ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΣΕ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ

ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΣΕ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ Μία από τις πιο σηµαντικές υπηρεσίες που προσφέρει το διαδίκτυο στην επιστηµονική κοινότητα είναι η αποµακρυσµένη πρόσβαση των χρηστών σε ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες εκπαιδευτικών ιδρυµάτων του εσωτερικού και του εξωτερικού και η ανάκτηση ερευνητικών εργασιών και τεχνικών αναφορών οι οποίες στις πιο πολλές περιπτώσεις είναι αποθηκευµένες σε αρχεία τύπου PDF. Αυτή η πρόσβαση συνήθως δεν είναι ελεύθερη και ο χρήστης πρέπει να καταβάλλει κάποιο κόστος χρήσης αυτών των υπηρεσιών. Ωστόσο όλα σχεδόν τα Πανεπιστήµια είναι εγγεγραµµένα σε αυτές τις υπηρεσίες και κάποιος χρήστης που συνδέεται στο δίκτυο µέσω των πόρων του Πανεπιστηµίου µπορεί να τις χρησιµοποιήσει µε µηδενικό κόστος. Προκειµένου να γίνει δυνατός αυτός ο τύπος ελεύθερης πρόσβασης, το λογισµικό του ιδρύµατος που παρέχει την ηλεκτρονική βιβλιοθήκη, ελέγχει τη διεύθυνση IP του χρήστη που έχει συνδεθεί σε αυτή. Εάν αυτή η διεύθυνση ανήκει στο σύνολο των διευθύνσεων IP που έχουν χορηγηθεί στο Πανεπιστήµιο, η εφαρµογή επιτρέπει την ανάκτηση ηλεκτρονικών άρθρων σε ψηφιακή µορφή, ενώ στην αντίθετη περίπτωση ο χρήστης θα πρέπει να συνδεθεί µε κάποιο όνοµα και κάποιο κωδικό πρόσβασης. Προκειµένου να δούµε τον τρόπο χρήσης των ψηφιακών βιβλιοθηκών και τη διαδικασία ανάκτησης άρθρων από αυτές ας συνδεθούµε στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας η διεύθυνση της οποίας είναι η http://www.lib.uom.gr. Στην περίπτωση αυτή θα εµφανιστεί στην οθόνη του υπολογιστή µας η επόµενη εικόνα: Σχήµα 1: Η κεντρική οθόνη της σελίδας της βιβλιοθήκης του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας

2 εξιότητες Επικοινωνίας Στο επόµενο βήµα της διαδικασίας επιλέξουµε την Αγγλική έκδοση του κειµένου (English, Text Version) η οποία µας µεταφέρει στην επόµενη σελίδα του δικτυακού τόπου. Αυτή η σελίδα περιέχει συνδέσµους προς τις πιο γνωστές από τις επιστηµονικές βιβλιοθήκες του εξωτερικού (IEEE, ACM, ScienceDirect) καθώς και προς ένα σύνολο εκδοτικών οίκων (Springer Verlag, Kluwer, Wiley Interscience). Επιλέγοντας κάποιους από αυτούς τους συνδέσµους µπορούµε να µεταφερθούµε στις αντίστοιχες ηλεκτρονικές σελίδες οι οποίες παρέχουν προηγµένους µηχανισµούς αναζήτησης εργασιών και περιήγησης µέσα στο διαθέσιµο ηλεκτρονικό υλικό. Ωστόσο εµείς δεν θα ασχοληθούµε για την ώρα µε αυτούς τους δικτυακούς τόπους αλλά θα επιλέξουµε το σύνδεσµο για το Heal Link που αντιστοιχεί στη διεύθυνση http://www.heal-link.gr/. Για να το κάνουµε αυτό επιλέγουµε το σύνδεσµο που υποδεικνύεται µε το βέλος στο επόµενο σχήµα. Σχήµα 2: Μετάβαση στο σύνδεσµο του Heal-Link Το περιβάλλον του Heal Link είναι σχετικά απλό και η βασική του λειτουργία είναι η εύκολη αναζήτηση περιοδικών και ερευνητικών εργασιών µέσα σε αυτό. Για λόγους συντοµίας δεν θα περιγράψουµε το σύνολο των δυνατοτήτων που προσφέρονται από την εφαρµογή αλλά µόνο τις τελείως αναγκαίες διαδικασίες που επιτρέπουν την ανάκτηση πληροφοριών. Εκείνο λοιπόν που θα κάνουµε θα είναι να µεταφερθούµε στην επόµενη οθόνη ακολουθώντας τον παραπάνω σύνδεσµο και στη συνέχεια από την οµάδα επιλογών «Χρήστες» να επιλέξουµε τις «Ηλεκτρονικές Πηγές» προκειµένου να µεταβούµε στη κεντρική σελίδα πρόσβασης και αναζήτησης αυτών των πηγών που δεν είναι τίποτε άλλο από τα επιστηµονικά περιοδικά διαθέσιµα σε ηλεκτρονική µορφή.

Αναζήτηση σε ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες 3 Σχήµα 3: Η κεντρική σελίδα του περιβάλλοντος του Heal Link Στην περίπτωση αυτή θα εµφανιστεί στην οθόνη του υπολογιστή µας η επόµενη σελίδα. Σχήµα 4: Η κεντρική σελίδα των ηλεκτρονικών πηγών του Heal Link

4 εξιότητες Επικοινωνίας Η σελίδα αυτή µας προσφέρει δύο δυνατότητες: (α) να περιηγηθούµε µέσα στα ηλεκτρονικά περιοδικά και (β) να αναζητήσουµε πληροφορίες στη βάση δεδοµένων της εφαρµογής. Η πρώτη δυνατότητα είναι ιδιαίτερα χρήσιµη σε περιπτώσεις κατά τις οποίες γνωρίζουµε τι είναι αυτό που θέλουµε να βρούµε, ενώ η δεύτερη δυνατότητα χρησιµοποιείται προφανώς όταν θέλουµε να αναζητήσουµε ερευνητικές εργασίες που αφορούν κάποιο συγκεκριµένο πρόσωπο ή θέµα προς έρευνα Προκειµένου να κατανοήσουµε την πρώτη εκ των δύο δυνατοτήτων ας υποθέσουµε πως επιθυµούµε να ανακτήσουµε την εργασία του Albert Einstein µε τίτλο «A Generalized Theory of Gravitation» που είναι δηµοσιευµένη στο περιοδικό Reviews of Modern Physics (Ιανουάριος 1948, Τεύχος 1, Τόµος 20) και περιέχει µία περιγραφή της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας από τον ίδιο το δηµιουργό της. Στην περίπτωση αυτή, η διαδικασία αναζήτησης θα λάβει χώρα χρησιµοποιώντας την επονοµαζόµενη προσέγγιση «από πάνω προς τα κάτω». Αυτό σηµαίνει πως αρχικά θα αναζητήσουµε το περιοδικό που περιέχει την εργασία, στη συνέχεια θα µεταβούµε στον κατάλληλο τόµο του περιοδικού και τέλος στο τεύχος αυτού του τόµου. Εκείνο λοιπόν που θα πρέπει να κάνουµε, είναι να µεταβούµε στην επιλογή «Αλφαβητικός Κατάλογος» που υποδεικνύεται από το βέλος του προηγούµενου σχήµατος και η οποία θα µας µεταφέρει στην επόµενη οθόνη. Σχήµα 5: Αλφαβητικός κατάλογος των περιοδικών της βάσης δεδοµένων του Heal Link Αυτή η οθόνη µας επιτρέπει να µεταβούµε στο κατάλληλο σε κάθε περίπτωση περιοδικό επιλέγοντας το γράµµα που εµφανίζεται πρώτο στον τίτλο του. Στην προκειµένη περίπτωση το όνοµα του περιοδικού είναι «Reviews of Modern Physics», γεγονός που σηµαίνει πως από την παραπάνω οθόνη θα επιλέξουµε το σύνδεσµο που αντιστοιχεί στο γράµµα R. Στην περίπτωση αυτή θα εµφανιστεί στην οθόνη µας ο κατάλογος των περιοδικών το όνοµα των οποίων ξεκινά µε το γράµµα R. Τα περιοδικά εµφανίζονται ταξινοµηµένα µε βάση το όνοµά τους και εποµένως ο εντοπισµός του περιοδικού που µας ενδιαφέρει είναι πάρα πολύ εύκολος. Το επόµενο σχήµα παρουσιάζει το περιοδικό «Reviews of Modern Physics» έτσι όπως εµφανίζεται στη λίστα των ονοµάτων των περιοδικών που ξεκινούν από το παραπάνω γράµµα του αλφαβήτου.

Αναζήτηση σε ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες 5 Σχήµα 6: Τµήµα αλφαβητικού καταλόγου περιοδικών το όνοµα των οποίων ξεκινά µε το γράµµα R Η παραπάνω οθόνη εκτός από το όνοµα του περιοδικού εµφανίζει τον εκδοτικό οίκο ή την εταιρεία που το εκδίδει (το εν λόγω περιοδικό εκδίδεται από τον οργανισµό American Institute of Physics) καθώς και το χρονικό διάστηµα για το οποίο το Πανεπιστήµιο στη βάση του οποίου έχουµε συνδεθεί υπήρξε συνδροµητής για αυτό το περιοδικό. Αυτό το χρονικό διάστηµα συνδροµής είναι πολύ σηµαντικό γιατί καθορίζει και το σύνολο των ερευνητικών εργασιών το περιεχόµενο των οποίων µπορούµε να ανακτήσουµε. Για να κατανοήσουµε αυτό το χαρακτηριστικό της συνδροµής ας θεωρήσουµε το περιοδικό «Reviews in Medical Microbiology». Σύµφωνα µε την παραπάνω οθόνη, η συνδροµή σε αυτό το περιοδικό αφορούσε το χρονικό διάστηµα 2001 2003. Αυτό σηµαίνει πως έχουµε δικαίωµα να κατεβάσουµε µόνο τις εργασίες που έχουν δηµοσιευθεί στο εν λόγω περιοδικό από τον Ιανουάριο του 2001 έως το εκέµβριο του 2003, ενώ η πρόσβαση σε εργασίες που έχουν δηµοσιευθεί πριν τον Ιανουάριο του 2001 ή µετά το εκέµβριο του 2003 δεν είναι επιτρεπτή. Με τον τρόπο αυτό µπορούµε πάρα πολύ εύκολα να διαπιστώνουµε εάν η εργασία που αναζητούµε είναι διαθέσιµη υπό την παραπάνω έννοια. Στην περίπτωση της εργασίας του Einstein, αυτή δηµοσιεύθηκε το 1948 και εποµένως είναι διαθέσιµη (αφού σύµφωνα µε την παραπάνω οθόνη ο χρήστης επιτρέπεται να κατεβάσει εργασίες που έχουν δηµοσιευθεί από το 1929 και µετά στην πραγµατικότητα αυτό είναι και το έτος δηµιουργίας του περιοδικού και εποµένως ο χρήστης έχει πρόσβαση σε όλα τα τεύχη του). Για το λόγο αυτό, επιλέγουµε το όνοµα του περιοδικού «Reviews of Modern Physics» από τον παραπάνω κατάλογο. Στην περίπτωση αυτή θα εµφανιστεί στην οθόνη του υπολογιστή µας το επόµενο πλαίσιο διαλόγου.

6 εξιότητες Επικοινωνίας Σχήµα 7: Ενηµερωτικό πλαίσιο διαλόγου που µνηµονεύει τους όρους χρήσης του ψηφιακού υλικού Το µήνυµα αυτού του πλαισίου διαλόγου µας γνωστοποιεί πως ναι µεν έχουµε το δικαίωµα να ανακτήσουµε ερευνητικές εργασίες σε ηλεκτρονική µορφή από τη δικτυακή τοποθεσία στην οποία έχουµε συνδεθεί, αλλά αυτή η διαδικασία θα πρέπει να γίνεται µε µέτρο, ανακτώντας σε κάθε περίπτωση µόνο το σύνολο των εργασιών που µας ενδιαφέρουν (εάν για παράδειγµα το λογισµικό του δικτυακού τόπου του περιοδικού ανιχνεύσει διαδικασία αποθήκευσης ολόκληρων τευχών ή τόµων κάποιου περιοδικού αυτό πιθανόν να σηµαίνει πως ο χρήστης δεν κατεβάζει τις εργασίες για επιστηµονικούς αλλά για προσωπικούς σκοπούς µπορεί να σχεδιάζει για παράδειγµα να τις πουλήσει σε κάποιον άλλο). Πατώντας το κουµπί OK µε το αριστερό πλήκτρο του ποντικιού δηλώνουµε πως αποδεχόµαστε τους όρους χρήσης των εργασιών που έχουν τεθεί από τον εκδότη και µεταβαίνουµε στη σελίδα του περιοδικού η οποία στην προκειµένη περίπτωση έχει τη µορφή που παρουσιάζεται στη συνέχεια. Σχήµα 8: Η κεντρική σελίδα του περιοδικού «Reviews of Modern Physics»

Αναζήτηση σε ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες 7 Αυτή η σελίδα αφορά µόνο το περιοδικό Reviews of Modern Phyics αλλά παρόµοια είναι η εικόνα των σελίδων και για τα υπόλοιπα περιοδικά της βιβλιοθήκης. Από την παραπάνω εικόνα διαπιστώνουµε πως ο πιο πρόσφατος τόµος που έχει εκδοθεί είναι ο τόµος 77 ενώ το πιο πρόσφατο τεύχος αυτού του τόµου είναι το τεύχος No. 4 που περιέχει τις σελίδες 1083 1171 (µέχρι τώρα). Για κάθε τόµο η αρίθµηση των σελίδων ξεκινά από το 1 και συνεχίζεται διαδοχικά στα τεύχη αυτού του τόµου. Συνήθως εκδίδεται ένας τόµος ανά έτος ενώ το πλήθος των τευχών ανά τόµο εξαρτάται από το περιοδικό. Στο παράδειγµα του περιοδικού Reviews of Modern Physics η παραπάνω οθόνη µας οδηγεί εύκολα στο συµπέρασµα πως ο κάθε τόµος περιλαµβάνει τέσσερα τεύχη που εκδίδονται κάθε Ιανουάριο, Απρίλιο, Ιούλιο και Οκτώβριο του κάθε έτους. Σε άλλα περιοδικά, τα τεύχη µπορεί να εκδίδονται κάθε µήνα ή κάθε δύο µήνες ανάλογα µε την πολιτική του οίκου που τα εκδίδει. Από την παραπάνω οθόνη διαπιστώνουµε πως ο τόµος που µας ενδιαφέρει (Τόµος 20) δεν περιλαµβάνεται στη λίστα των τόµων που εµφανίζονται σε αυτή τη σελίδα. Για το λόγο αυτό επιλέγουµε το σύνδεσµο Early Volumes (PROLA) αυτός µας µεταφέρει στη σελίδα της επόµενης εικόνας από όπου µπορούµε να µεταφερθούµε σε οποιοδήποτε τεύχος και τόµο και για οποιοδήποτε περιοδικό που εκδίδεται από την Αµερικανική Φυσική Εταιρεία (American Physical Society, APS). Σχήµα 9: Η κεντρική σελίδα της ηλεκτρονικής βάσης δεδοµένων του οργανισµού APS Από την παραπάνω σελίδα, η οποία περιέχει ένα πλήθος συνδέσµων για το κάθε περιοδικό που εκδίδεται, εντοπίζουµε το περιοδικό Reviews of Modern Physics και επιλέγουµε τον πρώτο σύνδεσµο που οδηγεί στους τόµους 1 έως 21 που έχουν εκδοθεί από το 1929 έως το 1949. Ο κατάλογος αυτών των τόµων παρουσιάζεται στην επόµενη οθόνη.

8 εξιότητες Επικοινωνίας Σχήµα 10: Περιήγηση στα περιεχόµενα της ηλεκτρονικής έκδοσης του περιοδικού Reviews of Modern Physics Στο επόµενο βήµα επιλέγουµε τον τόµο που µας ενδιαφέρει (Τόµος 20) και µεταφερόµαστε στην οθόνη που περιέχει τα τεύχη αυτού του τόµου. Επειδή η εργασία του Einstein βρίσκεται στο πρώτο τεύχος του τόµου 20 επιλέγουµε µε τη σειρά το σύνδεσµο Issue Number 1. Στην περίπτωση αυτή, όπως αναµένουµε, θα εµφανιστεί στην οθόνη µας ο κατάλογος των ερευνητικών εργασιών που περιλαµβάνονται σε αυτό το τεύχος. Σχήµα 11: Επιλογή του άρθρου που επιθυµούµε να ανακτήσουµε από την ηλεκτρονική βιβλιοθήκη

Αναζήτηση σε ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες 9 Αν και η παραπάνω εικόνα περιέχει για κάθε άρθρο ένα σύνδεσµο µε όνοµα PDF από το οποίο µπορούµε να κατεβάσουµε το άρθρο (αµέσως µετά τη λέξη PDF ακολουθεί εντός παρενθέσεων το µέγεθος του αρχείου σε KB), εν τούτοις, ας χρησιµοποιήσουµε τον παραπάνω σύνδεσµο επιλέγοντάς τον µε το ποντίκι. Στην περίπτωση αυτή θα µεταφερθούµε στην επόµενη οθόνη η οποία περιέχει το όνοµα του άρθρου και τον τίτλο του συγγραφέα καθώς και το σύνδεσµο PDF που µας επιτρέπει να ανακτήσουµε το άρθρο. Εάν έχουµε δικαίωµα πρόσβασης µε την έννοια που περιγράψαµε προηγουµένως η εφαρµογή θα µας επιτρέψει να κατεβάσουµε το άρθρο και θα εµφανίσει το γνωστό πλαίσιο διαλόγου Save As για να καθορίσουµε το όνοµά του και τον κατάλογο αποθήκευσής του, ενώ στην αντίθετη περίπτωση θα εµφανίσει το πλαίσιο διαλόγου της επόµενης εικόνας και θα µας ζητήσει να καταχωρήσουµε κάποιο όνοµα και κάποιο κωδικό σύνδεσης προκειµένου να µας επιτρέψει την αποθήκευση του αρχείου. Αυτό σηµαίνει πως γενικά είναι δύσκολο να κατεβάζουµε εργασίες από υπολογιστές που βρίσκονται έξω από το χώρο του Πανεπιστηµίου, εκτός αν συνδεόµαστε στο Internet δια µέσου του Dialup Server του Πανεπιστηµίου οπότε η διεύθυνση που θα πάρουµε είναι εγγεγραµµένη και γνωστή στην εφαρµογή. Σχήµα 12: Αποθήκευση του αρχείου της εργασίας µε κωδικό ή χωρίς κωδικό ανάλογα µε τον υπολογιστή από τον οποίο συνδεόµαστε στην ηλεκτρονική βιβλιοθήκη. Στο τελευταίο βήµα της διαδικασίας αποθηκεύουµε το άρθρο στον υπολογιστή µας προκειµένου να το ανοίξουµε τοπικά και να διαβάσουµε το περιεχόµενό του ή να το εκτυπώσουµε. Η πρώτη σελίδα από το άρθρο του Einstein που έχουµε κατεβάσει παρουσιάζεται στην επόµενη εικόνα.

10 εξιότητες Επικοινωνίας Σχήµα 13: Προεπισκόπηση του άρθρου που έχουµε κατεβάσει από την ηλεκτρονική βιβλιοθήκη

Αναζήτηση σε ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες 11 Η δεύτερη δυνατότητα που µας παρέχει η βιβλιοθήκη του Heal Link είναι η αναζήτηση περιοδικών µε βάση το όνοµά τους (η βάση περιέχει χιλιάδες περιοδικά και η προεπισκόπησή τους ένα προς ένα είναι ουσιαστικά αδύνατη). Οι επόµενες δύο εικόνες παρουσιάζουν τα αποτελέσµατα της αναζήτησης περιοδικών το όνοµα των οποίων περιέχει τη λέξη Programming. Στην πρώτη εικόνα εµφανίζονται τα ονόµατα των θεµατικών όρων που έχουν εντοπιστεί οι θεµατικοί όροι δεν είναι τίποτε άλλο από οµάδες περιοδικών που αναφέρονται σε κάποιο κοινό θέµα, π.χ. λογικός προγραµµατισµός ενώ στη δεύτερη εικόνα παρουσιάζεται ένας κατάλογος µε τα ονόµατα των περιοδικών που έχουν εντοπιστεί. Στη συνέχεια ο χρήστης µπορεί να προσπελάσει το περιεχόµενο κάποιου συγκεκριµένου περιοδικού χρησιµοποιώντας το σύνδεσµο που φέρει το όνοµα του περιοδικού που έχει επιστραφεί από τη διαδικασία αναζήτησης. Σχήµα 14: Θεµατικοί όροι που έχουν επιστραφεί από τη διαδικασία αναζήτησης

12 εξιότητες Επικοινωνίας Σχήµα 15: Ονόµατα περιοδικών που έχουν επιστραφεί από τη διαδικασία αναζήτησης Από την άλλη πλευρά, η εφαρµογή του Heal Link επιτρέπει τη σύνθετη αναζήτηση καθορίζοντας µία ή δύο λέξεις κλειδιά καθώς και το σύνολο των ηλεκτρονικών βιβλιοθηκών στις οποίες θα αναζητηθεί η επιθυµητή σε κάθε περίπτωση πληροφορία. Τυπικό παράδειγµα αυτής της διαδικασίας εµφανίζεται στην επόµενη οθόνη εδώ αναζητείται σε όλα τις διαθέσιµες ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες οποιαδήποτε πληροφορία συσχετίζεται µε τον ερευνητή Andrew Tanenbaum.

Αναζήτηση σε ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες 13 Σχήµα 16: Σύνθετη διαδικασία αναζήτησης Πατώντας το κουµπί «Αναζήτηση», η εφαρµογή επικοινωνεί µε κάθε µία από τις βιβλιοθήκες που έχει επιλέξει ο χρήστης προκειµένου να αναζητήσει σε αυτή πληροφορία που συσχετίζεται µε το κριτήριο αναζήτησης. Αυτή η διαδικασία µπορεί να διαρκέσει από µερικά δευτερόλεπτα µέχρι και λίγα λεπτά ανάλογα µε το φόρτο εργασίας της κάθε µιας από τις παραπάνω βιβλιοθήκες. Στη συνέχεια, η εφαρµογή θα εκτυπώσει στην οθόνη του χρήστη τα αποτελέσµατα που έχουν βρεθεί, εµφανίζοντας µια οθόνη παρόµοια µε την ακόλουθη.

14 εξιότητες Επικοινωνίας Σχήµα 16: Αποτελέσµατα σύνθετης διαδικασίας αναζήτησης Προκειµένου ο χρήστης να κατεβάσει το άρθρο που τον ενδιαφέρει, θα πρέπει να επιλέξει µε το ποντίκι το σύνδεσµο Full Text. Στην περίπτωση αυτή θα λάβει χώρα η διαδικασία που περιγράψαµε προηγουµένως. ηλαδή, ο χρήστης θα µεταφερθεί στη σελίδα της εργασίας που έχει δηµιουργηθεί από τον εκδότη και εάν έχει δικαίωµα πρόσβασης θα την κατεβάσει χωρίς πρόβληµα, διαφορετικά θα πρέπει να καταχωρήσει όνοµα και κωδικό πρόσβασης. Αυτή η διαδικασία παρουσιάζεται στις επόµενες δύο εικόνες και αφορά την πρόσβαση του πρώτου άρθρου της παραπάνω εικόνας που φέρει τον τίτλο Network Protocols. Σχήµα 17: Πρόσβαση στη σελίδα της εργασίας που έχει βρεθεί από τη σύνθεση αναζήτηση

Αναζήτηση σε ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες 15 Σχήµα 17: Ελεγχόµενη πρόσβαση στη σελίδα της εργασίας µε τη χρήση ονόµατος και κωδικού χρήστη