و 3 Journal of Agroecology Vol. 2, No. 1, Spning 2010, p. 75-84 نشريه بوم شناسي كشاورزي جلد 2 شماره 1 بهار 1389 ص 75-84. ارزيابي برخي صفات مورفولوژيك عملكرد و اجزاي عملكرد در هيبريدهاي ذرت دانهاي (Zea mays L.) در شرايط آب و هوايي مشهد 1 4 3 2 *1 محمد گلباشي محسن ابراهيمي سعيد خاوري خراساني رجب چوكان و مهدي ضرابي تاريخ دريافت: 88/11/29 تاريخ پذيرش: 89/3/22 چكيده بمنظور مقايسه خصوصيات مورفولوژيك عملكرد و اجزاي عملكرد 34 رقم ذرت (.L (Zea mays هيبريد آزمايشي در قالب طرح بلوكهاي كامل تصادفي با سه تكرار در مركزتحقيقات كشاورزي ومنابع طبيعي خراسان رضوي اجرا گرديد. نتايج تجزيه واريانس صفات مورد بررسي نشان داد كه بين هيبريدها از نظر كليه صفات مورد مطالعه اختلاف معني دار (0/01 p) وجود دارد. هيبريد تجاري سينگل كراس 500 داراي بيشترين عملكرد دانه مي باشد. بررسي همبستگي ساده بين صفات نشان داد عملكرد دانه بالاترين همبستگي مثبت را با صفت قطر بلال و پس از آن با صفت عمق دانه داشت. به منظور بررسي و تعيين روابط علت و معلولي صفات وارد شده به مدل رگرسيوني با يكديگر و با عملكرد بوته تجزيه مسير انجام و تعيين شد كه بالاترين اثرمستقيم و مثبت برعملكرد دانه مربوط به تعداد بلال در بوته ميباشد. همچنين مشخص شد هرچند كه تعداد دانه در رديف بلال جزي ي از عملكرد دانه در ذرت محسوب مي شود ليكن داراي كمترين اثرمستقيم بر عملكرد نسبت به ساير صفات مي باشد. تجزيه به مولفههاي اصلي موجب استخراج 7 مولفه شد كه جمعا 85 درصد تغييرات را شامل ميشدند. جهت انجام تجزيه به عاملها از چرخش متعامد وريماكس استفاده شد و با توجه به ماهيت صفات قرارگرفته در اين عاملها عامل اول ودوم به ترتيب خصوصيات بلال و عملكرد دانه نامگذاري شدند. تجزيه خوشهاي به روش UPGMA هيبريدهاي موردمطالعه را به پنج گروه مجزا تقسيم بندي نمود. واژههاي كليدي: آناليز خوشهاي تجزيههاي چند متغيره چرخش وريماكس همبستگي ساده مقدمه 1 ذرت (.L (Zea mays گياهي C 4 است و در جهان سومين غله مهم غذايي بعد از گندم و برنج مي باشد و غذاي اصلي ميليونها انسان است. ذرت از جمله گياهان زراعي مهم در ايران به شمار مي رود كه در سطح 260000 هزار هكتار از اراضي ايران كاشته مي شود. پيش بيني مي شود كه تا سال 2020 تقاضا براي ذرت 45 درصد افزايش يابد. بهنژادگران ذرت علاقمند به دستيابي به ژنوتيپهاي ي هستند كه از لحاظ صفت عملكرد و ساير صفات زراعي مطلوب باشند. براي رسيدن به اين هدف بهنژادگر مي تواند در نسلهاي اوليه دست به انتخاب بزند و يا انتخاب را تا رسيدن ژنوتيپ به نسلهاي پيشرفته به تا خير اندازد 1981) Hamblin,.(Rosielli & هالوور ) Hallauer, 1978) اعلام مينمايد كه ژرم پلاسمهاي مناطق گرمسير به عنوان يك منبع ممكن است در افزايش عملكرد و مقاومت به بيماري در برنامههاي به نژادي ذرت مناطق معتدله مفيد باشد. اين مسي له بعلت حساسيت به طول روز مورد بهرهبرداري زيادي قرار نگرفته است. چاپمن و همكاران (1997 al., (Chapman et و سكارل (1990 (Ceccarell, در بررسي چندين جمعيت گرمسيري ذرت در 10 محيط دريافتند كه در تجزيه واريانس 79/9 درصد مجموع مربعات كل توسط محيط ايجاد شده است و از مقدار باقيمانده سهم اثر متقابل ژنوتيپ x محيط سه برابر مجموع مربعات فقط ژنوتيپ مي باشد. پايداري يك محصول در واقع توانايي آن جهت بقاء در محيطي خاص مي باشد. گياه بايستي قادر باشد سرما گرما كمبود آب تغييرات طول روز شدت نور و دامنه وسيعي از شرايط شيميايي و فيزيكي خاك را تحمل نمايد. اين سازگاري در واقع توسط ژنهاي اصلي و فرعي پيچيده كنترل ميشود 1996) al.,.(hawtin et 4-2 1 به ترتيب دانشجوي كارشناسي ارشد پرديس ابوريحان دانشگاه تهران استاديار گروه امور زراعي و اصلاح نباتات پرديس ابوريحان دانشگاه تهران استاديار مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي خراسان رضوي و استاديار موسسه تحقيقات اصلاح و تهيه نهال بذر كرج. (E-mail: mgolbashy@ut.ac.ir (*- نويسنده مسي ول:
76 نشريه بوم شناسي كشاورزي جلد 2 شماره 1 سال 1389 از ديگر مساي ل مهم در بررسي هيبريدها بويژه هيبريدهاي خارجي مسي له پايداري ارقام تحت شرايط مختلف محيطي است. اثر متقابل GE مي تواند باعث مشكلاتي در انتخاب ژنوتيپها در محيط- هاي مختلف مورد مطالعه گردد. اين امر بعلت كاهش همبستگي بين فنوتيپ و ژنوتيپ مي باشد و اين مسي له مورد توجه اصلاح كنندگان نبات مي باشد. ولي در هر حال افزايش پايه ژنتيكي ژرم پلاسمهاي مورد استفاده در برنامههاي به نژادي با استفاده از ژرم پلاسمهاي خارجي بطور وسيعي مورد تاكيد قرار گرفته است. در اين بين مشكلات سازگار نبودن و همچنين مطلوب نبودن صفات زراعي ژرم پلاسمهاي غيربومي وجود دارد (1995 al.,.(perez-velasquez et عملكرد صفتي كم ي بوده و توسط تعداد زيادي ژن كنترل ميشود. هم چنين وراثت پذيري اين صفت به دليل اثرات متقابل ژنوتيپ و محيط پايين بوده و بنابراين انتخاب بر اساس عملكرد در جهت بهبود آن مفيد نميباشد (1996 (Richards, و به ويژه در نسل هاي اوليه كه تعداد ژنوتيپها زياد بوده و ارزيابي بر اساس رديفهاي كشت ژنوتيپها بدون تكرار صورت ميگيرد بازده ژنتيكي مطلوبي ندارد (1981 Kronstad,.(Keim & صفات مورفولوژيكي به سادگي و با دقت زياد قابل اندازه گيري بوده و توارث پذيري نسبتا بالايي دارند پس انتخاب بر اساس اين صفات راه مطمي ن و سريعي براي غربال جوامع گياهي و بهبود عملكرد مي باشد ) Harvey, Yap & 1972). تجزيه ضرايب همبستگي صفات مختلف با عملكرد دانه به تصميم گيري در مورد اهميت نسبي اين صفات و ارزش آن ها به عنوان معيارهاي انتخاب كمك ميكند (1996.(Agrama, با كمك تجزيه رگرسيون گام به گام مي توان اثر صفات غير مو ثر يا كم تا ثير را در مدل رگرسيوني بر روي عملكرد حذف نموده و تنها صفاتي را كه ميزان قابل ملاحظه اي از تغييرات عملكرد را توجيه مي كنند مورد بررسي قرار داد (1996.(Agrama, در مطالعه اي بر روي ارقام گندم نان مشاهده شد كه صفات شاخص برداشت تعداد سنبله در هر گياه و طول سنبله اجزاء مهم عملكرد بوده و انتخاب بر اساس آنها ميتواند براي بهبود عملكرد مو ثر باشد (1991 Luthra,.(Dawari & اين تحقيق به منظور ارزيابي و مقايسه تعدادي از هيبريدهاي ذرت دانهاي در شرايط آبياري متداول و با اهداف بررسي روابط بين عملكرد دانه و صفات مرتبط با آن بررسي تنوع صفات كمي بين هيبريدهاي مورد بررسي دستيابي به الگوي مناسب جهت انتخاب براي عملكرد دانه بر مبناي ساير صفات انجام شد. مواد و روشها در اين پژوهش خصوصيات مورفوفيزيولوژيك عملكرد و اجزاي عملكرد 28 رقم هيبريد جديد مقاوم به گرما ) دب ست آمده از جمعيت- هاي آزاد گرده افشان ذرت سيميت در شرايط استان خوزستان) به همراه شش رقم تجاري و اميد بخش ) هب نامهاي دابل كراس 370 سينگل كراس 500 400 302 250 و 704) به عنوان شاهد در ايستگاه تحقيقات كشاورزي طرق واقع در 6 كيلومتري شرق مشهد مورد بررسي و ارزيابي قرار گرفت. اين ايستگاه در عرض جغرافيايي 36 درجه و 16 دقيقه شمالي و طول شرقي 59 درجه و 38 دقيقه شرقي قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دريا 985 متر مي باشد. ميزان متوسط بارندگي ساليانه آن 286 ميليمتر بوده و بارندگيها عمدتا در دو فصل پاييز و زمستان صورت ميگيرد. آب و هواي آن بر اساس روش آمبرژه خشك و سرد است. بذر هر يك از ارقام هيبريد در دو خط 3 متري با تراكم 75000 بوته در هكتار در قالب طرح بلوكهاي كامل تصادفي با سه تكرار كشت گرديد. در هر كپه 3 بذر كاشته شد كه پس از سبز شدن و استقرار گياهچه ها به يك بوته تقليل يافت. كاشت بذور در 20 خرداد ماه 1388 انجام شد. مراقبتهاي زراعي شامل كوددهي (بر اساس آزمون خاك) و مبارزه با علف هاي هرز در زمانهاي مقتضي انجام شد. شايان ذكر است كه زمان آبياري بر اساس نمونهگيري از خاك و بر مبناي 50 درصد تخليه مجاز رطوبتي از خاك (كه براساس سند ملي آب كشور زمان مناسب آبياري ذرت در مرحله 50 درصد تخليه رطوبتي از خاك از نقطه ظرفيت زراعي تا پژمردگي داي م مي باشد) تعيين و انجام شد. در طي فصل رشد خصوصيات زراعي و مورفولوژيكي ارقام اندازه گيري شد و سپس تاريخ گرده افشاني و ظهور كاكل فاصله پس از گرده افشاني و ظهور 1 كاكل (ASI) بر مبناي حداقل 50 درصد بروز صفت در هر كرت آزمايشي ثبت شد. صفات مورد بررسي شامل ارتفاع بوته ارتفاع بلال طول تاسل قطر ساقه تعداد كل برگ تعداد برگ بالاي بلال تعداد بلال در بوته درصد دانه و عمق دانه بودند كه بر روي 10 بوته رقابت كننده در هر كرت اندازه گيري شد. سپس در مرحله برداشت ابتدا بوتههاي هر كرت آزمايشي پس از حذف اثر حاشيه شمارش و برداشت بلالها به صورت جداگانه انجام شد. سپس اجزاي عملكرد شامل طول بلال قطربلال تعداد رديف دانه تعداد دانه در رديف وزن 300 دانه و تعداد كل دانه در بلال بر روي 10 بلال تصادفي در هر كرت اندازه گيري شد و پس از جدا كردن دانهها با شيلر و تعيين درصد رطوبت دانهها توسط رطوبتسنج دستي ديجيتال مدل Dichy Johnn ميزان عملكرد دانه در هر كرت آزمايشي بر اساس درصد رطوبت موجود درصد چوب بلال تصحيح و بر حسب تن در هكتار محاسبه شد. دادهها توسط نرم افزار Excel مرتب شدند و سپس توسط نرم افزارهاي آماري ver. 9.1 SAS فرضيات مورد نياز براي تجزيه واريانس دادهها بررسيو پس از اطمينان از برآورده شدن فرضيات مورد نظر اقدام به تجزيه واريانس ميانگينها به روش آزمون چند دامنه اي دانكن شد. 1- Anthesis Silking Interval
77 ارزيابي برخي صفات مورفولوژيك عملكرد و اجزاي عملكرد نتايج و بحث بين هيبريدها از نظر كليه صفات مورد مطالعه اختلاف معنيدار در سطح احتمال 1 درصد وجود داشت (جدول 1). نتايج مقايسه ميانگين هيبريدها نشان داد كه هيبريدهاي 20 30 و 6 (به ترتيب با مقادير 27/1 و 26/2 و 23/8 درصد) داراي بالاترين درصد چوب بلال نسبت به ساير هيبريدها بودند (دادهها نشان داده نشده است). بالاترين ارتفاع بوته بترتيب مربوط به هيبريد تجاري سينگل كراس 500 و هيبريدهاي شماره 22 10 20 13 12 و 23 بود كه بطور معني داري با ساير هيبريدهاي مورد مطالعه داراي تفاوت معني دار بودند. ازنظر ارتفاع تشكيل بلال بر روي ساقه هيبريدهاي شماره 13 و 12 بالاترين (به ترتيب 141/8 و 132/1 سانتيمتر) و هيبريدهاي تجاري سينگل كراس 250 دابل كراس 370 سينگل كراس 400 و 302 نيز مشتركا پايين ترين مقدار( 94/8 و 87/9 و 86/0 و 81/5 سانتيمتر) را نسبت به ساير هيبريدهاي مورد مطالعه داشتند. هيبريد تجاري سينگل كراس 500 بيشترين عملكرد دانه (13/8 تن در هكتار) را دارا بود هرچند كه از نظر عملكرد تفاوت معني داري بين اين هيبريد و هيبريدهاي تجاري سينگل كراس 704 302 و 250 و نيز 12 هيبريد ديگر وجود نداشت (جدول 2). كمترين عملكرد دانه (7/7 تن در هكتار) مربوط به هيبريد شماره 24 بود. نتايج اين آزمايش نشان داد كه هيبريد سينگل كراس 704 هرچند كه داراي بلندترين طول بلال و بيشترين تعداد دانه در رديف بلال نسبت به ساير هيبريدها بود وليكن از نظر عملكرد كل دانه (12/8 تن در هكتار) در جايگاه سوم بعد از هيبريدهاي SC500 (با عملكرد 13/8 تن در هكتار) و SC302 (با عملكرد 12/9 تن در هكتار) قرار داشت (جدول 2). از طرف ديگر هيبريد 4 نيز ازنظر صفات قطر ساقه قطر بلال و چوب بلال تعداد رديف دانه در بلال و تعداد كل دانه در بلال حاي ز بالاترين مقادير نسبت به ساير هيبريدها بود وليكن از عملكرد قابل توجهي برخوردار نبود (10/2 تن در هكتار) كه دليل آن ميتواند كم بودن عمق دانه (10/4 ميليمتر) و وزن 300 دانه (74/2 گرم) نسبت به ساير هيبريدها باشد. همبستگي مثبت و معنيدار برآورد شده بين عمق دانه با عملكرد دانه ) 0/61=r) نيز نتايج بدست آمده را تاي يد ميكند (جدول 3). نتايج اين آزمايش نشان داد هرچند كه هيبريد سينگل كراس 500 برترين هيبريد ازنظر عملكرد دانه مي باشد وليكن داراي كمترين تعداد برگ بالاي بلال (با ميانگين 5/05 عدد) نسبت به ساير هيبريدهاي مورد مطالعه ميباشد (جدول 2 ). بيشترين تعداد برگ بالاي بلال مربوط به هيبريد شماره 9 (با ميانگين 6/9) بود (اطلاعات نمايش داده نشده است). هرچند كه هيبريدهاي موردمطالعه در اين آزمايش تك بلالي بودند وليكن بيشترين تعداد بلال در بوته مربوط به هيبريدهاي تجاري سينگل كراس 302 و 250 (به ترتيب 1/5 و 1/3) و كمترين مقدار مربوط به هيبريد تجاري سينگل كراس 400 بود. مقايسه ميانگين هيبريدها نشان داد كه هيبريد شماره 24 از كمترين وزن 300 دانه (58/0 گرم) نسبت به ساير هيبريدها برخوردار ميباشد. همچنين هيبريدهاي شماره 4 و سينگل كراس (554/2 گرم) بود. همانگونه كه در جدول 2 مشاهده ميگردد عميق ترين دانه ها به ترتيب مربوط به هيبريدهاي سينگل كراس (12/7 250 ميليمتر) و (12/4 500 ميليمتر) و هيبريدهاي شماره (11/6 10 ميليمتر) و 18 (11/6 ميليمتر) ميباشد. بررسي همبستگي ساده بين صفات نشان داد كه عملكرد دانه داراي همبستگي مثبت و بسيار معني داري (0/01 P) با صفات ارتفاع بوته طول تاسل ارتفاع بلال ميانگين تعداد بلال در بوته ميانگين وزن 10 بلال تعداد دانه در رديف بلال تعداد كل دانه قطر بلال عمق دانه و درصد دانه بلال ميباشد (جدول 3). تنها عملكرد دانه با درصد چوب بلال (داده ا نشان داده نشده است) همبستگي منفي و معني دار (0/01 P) داشت. همبستگي عملكرد دانه با صفات تعداد كل برگ و تعداد برگ بالاي بلال ميانگين وزن چوب 10 بلال وزن 300 دانه و قطر بلال غيرمعني دار و با ساير صفات در سطح احتمال %5 معني دار بود كه اين نتيجه با گزارش بيضايي (2001 (Beizaei, مطابقت دارد. عملكرد دانه بالاترين همبستگي مثبت را با صفت قطر بلال ) 0/68) و پس از آن با صفت عمق دانه ) 0/61) داشت (جدول 3). نتايج بررسي همبستگي بين ساير صفات در اين آزمايش نشان داد كه به ترتيب ارتفاع بوته و بلال با همبستگي مثبت و معني دار 0/84 و پس از آن وزن چوب و درصد چوب بلال نيز با همبستگي معني دار 0/80 نسبت به ساير صفات داراي بيشترين همبستگي مي باشند. همچنين صفات درصد دانه و وزن چوب داراي بيشترين همبستگي منفي و معني دار بودند ) 0/8-). با توجه به نتايج حاصله اينگونه استنباط مي شود كه بالطبع با افزايش قطر بلال عملكرد دانه هيبريدهاي ذرت افزايش يافته است و دليل آن را مي توان با افزايش عمق دانه توجيه نمود. شعاع حسيني و همكاران (2008 al., (Shoahosseini et بيان نمودند درنتيجه افزايش قطر بلال و قطر چوب بلال وزن چوب و درصد چوب بلال در مجموع كاهش و عملكرد دانه افزايش مي يابد. به منظور حذف اثر صفات غير مو ثر يا كم تاثير در مدل رگرسيوني بر روي صفت عملكرد دانه از رگرسيون گام به گام استفاده شد. پس 1 از بررسي هم راستايي بر روي متغيرهاي اندازه گيري شده صفات 2 مزاحم از ادامه محاسبات حذف (انتخاب براساس شاخصهاي تحمل 3 و عامل تورم واريانس صورت گرفت) و پس از آن تجزيه رگرسيون گام به گام بر روي ساير صفات انجام شد. خلاصه نتايج حاصل از تجزيه رگرسيون گام به گام با در نظر گرفتن عملكرد دانه بعنوان 1- Collinearity 2- Tolerabce index 3- Variance Inflation Factor
78 نشريه بوم شناسي كشاورزي جلد 2 شماره 1 سال 1389 متغير وابسته و ساير صفات بعنوان متغيرهاي مستقل در جدول 4 اراي ه شده است. همانگونه كه مشاهده مي گردد اولين صفت وارد شده به مدل قطر بلال مي باشد كه به تنهايي بيش از 46 درصد تغييرات عملكرد را توجيه ميكند در مرحله بعدي صفت تعداد بلال در بوته به مدل وارد و همراه با قطر بلال بيش از 55 درصد تغييرات عملكرد را توجيه ميكنند. پس از آن نيز به ترتيب صفات تعداد دانه در رديف ارتفاع برگ پرچم درصد چوب بلال و در نهايت وزن بلال وارد مدل شده است و كل صفات وارد شده روي هم رفته بيش از 74 درصد تغييرات عملكرد را توجيه ميكنند. نتايج حاصله با نتايج تجزيه همبستگي سادة صفات كاملا توافق دارد بطوريكه قطر بلال داراي بالاترين همبستگي با عملكرد دانه مي باشد (جدول 3). به منظور بررسي و تعيين روابط علت و معلولي صفات وارد شده به مدل رگرسيوني با يكديگر و با عملكرد بوته تجزيه مسير انجام شد. نتايج تجزيه مسير در جدول 5 اراي ه شده است و در آن عناصر روي قطر اثرات مستقيم هر صفت بر روي عملكرد يا همان ضراي ب رگرسيون استاندارد و ساير اجزاء هر رديف اثرات غيرمستقيم آن صفت بر عملكرد از طريقساير صفات را نشان ميدهد. همانگونه كه در جدول 5 مشاهده ميگردد بالاترين اثرمستقيم و مثبت برعملكرد دانه مربوط به تعداد بلال در بوته ميباشد و اثرات غيرمستقيم اين صفت از طريق صفات قطر بلال درصد چوب و وزن بلال مثبت و ازطريق صفات تعداد دانه در رديف و ارتفاع برگ پرچم منفي ميباشد. جدول 1- تجزيه واريانس (ميانگين مربعات) صفات مختلف هيبريدهاي ذرت دانه اي Table 1- Analysis of variance (mean of square) of different traits of corn hybrids صفت تكرار هيبريد خطا ضريب تغييرات ميانگين Mean CV Error Hybrid Replication ارتفاع بوته Plant height (cm) 232.73 5.08 140.02 749.19 1140.37 ارتفاع بلال Ear height (cm) 105.97 7.21 58.4 494.06 49.23 ns قطر ساقه Stem diameter(mm) 19.68 9.71 3.65 9.98 22.47 تعداد كل برگ leaves No. 12.94 3.35 0.18 2.17 7.04 تعداد برگ بالاي بلال upper leaves No 5.82 3.34 0.03 0.52 0.05 ns تعداد بلال در بوته Ear No. in plant 1.06 12.53 0.01 0.04 0.0004 ns وزن 10 بلال 10 ear weight (kg) 2.61 7.54 0.03 0.22 1.55 وزن 10 چوب بلال 10 cob weight (kg) 0.5 11.36 0.003 0.03 0.05 وزن 300 دانه 300 kernel weight (g) 83.93 9.9 69.07 235.59 364.28 تعداد رديف دانه در بلال Row No./ear 16.38 4.54 0.55 5.78 0.11 ns تعداد دانه در رديف بلال Kernel No./row 39.73 4.57 3.3 20.09 90.87 تعداد كل دانه Total kernel No./Ear 649.77 7 2072.36 9396.63 30842.82 طول بلال Ear length (cm) 16.68 4.66 0.6 6.42 14.87 قطر بلال Ear diameter (mm) 49.1 2.64 1.68 14.37 32.46 قطر چوب بلال Cob diameter (mm) 27.99 4.2 1.38 9.33 4.88 * عمق دانه Kernel depth (mm) 10.55 6.78 0.51 2.13 3.04 عملكرد كل Total yield (t.ha -1 ) 10.4 15.62 2.64 7.12 28.46 ns * و به ترتيب غيرمعني دار و معني دار در سطح %5 و %1 ns, *, are non-significant and significantly at α=0.05 and α=0.01, respectively
ارزيابي برخي صفات مورفولوژيك عملكرد و اجزاي عملكرد 79
80 نشريه بوم شناسي كشاورزي جلد 2 شماره 1 سال 1389
ارزيابي برخي صفات مورفولوژيك عملكرد و اجزاي عملكرد 81
82 نشريه بوم شناسي كشاورزي جلد 2 شماره 1 سال 1389 جدول 5- ضراي ب معادله رگرسيون بين صفات مختلف و عملكرد دانه هيبريدهاي ذرت دانه اي Table 5- Coefficient of regression equition between different traits and yield of corn hybrids معادله رگرسيون معادله رگرسيون (ضراي ب استاندارد شده) (ضراي ب استاندارد نشده) عرض از مبدا Intercept قطر بلال Ear diameter ارتفاع برگ پرچم Flag leafe height درصد چوب Cob percentage تعداد بلال در بوته Ear No./plant تعداد دانه در رديف Row No./ear وزن بلال Ear Weight Regression equation -18.4 0.28 0.02-14.23 4.97 0.08 1.5 Regression equation - 0.33 0.19-0.23 0.37 0.12 0.25 جدول 6- ضراي ب تجزيه مسير و اثرات مستقيم و غيرمستقيم صفات مختلف برعملكرد دانه هيبريدهاي ذرت دانه اي Table 6- Coefficient of path analysis and direct effects and indirect effects of different traits on yield of corn Ear diameter قطر بلال Ear No./plant تعداد بلال در بوته Row No./ear تعداد دانه در رديف Flag leafe height ارتفاع برگ پرچم Cob percentage درصد چوب Ear Weight وزن بلال 1 0.3372 0.0704 0.0530 0.1236-0.0289 0.2074 Residual effect: 0.508 2 0.0781 0.3741-0.0066-0.0603-0.0189 0.0122 3 0.0204-0.0023 0.1289 0.0399-0.0315 0.0535 4 0.0708-0.0311 0.0594 0.1933-0.0130 0.0874 5 0.0200 0.0118 0.0566 0.0157-0.2329-0.0260 7 0.1545 0.0082 0.1035 0.1137 0.0281 0.2512 همبستگي Correlation 0.681 0.4311 0.3958 0.4259-0.2972 0.5857 اثر باقيمانده: 0/508 جدول 7- مقادير ويژه و درصدهاي واريانس عامل هاي مشترك در هيبريدهاي ذرت دانه اي Table 7- Eigen values and principle component variances in corn hybrids فاكتور Factor مقدار ويژه Eigen Value درصد واريانس Variance Percentage درصد واريانس تجمعي cumulative Variance Percentage 1 5.22 24 24 2 3.93 18 43 3 3.08 14 58 4 1.88 8 67 5 1.5 7 74 6 1.18 5 80 7 1.05 5 85 8 0.8 3 88 اثرمستقيم قطر بلال تقريبا برابر با اثر مستقيم تعداد بلال در بوته ميباشد با اين تفاوت كه كليه اثرات غيرمستقيم اين صفت ازطريق
83 ارزيابي برخي صفات مورفولوژيك عملكرد و اجزاي عملكرد ساير صفات مثبت ميباشد. اثرمستقيم سومين صفت مهم و تاثيرگذار بر عملكرد دانه يعني تعداد دانه در رديف بلال مشابه با همبستگي آن با عملكرد مثبت است و اثرات غيرمستقيم آن ازنظر تمامي صفات بجز تعداد بلال در بوته مثبت ميباشد. نتايج اين آزمايش نشان داد هرچند كه تعداد دانه در رديف بلال جزي ي از عملكرد دانه در ذرت محسوب ميشود وليكن داراي كمترين اثرمستقيم بر عملكرد نسبت به ساير صفات ميباشد (جدول 4). ارتفاع برگ پرچم و وزن بلال نيز داراي اثرمستقيم مثبت بر عملكرد دانه بودند. نتايج اين آزمايش نشان داد كه تنها صفت درصد چوب بلال داراي اثرمستقيم منفي بوده و اثر غيرمستقيم آن ازطريق صفات قطربلال تعدادبلال دربوته تعداد دانه در رديف بلال و ارتفاع برگ پرچم منفي و ازطريق صفت وزن بلال مثبت بود. شعاع حسيني و همكاران (2008 al., (Shoahosseini et نتيجه گرفتند كه انتخاب براساس صفات ارتفاع گياه عمق دانه تعداد دانه در رديف بيشترين تاثير را در شرايط نرمال بر افزايش عملكرد دانه دارد. بزرگترين ضرايب عاملي عامل اول مربوط به صفات درصد چوب وزن چوب 10 بلال قطر چوب عمق دانه و درصد دانه ميباشد. البته صفات عمق دانه درصد دانه تعداد كل دانه عملكرد كل تعداد رديف دانه در بلال ارتفاع برگ پرچم و تعداد دانه در رديف بلال با بار عاملي منفي در اين عامل قرار گرفته است (اطلاعات نمايش داده نشده است). با توجه به صفاتي كه در اين عامل دخيل هستند ميتوان اين عامل را عامل صفات مرتبط با خصوصيات بلال نامگذاري نمود. نتايج همبستگي ساده صفات نيز نشان داد كه اين صفات با يكديگر و عملكرد همبستگيهاي مثبت و معنيداري دارند (جدول 3). عامل دوم كه 18 درصد از تغييرات كل دادهها را شامل مي شد داراي بزرگترين ضرايب عاملي روي صفاتي نظير قطر بلال تعداد كل دانه عملكرد كل تعداد رديف دانه در بلال تعداد بلال در بوته و قطر ساقه بود لذا با در نظر گرفتن ماهيت صفات قرار گرفته در اين عامل عامل دوم عامل عملكرد دانه و صفات مرتبط با آن نامگذاري ميشود. در واقع اين عامل بيانگر اهميت اين صفات در بهبود عملكرد دانه ذرت است. نتيجه فوق با نتايج شعاع حسيني و همكاران ) al., Shoahosseini et 2009) مطابقت دارد. پس از تبديل هريك از متغيرهاي مورد مطالعه به توزيع نرمال z تجزيه خوشه اي با محاسبه مربع فاصله اقليدسي و با استفاده از روش Wards انجام گرفت (شكل 1). طبق نتيجه حاصله هيبريدهاي مورد مطالعه در پنج گروه مجزا تقسيم بندي شدند. شكل 1- تجزيه خوشه اي هيبريدهاي ذرت دانه اي با استفاده از روش Ward s Fig. 1- Cluster analysis of corn hybrids using Ward s method منابع 1- Agrama, H.A.S. 1996. Sequential path analysis of grain yield and its components in maize. Plant Breeding 115: 343-346. 2- Beizaei, A. 2001. Evaluation of quantitative and qualitative traits and its relation with seed yield in white, red and pinto bean genotypes. Msc thesis. Islamic Azad University of Karaj, Iran. (In Persian with English Summary) 3- Ceccarell, S. 1990. Adaptation to low/high input cultivation. Euphytica 92: 203-214. 4- Chapman, S.C., Crossa, J. and Edmeades, G.O. 1997. Genotype by environment effects and selection for drought to
84 نشريه بوم شناسي كشاورزي جلد 2 شماره 1 سال 1389 lerance in tropical maize. I. Two mode pattern analysisofyield. Euphytica 95: 1-9. 5- Dawari, N.H., and Luthra, O.P. 1991. Character association studies under high and low environments in wheat (Triticum aestivum L.). Indian J. Agriculture Research 25: 68-72. 6- Habibi, G., Ghanadha, Sohani and Dori. 2006. Evaluation of relation of seed yield with important agronomic traits of red bean by different analysis methods in water stress condition. Journal of Agriculture Science and Natural Resources 13(3) (In Persian with English Summary). 7- Hallauer, A.R. 1978. Potential of exotic germplasm for maize improvement. P. 229-247. In W.L. Walden (ed). International Maize Sym. Me Graw- H.II, New York. 8- Hawtin, G., Iwanagam, M., and Hodykin, T. 1996. Genetic resources in breeding for adaptation. Euphytica 92: 255-266. 9- Keim, D.L., and Kronstad, W.E. 1981. Drought responses of winter wheat cultivars grown under field stress conditions. Crop Science 21:11-14. 10- Perez-Vela Sques. J.C., Ceballos, H., Pandey, S., and Diaz-Amaris. 1995. Analysis ofdiallel crosses among Colombian landraces and improved populations of maize. Crop Science 35: 572-578. 11- FAO. 2005. Food and Agricultural Organization of United Nation, Rome, Italy, 51: 209P. 12- Richards, R.A. 1996. Defining selection criteria to improve yield under drought. Plant Growth Regulation 20: 157-166. 13- Rosielli, A., and Hamblin, J. 1981. Theoritical aspects of selection for yield in stress and non- stress environment. Crop Science 21: 493. 14- Shoa Hosseini, M., Golbashy, M., Farsi, M., Khavari Khorasani, S., and Ashofte Beiragi, M. 2009. Evaluation of correlation between yield and its dependent trait in single cross corn hybrids under drought stress. Abstract Book of 1st Regional Conference on Tropical Crops Production under Environmental Stresses Condition. Islamic Azad University, Khozestan sciences and research branch, Iran. P: 72. (In Persian). 15- Yap, T.C. and Harvey, B.L. 1972. Inheritance of yield components and morpho-physiological traits in barley (Hordeum vulgare L.). Crop Science 12: 283-286.