Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 3 Νοεμβρίου 2017 (OR. en) 13419/17 CULT 123 ΣΗΜΕΙΩΜΑ Αποστολέας: Αποδέκτης: Γενική Γραμματεία του Συμβουλίου Επιτροπή των Μονίμων Αντιπροσώπων / Συμβούλιο αριθ. προηγ. εγγρ.: 13253/17 CULT 120 Θέμα: Ο ρόλος του πολιτισμού στην οικοδόμηση κοινωνιών με συνοχή στην Ευρώπη - Έγγραφο προβληματισμού (Δημόσια συζήτηση σύμφωνα με το άρθρο 8 παράγραφος 2 του εσωτερικού κανονισμού του Συμβουλίου) [πρόταση της Προεδρίας] Κατόπιν διαβούλευσης με την Επιτροπή πολιτιστικών υποθέσεων, η προεδρία κατήρτισε το συνημμένο έγγραφο προβληματισμού προκειμένου να χρησιμεύσει ως βάση για τη συζήτηση προσανατολισμού που θα διεξαχθεί κατά τη σύνοδο του Συμβουλίου Παιδείας, Νεολαίας, Πολιτισμού και Αθλητισμού στις 20-21 Νοεμβρίου 2017. 13419/17 ΜΜ/μκρ/ΜΙΠ 1 DG E - 1C EL
Ο ρόλος του πολιτισμού στην οικοδόμηση κοινωνιών με συνοχή στην Ευρώπη Έγγραφο προβληματισμού της Προεδρίας ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τί καθιστά την Ευρωπαϊκή Ένωση μοναδική; Η απάντηση έγκειται στον πολιτιστικό πλούτο και ποικιλία των γλωσσών που συμβάλλουν ώστε η κοινωνία μας να καθίσταται πιο υγιής, καθώς η πολυμορφία εκτιμάται και ενθαρρύνεται, οι δε διαφορές βιώνονται κατά τρόπο ενωτικό και συνεργατικό. Μια κοινωνία με συνοχή είναι ο κοινός στόχος μας και ο πολιτισμός μπορεί να μας βοηθήσει να τον πετύχουμε. Ο πολιτισμός συμβάλλει στην κοινωνική συνοχή των κοινοτήτων σε όλη την Ευρώπη, παρέχοντας ένα πλαίσιο συμμετοχής και δέσμευσης, ενώ ευνοεί την ένταξη. Όμως, όσο κι αν συνιστά στοιχείο που μας εμπλουτίζει, η πολυμορφία λαών και κοινοτήτων στην Ευρώπη συνεπάγεται και προκλήσεις. Το ισχύον πλαίσιο αυξημένης μετανάστευσης προερχόμενης από χώρες εκτός της ΕΕ και ενισχυμένης κινητικότητας των ανθρώπων εντός της ΕΕ έχει ως αποτέλεσμα άνθρωποι με διαφορετικό πολιτιστικό και θρησκευτικό υπόβαθρο να ζουν ο ένας δίπλα στον άλλον, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε εντάσεις και να θέσει σε κίνδυνο την κοινωνική συνοχή. Είναι ιστορικά αποδεδειγμένο ότι οι κρίσεις γίνονται γόνιμο έδαφος για την άνοδο λαϊκιστικών και ακραίων εθνικιστικών τάσεων. Όμως, η γεμάτη προκλήσεις εποχή μας ενθαρρύνει συζητήσεις σε διάφορα επίπεδα διακυβέρνησης και στο πλαίσιο της κοινωνίας των πολιτών, ώστε να βρεθούν λύσεις. Τα υπό κρίση ερωτήματα καλύπτουν όχι μόνο κοινωνικά και οικονομικά θέματα, αλλά και συμβολικά και πολιτιστικά. Εν συντομία, θέτουμε υπό αμφισβήτηση τις δικές μας θεμελιώδεις αξίες. Η πολιτιστική πολυμορφία μπορεί να δυσχεραίνει την επικοινωνία και την αλληλοκατανόηση παράλληλα, όμως, μας επιτρέπει να βιώνουμε τις διαφορές και να καλλιεργούμε ενσυναίσθηση προς τους άλλους. Πρέπει να λάβουμε υπόψη μας την πραγματικότητα αυτή και να την αντιμετωπίσουμε τόσο σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Μια κοινωνία χωρίς αποκλεισμούς βασίζεται σε μια πιο συμμετοχική αλληλεπίδραση μεταξύ προσώπων, κοινοτήτων και θεσμών. Γνωρίζοντας καλύτερα την ιστορία και τις ρίζες μας γινόμαστε πολίτες με καλύτερη ικανότητα αντίληψης των πολιτιστικών θεμάτων, πολίτες με δυναμικές και ανοικτές ταυτότητες και ισχυρή αίσθηση του ανήκειν. Η αυτογνωσία -υπό την έννοια της κατανόησης του ίδιου μας του πολιτισμού και υπόβαθρου και ενός συναισθήματος αυτοπεποίθησης στο πλαίσιο αυτό- καθιστά τα πρόσωπα πιο ανοικτά, ανεκτικά και τους επιτρέπει να εκτιμούν περισσότερο τις άλλες κουλτούρες. 13419/17 ΜΜ/μκρ/ΜΙΠ 2
Οι πολιτιστικές πολιτικές βοηθούν ώστε οι κοινωνίες να γίνονται πιο συνεκτικές και ενισχύουν την αίσθηση του ανήκειν. Έχουν επίσης σημαντικό ρόλο στην επίτευξη στόχων σε άλλους τομείς, πέραν των αμιγώς πολιτιστικών, όπως είναι η ανάπτυξη κοινοτήτων και η συμμετοχή των πολιτών στα κοινά. Από την πλευρά τους, οι πολιτιστικοί οργανισμοί έχουν τη δυνατότητα να οικοδομούν γέφυρες μεταξύ των ανθρώπων, να θέτουν προκλήσεις στο κοινό μέσω της τέχνης και της πολιτιστικής κληρονομιάς και να κινητοποιούν νέα τμήματα του πληθυσμού. Πρέπει να εξετάσουμε τί σημαίνει η μεταβαλλόμενη φύση της Ευρώπης για τους πολιτιστικούς οργανισμούς από την άποψη της διασφάλισης της μεταβίβασης της πολιτιστικής κληρονομιάς από γενιά σε γενιά, μεταξύ διαφορετικών ομάδων κοινού και διαφορετικών καλλιτεχνικών μέσων, ώστε να παραμείνει ενδιαφέρουσα και οικονομικά βιώσιμη μακροπρόθεσμα. Βάσει των παραπάνω, θα άξιζε να εξετάσουμε τρόπους με τους οποίους οι πολιτιστικοί οργανισμοί μπορούν να μεριμνήσουν για τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα διαφορετικών κοινοτήτων, βρίσκοντας μια ισορροπία ανάμεσα στο παραδοσιακό και στο νέο κοινό και βοηθώντας άρτι αφιχθείσες ομάδες να βρουν τη θέση τους στη ζωή της τοπικής κοινωνίας. Ένας τρόπος με τον οποίο θα μπορούσαν να βοηθήσουν αυτοί οι οργανισμοί θα ήταν με τη δημιουργία χώρων όπου θα διαμείβονται θετικές συναντήσεις και θα παρέχονται ευκαιρίες εμβάθυνσης της γνώσης των διαφορετικών κοινοτήτων για τις άλλες. Κάτι τέτοιο μπορεί να δώσει νέα ερμηνεία στις πολιτιστικές υπηρεσίες ή να σημάνει την αναπροσαρμογή τους. ΙΙ. ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΕ ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΕ Έχουν ήδη ληφθεί συγκεκριμένα μέτρα σε επίπεδο ΕΕ για τη βελτίωση της πολιτιστικής ένταξης των νεοαφιχθέντων. Στο πλαίσιο του προηγούμενου (2011-2014) και του τρέχοντος (2015-2018) προγράμματος εργασίας του Συμβουλίου για τον πολιτισμό, ορισμένες ομάδες Ανοικτής Μεθόδου Συντονισμού (ΑΜΣ) προσέγγισαν το ζήτημα από διαφορετικές πλευρές: Το 2012, δημοσιεύθηκε μια έκθεση ομάδας ΑΜΣ με τίτλο «Πολιτικές και καλές πρακτικές δημοσίων καλλιτεχνικών και πολιτιστικών ιδρυμάτων για την προώθηση καλύτερης πρόσβασης και ευρύτερης συμμετοχής στον πολιτισμό» ('Policies and good practices in the public arts and in cultural institutions to promote better access to and wider participation in culture ). Το 2014, εκδόθηκε μια ακόμη έκθεση ομάδας ΑΜΣ με θέμα «Ο ρόλος των δημόσιων καλλιτεχνικών και πολιτιστικών ιδρυμάτων στην προώθηση της πολιτιστικής πολυμορφίας και του διαπολιτισμικού διαλόγου ( The role of public arts and cultural institutions in the promotion of cultural diversity and intercultural dialogue ). Τον Μάρτιο του 2017, εκδόθηκε έκθεση ομάδας ΑΜΣ με θέμα «Πώς μπορούν ο πολιτισμός και οι τέχνες να προωθήσουν τον διαπολιτισμικό διάλογο στο πλαίσιο της μεταναστευτικής και προσφυγικής κρίσης» ('How culture and the arts can promote intercultural dialogue in the context of the migratory and refugee crisis'). Σήμερα, μια ομάδα ΑΜΣ εργάζεται επί σειράς συστάσεων για υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και για πολιτιστικά ιδρύματα σχετικά με τρόπους ενίσχυσης της συμβολής του πολιτισμού, σε συνεργασία με άλλους τομείς (υγειονομικής περίθαλψης, κοινωνικής φροντίδας, σωφρονιστικών υπηρεσιών κλπ.), στην κοινωνική ένταξη. 13419/17 ΜΜ/μκρ/ΜΙΠ 3
Επιπλέον: την άνοιξη του 2016, το πρόγραμμα «Δημιουργική Ευρώπη» δρομολόγησε μια ειδική πρόσκληση υποβολής προτάσεων για έργα που υποστηρίζουν την ένταξη των προσφύγων στις ευρωπαϊκές κοινωνίες και το καλοκαίρι του 2016, η Επιτροπή εξέδωσε την Ανακοίνωση «Σχέδιο δράσης για την ένταξη των υπηκόων τρίτων χωρών» ('Action Plan on the integration of third country nationals ). Το σχέδιο περιλαμβάνει τη δρομολόγηση ευρωπαϊκών έργων για την προώθηση του διαπολιτισμικού διαλόγου, της πολιτιστικής πολυμορφίας και των κοινών ευρωπαϊκών αξιών μέσω του πολιτισμού, καθώς και τη δημιουργία εγχειριδίων και εργαλειοθηκών για τους επαγγελματίες του χώρου. ΙΙΙ. ΥΠΟΥΡΓΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Στην ομιλία του σχετικά με την Κατάσταση της Ένωσης το 2017, ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κ. Jean-Claude Juncker έκανε έκκληση προς όλους να γιορτάσουμε την πολιτισμική ποικιλομορφία που μας περιβάλλει. Το 2018 είναι το ευρωπαϊκό έτος πολιτιστικής κληρονομιάς, κατά τη διάρκεια του οποίου ελπίζουμε να ενισχυθεί η αίσθηση του ανήκειν σε έναν κοινό ευρωπαϊκό χώρο και η ευαισθητοποίηση σχετικά με την κοινή ιστορία μας και τις κοινές μας αξίες. Η πρωτοβουλία αυτή συνιστά μια καλή ευκαιρία ώστε να ευνοηθούν νέες συμμετοχικές και διαπολιτισμικές προσεγγίσεις των πολιτικών για τον πολιτισμό. Δεδομένων των προκλήσεων που αντιμετωπίζει η Ευρώπη σήμερα, καλούνται οι υπουργοί να ανταλλάξουν απόψεις σχετικά με τα ακόλουθα ερωτήματα: Δεδομένου του σημαντικού ρόλου που διαδραματίζουν ο πολιτισμός και η πολιτιστική κληρονομιά στη διαμόρφωση κοινωνιών με συνοχή, ποια μέτρα μπορούν να ληφθούν από κοινού σε επίπεδο ΕΕ; Πώς θα μπορούσαν να συμβάλλουν οι πολιτιστικοί οργανισμοί και οι οργανισμοί πολιτιστικής κληρονομιάς προς κοινωνίες με μεγαλύτερη συνοχή στην Ευρώπη; Οι υπουργοί ενθαρρύνονται επίσης να ανταλλάξουν θετικά παραδείγματα μέτρων και μέσων πολιτιστικής πολιτικής από τη δική τους εθνική εμπειρία. 13419/17 ΜΜ/μκρ/ΜΙΠ 4
Η προεδρία κάλεσε μια εξωτερική ομιλήτρια, την κα Helen Sildna, επιχειρηματία δημιουργικής παραγωγής και κοινωνική ακτιβίστρια, για να κάνει μια εισαγωγική παρουσίαση πριν τη συζήτηση. Στην παρουσίασή της, η κα Sildna θα ασχοληθεί με τη σημασία του νέου κόσμου όπου τα πάντα σχετίζονται με την επικοινωνία και η πληροφορία μπορεί να διαδοθεί ψηφιακά σε μια στιγμή. Αυτή η νέα πραγματικότητα αποτέλεσε το έναυσμα για τη σοβαρή επανεξέταση της πολιτιστικής πολιτικής σε πολλές χώρες - η κοινωνική ευθύνη και ευαισθητοποίηση αναφορικά με τον αντίκτυπό της αποτελούν πλέον βασικές προτεραιότητες. Στην παρουσίασή της, η κα Sildna θα δείξει ότι ο ρόλος, αλλά και οι δεξιότητες και οι ικανότητες, του τομέα του πολιτισμού πρέπει να αναμορφωθούν, ώστε ο τομέας να λειτουργήσει ως αξιόπιστος εταίρος για πόλεις, κράτη και κοινότητες. Κατευθυντήριο άξονα στις παρεμβάσεις των υπουργών θα πρέπει να αποτελέσουν τα ανωτέρω ερωτήματα. Καλό θα ήταν η παρέμβασή τους να είναι ελεύθερη, μεταξύ άλλων απαντώντας στον ομιλητή. Για να δοθεί η δυνατότητα σε όλους τους υπουργούς να μιλήσουν, και για να προαχθεί μια ρέουσα συζήτηση, οι παρεμβάσεις θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν συντομότερες και σαφέστερες (δύο λεπτά το πολύ). 13419/17 ΜΜ/μκρ/ΜΙΠ 5