''Σεπτέμβριος 2015: οι ακραίες μέγιστες θερμοκρασίες στο 1ο δεκαήμερο και κλιματολογικά στοιχεία του μήνα'' Ο Σεπτέμβριος ως μεταβατικός μήνας από το καλοκαίρι στο φθινόπωρο, ιδιαίτερα το πρώτο δεκαήμερο, παρουσιάζει μερικές φορές θερινά χαρακτηριστικά με πολύ υψηλές θερμοκρασίες, που μάλιστα στην κεντρική και νότια Ελλάδα ορισμένες φορές ξεπερνούν σημαντικά τις μέσες μέγιστες τιμές. Τα κλιματολογικά στοιχεία του αρχείου της Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας (ΕΜΥ) δείχνουν ότι το πρώτο δεκαήμερο του Σεπτέμβρη είναι κατά κανόνα 2-3 βαθμούς Κελσίου θερμότερο από το τρίτο δεκαήμερο. Αυτό αιτιολογείται από το γεγονός ότι στο πρώτο δεκαήμερο καταγράφονται ενίοτε θερινές, ενώ στο αντίστοιχο τρίτο σημειώνονται φθινοπωρινές θερμοκρασίες. Κατά κάποιο τρόπο, συνήθως το πρώτο δεκαήμερο παρουσιάζει περισσότερο καλοκαιρινή εικόνα, ενώ το τρίτο προσεγγίζει κατά βάση το φθινόπωρο. Την πρώτη εβδομάδα του φετινού Σεπτέμβρη και ειδικότερα στις 5-6/2015, η ατμοσφαιρική κυκλοφορία στην ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου ήταν τέτοια που ευνοούσε τη μεταφορά θερμών αερίων μαζών στην κατώτερη ατμόσφαιρα από την περιοχή της βόρειας Αφρικής προς τον Ελληνικό χώρο, με αποτέλεσμα την σημαντική άνοδο της θερμοκρασίας και την καταγραφή ακραίων μέγιστων θερμοκρασιών. Πάντως, είναι γεγονός ότι τις τελευταίες δεκαετίες έχει αυξηθεί η συχνότητα εμφάνισης ακραίων φαινόμενων, είτε πρόκειται για καύσωνες και πολύ υψηλές θερμοκρασίες, είτε για πλημμύρες και πολύ μεγάλα ύψη βροχοπτώσεων, και αυτό συμβαίνει και στην Ελλάδα. Η διαπίστωση αυτή είναι σε συμφωνία με αναλύσεις και ευρήματα διεθνών οργανισμών (IPCC, UNFCCC) για το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής, που το συνδέουν και με την αυξημένη συχνότητα εμφάνισης ακραίων καιρικών και κλιματικών γεγονότων. Στους συνημμένους χάρτες που ακολουθούν, στα 500 ΗPa, 850 HPa, καθώς και στην επιφάνεια, αποτυπώνεται η συνοπτική κατάσταση που προκάλεσε την εκδήλωση των ακραίων μέγιστων θερμοκρασιών κατά τη διάρκεια του πρώτου δεκαήμεροy του Σεπτεμβρίου 2015. Συγκεκριμένα, στα 500hPa επικρατούσε στο μεγαλύτερο μέρος της xώρας αντικυκλωνική κυκλοφορία με δυτικό νοτιοδυτικό ρεύμα κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα, ενώ στα 850hPa φαίνεται η κάλυψη της χώρας με πολύ θερμές αέριες μάζες, προερχόμενες από τη βόρεια Αφρική. Τέλος, στην επιφάνεια υπήρχε ομαλό πεδίο με μεταβλητούς ανέμους, ιδιαίτερα στην ανατολική ηπειρωτική Ελλάδα όπου σημειώθηκαν, όπως φαίνεται και σε σχετικό πίνακα, οι πιο ακραίες μέγιστες θερμοκρασίες. Στη συνέχεια βέβαια η ατμοσφαιρική κυκλοφορία άλλαξε και είχαμε από τη Δευτέρα 7/9/15 και κατά τη διάρκεια της εβδομάδας, σταδιακά και από τα Δυτικά και Βόρεια την υποχώρηση των πολύ υψηλών θερμοκρασιών και την επαναφορά τους πλησίον των κανονικών τιμών για την εποχή. Έτσι, το φετινό πρώτο δεκαήμερο του Σεπτέμβρη παρουσίασε ακραία συμπεριφορά και εκπλήξεις. Συγκεκριμένα το διήμερο 5-6/9/2015 που προαναφέρθηκε, ήταν ιδιαίτερα
θερμό και η αίσθηση ήταν ότι βρισκόμαστε στην καρδιά του καλοκαιριού, με το θερμόμετρο να ξεπερνά κατά πολύ τις συνήθεις μέγιστες θερμοκρασίες της περιόδου αυτής. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η μέση μηνιαία μέγιστη θερμοκρασία (π.χ. για τον Σεπτέμβριο) για μια περιοχή αποτελεί στατιστικό μέγεθος και προκύπτει από τη μέση τιμή των μέσων μέγιστων μηνιαίων θερμοκρασιών (π.χ. Σεπτέμβριος 1961 Σεπτέμβριος 1990), ενώ η τελευταίες αποτελούν το μέσο όρο των μέγιστων ημερήσιων θερμοκρασιών κάθε μήνα. Πάντως, η μέγιστη θερμοκρασία που σημειώνεται καθημερινά, την οποία βιώνει ο άνθρωπος, προκύπτει ουσιαστικά από δύο μέρη: το ένα είναι η μέση μηνιαία μέγιστη θερμοκρασία (μεγάλο μέγεθος) - σε ποια συνήθη επίπεδα φτάνει το θερμόμετρο το μεσημέρι - και το άλλο (μικρό μέγεθος) είναι η διακύμανση (τυπική απόκλιση, standard deviation) συν ή πλην γύρω από το πρώτο. Άλλοτε δηλαδή η μέγιστη καταγεγραμμένη θερμοκρασία είναι πάνω και άλλοτε κάτω από τη μέση τιμή. Στην συγκεκριμένη περίπτωση της 6/9/2015 υπήρξε μεγάλη απόκλιση προς τα πάνω, πράγμα βέβαια που έχει συμβεί ξανά στο παρελθόν, ωστόσο αξιοσημείωτο είναι ότι ξεπεράστηκαν σε αρκετές περιπτώσεις τα παλαιά ακραία που είχαν καταγραφεί. Ο Πίνακας 1. Ακραίες μέγιστες θερμοκρασίες (5-6/9) Σεπτεμβρίου 2015, Κλιματολογικά στοιχεία Σεπτεμβρίου (μέσες μέγιστες και απολύτως μέγιστες θερμοκρασίες) συμπεριλαμβάνει τα σχετικά μετεωρολογικά και κλιματολογικά δεδομένα. Ειδικότερα στις 6/9/15, οι μέγιστες θερμοκρασίες που καταγράφηκαν την ημέρα εκείνη (στήλη 12, Πίνακας 1.), στο δίκτυο μετεωρολογικών σταθμών της ΕΜΥ, ξεπέρασαν κατά 8-12 βαθμούς Κελσίου (στήλη 13, Πίνακας 1.) τις αντίστοιχες μέσες μέγιστες θερμοκρασίες (στήλη 05, Πίνακας 1.). Συγκρίνοντας τις μέγιστες θερμοκρασίες που σημειώθηκαν στις 6/9/15 (στήλη 12, Πίνακας 1.) με τις απολύτως μέγιστες θερμοκρασίες του πρώτου δεκαημέρου (στήλη 08, Πίνακας 1.), ενδεικτικά στο λεκανοπέδιο της Αττικής είχαμε ρεκόρ Σεπτεμβρίου, στην Ελευσίνα 41,6 αντί 39,8 και στη Ν. Φιλαδέλφεια 39,9 αντί 39,6 βαθμούς Κελσίου. Αντίστοιχα στη Λαμία η μέγιστη θερμοκρασία που σημειώθηκε ήταν 40,4 αντί 38,2, ενώ στην Αγχίαλο 40,7 αντί 37,6 βαθμούς Κελσίου. Και ενώ σημειώνονταν αυτές οι πολύ ακραίες μέγιστες θερμοκρασίες την 6/9/15 στην ανατολική ηπειρωτική χώρα, στη νότια ηπειρωτική χώρα και τα νησιά το θερμόμετρο ισορρόπησε σε χαμηλότερα επίπεδα. Έτσι, στην Μεθώνη η μέγιστη θερμοκρασία έφτασε μόλις στους 30, στη Μήλο στους 31.4, στην Καστοριά και την Κάρπαθο στους 31.5 βαθμούς Κελσίου. Θα πρέπει βέβαια να σημειωθεί ότι και αυτές οι χαμηλότερες μέγιστες θερμοκρασίες, που σημειώθηκαν κυρίως στα νησιά, είναι πάνω από τα κανονικά της εποχής, αν ληφθεί υπόψη ότι το καλοκαίρι και τον Σεπτέμβριο στα νησιά σημειώνονται γενικά χαμηλότερες μέγιστες θερμοκρασίες σε σχέση με τα ηπειρωτικά. Επιπροσθέτως, στην στήλη 6 του Πίνακα 1., αναφέρονται οι δύο ή τρεις κατά σειρά κατάταξης απολύτως μέγιστες θερμοκρασίες που είχαν σημειωθεί ως και τον 09/2014. Εν τω μεταξύ, σχεδόν στο 80 % των σταθμών του Πίνακα 1., η απολύτως μέγιστη θερμοκρασία του Σεπτέμβρη σημειώνεται στο πρώτο δεκαήμερο του μήνα, με λίγες εξαιρέσεις, και αυτό επιβεβαιώνεται και με τις σημειωθείσες ακραίες μέγιστες θερμοκρασίες της 6/9/2015.
Τέλος, στον Πίνακα 1. συμπεριλαμβάνονται αναλυτικά οι ακραίες μέγιστες τιμές της θερμοκρασίας που σημειώθηκαν στις 5 και 6/9/2015, οι μέσες μέγιστες τιμές, οι απολύτως μέγιστες, καθώς και κλιματολογικά στοιχεία ανά δεκαήμερο. Επιπροσθέτως, των μετεωρολογικών και κλιματολογικών δεδομένων του Πίνακα 1. Είναι διαθέσιμα το σύνολο των πρωτογενών δεδομένων ( μέγιστες και ελάχιστες) θερμοκρασίες του σχετικού διημέρου, από το δίκτυο των μετεωρολογικών σταθμών της ΕΜΥ, από όπου φαίνεται η γενικότερη κατάσταση με τις πολύ υψηλές θερμοκρασίες στο σύνολο της χώρας. Κλείνοντας, από τους 19 μετεωρολογικούς σταθμούς του Πίνακα 1, στους εννέα ξεπεράστηκε το παλιό ρεκόρ της (απολύτως) μέγιστης καταγεγραμμένης θερμοκρασίας του Σεπτεμβρίου έως και 3,1 βαθμούς Κελσίου (στήλη 14, Πίνακας 1.). Επιπροσθέτως, σχεδόν στο 80 % των σταθμών του Πίνακα 1., η απολύτως μέγιστη θερμοκρασία του Σεπτέμβρη σημειώνεται στο πρώτο δεκαήμερο του μήνα, με λίγες εξαιρέσεις, και αυτό επιβεβαιώνεται και με τις σημειωθείσες ακραίες μέγιστες θερμοκρασίες στις 6/9/2015. Νικόλαος Καραταράκης DIC, MSc, MBA Διευθυντής Διεύθυνσης Γ (Κλιματολογίας Εφαρμογών), e-mail: karatarakis@hnms.gr
Συνοπτική κατάσταση στην ανατολική Μεσόγειο και την Ευρώπη την 6-9-2015 / 500 hpa
Συνοπτική κατάσταση στην ανατολική Μεσόγειο και την Ευρώπη την 6/9/2015 / 850hPa
Συνοπτική κατάσταση στην ανατολική Μεσόγειο και την Ευρώπη την 6-9-2015