικές προσεγγίσεις κοινωνιολογικού και λαογραφικού χαρακτήρα και σε άλλες περιοχές της χώρας. O κ. Σαχινίδης επεχείρησε να προσεγγίσει όλην αυτήν την θεματική κατά τρόπο πρακτικό μέσα από μια μελέτη περίπτωσης, συγκεκριμένα ένα δείγμα στο νομό Mαγνησίας, στη βάση των σημερινών λειτουργιών των παραδοσιακών χορών, όπου, φυσικά, εμπλέκεται το σύγχρονο και το διαχρονικό. Πρόκειται για μιαν κοινωνιολογική έρευνα μοναδική στο είδος της, που ανοίγει ένα νέο δρόμο, που δεν περιορίζεται απλά στο περιγραφικό, αλλά επιχειρεί ερμηνείες μέσα στις σημερινές συνθήκες. Δύσκολο εγχείρημα στο οποίο, όμως, πέτυχε, διότι έδωσε μια άλλη οπτική και ερεθίσματα για όσους στο μέλλον θα ασχοληθούν με το ζήτημα. Aσφαλώς, η προσπάθειά του αυτή θα είχε σκοντάψει σε ανυπέρβλητα εμπόδια αν δεν γνώριζε το θέμα εκ των έσω ως εκ των κυρίων πρωταγωνιστών και παραγόντων της διατήρησης των παραδοσιακών χορών στην πατρίδα μας. Aυτό του επέτρεψε να πραγματευτεί το τόσο σύνθετο αυτό αντικείμενο στη βάση της ενότητας θεωρίας και πράξης, που είναι και η μόνη, που μπορεί να δώσει γόνιμα αποτελέσματα Επίσης, στην Έκθεση της Τριμελούς Συμβουλευτικής Eπιτροπής της διδακτορικής διατριβής του Κ.Γ.Σαχινίδη, την οποία αποτελούσαν οι καθηγητές κ.κ. Bασίλης Φίλιας, ως επιβλέπων Kαθηγητής, Mιχάλης Mερακλής και Nεοκλής Σαρρής, ως μέλη της, αναφέρεται μεταξύ άλλων, ότι: Aξίζει να σημειωθεί οτι ο υποψήφιος είναι απηλλαγμένος από τις υπερβολές μιας κατά το παρελθόν ρομαντικά φορτισμένης θεωρίας της συνέχειας, όσον αφορά τη σχέση νεότερων και συγχρόνων μορφών πολιτισμού προς την αρχαιότητα. Eίναι αξιέπαινη η προσπάθειά του να θεωρήσει με τη μεγαλύτερη δυνατή νηφαλιότητα τα λεπτά αυτά ζητήματα της διαχρονικής πορείας του ελληνικού πολιτισμού Ακόμη, σχετικά με το βιβλίο αυτό, ο δημοσιογράφος Kυριάκος Bαλαβάνης Σμυρναίος, μεταξύ άλλων, γράφει στην εφημερίδα Eλεύθερη Ωρα (6-12-1995) ότι: Eίναι μία εργασία σε βάθος, που ανέταμε στους προσδιοριστικούς παράγοντες ιστορικά, θρησκευτικά, γεωγραφικά στις επιδράσεις από Ανατολή και Δύση. Στάθηκε με πολύ σεβασμό στις κοινωνικές και μυθολογικές αντιλήψεις και προκαταλήψεις, είδε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τα έθιμα, τους αγερμούς, τα θρησκευτικά ήθη και έθιμα για να μας δείξει το πόσο είναι δεμένοι οι άνθρωποι με τον ρυθμό και την κίνηση. Eίναι ένα έργο βαρύτιμο, πλατιάς εμβέλειας, που, για την σύνταξη αυτού, επεβλήθη πολύ κόπος, που, πέρα των τεραστίων γνώσεών της άντλησε για την ολοκλήρωση του έργου βιβλιογραφικά και επικοινωνιακά στοιχεία. Eργο τεκμηριωμένο και διεσταυρωμένο από πληροφορίες και ζωντανών φωνών αποδείξεις Όμως, η επίσημη αναγνώριση της αξίας του εν λόγω βιβλίου έγινε και από το T.E.Φ.A.A. του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, το οποίο, με την από 9/1/1998 απόφασή του, το έκρινε ως διδακτικό βιβλίο για χρήση των φοιτητών, επειδή πληροί τις προϋποθέσεις και καλύπτει σε ικανοποιητικό βαθμό την ύλη στα διδασκόμενα μαθήματα των Eλληνικών Παραδοσιακών Xορών. Aκόμη, το βιβλίο αυτό χρησιμοποιείται, πολύ συχνά, ως βιβλιογραφικός οδηγός για τις εργασίες τους, από πολλούς προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές και υποψήφιους διδάκτορες του Πανεπιστημίου Aθηνών (Tμήμα Δημοτικής Eκπαίδευσης), του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης (T.E.Φ.A.A.), του Τ.Ε.Φ.Α.Α. Σερρών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου κ.ά. Επιπλέον, το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, με την αριθμ.2983/41217/24-6- 1996 απόφασή του, ενέκρινε την προμήθεια μεγάλου αριθμού αντιτύπων του βιβλίου για τον εμπλουτισμό των Σχολικών Βιβλιοθηκών της χώρας μας στην Πρωτοβάθμια και τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Το ίδιο σημαντικό, όμως, κρίθηκε το βιβλίο και από το Yπουργείο Πολιτισμού, που, με την αριθμ.2983/41217/24-6-1996 απόφασή του, προμηθεύτηκε έναν μεγάλο αριθμό αντιτύπων, τα οποία διέθεσε σε διαφόρους Πολιτιστικούς Φορείς της χώρας μας για τον εμπλουτισμό των βιβλιοθηκών τους.

Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2008 XΟΡΟΣΤΑΣΙ 13 Ðïëýðëåõñç ç ðïëéôéóôéêþ äñáóôçñéüôçôá ôïõ Êþóôá Ã. Óá éíßäç Του Γεωργίου Ν. Αικατερινίδη, Δρα Λαογραφίας, τ. Δ/ντή ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδημίας Αθηνών Διδάκτωρ Κοινωνιολογίας ο Κώστας Γ. Σαχινίδης, παράλληλα με τη συστηματική εξειδικευμένη ενασχόλησή του από επιστημονικής πλευράς με το χορό, που αποτελεί το θέμα της διατριβής του στο Πάντειο Πανεπιστήμιο απ όπου αποφοίτησε. Έχει αναπτύξει μια ευρύτερη, πολύπλευρη πολιτιστική δραστηριότητα γύρω από τον Λαϊκό μας πολιτισμό, τον οποίο και ο ίδιος έχει βιώσει στην περιοχή της Ελασσόνας. Δραστηριότητα εργώδης, που συγκεκριμενοποιείται ιδιαίτερα με το Κέντρο Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού και με το Χοροστάσι, το οποίο, με την πληθώρα των λαογραφικών, ιστορικών, μουσικολογικών, κοινωνιολογικών και άλλων υπεύθυνων άρθρων από διακεκριμένους κατά θέμα πανεπιστημιακούς και άλλους ειδήμονες, δικαιώνεται ως έκδοση Για τον Πολιτισμό και την Παράδοση. Ξεχωριστή θέση στα επιστημονικά ενδιαφέροντα του Σαχινίδη έχουν τα δρώμενα, οι παραστατικές εκφράσεις της λαϊκής λατρείας με ρίζες που οδηγούν σε πανάρχαιες, αρχέγονες τελετουργίες ευετηρίας, από τις οποίες πήγασε το έντεχνο δράμα. Στο πλαίσιο αυτό της ιδιαίτερης ενασχόλησής του ο Κ. Γ. Σαχινίδης είχε οργανώσει τις εκδηλώσεις με τίτλο Σεργιάνι στην παράδοση, εκδηλώσεις πολιτιστικές με επιτυχή επιλογή και παρουσίαση χορών και δρωμένων με σύγχρονες κοινωνικές μορφές από διάφορες περιοχές, που κάλυπταν ένα ευρύ φάσμα του γεωγραφικού μας χώρου, με καταξιωμένους φορείς λαϊκής παράδοσης. Το Πανόραμα Παραδοσιακών Χορών αποτελεί επίσης μια πρωτοποριακή εξαίρετη εκδήλωση, ένα από τα μεγαλύτερα Φεστιβάλ της Ελλάδος, με συμμετοχή δεκάδων χορευτικών συγκροτημάτων και εκατοντάδων χορευτών. Το ενδιαφέρον του για τα Λαϊκά δρώμενα εκδηλώ- Με τους: Γ. Μελίκη, Ioρδ. Ανδρεάδη (Νομάρχη Κοζάνης), Γ. Αικατερινίδη και Π. Κουκουλόπουλο (Δήμαρχο Κοζάνης) στο Συνέδριο για τις Λαζαρίνες στην Λευκοπηγή Κοζάνης (2006) νεται με ομότιτλη ομάδα από μαθητές της Σχολής του και συνεργάτες, ομάδα εξειδικευμένη σε παραδοσιακές εκδηλώσεις της Αποκριάς, η οποία, εκτός άλλων, είχε πάρει μέρος σε εκδηλώσεις του Μουσείου Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης, στην Πλάκα της Αθήνας, εντυπωσιάζοντας με την άψογη απόδοση των τελεστών των δρωμένων της Γαλανόβρυσης Ελασσόνας. Εντυπωσιακή ήταν επίσης η παρουσίαση των δρωμένων αυτών και των ελληνικών χορών από την Ομάδα του Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π. στη Γέργερη Ηρακλείου Κρήτης, ένα παραδοσιακό χωριό στους πρόποδες του Ψηλορείτη, στον Τύρναβο και σε δημοτικά διαμερίσματα της Ελασσόνας στο Ναύπλιο, στην Κοζάνη, στον Σοχό Θεσσαλονίκης και σε αρκετά άλλα μέρη, αφήνοντας πάντα άριστες εντυπώσεις. Αλλά και με παραγωγή CD βάσει επιτοπίων ερευνών και ηχογραφήσεων από αυθεντικούς φορείς παραδοσιακής μουσικής έχει δείξει το ενδιαφέρον του για τον λαϊκό μας πολιτισμό, με γνώση του θέματος επιστημονικά και βιωματικά. Σημαντική δραστηριότητα του Κ. Σαχινίδη αντιπροσωπεύουν και τα Επιστημονικά Συμπόσια και οι Ημερίδες, που έλαβε μέρος, σε πολλά μάλιστα από τα οποία είχε την ευθύνη της διοργάνωσης με μεγάλη επιτυχία, και πραγματοποιήθηκαν σε συνεργασία με διάφορους Φορείς όπως: με την Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών, με τον Φιλολογικό Σύλλογο ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ, με το Πανεπιστήμιο Πειραιά, με τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Πειραιά, με το Αγροτικό-Εθνογραφικό Μουσείο Αραδοσιβίων Ελασσόνας κ.ά. Ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι η διεθνής μουσικοχορευτική εκδήλωση με τον τίτλο ΑΡΑΔΟΣΙΒΙΑ, κάθε Αύγουστο, που απλώνεται σε δέκα δήμους της χώρας, με συμμετοχή εκλεκτών ελληνικών και ξένων

14 XΟΡΟΣΤΑΣΙ Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2008 Η προσφορά του Καλλιτέχνη, Δασκάλου και Οργανωτή Κώστα Γ. Σαχινίδη Του Κώστα Κινή, Σκηνοθέτη της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, πρ. Δ/ντή Ειδήσεων του τηλ/κού καναλιού ΑBC Ν. Υόρκης Τον Μάϊο του 1994, προσκλήθηκα στο Πανεπιστήμιο Πειραιά για να λάβω μέρος σε μιαν Ημερίδα για τη Θεατρική δημιουργία και, παράλληλα, να παρουσιάσω ένα μονόπρακτο θεατρικό έργο. Εκεί, είχα τη χαρά, την τιμή και-όπως αποδείχτηκε αργότερα- την ευτυχία να γνωριστώ με μιαν από τις σημαντικότερες προσωπικότητες των Γραμμάτων και των Τεχνών της εποχής μας, ένα ζωντανό κύτταρο παραγωγής πολιτιστικών αξιών: τον Κώστα Γ. Σαχινίδη. Ηπίων τόνων, κατ αρχάς, πολυπράγμονας και πείσμονας στην αντιμετώπιση των εκάστοτε πολλών και ποικίλων δυσκολιών μέχρι την ολοκλήρωση του αναλαμβανόμενου έργου. Ο προσηνής χαρακτήρας του, ο σεβασμός και το πάθος για τον Ελληνικό Πολιτισμό, μας ώθησε σε μια μακρόχρονη και δημιουργική φιλία. Με συνάρπασε το, μέχρι τότε, παραχθέν πλούσιο και αποτελεσματικό έργο του, με τις γνώσεις του και την εμμονή του στη διάδοση των παραδόσεων του λαού μας, με εκείνες τις εκδηλώσεις του, τα αξέχαστα Σεργιάνια στην Παράδοση, με το τεράστιο πλήθος των συμμετεχόντων από ολόκληρη την Ελλάδα και την άρτια οργάνωση, μέχρι και την τελευταία λεπτομέρεια. Τον καμάρωνα και τον ζήλευα Σκεφτόμουν ότι Είμαστε πολλοί και μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο. Μέχρι τότε, δεν είχε ακόμα φανεί στον ορίζοντα η κατάρα της λεγόμενης Παγκοσμιοποίησης και είμαστε αντιμέτωποι, πρόσωπο με πρόσωπο, με τις συντηρητικές συμπεριφορές που ήθελαν τον εξοβελισμό του Πολιτισμού μας και την επιδιωκόμενη Αμερικανοποίηση Είμαστε όρθιοι και αντιστεκόμαστε, βήμα το βήμα, με εκδηλώσεις που γίνονταν η μία μετά την άλλη Στο πρόσωπο του Κώστα Γ. Σαχινίδη, συνάντησα όχι μόνον τον γνώστη, τον ευαίσθητο Δάσκαλο, τον καλλιτέχνη και τον επίμονο Τεχνίτη, αλλά και τον χαλκέντερο εργάτη για την ολοκλήρωση κάθε αναλαμβανόμενου έργου. Τα χρόνια πέρασαν, η ζωή με ήθελε διωγμένο από την πατρίδα, στην απέναντι όχθη, στη Νέα Υόρκη, όπου σπούδαζαν τα παιδιά μου στις Τέχνες τους (μουσική, θέατρο και χορό) κι εγώ εργαζόμουν στο τηλεοπτικό κανάλι ΑBC της Νέας Υόρκης, ως Διευθυντής Ειδήσεων, ενώ, παράλληλα δίδασκα στο Πανεπιστήμιο αρχαίο Ελληνικό Δράμα και σκηνοθετούσα πολλές και ποικίλες παραστάσεις. Τον Μάρτιο του 2001, ήρθε στη Νέα Υόρκη ο Κώστας Γ. Σαχινίδης με ένα σαρανταμελές, χορευτικό συγκρότημα του Πανεπιστημίου Πειραιά και του Κέντρου Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού, καθώς και με μια δωδεκαμελή μουσική ορχήστρα, για να συμμετάσχουν στην Εθνική Παρέλαση της 25 ης Μαρτίου, ενώ παράλληλα έδωσαν και ορισμένες λαμπρές παραστάσεις. Τότε είχα την τιμή να παρουσιάσω στον απόδημο Ελληνισμό της Νέας Υόρκης το υπέροχο δείγμα της Ελληνικής Χορευτικής Με τον σκηνοθέτη Κ. Κινή και την ηθοποιό Γ. Ζώη Τέχνης με τον Μάγιστρο στην εκδήλωση ΑΡΑΔΟΣΙΒΙΑ 2005 στη Γαλανόβρυση οδηγό, διδάκτορα πλέον, Κώστα Σαχινίδη. Θα μου μείνουν αξέχαστες οι λίγες ημέρες, που μου δόθηκε η ευκαιρία να τους ξεναγήσω, μαζί με τη σύζυγό μου, τη Γεωργία Κινή, σε μια Νέα Υόρκη, όπου ούτε οι εντόπιοι Αμερικανοί δεν γνωρίζουν, στα μνημεία, στους χώρους Τέχνης, και στο πλούσιο φυσικό τοπίο της. Μετά την επιστροφή μου στην Ελλάδα, από το 2003 μέχρι σήμερα, ο ακούραστος Δημιουργός Κώστας Γ. Σαχινίδης έχει διοργανώσει αναρίθμητες εκδηλώσεις στην Αθήνα και σε όλην την Ελλάδα, τις περισσότερες

Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2008 XΟΡΟΣΤΑΣΙ 15 των οποίων είχα την ευτυχία και την τιμή να παρουσιάσω. Αναρωτιέμαι: ποιός κρατικός ή άλλος οργανισμός έχει παρουσιάσει πάνω από 300 διαφορετικά συγκροτήματα από κάθε γωνιά της γής; Μόνον από τις εκδηλώσεις Αραδοσίβια, που γίνονται κάθε χρόνο, στο χωριό του, θα μπορούσα να παρομοιάσω τη Γαλανόβρυση Ελασσόνας ως αντίστοιχη της Επιδαύρου των παραδοσιακών χορών και των λαϊκών δρωμένων του κόσμου. Εκδηλώσεις, επίσης, πραγματοποιούνται και στον χώρο, όπου διδάσκει ο Κώστας Γ. Σαχινίδης, στο Κέντρο Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού (Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π.), στην Καλλιθέα Αττικής, αλλά, θα μου μείνει αξέχαστη η συμμετοχή μου, και πάλι ως παρουσιαστή, σε μιαν άλλη σειρά εκδηλώσεών του, που έγιναν στην Κρήτη, ενώπιον χιλιάδων θεατών, όπου, με το συγκρότημά του, παρουσίασε δρώμενα της Ελασσόνας και χορούς από όλην την Ελλάδα. Προς το τέλος της μιας βραδιάς, στα Χανιά, σηκώθηκαν να χορέψουν και οι άριστοι Κρήτες χορευτές τους δικούς τους χορούς. Ήταν έξοχοι και καταχειροκροτήθηκαν! Σε κάποια στιγμή, όμως, σηκώθηκε να χορέψει κρητικούς χορούς, μαζί με τους Κρήτες, και το χορευτικό συγκρότημα του Κώστα Σαχινίδη, όπου πρωτοχορευτής αυτήν τη φορά ήταν ο ίδιος ο Δάσκαλος! Αναρωτιέμαι, ακόμη, πόσην ώρα διήρκεσε εκείνος ο Χανιώτικος Συρτός, που χόρεψε και ποιός έσερνε τον χορό; Άνθρωπος ή αετός του Ψηλορείτη; Επί 20 λεπτά, ίσως και μισή ώρα, σπάθιζε τον ουρανό! Ήταν τάχα αερικό που χόρευε; Πάντως, ο ίδιος είχε μετουσιωθεί σε Τέχνη! Δεν θα λησμονήσω ποτέ τους πελώριους Κρητίκαρους που τον κοίταζαν εκστατικοί και τον καταχειροκρότησαν όλοι με τον απέραντο θαυμασμό και την ειλικρινή ευτυχία, που νοιώθει, κανείς όταν πληρούται η ψυχή του από το αγαθό της μετουσίωσης της Τεχνικής σε Τέχνη. Όμως, το μεγαλύτερο όραμά του, που είναι η ολοκλήρωση του κτηρίου του Αγροτικού-Εθνογραφικού Μουσείου Αραδοσιβίων, επιτέλους, βρίσκεται πολύ κοντά στην ολοκλήρωσή του και περιμένουμε όλοι οι φίλοι του να το εγκαινιάσουμε, πολύ σύντομα, ώστε να στεγασθούν τα 2.500 μουσειακά αντικείμενα του αγροτικού πολιτισμού, τα οποία, ο Κ. Σαχινίδης, συνέλεξε ένα-ένα επί 15 χρόνια. Όλοι εμείς, οι φίλοι του, που είμαστε και θαυμαστές της εξαίρετης προσφοράς του ως Δασκάλου, ως Καλλιτέχνη, ως Οργανωτή, ως ακούραστου Εκδότη και Διευθυντή του εξαίσιου περιοδικού, είμαστε πάντα δίπλα του, κυρίως τώρα, που οι καιροί είναι σκοτεινοί, για να μετατρέψουμε την κοινωνική αδιαφορία σε δράση, την απάθεια σε ενεργητικότητα, τη σιωπή σε δημιουργία. Τον ευχαριστώ που έχει ιδανικά και που τα μοιραζόμαστε στα σεργιάνια μας, στα Μουσεία, στις Αίθουσες Τέχνης, στους Αρχαιολογικούς χώρους και καταστρώνουμε σχέδια για τις μεγάλες μέρες που έρχονται συνέχεια από τη σελ. 6 Êþóôáò Ã. Óá éíßäçò: óõìâïëþ óôçí áíüðôõîç ìéáò ðïëéôéóìéêþò äõíáìéêþò óôçí ÅëëÜäá εκτός από τη διδακτορική του διατριβή και το βιβλίο για τη Μουσική και χορευτική ιστορία και παράδοση του Μεσολογγίου και του Αιτωλικό, μεταξύ άλλων, έχει δημοσιεύσει και τα παρακάτω άρθρα: Aποκριάτικα εθιμικά χορευτικά δρώμενα Ριζομύλου Μαγνησίας : Σύγχρονες κοινωνικές επιδράσεις και οι λειτουργίες τους Πρακτικά A Συνεδρίου: Λαϊκά Δρώμενα, παλιές μορφές και σύγχρονες εκφράσεις, Yπουργείο Πολιτισμού κ. ά., Aθήνα 1996, σ.σ. 83-95. Nεκρολατρικοί-Θρηνητικοί χοροί, συλλογικός τόμος: Προβληματισμοί και Eπισημάνσεις II, επιμέλεια Bασ. Φίλια, Eκδόσεις I. Σιδέρης, Aθήνα 1998, σ.σ. 247-279 1 Η εξέλιξη του παραδοσιακού Συρτού χορού στο Στεφανοβίκειο Ν. Μαγνησίας, Πρακτικά 1 ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Λαϊκού Πολιτισμού Η διαχρονική εξέλιξη του παραδοσιακού χορού στην Ελλάδα, Δήμος Σερρών, Σέρρες 2000, σ.σ. 77-88 Αντικρυστοί χοροί του Πόντου-Κοινωνικές και άλλες λειτουργίες, Πρακτικά 2 ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Λαϊκού Πολιτισμού Μελωδία-Λόγος-Κίνηση, επιμέλεια Κ. Πανοπούλου, Δήμος Σερρών, Σέρρες 2002, σ.σ. 181-194 Ιστορικά και πολεμικά στοιχεία στους παραδοσιακούς χορούς της πατρίδας μας, περιοδικό ΑΕΡΟΠΟ- ΡΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ, τεύχος 79 (Σεπτέμβριος 2006), σ.σ. 82-140 Η εξέλιξη του ποντιακού χορού από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας και ο κοινωνικός τους ρόλος στην ανάπτυξη και διατήρηση της ποντιακής ταυτότητας και ιδεολογίας, Πρακτικά του 4 ου Επιστημονικού Συνεδρίου του Πανελλήνιου Συνδέσμου Ποντίων Εκπαιδευτικών, εκδ. οίκος Αφων Κυριακίδη α.ε., Θεσσαλονίκη 2007, σ.σ. 261-279 κ.ά. Τις γραμμές αυτές δεν τις γράφω ως φίλος, αλλά, ως παρατηρητής της πράξης και της δράσης ενός ανθρώπου. Ανήκω σε εκείνους, που πιστεύουν ακράδαντα στη δύναμη του ελληνικού λαού, ανεξάρτητα από τα όσα αρνητικά συμβαίνουν και διαδραματίζονται στην επιφάνεια των πραγμάτων. Η Ελλάδα, τελικά, πάντα θα σώζεται, διότι υπάρχει ένας σκληρός και αδιαπέραστος εσωτερικός πυρήνας, που αντιστέκεται και παλεύει. Σ αυτόν τον πυρήνα εντάσσεται, με ρόλο πρωτοπορειακό, ο Κώστας Γ. Σαχινίδης. ΣΗΜΕΙΩΣΗ 1. Περιέχονται μελέτες των: Ι. Βαβούρα, Ν. Καραβίτη, Αύγ. Μπαγιόνα, Φ. Νικολόπουλου, Γ. Τσουρβάκα, Αντ. Μαγγανά, Βαλ. Ρήγα, Εμ. Μικρογιαννάκη, Αλ. Χρύση, Στ. Θεοφανίδη, Κ. Σαχινίδη, Μιχ. Μερακλή, Ulf Buchheld, Γρ. Λάζου, Ανδρ. Λύτρα, Στ. Κουβελάκη.

16 XΟΡΟΣΤΑΣΙ Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2008 Κώστας Γ. Σαχινίδης: «Εργάτης» του Πολιτισμού και της Παράδοσης του Απόστολου Βάλλα, εκδότη της εφημερίδας Η ΕΚΔΟΣΗ Ελασσόνας Συμβαίνει πολλές φορές, ίσως, να κατέχει και θέση κανόνα, όταν γνωρίζεις κάποιον συνάνθρωπό σου, κι όταν ακόμη τον συναναστρέφεσαι, συζητάς μαζί του, ανταλλάσσεις απόψεις, να μην αντιλαμβάνεσαι το ανάστημά του, σ αυτό που αγωνίζεται, σ αυτό που πιστεύει, που είναι αφιερωμένος. Σαχινίδης Κωνσταντίνος, του Γεωργίου, ένα όνομα που, για τους πολλούς, είναι σχεδόν άγνωστο. Αυτή είναι, δυστυχώς, η μοίρα όσων εργάζονται αθόρυβα, χωρίς τυμπανοκρουσίες και χωρίς άσκοπους φανφαρονισμούς και γελοίες εμφανίσεις στα εργαστήρια, όπου μεθοδεύεται η εκπόρνευση της σκέψης, της συνείδησης, της ψυχής του πολίτη, στα αποκαλούμενα Μ.Μ.Ε. Οι άνθρωποι του πνεύματος, της προσφοράς, της ιστορικής συνείδησης αυτού του τόπου, δεν χωράνε στα μεγάλα και χλιδάτα studios των σαπιοκάναλων. Αντίθετα, οι πόρτες είναι ανοιχτές για κάθε ανώμαλο, με εξαγορασμένη συνείδηση, για κάθε ψώνιο, διαστρεβλωτή και συκοφάντη. Είθισται, και αυτό, από το παρελθόν, αποτελούσε μιαν παγιωμένη διαδικασία, όπως, τουλάχιστον, είναι καταγεγραμμένο, για πολλές προσωπικότητες να ανακαλύπτονται μετά τον θάνατό τους, και, φυσικά και το έργο τους. Κι αυτή, έστω, η θλιβερή πραγματικότητα, που, μόνον τιμή δεν περιποιεί στον παγκόσμιο πολίτη, στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, που συνθλίβει και αποσυνθέτει τα πάντα, είναι πολύ αμφίβολο εάν καταγραφεί. Θα υπάρχει, όμως, κι αυτό είναι παρήγορο, το έργο αυτών των ασήμων σημαντικών σκαπανέων της ανθρώπινης σκέψης και διαδρομής, καταχωρισμένο στην παγκόσμια ιστορική πορεία, έξω και πάνω από ανθρώπους και συμφέροντα, έτοιμο, παραδοτέο, όπως λέγεται, σ όποιον το αναζητήσει. Λίγοι ή πολλοί, δεν έχει σημασία, αυτές οι μοναχικές προσωπικότητες, υπάρχουν, εργάζονται, προσφέρουν και ακούραστα ενισχύουν τα παγκόσμια θεμέλια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και υπόστασης. Στην χορεία αυτών των ανθρώπων, ανεπιφύλακτα, συγκαταλέγεται και ο δικός μας, ο άνθρωπος, ο Κώστας Γ. Σαχινίδης. Αμετανόητος και φλογερός εραστής της λαογραφίας και του Πολιτισμού, παραμένει και συνεχίζει στις επάλξεις της ανίχνευσης, του εντοπισμού, της καταγραφής και της εναπόθεσης στην άπερίγραπτη βιβλιοθήκη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, στον Ελληνισμό. Το έργο του, πλούσιο και ξεχωριστό, σπάνιο για τα δεδομένα της εποχής, αλλά και μοναδικό αποτυπώνει συμπεριφορές, ήθη, έθιμα, παραδόσεις, τραγούδια και χορούς που χάνονται, έναν τρόπο ζωής ανάδελφο, χωρίς προηγούμενο και, δυστυχώς, όπως διαφαίνεται, και χωρίς συνέχεια. Έναν τρόπο ζωής, τον οποίο οι άνθρωποι διαμορφώνουν ακόμη. Δεν παραμένει όμως μόνο σ αυτό ο Κ. Γ. Σαχινίδης, αγωνίζεται και για ένα ιδανικό ακόμη πιο όμορφο, για την δημιουργία και κατασκευή του Αγροτικού Εθνογραφικού Λαογραφικού Μουσείου στη γενέτειρά του, την Γαλανόβρυση Ελασσόνας. Δύσκολος και άνισος αγώνας, με φοβερούς και τρομερούς αντιπάλους, που δεν παλεύονται. Από Με τον B. Φίλια και τον Απ. Βάλλα σε Ημερίδα στο Δημαρχείο τη μια το απίστευτο και Ελασσόνας (Ιανουάριος 2001) ακατανίκητο τέρας της γραφειοκρατίας, που ενισχύεται από την αδιαφορία και ανικανότητα των αιρετών, και από την άλλη, η δύναμη της συνήθειας της εικόνας, που κυριαρχεί στην τοπική κοινωνία και το αισθητήριο για την αναγκαιότητα ή όχι της δημιουργίας αυτού του μουσείου. Πώς να πείσει κανείς τον αγρότη να υπερβεί την πραγματικότητα που βιώνει, να τον κάνει να αντιληφθεί πως ότι γι αυτόν είναι αυτονόητο, για τον άνθρωπο της πόλης είναι μακρινό, είναι απρόσιτο, είναι κινηματογραφικό σκηνοθέτημα; Αν και ο Κ. Γ. Σαχινίδης, γνωρίζει την υπεροπλία των αντιπάλων του, ρίχτηκε σ αυτόν τον αγώνα και παλεύει, με υπομονή και επιμονή και σιγά-σιγά χτίζει το όνειρό του, το οποίο

Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2008 XΟΡΟΣΤΑΣΙ 17 αποκτά μορφή. Τί κι αν λοιδωρήθηκε, κι αν συκοφαντήθηκε; αυτός γνωρίζει και γι αυτό συγχωρεί, δεν κρατά κακία, δεν μνησικακεί Πώς άλλωστε, πώς είναι δυνατόν, ο εραστής της λαογραφίας και του Πολιτισμού να μη συγχωρεί; Και το έργο προχωρεί, ορθώνεται, με μοναδικό όπλο την πίστη και την Αγάπη. Επιμένει ο Κ.Γ. Σαχινίδης, κάθε χρόνο, στο τέλος του μήνα Αυγούστου, να διοργανώνει το διήμερο πολιτιστικό πανηγύρι στη Γαλανόβρυση, σ αυτό το μικρό χωριουδάκι των 500 κατοίκων, στο ύψωμα του Αϊ-Γιώργη, με την καταπληκτική θέα στον ολόλαμπρο Όλυμπο. Η εμμονή αυτή για κάποιους, εκτός από τον υψηλό συμβολισμό που εμπεριέχει, είναι και πράξη, είναι γεγονός, είναι ιστορία. Τα συγκροτήματα που συμμετέχουν στον ετήσιο πολιτιστικό πανηγύρι, έρχονται από πολλά μέρη του κόσμου, μεταφέροντας την πολιτιστική κληρονομιά των λαών τους. Όλα τα συγκροτήματα είναι κορυφαία και, κατά κανόνα, κανείς δεν πληρώνει για να τα δεί. Εδώ, όμως, συμβαίνει το αντίθετο, ακόμη, έστω για 2 ημέρες τον χρόνο, ξαναλειτουργούν οι ρυθμοί της ζωής, του χθες που αντιμετωπίζει ο Κ.Γ. Σαχινίδης, στο έργο του, κι αυτό είναι υπέροχο, είναι όνειρο που παίρνει σάρκα και οστά. Δεν είναι συνηθισμένο, δεν είναι παράσταση, είναι στάση ζωής, αυτό συντελείται και γι αυτό χρόνια τώρα, όχι μόνο δεν ξέφτισε, αλλά δυναμώνει. Είναι μια ανάπαυλα στον σύγχρονο ορυμαγδό που ισοπεδώνει τα πάντα. Αυτή η διαδρομή, όμως, στην ίδια τη ζωή δεν μπορεί να γίνει έξω από τον φυσικό της χώρο, από τη φύτρα της, που είναι το χωριό. Εκεί, που οι άνθρωποι αρκεί να απλώσουν το χέρι τους και ν αγγίξουν την ίδια τη διαδικασία της ζωής, να μιλήσουν με τα ζώα, να νοιώσουν τις μυρωδιές της γής. Αυτή είναι η εμμονή του Κ. Γ. Σαχινίδη να ταξιδεύει μέσα στη ζωή. Αλήθεια, πώς μπορεί κάποιος να περιγράψει το έργο ενός εργάτη του Πολιτισμού και της Παράδοσης; Πώς, αλήθεια, θα το κάνει εάν δεν είναι μέτοχος και κοινωνός αυτής της πορείας; Όσο κι αν προσπαθήσει, το μόνο που θα καταφέρει θα είναι να τον αδικήσει. Ίσως, ο ασφαλέστερος τρόπος είναι να περιγράψει, με όση δύναμη του επιτρέπει το φτωχό του λεξιλόγιο, κάποιες στιγμές από το ταξίδι ζωής του Κώστα Γ. Σαχινίδη. Το περασμένο καλοκαίρι, ήμουν συνοδός και εγώ του Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π., του Συλλόγου που ίδρυσε ο ίδιος μαζί με άλλους συνεργάτες του, στην πρωτεύουσα της Λιθουανίας, στο Vilnius, στο Βαλτικό Φεστιβάλ, όπου συμμετείχαν 14 χώρες. Οι σκηνές που διαδραματίστηκαν εκεί, ήταν συγκλονιστικές, αφού οι Λιθουανοί θεατές, αλλά και ξένοι χορευτές, στο άκουσμα της ελληνικής μουσικής μεταμορφώνονταν, κι όταν ξεκινούσε ο χορός, με πρωτοχορευτή τον ίδιο το δάσκαλο, τον Κώστα Γ. Σαχινίδη, όλοι γίνονταν ένα. Εκατοντάδες άνθρωποι, από όλες τις χώρες που συμμετείχαν, σχημάτιζαν, χέριχέρι, τον Μεγάλο Χορό, αυτόν χωρίς εθνικότητες, χωρίς σημαίες ή όποιες άλλες διαφορές. Και χόρευαν όλοι, Mε τον Πρέσβη κ. Ροδανά, τον πρώην Πρόξενο Θ. Κοντογιώργη, μαζί τον Χορό αυτόν που ενώνει και τον Απ. Βάλλα κ.ά. στην Ελληνική Πρεσβεία του Βίλνιους Λιθουανίας σφυρηλατεί την πραγματική αλληλεγγύη, την οικουμενικότητα αυτήν, που γαλουχείται στα νάματα της πανανθρώπινης συνείδησης και της Αγάπης. Αυτή είναι η ανεκτίμητη προσφορά του Κώστα Γ. Σαχινίδη, ή, ορθότερα, ένα μέρος αυτής. Είναι η δύναμη της Ελληνικής ψυχής, του Ελληνισμού, στην πραγματικότητα. Αυτής της ψυχής που, ως σημείο αναφοράς, έτσι κι αλλιώς, γκρεμίζει τα σύνορα, καταλύει τις διαφορές και αναδεικνύει-ανυψώνει την ενότητα των πανανθρώπων, που συνθέτει, μέσα από την διαφορετικότητα, την κοινή πορεία όλων των ανθρώπων, από τη γέννηση έως τον θάνατο. Αυτό είναι το υπερόπλο, που χρόνια τώρα διαχειρίζεται ο Κ.Γ. Σαχινίδης, με απόλυτη συνέπεια και θρησκευτική ευλάβεια. Αυτός είναι ο Κώστας, που είναι, πάντα, ο φίλος, ο αληθινός και αυθεντικός, ο άνθρωπος της παρέας και της καθημερινότητας, με τον οποίο μπορεί ο καθένας να συνομιλήσει, γιατί είναι ένας από εμάς

18 XΟΡΟΣΤΑΣΙ Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2008 Λαϊκές αντιλήψεις για την αλλαγή και αφαίρεση ρούχων με υγειονομικές σκοπιμότητες *** Του Γεράσιμου Ρηγάτου, επικ. καθηγητή Ιατρικής, Επίτ. δρα Παιδαγ. Τμήματος Δ.Ε. Παν/μίου Αθηνών Οι λαϊκές αντιλήψεις για τη διατήρηση και την προαγωγή της υγείας, αλλά και για τη θεραπεία των νοσημάτων, αποτελούν κράμα φυσικών και μεταφυσικών μεθόδων, λογικών και παραλόγων πρακτικών, παρατήρησης και εμπειρίας, παναρχαίων, αλλά και συγχρόνων γνώσεων, προεπιστημονικού πειραματισμού ή αβασάνιστης πίστης και προλήψεων. Επιδέξιοι χειρισμοί και επωδές (ξόρκια), βεντούζες και τάματα, κατάλληλες προφυλάξεις και θεουργικές - αγιολογικές δράσεις, βότανα και ξεμάτιασμα, διατροφικά μέτρα και μαγικές τελετουργίες είναι μερικά μόνο από τα μέτρα που χρησιμοποιεί η λαϊκή ιατρική για να επιτύχει τους σκοπούς της. Όλες οι πιο πάνω μέθοδοι - και πολλές άλλες - χρησιμοποιούνται εφαρμοζόμενες σε διαφόρους μεταξύ τους συνδυασμούς 1. Ανάμεσα στις περίεργες υγειονομικές πρακτικές είναι και η έκδυση, η αφαίρεση δηλαδή των ρούχων ενός ατόμου, συνηθέστερα παιδιού, ώστε μαζί με τα ρούχα να αφαιρείται και να απορρίπτεται μαζί τους και η αρρώστια. Η πρακτική αυτή μαρτυρείται από διάφορες περιοχές στην Ελλάδα, ήταν δε σαφώς συχνότερη στο παρελθόν, χωρίς-όμως-να μπορούμε να ισχυρισθούμε με αξιώσεις ότι έχει εκλείψει στις μέρες μας. Ο Κων. Κανελλάκης (1892) αναφέρεται στην έκδυση αρρώστων παιδιών στη Χίο 2. Αν και δεν το ορίζει, είναι σχεδόν βέβαιο ότι αναφέρεται σε χρόνιες ή δυσίατες ή σκοτεινής αιτιολογίας αρρώστιες και όχι σε κοινά, βραχείας διαρκείας, αυτοθεραπευόμενα, αναγνωρίσιμα και σύντομης διάρκειας νοσήματα. Το έγραψε πολλά χρόνια πριν ο Βιζυηνός: Πάσα νόσος άγνωστος εις τον λαόν, δια να θεωρηθή φυσικόν πάθος, πρέπει ή να υποχωρήση εις τας στοιχειώδεις ιατρικάς του τόπου γνώσεις ή να επιφέρη εντός ολίγου τον θάνατον. Ευθύς ως παραταθεί και χρονίσει, αποδίδεται εις υπερφυσικάς αιτίας και χαρακτηρίζεται ως εξωτικόν. Ο ασθενής εκάθισεν εις άσχημον τόπον. Επέρασε νύκτα τον ποταμόν καθ ην στιγμήν αι Νεράϊδες εκτελούν αόρατοι τα όργιά των 3. Η αντίληψη αυτή ίσχυε σε όλη την έκταση του Ελλαδικού χώρου, από τη Θράκη ως την Κρήτη και από την Κεφαλονιά ως τη Χίο. Όπως γράφει ο Χιώτης Κων. Κανελλάκης, Εν τω χωρίω Πυργίω όταν ασθενεί παιδίον τι, άρρεν η θήλυ το λαμβάνει γραία τις και το φέρει εν συνοδεία ιερέως εις την εκκλησίαν, ένθα εκδύουσιν αυτό και το εναποθέτουσι προ της Ωραίας Πύλης αφού ανάψωσι τρία κηρία, αναγιγνώσκει ο ιερεύς ευχάς τινας, έπειτα περιάγεται το παιδίον γυμνόν περί την Αγίαν Τράπεζαν και, ακολούθως, εναποτίθεται και πάλιν προ της Ωραίας Πύλης 2. Το αρχικό αυτό σκέλος της θεραπευτικής παρέμβασης αναφέρεται σαφώς στη θεουργική ιατρική. Έχουμε τον ναό, το ιερό σημείο της Ωραίας Πύλης, τις ευχές του ιερέα και την παράκληση για τη θεία βοήθεια στην Τριαδική θεότητα, με την προσφορά των τριών κεριών. Μετά ταύτα, το ενδύουσι δι άλλων φορεμάτων, και αφήνουσι τα παλαιά εν τη εκκλησία, και, ούτω, το λαμβάνει και αύθις η γραία συνοδευομένη υπό του ιερέως και το φέρει εις την οικίαν των γεννητόρων. Εδώ, στον λαϊκό άνθρωπο, λειτουργεί η μαγική ομοιοπαθητικού τύπου σκέψη. Βγαίνουν τα παλιά ρούχα, βγαίνει η αρρώστια Το παιδί φορά άλλα ρούχα, οπότε θα αλλάξει μαζί με αυτά και η κατάστασή του, θα αλλάξει και η υγεία του. Επειδή, όμως, δεν είναι βέβαιο ούτε ότι εισακούστηκαν οι ευχές του ιερέα και οι παρακλήσεις προς το θείο, ούτε ότι θα λειτουργήσει ο μαγικός τρόπος σκέψης, ο λαϊκός άνθρωπος επιδιώκει να έχει μία ακόμα δυνατότητα, την πρόγνωση - την πρόβλεψη δηλαδή - της έκβασης της νόσου. Και θέτει ανάλογες συσχετίσεις για την καλή και για την κακή εξέλιξη: Εάν, καθ οδόν, συναντηθώσι μετά νέου ή νέας, τότε σχηματίζεται πεποίθησις ότι το μικρόν θα ιαθή, εάν δε, τουναντίον μετά γέροντος ή γραίας ότι το μικρόν θα αποθάνη. Αλλοίμονον δε εις το δυστυχές πλάσμα, εάν τυχόν συναντηθή μετά πρεσβύτιδος. Εγκαταλείπουσιν αυτό εις το έλεος της Θείας Προνοίας και ουδέν μέσον θεραπευτικόν παρέχουσιν αυτώ 2. Ανάλογη πρακτική ίσχυε - βεβαίως όχι πια - στη νήσο Μήλο για παιδιά με σοβαρά προβλήματα υγείας, κυρίως με τα νοσήματα εκείνα που προκαλούνται από κακοποιά πνεύματα και μεταφυσικές οντότητες όπως οι νεράϊδες. Πάλι, δηλαδή, αναφερόμαστε σε σκοτεινής αιτιολογίας νοσήματα, με χρόνιο χαρακτήρα, κακή πρόγνωση και, συχνά, με εκδηλώσεις από το νευρικό σύστημα και την ψυχική σφαίρα. Τα παιδιά αυτά χαρακτηρίζονταν ως νεραϊδοπαρμένα (ή παρμένα ) επειδή πίστευαν ότι τα είχαν πάρει οι νεράϊδες, οι οποίες και τα είχαν βλάψει. Για να διαπιστωθεί λοιπόν, αν ένα παιδί ήταν παρμένο από τις νεράϊδες, το πήγαιναν οι γονείς του κάποιο βράδυ στο εκκλησιδάκι της Φανερωμένης και αφού το γδύναν εντελώς από τα ρούχα του - άσχετα αν έκανε κρύο - τ ακουμπούσαν πάνω στο μάρμαρο της Αγίας Τράπεζας και φεύγαν. Την άλλη μέρα, το πρωί, γύριζαν και, αν εύρισκαν το παιδί ζωντανό, ήταν απόδειξη πως δεν το είχαν παρμένο οι νεράϊδες, αλλά, έπασχε από κάποια φυσική αρρώστια και συνέχιζαν τις προσπάθειές τους. Αν βρίσκαν το παιδί πεθαμένο - το πιθανότερο - δε χωρούσε αμφιβολία πως το είχανε παρμένο οι νεράϊδες και- καμία δύναμη- δε θα μπορούσε να το θεραπεύσει 4. Η σκληρή αυτή αντιμετώπιση είχε σαφή ευγονικό χαρακτήρα, αποτελούσε, δηλαδή, έναν τρόπο επιλογής των βιωσίμων παιδιών, με τα οποία έπρεπε να ασχοληθούν με κάθε θυσία, από τα μη βιώσιμα, που άφηναν στον θεό και

Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2008 XΟΡΟΣΤΑΣΙ 19 τη μοίρα τους. Άλλες φορές, αντί για το εκκλησάκι της Φανερωμένης και με το ίδιο πνεύμα, άφηναν τα παιδιά στην είσοδο των Κατακομβών που σώζονται στη νήσο Μήλο. Αλλά, αυτό το υγειονομικής σημασίας άλλαγμα των ρούχων, φαίνεται ότι διατηρείται και πιο κοντά στις μέρες μας. Ο αείμνηστος Δημ. Λουκάτος μάς έχει διασώσει τα εορταστικά της Αγίας Μαρίνας του Θησείου, τα οποία κατέγραψε το 1963, και επιβεβαίωσε ότι συμβαίνουν ακριβώς τα ίδια ακόμα και ως το 1980, οπότε και ξανακοίταξε τα δρώμενα κατά τη γιορτή της Αγίας (16 και 17 Ιουλίου). Μεταξύ όσων τελούνται εκεί, είναι και το άλλαγμα των ρούχων παιδιών με προβλήματα υγείας. Έφερναν τα παιδιά τους, γράφει ο Λουκάτος και τους άλλαζαν τα ρούχα μπροστά στην Εικόνα της Αγίας (διώχνοντας, έτσι, την αρρώστια από πάνω τους, ή τα αφιέρωναν για ένα χρόνο στην εκκλησία και τα ρασοφορούσαν 5... Η μαγικο-θρησκευτική αυτή αντίληψη του αλλάγματος των ρούχων αποτελεί έναν διαβατήριο οιωνό, δηλαδή, έναν οιωνό μετάβασης από την κατάσταση της νόσου στην κατάσταση της υγείας. Στις αρχαίες τελετές στα θεραπευτικά δρώμενα των Ασκληπείων, υπήρχε πάντα το καθαρτήριο λουτρό και, μετά η ένδυση με καθαρά, συχνά δε καινούργια ενδύματα. Είναι πιθανό, αυτό το τελετουργικό άλλαγμα της φορεσιάς μπροστά στις εικόνες των Αγίων, να αποτελεί τροποποιημένο κατάλοιπο της αρχαίας συνήθειας. Όμως, σε κάποιες περιπτώσεις, η ένδυση και η αλλαγή των ρούχων δεν έχει μαγικό - θρησκευτικό, αλλά καθαρά βιο-ιατρικό χαρακτήρα. Διαβάζουμε σε αφήγηση του Μ.Ι. Μπαλωτή για τη βραχονησίδα Άγιος Ερμόλαος στα Πουριά της Σκύρου:... στον Άγιο Ερμόλαο, τα παλιά χρόνια, φέρνανε τους λεπρούς για απομόνωση. Κάποιοι άνθρωποι με βάρκες, συνήθως συγγενείς, τους έφερναν φαϊ και νερό. Αυτοί που ερχότανε σε επαφή με τους λεπρούς έβγαζαν υποχρεωτικώς τα ρούχα τους, τα άφηναν πάνω στα βράχια και φορούσαν τα καθαρά που είχαν μέσα στη βάρκα. Έτσι, έχει παραμείνει το έθιμο μέχρι σήμερα, με τη διαφορά ότι τώρα ξεντύνονται μόνο τα παιδιά 6. Υπάρχουν και ισοδύναμα της έκδυσης και της αλλαγής των ρούχων, που λειτουργούν σε καθαρά συμβολικό επίπεδο. Για να μεταφερθεί η αρρώστια από τον άνθρωπο σε κάποιο βράχο, σε γκρεμό, σε τόπο έρημο και ακατοίκητο, ό εμπειρικός θεραπευτής - μάγος έπαιρνε ένα ρούχο ή -έστωένα κομμάτι από το ρούχο και το απέθετε ή το απέρριπτε σε βράχο ή σε γκρεμό, λέγοντας τους αναγκαίους για την περίπτωση εξορκισμούς, τα μαγικά λόγια. Η μαρτυρία των ανθρώπων και η καταγραφή των λαογράφων επιβεβαιώνεται και στη λογοτεχνία. Διαβάζουμε στον Βιζυηνό 3: Πότε επήγαινε να δέση μίαν λωρίδα από το φόρεμά της Αννιώς επί θαυματουργού τινος τόπου, με την ελπίδα ότι θα δεθή το κακόν μακράν της πασχούσης... σημείο που έχουμε αναλύσει σε παλαιότερο δημοσίευμα 7. Άλλη παραλλαγή της έκδυσης - αλλαγής ρούχων - απόθεσης ράκους (κουρελιού) είναι τα λεγόμενα τζάντζαλα. Ακέραια ρούχα ή ράκη από τα ρούχα του αρρώστου (παιδιού ή ενηλίκου) κρεμιούνται σε ορισμένα δέντρα. Από την πυκνότητα των κρεμασμένων κουρελιών και τη συχνή ανανέωσή τους, συμπεραίνεται ότι η πίστη διατηρείται, τουλάχιστον σε περιοχές που υπάρχουν τέτοια δέντρα γράφαμε (2005) ύστερα από σύγχρονη επιβεβαίωση 8. Έχουν δε καταγραφεί τέτοια δέντρα όχι μόνο στην Ελλάδα και την Κύπρο, αλλά και σε άλλες ευρωπαϊκές, αφρικανικές και ασιατικές χώρες 9. Για τον Ελλαδικό χώρο υπάρχουν και σχετικές λογοτεχνικές μαρτυρίες. Ο Αργύρης Εφταλιώτης (1849-1923) γράφει σε διήγημά του: Πίσ από το βουνό, κατά τη θάλασσα, είχαμε και τότες το ξωκκλήσι των Αγίων Αναργύρων μα τότες ήταν ένας γύρος πέτρες, η αγριλιά στο πλάγι γεμάτη κουρέλια, που τα δέναν οι μανάδες για ν αφήσουν εκεί τις αρρώστιες των παιδιών τους... 10. Κι ένα ανάλογο ποιητικό δείγμα:...είδα γυναίκες να περνούν σκυφτές και με λαχτάρα κάτω απ την πανάρχαια θαυματουργή καμάρα, και να κρεμούν στη λυγαριά λογιώνε κουρελάκια κομμένα από των άρρωστων παιδιών τα ρουχαλάκια. 11 Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι -σήμερα- οι συνθήκες υγιεινής και περίθαλψης είναι τελείως διαφορετικές από εκείνες που επικρατούσαν τα παλαιότερα χρόνια. Και ότι οι θεραπευτικές δυνατότητες είναι, σήμερα, τεράστιες συγκριτικώς προς εκείνες των παραδοσιακών κοινωνιών. Παρ όλα αυτά, όταν ο άνθρωπος βρίσκεται μπροστά στα τραγικά και πανάρχαια υπαρξιακά ερωτήματα, παράλληλα προς τις επίσημες υπηρεσίες, προσφεύγει ακόμα στην πανάρχαια μαγικοθρησκευτική σκέψη. Και αποδέχεται μεθόδους και πρακτικές, που εντυπωσιάζουν για την αντοχή τους στο χρόνο και για τις βαθιές τους ρίζες στην ανθρώπινη ψυχή. Στοιχεία που κάνουν αποδεκτή ακόμα και την υπέρβαση της λογικής. Γι αυτό, ο σωστός ρηματικός χρόνος στις λαογραφικές μελέτες είναι ο ενεστώς. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ρηγάτος Γερ.: Η αρχαία ιατρική στη λαϊκή μας παράδοση. Εκδ. ΒΗΤΑ, Αθήνα 1999, 2007. Κανελλάκης Κων.: Χιακά Ανάλεκτα, Ήτοι συλλογή ηθών, εθίμων, παροιμιών, δημωδών ασμάτων, αινιγμάτων, λεξιλογίου, ιστορικών και άλλων χειρογράφων, χρυσοβούλλων, σιγιλλίων κλπ. Εν Αθήναις. Εκ του Τυπογραφείου Αδελφών Περρή 1892, σελ. 362 [Αναστατική Έκδοση Χίος Ημερολόγιο 1983]. Βιζυηνός Γ.: Το αμάρτημα της μητρός μου - Μοσκώβ Σελήμ. Εκδ. Ι.Ν. Σιδέρης, Αθήνα, αχρονολ. [=1883]. Πιο προσιτή στον σύγχρονο αναγνώστη η έκδοση Γ.Μ.Βιζυηνός, Νεοελληνικά Διηγήματα Επιμέλεια Παν. Μουλλάς, Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη/ Ερμής, Αθήνα 1980. Βάος Ζαφ.: Μαγείες, Γητέματα, Λαϊκή θεραπευτική της Μήλου (18 ου -19 ου αιώνα) [Αθήνα 1983]. Λουκάτος Δημ.: Της Αγια-Μαρίνας (17 Ιουλίου). Στο βιβλίο του Τα Καλοκαιρινά. Εκδ. Φιλιππότη, Αθήνα 1981, σελ.79-86. Μπαλωτής Μ.Ι.: Ταξίδια στο χρόνο. Σκυριανά διηγήματα, Σκύρος 2004. Ρηγάτος Γερ.: Γ.Μ. Βιζυηνός, Το αμάρτημα της μητρός μου. Μια ιατρική προσέγγιση. Στο βιβλίο Πρόσωπα κα Ζητήματα. Δοκίμια για την ιατρική στη λογοτεχνία. Εκδ. ΒΗΤΑ, Αθήνα 1998. Ρηγάτος Γερ.: Λεξικό Ιατρικής Λαογραφίας. Εκδ. ΒΗΤΑ, Αθήνα 2005. Μουτσόπουλος Ν.: Τα Τζάτζαλα. Θεσσαλονίκη 2000 Εφταλιώτης Αργ.: Μαρίνος Καντάρας και άλλες νησιώτικες ιστορίες. Εκδ. Πατάκη - Τα Μικρά Κλασικά Αθήνα 1998, [Πρώτη έκδοση 1894]. Προκοπίου Σ.Α.: [Αναφέρεται από] Μαρ. Δ. Χατζηνικολάου: Τα Τζάτζαλα. Βιβλιοπαρουσίαση. Λαογραφική Κύπρος, χρονιά 32, τευχ. 52, σελ. 190-104. Λευκωσία 2002.

20 XΟΡΟΣΤΑΣΙ Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2008 Από το κομπολόι στο Εύχανδρον Του Τάσου Θωμαΐδη*, ιδρυτή της Λέσχης Φίλων Κομπολογιού (ΛΕ.ΦΙ.ΚΟ) Το ΕΥΧΑΝΔΡΟΝ Η παράδοση λέει ότι, πριν από 2.500 έως 2.800 χρόνια, στη Βόρεια Ινδία, ο μαθητής πνευματικού διδασκάλου δεν ήξερε να μετράει. Έπρεπε, όμως, να πει 108 προσευχές. Τότε, ο δάσκαλος τρύπησε 108, «κουκούτσια», τα πέρασε σε ένα σπάγκο, έδεσε κόμπο τις δύο άκρες κι έτσι γεννήθηκε το εργαλείο γιρλάντα που έκανε ορισμένο αριθμό προσευχών χωρίς μέτρημα. Μ αυτήν τη γιρλάντα, ο προσευχόμενος ακουμπώντας το κάθε «κουκούτσι» έλεγε και μία προσευχή. Αυτή η γιρλάντα θεωρείται από τη λαογραφία ως το πρώτο εργαλείο μέτρησης ορισμένου αριθμού προσευχών. Τη γιρλάντα αυτή οι Ινδοί την λένε «τσαπμάλα». Οι θεοί, που λάτρεψαν οι Έλληνες, ήταν ο Δίας ο ερωτιάρης, ο Διόνυσος της μέθης, της κραιπάλης και των οργίων, η Αφροδίτη ήταν η θεά της ομορφιάς και της έκστασης. Οι Έλληνες, με όλους τους θεούς τους, είχαν δοσοληψίες, τσακωμούς και κάθε είδους «αλισβερίσι» μέχρι που συναντιόνταν και σεξουαλικά. Ο Χριστιανισμός δεν άλλαξε τους Έλληνες ουσιαστικά, απλά, τους ανάγκασε να μην εξωτερικεύουν αυτό που πράγματι είναι. και είναι λαός που δεν εκλιπαρεί, δεν προσκυνά οικειοθελώς. Γενικώς, δεν προσεύχεται παρά μόνο στα δύσκολα, στα αδιέξοδα! Στα λίγο δύσκολα, πολλοί είναι αυτοί που βλαστημάνε τα θεία. Επειδή λοιπόν είμαστε τέτοιος λαός, δεν είχαμε κατασκευάσει γιρλάντες προσευχής. Σε κανένα αρχαίο αγγείο δεν υπάρχει τέτοια γιρλάντα, γεγονός που αποδεικνύει τον ισχυρισμό μου. Κάποιοι λίγοι υποστηρίζουν ότι κατά τα Ελευσίνια μυστήρια φορούσαν στον καρπό του χεριού βραχιόλι από ημιπολύτιμους λίθους και μ αυτό μετρούσαν προσευχές. Κατά μία άποψη σε μια τοιχογραφία της Σαντορίνης, που απεικονίζεται μια εξώστηθη γυναίκα, που κρατάει γιρλάντα, αυτή είναι κομπολόι! Αν όμως προσέξουμε όλα τα στοιχεία της τοιχογραφίας και ιδιαίτερα τον τρόπο που η κυρία της τοιχογραφίας κρατάει τη γιρλάντα, θα βεβαιωθούμε ότι δεν προσεύχεται μ αυτή, αλλά, την προσφέρει. Επομένως, είναι κολιέ και όχι κομπολόι. Το έτος 1.000 μ.χ. περίπου, οι μοναχοί του Αγίου Όρους πήραν ένα μάλλινο μαύρο σκοινάκι το κομπόδεσαν 103 φορές, έδεσαν τις άκρες του και εκεί κρέμασαν ένα σταυρό. Έτσι, δημιουργήθηκε μια γιρλάντα την οποία οι καλόγεροι ονόμασαν δεητικό στεφάνι της Παναγιάς. Κάποιοι κοσμικοί την είπαν κομποσκοίνι, επειδή ήταν ένα σκοινάκι με κόμπους. Κάποιοι άλλοι την είπαν προσευχητάρι, επειδή μ αυτή προσεύχονταν. Ακόμη την είπαν κομβολόγιον. Με την αλλαγή της γλώσσας μας το κομβολόγιο ειπώθηκε κομπολόγι και τελικά κομπολόι. Αυτό το όνομα προέκυψε, επειδή ο προσευχόμενος κρατώντας στο χέρι του τη γιρλάντα αυτή, ακουμπώντας τον κάθε κόμβο λέγει και κάποιον λόγο προσευχή! Οι λέξεις κόμβο λέγει λόγο έδωσαν το όνομα κομπολόι. Κομπολόι λοιπόν λέμε και είναι η γιρλάντα από μαύρο μάλλινο κομποδεμένο σκοινάκι, που, οι άκρες * Ο Τάσος Θωμαΐδης γεννήθηκε το 1940. Στα χρόνια της Δικτατορίας δημιουργεί έργα σε χαλκό με φιλελεύθερο κοινωνικό περιεχόμενο και από τη Γκαλερί του, στη Μύκονο, παιρνάνε σε ιδιωτικές συλλογές πολλών χωρών του κόσμου. Είναι δημιουργός των κοσμημάτων Αχτίδα, του «αναγεννημένου κομπολογιού» και των στιχουργημάτων «Αυτά λοιπόν προς το παρόν». Έχει ταξιδέψει σε πολλές χώρες του κόσμου. Το 2004 ιδρύει την Λέσχη Φίλων Κομπολογιού (ΛΕ. ΦΙ.ΚΟ.) με στόχο να πληροφορήσει το πλατύ κοινό με βιβλία, λευκώματα και μουσική σχετικά με τη γιρλάντα-κομπολόι. Επίσης η Λέσχη στοχεύει στην απαλλαγή του ευχάνδρου από τις άσχημες προκαταλήψεις με τις οποίες οι παραπληροφορημένοι και αδαείς το έχουν φορτώσει. Ακόμη, δημιουργεί τις αντίκες του αύριο και πραγματώνει κάθε απαίτηση των καταναλωτών, που αφορά, στην αισθητική του εύχανδρου. Τέλος, κάνει εκδηλώσεις, που υπηρετούν τον πολιτισμό και τη λαϊκή τέχνη.