Το Καστελόριζο κοντά μας

Το Καστελόριζο κοντά μας ανθολογία άρθρων/ συλλεκτικό e-book 24grammata.com

Περιεχομενα Στείλτε ένα ΒΙΒΛΙΟ, ακόμα και απ αυτά που έχετε ήδη διαβάσει, στο ΚΑΣΤΕΛΟΡΙΖΟ... 4 Χαιρετισμός του Προέδρου Δημοτικού Συμβουλίου Μεγίστης προς τα 24grammata.com... 6 Στο Καστελόριζο με αγάπη... 6 Σεργιάνι στα παρατημένα νησιά του Αιγαίου... 8 Δωδεκανησιακές διάλεκτοι (Ρόδος, Κάρπαθος, Κάσος, Κως, Καστελλόριζο, Λέρος Πάτμος)... 9 Το Καστελόριζο από την αρχαιότητα έως σήμερα... 12 Αρχαιολογικό Μουσείο Καστελόριζου... 18 Η σημασία του όρου "Δωδεκάνησα" στη Διάσκεψη Ειρήνης. Η ερμηνεία του από την αρχαιότητα έως σήμερα... 19 Καστελόριζο: Το μικροσκοπικό διαμάντι του Αιγαίου... 23 Η Κυρά της Ρω... 28 Θεματική Βιντεοθήκη: Η κυρά της Ρω στον Φρέντυ Γερμανό... 28 Ο Λουκάς Σαντραπές και το σχολείο του Καστελορίζου... 31 Κρητική Πολιτεία, απόσχιση και πράσσειν άλογα... 32 Επιστολή αγωνίας του Δημάρχου Μεγίστης (Καστελόριζου) για το νησί του... 33 Β. Μαρκεζίνης και Θ. Καρυώτης για το Καστελόριζο και την Κύπρο... 36 Kastellorizo (Megisti) - die Perle der Ägäis... 38 Από τη Χιλή για το Καστελόριζο... 38 Βίντεο: στο Καστελόριζο, το πιο όμορφο Θαλάσσιο σπήλαιο του πλανήτη... 40 Η συγκρότηση του Συντάγματος Δωδεκανησίων Εθελοντών... 40 Μαραθώνας, Θερμοπύλες, Καστελόριζο... 43 Από το Σαντιάγο στο Καστελόριζο... 44 Castelrosso.Fasti e declino di un'isola del Mediterraneo... 45 Γνωστός τουριστικός οδηγός προτείνει Χριστούγεννα στην Τουρκία και διαφημίζει το Καστελόριζο... 62 Η Ιστορία του Νησιού... 63 Δημοτική Αγορά Καστελόριζου... 72 Θέλουν το Καστελόριζο εκτός... Αιγαίου... 72 Μοναδικό Ιταλικό Βίντεο του 1922, λαϊκοί χοροί της Ρόδου... 75 Αναμνήσεις από το Καστελόριζο... 75 Το Καστελόριζο ανάμεσα στην ευκαιρία και την κατάρα... 76 Η κατάληψη νησίδων του Καστελόριζου από τους Τούρκους (1924)... 77 H Κυρά της Ρω... 84 Το νησί Ρω και η Κυρά Δέσποινα... 85 Η χρησιμότητα της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ)... 87 Καστελόριζο: Ιστορικά μνημεία... 88 Ο Όσιος Άνθιμος ο Κουρουκλής και η διαμονή του στο Καστελόριζο... 90 Castelrosso (Kastelorizo). History... 91 Καστελόριζο: ένας λιλιπούτειος γίγαντας... 93 Bιβλία για το Καστελόριζο... 94 24grammata.com 2

Ο Καστελορίζιος της Χρονιάς... 96 The bakery of Kastelorizo... 97 Ιsland on the run. An account of the first Kastellorizian exodus of 1805.... 98 Ο συγγραφέας Νάσος Κατσώχης για το Καστελόριζο... 100 Το σπίτι της κυράς της Ρω, το νησί και τα τραγούδια του... 101 Kastellorizon / Castelrosso και Φιλοτελισμός... 101 Μήνυμα συμπαράστασης προς του μαθητές του Καστελορίζου... 102 Άγγελος Αθανασόπουλος Αντώνης Βασιλειάδης Βασίλειος Μαρκεζίνης Βασιλική Ηλιάδη Βασιλική Πιτούλη Βάσω Πολυχρονοπούλου Βίλλυ Τσάκωνα Γιάννης Κορίνθιος Γιώργος Δαμιανός Γιώργος Καραβίτης Ε. Παπαβασιλείου Θανος Π. Ντοκος Θεόδωρος Καρυώτης Κονιώτη Μαρία Κυρα Αδαμ Κυριάκος Μ. Χονδρος Κώστας Τσαλαχούρης Λυγερός Νίκος Μιχαήλ Αμύγδαλος Νάσος Κατσώχης Παύλος Πανηγύρης Πρίμπας Γιώργος Σπυροπούλου Βάσω Χρυσή Αθηνά Τεφαρίκης Connie Gregory Kamal N. Rahimi Συγγραφεις 24grammata.com 3

Στείλτε ένα ΒΙΒΛΙΟ, ακόμα και απ αυτά που έχετε ήδη διαβάσει, στο ΚΑΣΤΕΛΟΡΙΖΟ. Γράψτε στην πρώτη σελίδα του την αφιέρωση σας ή το μήνυμα σας και στείλτε το με ένα απλό γραμματόσημο (κόστος γραμματ. από 1,90 έως 2,12ευρώ) στοιχεία παραλήπτη: Δημοτικό Σχολείο Καστελορίζου ΤΚ85111 (συμμετοχή στην εκστρατεία του 24grammata.com ) Εκστρατεία κοινωνικής εγρήγορσης του 24grammata.com γράφει ο Γιώργος Δαμιανός Το Καστελόριζο είναι μακριά, γιατί ποτέ δε μάθαμε που, ακριβώς, βρίσκεται (απέχει 5 ώρες, ακτοπλοϊκώς, από τη Ρόδο). Ήταν πάντα στο υποσυνείδητο του Έλληνα ως η δυσμενής μετάθεση, ή ο τόπος τιμωρίας για τον ατίθασο Δημόσιο Λειτουργό. Και ξαφνικά... ξαφνικά μπήκε στη ζωή μας. Αλλά όχι ως ευλογημένος ελληνικός τόπος που περιμένει τα παιδιά του για να τα ταΐσει και να τα ποτίσει από τη γη του. Τώρα οι απανταχού ρήτορες και ρητορίσκοι μιλάνε για λεκάνες Μεσογείου, για κοιτάσματα, για γεωπολιτική αξία, για πλούτο, για αρπαχτές και για κονόμα Τώρα κινδυνεύει, πραγματικά, το Καστελόριζο!!! Αυτό φοβηθήκαμε και για αυτό στα 24grammata.com αποφασίσαμε να παρουσιάσουμε ένα μοναδικό αφιέρωμα 46 άρθρων σε 4 γλώσσες. Συγκεντρώσαμε, για πρώτη φορά, την ιστορία και τον πολιτισμό αυτού του νησιού στις 4 πρώτες σελίδες του 24grammata.com. Με τη συγκέντρωση όλου του υλικού το αφιέρωμα θα κυκλοφορήσει με τη μορφή free e- book. Το Καστελόριζο έχει προβλήματα, που δεν μπορούν να περιμένουν. Το μεγαλύτερο, ίσως, πρόβλημα του είναι η δική μας άγνοια, η επιπολαιότητα και ο δικός μας Μακάριος ύπνος. Γνωρίστε το Καστελόριζο, πριν να ρητορεύσετε για τη γεωστρατηγική σημασία του στην παγκόσμια οικονομία... Πάρτε από το χέρι το παιδί σας και δείξτε του στο χάρτη που βρίσκεται το Καστελόριζο (δεν είναι δυο λεπτά από τη Ρόδο. Είναι 5 ώρες ακτοπλοϊκώς και 30 λεπτά αεροπορικώς 24grammata.com 4

από τη Ρόδο). Βοηθήστε τον να συνειδητοποιήσει ότι τα σύνορα δε χαράζονται με τις χιλιομετρικές αποστάσεις, αλλά με τις Καρδιές των ανθρώπων που τα κατοικούν και από το Φρόνημα αυτών που τους στηρίζουν Διαλέξτε από τη βιβλιοθήκη σας ένα οποιοδήποτε βιβλίο που έχετε διαβάσει (Παιδικό, Σχολικό, Λογοτεχνικό, Λεξικά, Επιστημών). Εάν δε θέλετε να αποχωριστείτε τα βιβλία σας είναι αυτονόητο ότι μπορείτε να αγοράσετε από οπουδήποτε ένα βιβλίο Για βιβλία που ζυγίζουν μέχρι 350 γραμμάρια το κόστος γραμματοσήμου είναι 1,90 ευρώ (συστημένο: 3,77) και μέχρι 500γρ. το κόστος είναι 2,12 ευρώ (συστημένο 3,19) Τιμοκατάλογος των ΕΛΤΑ, εδώ Για ιδιωτική ταχυμεταφορά (παραλαβή από το σπίτι σας, περίπου 15,50 ευρώ για φάκελο ή δέμα έως 2 κιλών) Διαβάστε ορισμένα από τα 46 άρθρα του αφιερώματος και μετά, αν το επιθυμείτε, δηλώστε το παρόν στην παρακάτω εκστρατεία του 24grammata.com: Από τη Βιβλιοθήκη σας στο Καστελόριζο Μαθαίνω για το Καστελόριζο Δηλώνω παρών. Στείλτε ένα βιβλίο, ακόμα και απ αυτά που έχετε ήδη διαβάσει, στο ΚΑΣΤΕΛΟΡΙΖΟ. Γράψτε στην πρώτη σελίδα την αφιέρωση σας ή το μήνυμα σας και στείλτε το με ένα απλό γραμματόσημο (κόστος γραμματ. από 1,90 έως 2,12ευρώ) στοιχεία παραλήπτη: Δημοτικό Σχολείο Καστελορίζου Τ.Κ.85111 (συμμετοχή στην εκστρατεία του 24grammata.com) Ενεργοποιήστε την ευαισθησία των παιδιών σας. Δώστε το πρότυπο ως γονείς και ως εκπαιδευτικοί. Προωθήστε παντού αυτή την πρωτοβουλία σε συλλόγους, φίλους, επαφές μέσω mails Στείλτε κάθε είδους βιβλίο (Παιδικό, Εκπαιδευτικό, Λογοτεχνικό, Ιστορικό, Επιστήμης). Τα βιβλία δεν απευθύνονται μόνο στους μαθητές του Δημοτικού Σχολείου αλλά σε όλους τους Κατοίκους του νησιού (δεν είναι και πολλοί άλλωστε). Τα 24grammata.com ενήργησαν με την έγκριση του Δημάρχου Καστελορίζου και του Προέδρου του Δημοτικού Συμβουλίου Μεγίστης Ας γίνει το βιβλίο, που κιτρινίζει στη βιβλιοθήκη σας, η αόρατη κλωστή που θα σας δέσει για πάντα με το ωραιότερο νησί του Αιγαίου. ΥΓ: παραλίγο θα ξέχναγα την εβδομαδιαία ετυμολογική αναφορά. Η λέξη Καστελόριζο παράγεται από την Ιταλική φράση Castello Rosso (: κόκκινο κάστρο) από τα κοκκινωπά βράχια που περιβάλλουν το περίφημο κάστρο του νησιού 24grammata.com 5

Χαιρετισμός του Προέδρου Δημοτικού Συμβουλίου Μεγίστης προς τα 24grammata.com ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΝΟΜΟΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ ΔΗΜΟΣ ΜΕΓΙΣΤΗΣ ΑΡΙΘ. ΠΡΩΤ. 93 Mεγίστη, 05 / 03 / 2011 Προς: 24grammata.com Υπ όψιν κου Δαμιανού Γεώργιου Αγαπητέ κε Δαμιανέ και αξιότιμοι αναγνώστες του ηλεκτρονικού περιοδικού 24grammata.com, Εκ μέρους του Δημάρχου και όλων των μελών του Δημοτικού Συμβουλίου, θα θέλαμε να χαιρετίσουμε την αφιλοκερδή προσπάθεια του περιοδικού σας για τη διαφημιστική, τουριστική ενημέρωση του αγαπημένου μας νησιού. Μέσα από τις φιλόξενες στήλες του περιοδικού σας, ευελπιστούμε να προωθήσουμε και εμείς τον πολιτισμό και την ιστορία του Καστελορίζου. Για αυτόν τον λόγο προσκαλούμε τους αναγνώστες Σας να επισκεφθούν το νησί μας. Παρόμοιες δράσεις μας δίνουν δύναμη να συνεχίσουμε την προσπάθεια για ένα καλύτερο μέλλον σε αυτόν τον βράχο στην άκρη της Ελλάδας. Κλείνοντας, καλούμε όσους αναγνώστες και φίλους των βιβλίων επιθυμούν, να στείλουν συμβολικά στην βιβλιοθήκη του Σχολείου μας ένα βιβλίο. Με εκτίμηση, Πρόεδρος Δημοτικού Συμβουλίου Μεγίστης Αμύγδαλος Μιχαήλ Στο Καστελόριζο με αγάπη 24grammata.com/ Λόγος Η συγγραφέας Βασιλική Πιτούλη συμμετέχει στο αφιέρωμα του 24grammata.com για το Καστελόριζο Η πρώτη φορά που ένιωσα να έχω μια ολοζώντανη αίσθηση του Καστελόριζου ήταν ένα καλοκαίρι, θα έχουν περάσει περίπου 15 χρόνια. Καθόμασταν στη βεράντα του σπιτιού μας στο Βόλο, οι 24grammata.com 6

γονείς μου, ο αδερφός μου κι η γυναίκα του, κι εγώ. Τρώγαμε συζητώντας. Ο αδερφός μου ήταν νιόπαντρος και είχανε πάει ταξίδι με τη γυναίκα του στο Καστελόριζο ένα πανέμορφο νέο ζευγάρι. Είχανε μόλις επιστρέψει και διηγούντο στην υπόλοιπη οικογένεια τις εντυπώσεις. «Γιατί στο Καστελόριζο;» τον ρώτησε ο πατέρας. «Επειδή είναι μικρό και ακριτικό» νομίζω ότι απάντησε ο αδερφός μου. «Έτσι, για να μπούμε στο ρουθούνι των Τούρκων». Και άρχισαν να μας περιγράφουν με τη γυναίκα του το αεροπορικό ταξίδι, το οποίο, απ ό,τι θυμάμαι, περιείχε αρκετή λαχτάρα. Η νύφη μου γελούσε. Θυμάμαι τα ελαφρά της ρούχα και το ηλιοψημένο της δέρμα. «Πώς ήταν το νησί;» τους ρώτησα. «Ζεστό. Δε μας βλέπω να ξαναπηγαίνουμε σύντομα.» Ο πατέρας μου εδώ και χρόνια είναι κάτοικος του ουρανού. Ανήκε σε μια γενιά που είχε δώσει αίμα για την Ελλάδα. Ίσως εμείς, η δική μου γενιά, να μην πολυκαταλαβαίνουμε τι ακριβώς σημαίνει αυτό. Εμείς ο αδερφός μου, η αδερφή μου κι εγώ μεγαλώσαμε σε ένα αστικό ελληνικό σπίτι, με αρχές και αγάπη για την πατρίδα, με Πηνελόπη Δέλτα και διηγήσεις για την Κατοχή. Ο πατέρας μου πολέμησε στην πρώτη γραμμή, τον κάλεσε η πατρίδα σε έναν πόλεμο που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί χειρότερος απ όλους τους πολέμους, και ονομάζεται εμφύλιος. Το Καστελόριζο δεν είναι, δεν επιτρέπεται να είναι μια κουκίδα πάνω στο χάρτη. Από τότε που έφτασε στον υπολογιστή μου το email των κ. κ. Θεόδωρου Καρυώτη, Ευριπίδη Μπίλλη, Μάριου Ευρυβιάδη, έμαθα ανησυχητικά πράγματα για το ακριτικό μας νησί. Η Τουρκία αμφισβητεί νομικά το δικαίωμα του συμπλέγματος των νησιών του Καστελόριζου να έχουν υφαλοκρηπίδα. Η ελληνική κυβέρνηση θεωρεί το νησί «ιδιαίτερη περίπτωση» και είναι διατεθειμένη να απεμπολήσει κυριαρχικά δικαιώματα προκειμένου να «αποφύγει την επιβάρυνση των ελληνοτουρκικών διαπραγματεύσεων με νέα δύσκολα ζητήματα». Κοιτάζοντας το Καστελόριζο από έναν χάρτη της ανατολικής Μεσογείου, θα δείτε πως το νησί αποτελεί έναν κόμπο που δένει γεωπολιτικά την Ελλάδα με την Κύπρο. Χωρίς το Καστελόριζο, τα χωρικά ύδατα των ΑΟΖ (Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη) μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου θα τέμνονταν κάθετα από ένα θαλάσσιο σύνορο μεταξύ Τουρκίας και Αιγύπτου, καθιστώντας τη δυνατότητα κοινής ελλαδοκυπριακής συνεκμετάλλευσης κοιτασμάτων ορυκτού πλούτου, όπως επίσης και την δυνατότητα ενεργοποίησης του Ενιαίου Αμυντικού Δόγματος, αδύνατη. Για όποιον νοιάζεται για την οικονομική τύχη της Ελλάδας, η ύπαρξη του Καστελόριζου αποτελεί ευλογία. Ο ορυκτός πλούτος της περιοχής είναι τόσο σημαντικός, που αν αξιοποιηθούν σωστά οι πόροι, και με γνώμονα το εθνικό συμφέρον, η χώρα μας θα μπορέσει να δώσει λύση στα τεράστια οικονομικά προβλήματα που τη μαστίζουν. 24grammata.com 7

Γεωπολιτικά λοιπόν και γεωστρατηγικά, το Καστελόριζο είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Αλλά το ίδιο είναι και στο συναίσθημα. Δεν ξεχνάμε τους αγώνες των Καστελορίζιων το 1821 και την περίοδο της γερμανικής Κατοχής. Δεν ξεχνάμε την κυρά της Ρω, αυτή την ευλογημένη κυρούλα που χρόνια ολόκληρα σήκωνε την ελληνική σημαία για να δείξει στον ήλιο και στον ουρανό, στη θάλασσα και στα σύννεφα, πως η Γη αυτή είναι ελληνική. Μπροστά σε κάτι τέτοιες ανθρώπινες υπάρξεις θεωρώ ότι οι αρχηγοί Κρατών θα πρέπει να σκύβουν ταπεινά το κεφάλι. Σκέφτομαι τι θα απαντήσω αν τα παιδιά στο Σχολείο με ρωτήσουν: Κυρία, πού βρίσκεται το Καστελόριζο; Πώς περνάνε οι άνθρωποι εκεί; Ή, ακόμη καλύτερα, αν βρουν τον τρόπο να επικοινωνήσουν με τα "μαθητούδια" του Δημοτικού ή του Γυμνασίου Καστελορίζου, στέλνοντάς τους βεβαίως την αγάπη τους. Εμείς οι εκπαιδευτικοί που αναθρέφουμε τη νέα γενιά, ερχόμαστε πολύ συχνά σε αμηχανία, νιώθοντας σχεδόν οδυνηρή ευθύνη. Παρακινώ κάθε Έλληνα όπου γης, να ενδιαφερθεί γι αυτή τη γωνίτσα ελληνισμού που αποτελεί αυτό το νησιώτικο σύμπλεγμα, σ αυτή την τόσο κρίσιμη θέση. Αφιερώνω το άρθρο μου στους ακρίτες δάσκαλους του Καστελόριζου. Ας γνωρίζουν τουλάχιστον ότι η σκέψη μας τους συνοδεύει. www.bibliofagos.vasilikipitouli.gr Σεργιάνι στα παρατημένα νησιά του Αιγαίου 24grammata.com/ απόδημος ελληνισμός γράμματα από τη Μεγάλη Ελλάδα O Γιάννης Κορίνθιος από την Ιταλία συμμετέχει στο αφιέρωμα του 24grammata.com για το Καστελόριζο Οι κυβερνήτες μας και οι ισχυροί της γης συζητούν για γεωπολιτική, χωρικά ύδατα, εκμετάλλευση κοιτασμάτων και υφαλοκρηπίδες σε επίσημες ή παρασκηνιακές διαβουλεύσεις που τα ΜΜΕ τις καταγράφουν εν συντομία με βραχυγραφικές συντμήσεις τύπου Διμερείς διαπραγματεύσεις για ΑΟΖ. Τα προβλήματα ωστόσο ζώνουν τους Έλληνες νησιώτες σε αυτή την ποικιλόμορφη κρίση που ταλανίζει την οικουμένη και τα νησιά μας, στολίδια αληθινά του Αιγαίου περιπλανούνται ακυβέρνητα σαν καράβια μοναχικά στο πέλαγος και κινδυνεύουν να βουλιάξουν από την κακόβουλη και ασύστολη αμεριμνησία κάποιων που είτε τα αποποιούνται, είτε κακοποιούν το νησιώτικο περιβάλλον, είτε τα εκποιούν στα τραπέζια των ανταλλαγών, συναινώντας έτσι στην ασύδοτη εκμετάλλευση του θαλασσίου και 24grammata.com 8

έγγειου πλούτου, ερήμην των κατοίκων, είτε τα τυποποιούν σε θερινά τουριστικά πακέτα. Όποιος γεννήθηκε σε αιγαιοπελαγίτικο νησί βλέπει τα πέτρινα νησιά να μαραίνονται, ξεχασμένα από θεούς και χριστιανούς, τα έρμα χωριά της ενδοχώρας να τα φυλάνε ρυτιδιασμένοι από τις δομικασίες της ζωής συνταξιούχοι που με εγκαρτέρηση μετράνε τον καιρό τους σε καφενέδες θλιμμένους και σε καλντερίμια με λιγοστές φωνές, πολλά σπιτικά ερειπωμένα και στοιχειωμένα κι άλλα αμπαρωμένα με τις μνήμες να τρίζουν των περασμένων σε σκονισμένα και σαρακιασμένα συρτάρια, τα σχολεία ορφανεμένα από χρόνια, τους κήπους, τα χωράφια και τα περιβόλια παραδομένα στη βορά του αδυσώπητου χρόνου, τα αμπέλια εγκαταλειμμένα και λεηλατημένα από τα αγριοκάτσικα, τα αλώνια χορταριασμένα, τις απαξιωμένες ξερολιθιές στις πετροπλαγιές, αληθινούς τοίχους της ζωής των ξωμάχων του χτες, όπως κάποιοι εικαστικά τις κατονομάζουν, μια και παλιά συγκρατούσαν και δάμαζαν τη στερημένη και άγονη γη εξασφαλίζοντας μαγικούς μικροβιοτόπους, χωρίς πιά συντήρηση και σε πλήρη εξάλειψη. Αυτή είναι η μοίρα των νησιών τα τελευταία πενήντα χρόνια και ειδικά το χειμώνα που είναι καταδικασμένα σε απόλυτη μοναξιά με ελάχιστη συγκοινωνιακή εξυπηρέτηση και μηδαμινή τουριστική επιβατική κίνηση. Πολλά από αυτά τα νησιά κατατάσσονται γραφειοκρατικά και ανελέητα στις άγονες δρομολογιακές γραμμές (non profit line), λόγω έλλειψης κυβερνητικού, επιχειρηματικού και εφοπλιστικού ενδιαφέροντος και εγκληματικής αδιαφορίας των συνελλήνων. Δωδεκανησιακές διάλεκτοι (Ρόδος, Κάρπαθος, Κάσος, Κως, Καστελλόριζο, Λέρος Πάτμος) 24grammata.com/γλώσσα Δωδεκανησιακές διάλεκτοι (Ρόδος, Κάρπαθος, Κάσος, Κως, Καστελλόριζο, Λέρος Πάτμος) 1. Ιστορικά και γεωγραφικά στοιχεία κατανομής των ιδιωμάτων Δωδεκανησιακά ονομάζουμε τα ιδιώματα που μιλιούνται στη Ρόδο, το Καστελόριζο, την Κάρπαθο, την Κάσο, τη Χάλκη, την Τήλο, τη Νίσυρο, τη Σύμη, την Κάλυμνο, την Αστυπάλαια, την Κω και τη Λέρο. Σύμφωνα με τον Κοντοσόπουλο (2000, 42), κάποιες γραπτές μαρτυρίες για τα ιδιώματα αυτά, και συγκεκριμένα για αυτό της Ρόδου, υπάρχουν σε λογοτεχνικά κείμενα (κυρίως ποιήματα), τα οποία γράφτηκαν κατά τον 14ο αιώνα. Φαίνεται, λοιπόν, ότι η διαλεκτική διαφοροποίηση σε αυτή την περιοχή της Ελλάδας έχει τις ρίζες της αρκετούς αιώνες πριν. Ο Browning (1991, 171-172) παρατηρεί σχετικά ότι «[τ]α Δωδεκάνησα [ ] για 24grammata.com 9

πολύ καιρό ήταν ένα είδος ουδέτερης γης ανάμεσα στο Βυζάντιο και τους Άραβες, και πιθανόν τότε καθιερώθηκαν και τα κύρια χαρακτηριστικά των ιδιωμάτων τους». 2. Γλωσσική περιγραφή των ιδιωμάτων Τα δωδεκανησιακά ιδιώματα, μολονότι εμφανίζουν ορισμένες κοινές τάσεις, χαρακτηρίζονται από μεγάλη ποικιλία και συχνά έντονη διαφοροποίηση από νησί σε νησί ή ακόμη και ανάμεσα σε διαφορετικές περιοχές του ίδιου νησιού (αυτό ισχύει περισσότερο για τα μεγαλύτερα από αυτά, δηλαδή τη Ρόδο, την Κω και την Κάρπαθο βλ. Κοντοσόπουλος 2000, 46). Επίσης, τα ιδιώματα αυτά εμφανίζουν αξιοπρόσεχτες ομοιότητες με την κυπριακή και την κρητική διάλεκτο, καθώς και με άλλα ιδιώματα κοντινών νησιών, όπως είναι η Ικαρία, η Χίος, ορισμένες από τις Κυκλάδες (ιδίως η Αμοργός, η Δονούσα, η Ηρακλειά, η Σχοινούσα και τα Κουφονήσια) και λιγότερο η Πάτμος (της οποίας το ιδίωμα μοιάζει περισσότερο με την κρητική διάλεκτο). Οι ομοιότητες με τα γειτονικά ιδιώματα, καθώς και οι μεταξύ τους διαφοροποιήσεις έχουν ως αποτέλεσμα ο Trudgill (2003, 60), εξετάζοντας συνολικά τη διαλεκτική διαφοροποίηση της ελληνικής γλώσσας, να τα κατατάσσει σε δύο διαφορετικές ομάδες: στα νοτιοανατολικά, όπου εντάσσει τα ιδιώματα της Ρόδου, της Καρπάθου, της Κω, της Κάσου, του Καστελόριζου, της Λέρου (μαζί με αυτό της Πάτμου και την κυπριακή διάλεκτο) και στα ανατολικά, όπου εντάσσει τα ιδιώματα της Σύμης, της Τήλου, της Νισύρου, της Καλύμνου, της Αστυπάλαιας (μαζί με αυτά της Ικαρίας, της Χίου και των κοντινών περιοχών της ασιατικής ενδοχώρας). Τα κυριότερα χαρακτηριστικά των δωδεκανησιακών ιδιωμάτων είναι τα ακόλουθα: α. Φωνητική-Φωνολογία * Σιγήση των [v], [γ] και [ð] μεταξύ φωνηέντων: πηγάδι [piáði], σίδερο [síero], πρόβατο [prόato]. * Στη θέση των συμπλεγμάτων [rθ], [rγ], [vγ] εμφανίζονται τα [rt], [rk], [vk] αντίστοιχα: ήρθα [írta], πύργος [pírkos], αβγά [avká]. * Διατηρείται το τελικό [n] και συχνά αφομοιώνεται προς το σύμφωνο που ακολουθεί: ξύλον [ksílon], χαρτίν [xartín], μιαν βολάν [miáv volán] 'μια φορά', τον λαό [tol laόn], 'εφ φεύγω μπρι τηλ λαμπρή (Κάλυμνος). Αποτέλεσμα της αφομοίωσης είναι η παρουσία δευτερογενών διπλών συμφώνων. * Τα διπλά σύμφωνα προφέρονται ως τέτοια και η προφορά αυτή ενίοτε επεκτείνεται και σε λέξεις στις οποίες δεν απαντούν διπλά. Άλλοτε τα άηχα διπλά σύμφωνα (κκ, ππ, ττ) προφέρονται ως [kx] [pf] [tθ], π.χ. λάκχος (λάκκος), πάπφου (πάππος). * Σε ορισμένες περιοχές απαντά δασύς τσιτακισμός, δηλαδή το /k/ προφέρεται [t ] πριν από [i] και [e]: και [t e]. * Το ημίφωνο ʝ τρέπεται σε [s] ή [ ] (παχύ σ) ύστερα από άηχο σύμφωνο και σε [ʒ] (παχύ ζ) ύστερα από ηχηρό, π.χ. πσ'άνω (πιάνω), σέρζ'α (χέρια). β. Μορφολογία * Απαντούν οι καταλήξεις -ουσι(ν) και -ασι(ν) στο γ πληθυντικό πρόσωπο ενεστώτα και αορίστου αντίστοιχα: ράβγουσι, κλέψασι, πουλήσασι. * Απαντούν οι ρηματικές καταλήξεις -εύκω και -εύγκω αντί για -εύω: δουλέβκω /δουλέβɟω (δουλεύω) 24grammata.com 10

* Η συλλαβική αύξηση διατηρείται ακόμη και άτονη, ενώ συχνά απαντά συλλαβική αύξηση η- [i]: ήπηρα, ήκουσα, ηφέρνανε, ηποφασίσανε. Τέλος, τα δωδεκανησιακά ιδιώματα ανήκουν, κατά τον Κοντοσόπουλο (2000, 44), στη ζώνη του είντα 'τί'. 3. Σύγχρονη κοινωνιογλωσσική κατάσταση Όπως επισημαίνει ο Κοντοσόπουλος (2000), τα δωδεκανησιακά ιδιώματα εμφανίζουν έντονη τάση υποχώρησης λόγω της επικράτησης της νεοελληνικής κοινής και της μετανάστευσης προς τα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας. Αντίστοιχες παρατηρήσεις κάνει και η Ζαχαρίου-Μαμαλίγκα (1994, 94) ειδικά για το ιδίωμα της Σύμης, επισημαίνει δηλαδή ότι, μετά την απελευθέρωση των Δωδεκανήσων από τους Ιταλούς (1945) και την ενσωμάτωσή τους στο ελληνικό κράτος (1948), η ευκολότερη επικοινωνία και οι εντονότερες επαφές με τις κεντρικές ελληνικές περιοχές συνεπάγονται την έντονη επίδραση της νεοελληνικής κοινής στην ομιλία των κατοίκων του νησιού αυτού. Ωστόσο, όπως συμβαίνει με τις περισσότερες ελληνικές διαλέκτους και ιδιώματα, απουσιάζουν οι σύγχρονες καταγραφές και αναλύσεις του δωδεκανησιακού λόγου, με αποτέλεσμα να μην μπορεί κανείς να μιλήσει με βεβαιότητα για την ύπαρξη ή όχι διαλεκτικών στοιχείων και ποιων. Οι επιμέρους μελέτες που έχουν γίνει αποτελούν ως επί το πλείστον συλλογές διαλεκτικού υλικού με στόχο τη «διάσωσή» του, έχουν γίνει με παλαιότερη μεθοδολογία (δηλαδή κυρίως μέσα από την καταγραφή της «ιδιαίτερης» προφοράς και του «αποκλίνοντος» λεξιλογίου) και αφορούν ορισμένα φαινόμενα ή ιδιώματα μεμονωμένα και όχι μια συνολική και συστηματική προσέγγιση των δωδεκανησιακών ιδιωμάτων (βλ. μεταξύ άλλων Χαραλαμπίδου 1972 Καρδιόλακα 1992 Βαγιάκος 1994 Ζαχαρίου-Μαμαλίγκα 1994 Henrich 1994 Κατσουλέας 1994 Παπαμανώλη 1994 Μηνάς 2004). Βίλλυ Τσάκωνα Βιβλιογραφία 1. ΒΑΓΙΑΚΟΣ, Δ. Β. 1994. Κοινά διαλεκτικά Δωδεκανήσου και Μάνης. Στο Νεοελληνική διαλεκτολογία. Πρακτικά 1ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Νεοελληνικής Διαλεκτολογίας (Ρόδος 26-30/3/1992), 1ος. τόμ., 43-63. Αθήνα. 2. BROWNING, R. 1991. Η μεσαιωνική και νέα ελληνική γλώσσα. 2η έκδ. συμπληρωμένη με την προσθήκη δύο άρθρων του συγγραφέα. Μτφρ. Μ. Ν. Κονομή. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαδήμα. 3. ΖΑΧΑΡΙΟΥ-ΜΑΜΑΛΙΓΚΑ, Ε. 1994. Η σημερινή κατάσταση του συμαϊκού ιδιώματος. Στο Νεοελληνική διαλεκτολογία. Πρακτικά 1ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Νεοελληνικής Διαλεκτολογίας (Ρόδος 26-30/3/1992), 1ος. τόμ., 94-115. Αθήνα. 4. HENRICH, G. S. 1994. Ροδίτικα φωνητικά φαινόμενα σε 3 ποιήματα του Μανόλη Λιμενίτη. Στο Νεοελληνική διαλεκτολογία. Πρακτικά 1ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Νεοελληνικής Διαλεκτολογίας (Ρόδος 26-30/3/1992), 1ος. τόμ., 131-141. Αθήνα. 5. ΚΑΡΔΙΟΛΑΚΑ, Β. 1992. Η δάσυνση των συμφώνων p-t-k στο ιδίωμα τα Καλύμνου σε σύγκριση με το αντίστοιχο φαινόμενο στα τσακώνικα. Στο Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα. Πρακτικά της 13ης ετήσιας συνάντησης του Τομέα Γλωσσολογίας του Τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, 7-9 Μαΐου 1992, 163-177. Θεσσαλονίκη. 24grammata.com 11

6. ΚΑΤΣΟΥΛΕΑΣ, Σ. Γ. 1994. Το τελικό ν και η δίπλωση των συμφώνων στο ιδίωμα του Καστελλορίζου. Στο Νεοελληνική διαλεκτολογία. Πρακτικά 1ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Νεοελληνικής Διαλεκτολογίας (Ρόδος 26-30/3/1992), 1ος. τόμ., 203-227. Αθήνα. 7. ΚΟΝΤΟΣΟΠΟΥΛΟΣ, Ν. Γ. 2000. Διάλεκτοι και ιδιώματα της νέας ελληνικής. 3η έκδ. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη. 8. ΜΗΝΑΣ, Κ. 2004. Μελέτες νεοελληνικής διαλεκτολογίας. Αθήνα: Τυπωθήτω - Γιώργος Δαρδανός. 9. ΠΑΠΑΜΑΝΩΛΗ, Λ. 1994. Γλωσσοπλαστικές ευαισθησίες του Ροδίτικου λαού. Στο Νεοελληνική διαλεκτολογία. Πρακτικά 1ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Νεοελληνικής Διαλεκτολογίας (Ρόδος 26-30/3/1992), 1ος. τόμ., 371-434. Αθήνα. 10. TRUGILL, P. 2003. Modern Greek dialects. A preliminary classification. Journal of Greek Linguistics 4:45-64. 11. ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΟΥ, Χ. Χ. 1972. Το τελικόν -ν εις το γλωσσικόν ιδίωμα της νήσου Σύμης. Τα Συμαϊκά, 1ος τόμ., 116-122. www.greek-language.gr Το Καστελόριζο από την αρχαιότητα έως σήμερα 24grammata.com/ αρχαιότητα Καστελόριζο Σπυροπούλου Βάσω, Κονιώτη Μαρία 1. Φυσικός χώρος περιβάλλον Το Καστελόριζο ή Μεγίστη βρίσκεται στο μέσο των παραλίων της Λυκίας, από την οποία απέχει 6,5 χλμ., και 135 χλμ. από τη Ρόδο, αποτελώντας το ανατολικότερο άκρο της Ελλάδας. Πρόκειται για έναν άγονο και άνυδρο βράχο, στα ΒΔ του οποίου είναι χτισμένος ο ομώνυμος και μοναδικός οικισμός. Το Καστελόριζο, παρά την έλλειψη πηγών, έχει χαρακτηριστεί «βιολογικός παράδεισος», η οικολογική ισορροπία του οποίου παραμένει αδιατάρακτη. Η πανίδα του νησιού παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον με μεγάλη ποικιλία αμφίβιων, ερπετών, εντόμων, πτηνών, ψαριών, ανάμεσα στα οποία η μεσογειακή φώκια monachus monachus, καθώς και ένα σπάνιο είδος αμφίβιου ουροδελούς, του mertensiella luscani, που έχει κηρυχθεί προστατευόμενο είδος. Το νησί έχει ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο Natura 2000. 24grammata.com 12

2. Ιστορία 2. 1. Προϊστορία - Αρχαιότητα Λόγω της απομόνωσής του Καστελόριζου από τα υπόλοιπα νησιά των Δωδεκανήσων, η ιστορική του πορεία υπήρξε ανεξάρτητη. Ευρήματα δηλώνουν την κατοίκηση του νησιού ήδη από τους Νεολιθικούς χρόνους, ενώ στη διάρκεια της Μυκηναϊκής και Μινωικής εποχής θεωρείται ότι είχε καταστεί «εμπορείον» της Κρήτης, αναπτύσσοντας εμπορικές σχέσεις με τους Μινωίτες. Αντίστοιχα, το λιμάνι αποτελούσε ενδιάμεσο σταθμό στις συναλλαγές με την Κύπρο. Το νησί αποικίστηκε από τους Δωριείς, οι οποίοι, σύμφωνα με τους Ρωμαίους ιστορικούς Τίτο Λίβιο και Ψευδο-Σκύλακα, του έδωσαν το όνομα Μεγίστη, ίσως επειδή είναι το μεγαλύτερο από τα άλλα του συμπλέγματος στο οποίο ανήκει. Αργότερα γνώρισε την περσική κατάκτηση, ενώ από τα μέσα του 4ου αι. π.χ. ως τα Ρωμαϊκά χρόνια ανήκε στο ροδιακό κράτος, του οποίου υπήρξε σπουδαίο διαμετακομιστικό κέντρο, λόγω της στρατηγικής θέσης του και του ασφαλούς λιμανιού του. Την περίοδο αυτή το νησί κυβερνήθηκε από τους «επιστάτες», Ρόδιους διοικητές. Σύμφωνα με τον Τίτο Λίβιο, το Καστελόριζο εξασφάλισε αυτονομία στο διάστημα 333-304 π.χ., οπότε κόπηκαν νομίσματα στο νησί. Την ίδια εποχή κατασκευάστηκε και το φρούριο του νησιού από τον έπαρχο Ρόδου Σωσικλή Νικαγόρα. 2. 2. Βυζαντινή περίοδος ιπποτοκρατία Στη Βυζαντινή εποχή, το Καστελόριζο, όπως και τα υπόλοιπα νησιά που βρίσκονται κοντά στη Ρόδο, ανήκε στην επαρχία των νησιών provincia insularum, ενώ στη συνέχεια πιθανόν εντάχθηκε στο θέμα των Κιβυρραιωτών. Οι πληροφορίες που διαθέτουμε είναι ελάχιστες. Στη Μεσοβυζαντινή περίοδο ο οικισμός βρισκόταν μάλλον στο Παλαιόκαστρο, μακριά από τη θάλασσα. Mια ομάδα κεραμικών των αρχών του 13ου αιώνα που ανήκαν σε φορτίο ναυαγισμένου πλοίου και εκτίθενται στο Μουσείο του νησιού δηλώνουν τη σημαντική θέση που κατείχε. Το 1306, το τάγμα των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ κατέλαβε το νησί και στη θέση του αρχαίου φρουρίου οικοδόμησε το Castel Rosso. Σήμερα σώζονται μόνο ένας πύργος και ένας προμαχώνας όπου στεγάζεται το Μουσείο (Κονάκι). Από τότε το νησί είναι γνωστό ως Castel Ruggio και Chateau Rouge. Σύμφωνα με μια πληροφορία, το Καστελόριζο αυτή την περίοδο αποτελούσε τόπο εξορίας και οι κάτοικοί του ασχολούνταν με τη ναυτιλία. Το 1440 κατακτήθηκε από τους Μαμελούκους της Αιγύπτου, οι οποίοι ερήμωσαν τον οικισμό και αιχμαλώτισαν τους κατοίκους του, σύντομα όμως πέρασε και πάλι στα χέρια 24grammata.com 13

των Ιπποτών - το σίγουρο είναι ότι το κάστρο ανοικοδομήθηκε. Στους επόμενους αιώνες το νησί, λόγω της καίριας γεωγραφικής θέσης του, γίνεται θέατρο πολεμικών επιχειρήσεων, αλλάζοντας συχνά κυριάρχους. 2. 3. Οθωμανική περίοδος Νεότεροι χρόνοι Το νησί καταλήφθηκε από τα οθωμανικά στρατεύματα στην εποχή του Σουλεϊμάν Β το 1522. Την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας το Καστελόριζο γνώρισε πνευματική και οικονομική ακμή, οφειλόμενη στα προνόμια που του είχαν παραχωρηθεί. Όπως και στα υπόλοιπα Δωδεκάνησα, η οθωμανική εξουσία αντιπροσωπευόταν από έναν αξιωματούχο που αποστελλόταν για την είσπραξη των φόρων και μια γενική εποπτεία, ενώ η διοίκηση ασκούνταν από την τοπική δημογεροντία. Στη διάρκεια της επανάστασης (1821-1829) ο ανδρικός πληθυσμός του Καστελόριζου φυγάδευσε όλα τα γυναικόπαιδα στην Κάρπαθο, την Κάσο και την Αμοργό. To 1912 οι Ιταλοί κατέλαβαν τα Δωδεκάνησα, εκτός από το Καστελόριζο. Την 1η Μαρτίου του 1913 οι κάτοικοι του νησιού κατέλυσαν την οθωμανική εξουσία και εγκατέστησαν τοπική προσωρινή διοίκηση. Η Γαλλία κατέλαβε το νησί το 1915 και το παραχώρησε το 1921 έναντι αμοιβής στους Ιταλούς, οι οποίοι το ονόμασαν Castelrosso Στη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου το Καστελόριζο υπήρξε σπουδαία στρατιωτική βάση. Μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας το 1943, οι Άγγλοι χρησιμοποίησαν το νησί ως σταθμό ανεφοδιασμού. Στις 17 Οκτωβρίου γερμανικά μαχητικά ξεκίνησαν τον βομβαρδισμό του Καστελόριζου, προκαλώντας εκτεταμένες καταστροφές και οδηγώντας τους κατοίκους του στην εγκατάλειψή του. Την καταστροφή των γερμανικών βομβαρδισμών ολοκλήρωσε η πυρκαγιά της 6ης Ιουλίου 1944. Η ενσωμάτωση του Καστελόριζου στο ελληνικό κράτος έγινε το 1948. Στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα οι κατοίκοι, εν μέρει και λόγω της πολιτικής αστάθειας που προκαλούσαν οι αλλεπάλληλες κατοχές του νησιού από ευρωπαϊκά κράτη, στράφηκαν στη μαζική μετανάστευση. Οι Καστελοριζιοί μετανάστευσαν κυρίως στην Αυστραλία, όπου σύστησαν μια ανθηρή ελληνική κοινότητα. Είναι χαρακτηριστικό ότι σήμερα το Καστελόριζο αριθμεί μερικές εκατοντάδες κατοίκους, ενώ στο Περθ της Αυστραλίας υπάρχουν περίπου δέκα χιλιάδες Καστελοριζιοί. 3. Αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία 3. 1. Παλαιόκαστρο Στο λόφο του «Παλαιόκαστρου», 1 χλμ. δυτικά του οικισμού, σώζονται κατάλοιπα φρουρίου που παραπέμπουν σε επιβλητική πολυγωνική οχύρωση των τελών της Κλασικής και των αρχών της Ελληνιστικής περιόδου. Με την αρχική της φάση που 24grammata.com 14

μπορεί να τοποθετηθεί στον 4ο αι. π.χ. σχετίζονται ο πύργος στον εσωτερικό πυρήνα του κάστρου, καθώς και τα κατώτερα τμήματα των υπολοίπων πύργων και του εξωτερικού περίβολου. Λαξευμένος σε βράχο εντός του φρουρίου υπάρχει τάφος των Ρωμαϊκών χρόνων, με ορθογώνια κάτοψη και ημικυκλική εξέδρα που παραπέμπει στα ταφικά μνημεία της Λυκίας. Το φρούριο δέχτηκε προσθήκες και αλλαγές κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, ενώ παρέμεινε σε χρήση καθ όλη τη διάρκεια της Βυζαντινής εποχής και της ιπποτοκρατίας. Επίσης, εντοιχισμένες στο φρούριο υπάρχουν δύο αναθηματικές επιγραφές των Ροδίων διοικητών-επιστατών του 2ου αι. π.χ.1 3. 2. Ο λυκιακός τάφος Ο τάφος λυκιακού τύπου που βρίσκεται ανατολικά του λιμανιού του Καστελόριζου αποτελεί το κατεξοχήν μνημείο που μαρτυρά τις σχέσεις του νησιού με την απέναντι μικρασιατική ακτή. Είναι λαξευμένος στο βράχο με ναόσχημη πρόσοψη ιωνικού ρυθμού και χρονολογείται στα τέλη του 4ου αι. π.χ. ή στις αρχές της Ελληνιστικής περιόδου. 3. 3. Βίγλα Νότια του οικισμού υψώνεται το βουνό της Βίγλας. Στον αυχένα του έχει εντοπιστεί οχυρωτικό τείχος, το οποίο λόγω της «κυκλώπειας» τειχοδομίας του είχε θεωρηθεί δημιούργημα των Μυκηναϊκών χρόνων, σύμφωνα όμως με τις τελευταίες μελέτες, παραπέμπει σε αντίστοιχες κατασκευές, συνηθισμένες στη Λυκία από τα Κλασικά ως τα Ρωμαϊκά χρόνια. Έχει ευθύγραμμη κατεύθυνση από τα ανατολικά προς τα δυτικά και σώζεται μέχρι σήμερα σε μήκος 60 μ. Πιθανόν το τείχος της Βίγλας να χρησίμευε για την προστασία της ενδοχώρας του νησιού σε περίπτωση εχθρικής επίθεσης από την πλευρά του λιμανιού. 3. 4. Βυζαντινά - μεταβυζαντινά μνημεία Από τα πιο σημαντικά μεταβυζαντινά μνημεία του νησιού είναι ο ναός του Αγίου Γεωργίου Μαλαξού ή του Ψηφιού του 17ου αιώνα στην περιοχή Χωράφια, στη θέση του σημερινού Αγίου Γεωργίου Σαντραπέ. Στις μέρες μας σώζονται μόνο μικρό τμήμα ψηφιδωτού δαπέδου, μερικοί πεσσίσκοι και λίγα θωράκια του τέμπλου. Στη θέση του καθολικού της σταυροπηγιακής μονής του Αγίου Γεωργίου του Βουνού επίσης βρισκόταν παλαιοχριστιανική βασιλική, από την οποία διατηρείται μόνο μέρος του χαλικωτού δαπέδου που κοσμείται με συνεχόμενους τετράφυλλους ρόδακες. 24grammata.com 15

Στην είσοδο του λιμανιού βρίσκεται τζαμί, το οποίο λειτουργούσε ως το 1913, στη θέση, σύμφωνα με την παράδοση, της εκκλησίας της Αγίας Παρασκευής. Από το 1995 έχει ξεκινήσει η επιδιόρθωσή του, με σκοπό να στεγάσει τη λαογραφική συλλογή του νησιού. 4. Αρχιτεκτονική 4. 1. Οικισμός Ο οικισμός απλώνεται στους δύο φυσικούς κόλπους, το κυρίως λιμάνι και τον όρμο Μαντράκι. Ο αρχικός πυρήνας του βρισκόταν στο λόφο του Αϊ-Νικόλα, στο εσωτερικό του κάστρου. Η οικονομική ανάπτυξη του νησιού στο β μισό του 19ου αιώνα σύντομα οδήγησε στην επέκταση του οικισμού, ο οποίος παρουσιάζει σήμερα αμφιθεατρική διάταξη. Από τις δεκαπέντε γειτονιές που υπήρχαν, σήμερα ορισμένες δεν υπάρχουν πια. Η αποκοπή από τα μικρασιατικά παράλια, η γαλλική και ιταλική κατοχή, ο σεισμός του 1926, παράγοντες που ευνόησαν τη μετανάστευση, οι βομβαρδισμοί και η πυρκαγιά του 1943, που κατέστρεψαν ολοκληρωτικά τις παλιότερες γειτονιές, άλλαξαν ριζικά τη φυσιογνωμία του οικισμού. Ωστόσο οι κάτοικοι που επέστρεψαν από την ξενιτιά αναζωογόνησαν την πρώτη σειρά των σπιτιών στην προκυμαία, το λεγόμενο Κορδόνι. Η ιστορία του νησιού είναι αποτυπωμένη στην αρχιτεκτονική του οικισμού. Τα σπίτια οργανώνονται σε ένα πολύπλοκο δίκτυο επικοινωνίας με πλακόστρωτα δρομάκια και σκαλιά, ενώ ταυτόχρονα τα κεντρικά δημόσια κτήρια, το δημαρχείο, η δημοτική αγορά και η καζάρμα είναι χτισμένα στο ρυθμό της ιταλοκρατίας. Το κτήριο του σχολείου είναι πιστή απομίμηση του νεοκλασικού κτηρίου του Πανεπιστημίου Αθηνών. 4. 2. Οικιστική αρχιτεκτονική Τα καστελοριζιά σπίτια είναι διώροφα ή τριώροφα, στενομέτωπα, με δίριχτη, σπανιότερα τετράριχτη κεραμοσκεπή, με εντυπωσιακή εξωτερική ομοιομορφία. Σπάνια διέθεταν αυλή, με αποτέλεσμα όλοι οι χώροι των οικογενειακών δραστηριοτήτων (διαμονή, ανάπαυση, εργασία, υποδοχή, αποθήκευση) να περιορίζονται στο εσωτερικό. Το σπίτι είναι δομημένο σε επίπεδα που είναι αυστηρά κατανεμημένα κατά λειτουργίες, ανταποκρινόμενο στις ιδιαίτερες ανάγκες της οικογένειας. 5. Ναυτιλία Η οικονομία του Καστελόριζου ήταν άμεσα συνδεδεμένη με την απέναντι ασιατική ακτή της Λυκίας. Οι κάτοικοι του νησιού ανέκαθεν ασχολούνταν με τη ναυτιλία και την αλιεία, προμηθευόμενοι από τα μικρασιατικά παράλια την αναγκαία για τη ναυπήγηση των πλοίων τους ξυλεία, ενώ ταυτόχρονα διέθεταν εκεί κτήματα και δεύτερα σπίτια. Στη διάρκεια του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα το Καστελόριζο γνώρισε μεγάλη 24grammata.com 16

οικονομική και πληθυσμιακή ακμή. Στα μέσα του 19ου αιώνα οργανώθηκαν τα ναυπηγεία στο Μαντράκι και ο στόλος του νησιού σε λίγα χρόνια ταξίδευε από τη Μαύρη Θάλασσα ως τη Δυτική Ευρώπη. Στην κορυφή της κοινωνίας του Καστελόριζου βρίσκονταν οι πλοιοκτήτες, οι οποίοι οικοδόμησαν τα εντυπωσιακά σπίτια της γειτονιάς του Κά(β)ου, αποτελώντας την «πρώτη σειρά». Ακολουθούσαν οι μικρότεροι καραβοκυραίοι και οι έμποροι, ενώ στη βάση της κοινωνικής πυραμίδας οι ναυτικοί, οι αλιείς, οι δύτες, οι ναυπηγοί, ξυλουργοί και ιδιοκτήτες καταστημάτων. 6. Μουσεία Μουσείο Μεγίστης: Τα αρχαιολογικά ευρήματα του νησιού στεγάζονται στο Κονάκι στη θέση Κά(β)ος. Πρόκειται για διώροφο κτίσμα με αυλή και περίβολο με επάλξεις, το ισόγειο του οποίου στη διάρκεια της Φραγκοκρατίας ήταν η δυτική απόληξη του Κάστρου. Στην εποχή της οθωμανικής κυριαρχίας προστέθηκε ο όροφος και το κτίσμα λειτουργούσε ως έδρα του Οθωμανού διοικητή του νησιού. Η σημερινή μορφή του κτηρίου είναι αποτέλεσμα πολλών επισκευών που έγιναν στη διάρκεια των προηγούμενων αιώνων. Στις αίθουσές του φιλοξενούνται η αρχαιολογική συλλογή με ευρήματα Κλασικής, Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής περιόδου, η βυζαντινή και η λαογραφική συλλογή. Στα πιο σημαντικά εκθέματα περιλαμβάνονται γλυπτά και κεραμική της Ελληνιστικής περιόδου, πινάκια εφυαλωμένα με εγχάρακτη διακόσμηση (12ος αιώνας), τα οποία αποτελούν μέρος από το φορτίο ναυαγίου στον κόλπο Αφρός, αρχιτεκτονικά μέλη Παλαιοχριστιανικής περιόδου, αποτοιχισμένες τοιχογραφίες του Aγίου Nικολάου του Kάστρου, μεταβυζαντινές εικόνες, παραδοσιακές στολές του νησιού και οικιακά σκεύη. 7. Λαϊκός πολιτισμός Την παραμονή της γιορτής των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, τα παιδιά του νησιού ανάβουν μεγάλες φωτιές, τις «χαλαμπούνες», ενώ ανήμερα του Προφήτη Ηλία οι Καστελοριζιοί πέφτουν με τα ρούχα στη θάλασσα φωνάζοντας «Τα Αϊ Λία, τα Αϊ Μάλα», παρασύροντας χωρίς διάκριση τους πάντες. Για παραπομπή: Σπυροπούλου Βάσω, Κονιώτη Μαρία, «Καστελόριζο», 2006, Πολιτιστική Πύλη του Αρχιπελάγους του Αιγαίου URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=6861> Καστελόριζο (14/12/2005 v.1) Kastelorizo (7/4/2006 v.1) 24grammata.com 17

Αρχαιολογικό Μουσείο Καστελόριζου 24grammata.com/ μουσεία γράφει ο Ε. Παπαβασιλείου, Αρχαιολόγος Το Αρχαιολογικό Μουσείο Καστελλόριζου στεγάζεται από το 1984 στο "Κονάκι" που αποτελεί τμήμα του μεσαιωνικού Κάστρου του Αγ. Νικολάου. Βρίσκεται στη συνοικία "Κάβος" και πρόκειται για διώροφο κτίσμα, του οποίου το ισόγειο ανάγεται στα χρόνια της Ιπποτοκρατίας, ενώ ο όροφος αποτελεί προσθήκη του 19ου αι., εποχή Τουρκοκρατίας. Στο ισόγειο διαμορφώνονται τρεις χώροι, από τους οποίους ο πρώτος προς δυτικά περιλαμβάνει γλυπτά παλαιοχριστιανικής περιόδου (κιονόκρανα, πεσσίσκοι τέμπλου), ο μεσαίος λίθινες άγκυρες και αμφορείς που περισυνελέγησαν από την θάλασσα και στο τρίτο εκτίθεται μορφή δύτη με στολή και τα εξαρτήματα του σκαφάνδρου. Ο όροφος αποτελείται από τέσσερις αίθουσες. Στην πρώτη προς τα δυτικά εκτίθενται ευρήματα από την αρχαία Μεγίστη (όπως επιγραφές, επιτύμβιες στήλες, ανάγλυφα λυκιακού τύπου, βωμίσκοι, αγγεία και όστρακα, λυχνάρια, αμφορείς, ενσφράγιστες λαβές αμφορέων, κορμός μαρμάρινου αγάλματος Υγείας, και απότμημα ρωμαϊκής σαρκοφάγου). Στη δεύτερη, εκτός από ελάχιστα δείγματα παλαιοχριστιανικής γλυπτικής, εκτίθενται βυζαντινό νόμισμα-κόσμημα, εικονίδιο από στεατίτη με παράσταση Αγ. Δημητρίου και γραφική αναπαράσταση του κάστρου του Αγ. Νικολάου προβάλλοντας τα εφυαλωμένα πινάκια του ναυαγίου στο ακρωτήριο "Αφρός" (12ος-13ος αι.), καθώς και κείμενα περιηγητών. Στην τρίτη αίθουσα εκτίθενται οι αποτοιχισμένες τοιχογραφίες του Αγ. Νικολάου (17ος αι.), φορητές εικόνες, αντικείμενα μικροτεχνίας, σχέδια και φωτογραφίες μεταβυζαντινών μνημείων του νησιού. Η 4η αίθουσα είναι αφιερωμένη στη λαογραφία. Εκτίθενται παραδοσιακές στολές, κεντήματα, κεραμική, είδη λαϊκής τέχνης και στο δυτικό τμήμα γίνεται αναπαράσταση της κουζίνας του λαϊκού σπιτιού του νησιού. ιστορικό Το ισόγειο του χώρου, όπου στεγάζεται το Μουσείο, αποτελούσε τη δυτική απόληξη του Κάστρου του Αγ. Νικολάου στη περίοδο της Ιπποτοκρατίας, όπως δηλώνει το σχήμα και η δομή του, καθώς και οι κανιονιοθυρίδες στη δυτική και βόρεια πλευρά. Ο όροφος με τις τέσσερις αίθουσες προστέθηκε στα τέλη του 19ου αι. και ήταν η έδρα του Τούρκου διοικητή, τότε που πήρε την ονομασία "Κονάκι". 24grammata.com 18

Το 1975 άρχισε η επισκευή του κτίσματος από την Αρχαιολογική Υπηρεσία και το 1984 λειτούργησε ως Αρχαιολογικό Μουσείο. http://odysseus.culture.gr Η σημασία του όρου "Δωδεκάνησα" στη Διάσκεψη Ειρήνης. Η ερμηνεία του από την αρχαιότητα έως σήμερα 24grammata.com/ ιστορία Ο όρος Δωδεκάνησα στη Διάσκεψη Ειρήνης γράφει ο Κώστας Τσαλαχούρης Δημοσιογράφος και ιστορικός ερευνητής Ένα εκτενές κείμενο περί Δωδεκανήσου που δημοσιεύεται στους «Τάιμς της Νέας Υόρκης», με ημερομηνία 13 Ιουλίου 1919, πραγματικά εντυπωσιάζει. Ίσως είναι η μοναδική φορά που εφημερίδα τόσο μεγάλης παγκοσμίως κυκλοφορίας, αναφέρεται στα νησιά με άρθρο σχολιαστή της και αφιερώνει τέσσερις στήλες και 1.340 λέξεις. Γιατί, αυτή η δημοσίευση; Ο αναγνώστης το αντιλαμβάνεται με το διάβασμα των πρώτων γραμμών. Είναι η εποχή που το Δωδεκανησιακό συζητείται στη Διάσκεψη της Ειρήνης, με τη λήξη του Μεγάλου Πολέμου, του Α Παγκοσμίου Πολέμου, και η τύχη των κατοίκων των νησιών βρίσκεται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, όπου οι ισχυροί της Γης, διαμορφώνουν τα σύνορα της Νέας Ευρώπης. Επίσης είναι η πρώτη φορά που ο όρος Δωδεκάνησος αναφέρεται τόσο επίσημα, σε όλα τα νησιά που καταλήφθηκαν από τους Ιταλούς. Άλλη μια είδηση που αφορούσε τις Νότιες Σποράδες δημοσιεύτηκε στο διεθνή Τύπο και συγκεκριμένα ο βομβαρδισμός της Ρόδου από άγνωστο αεροπλάνο, πιθανόν αυστριακό ή τουρκικό, στις 18 Μαΐου 1916. Η είδηση σημειώνει ότι το ιπτάμενο «πέταξε πάνω από τη Ρόδο και έριξε βόμβες σε πολλά σημεία. Νομίζουμε ότι υπάρχουν θύματα χωρίς να γνωρίζουμε τον ακριβή αριθμό» (1). Ο αρθρογράφος της «Νιου Γιορκ Τάιμς» Walter Littlefield γράφει ότι κάποιος διακεκριμένος πολιτικός, σε συνομιλία με διπλωμάτες, έχει επανειλημμένα αναφερθεί στα νησιά της Δωδεκανήσου τα οποία βρίσκονται ανοικτά των Δαλματικών ακτών. 24grammata.com 19

Μπορεί ο εν λόγω πολιτικός να μην είναι καλά πληροφορημένος παρά το γεγονός ότι η μεγάλη κινητικότητα και δραστηριότητα από της πλευράς της Ιταλίας και της Ελλάδος για την τύχη των νησιών, είναι εμφανής. Οι Ιταλοί από την πρώτη μέρα της καταλήψεως των νησιών, διέγραψαν τον όρο Δωδεκάνησος και χρησιμοποίησαν κατά καιρούς διάφορες ονομασίες για να καταλήξουν στο «Ιταλικά νησιά του Αιγαίου». Ο όρος Δωδεκάνησα κατ αρχήν χρησιμοποιήθηκε, μας πληροφορεί ο αρθρογράφος, για να ορίσει τα «12» κύρια νησιά της ομάδας που καταλήφθηκαν από την Ιταλία όταν αυτή μαχόταν εναντίον της Τουρκίας το 1911-1912. Αποτελούσαν το σύνορο της συναντήσεως του Αιγαίου πελάγους με τη Μεσόγειο, κοντά στη νοτιοδυτική ακτή της Μικράς Ασίας, και καταλαμβάνουν έκταση περίπου, 1800 τετραγωνικών μιλίων. Στην Ιστορία και τον πληθυσμό επικρατέστερο αποτελεί το ελληνικό χρώμα. Ενδεχομένως οι κάτοικοι των νησιών να είναι πιο αληθινά Έλληνες από αυτούς που διαμένουν στη σύγχρονη Αθήνα. Το κυριότερο και πιο νοτιοανατολικό νησί της ομάδας είναι η Ρόδος, με έκταση 550 τετραγωνικά μίλια και πληθυσμό 35.000 από τους οποίους 20.000 είναι Έλληνες, 2.500 Εβραίοι και οι υπόλοιποι Τούρκοι. Το Καστελλόριζο, το 1913 απελευθερώθηκε από Έλληνες αντάρτες παρέμεινε υπό ελληνική Διοίκηση μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 1915οπότρ κατελήφθη από τους Γάλλους και αποτέλεσε Γαλλική Βάση και το 1921 παραδόθηκε στους Ιταλούς. Τα νησιά ανήκαν στο τουρκικό βιλαέτι των «Νήσων της Άσπρης Θάλασσας», όταν η Ιταλία τα κατέλαβε δια της βίας, παρά την απαγόρευση της Συνθήκης της Βιέννης να μην διενεργηθεί καμιά επίθεση στην ηπειρωτική Τουρκία. Με τους όρους της Συνθήκης του Ouchy που υπογράφτηκε στις 18 Οκτωβρίου 1912, η Ιταλία θα παρέμενε στα νησιά μέχρις ότου οι Τούρκοι αξιωματούχοι εγκαταλείψουν τη Λιβύη (Κυρηναϊκή και Τριπολίτιδα). Τότε τα νησιά έπρεπε να επιστραφούν στην Τουρκία. Αλλά οι Τούρκοι ποτέ δεν απεσύρθησαν και κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Πολέμου, ενισχύθηκαν από τουρκικά στρατεύματα τα οποία βοηθούσαν και οδηγούσαν τις νομάδες φυλών Βερβερίνων σε αιφνιδιαστικές επιθέσεις εναντίον απομονωμένων ιταλικών φρουρών. Οι όροι της Συνθήκης του Ouchy αργότερα αναγνωρίστηκαν από τις Μεγάλες Δυνάμεις Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία, Γερμανία και Αυστροουγγαρία Μελέτη του Εμμ. Καρπαθίου Ο όρος η Δωδεκάνησος ή τα Δωδεκάνησα, όπως μας πληροφορεί σε μελέτη του ο τότε αρχιμανδρίτης και καθηγητής του Βενετοκλείου γυμνασίου Εμμανουήλ Καρπαθίου, μετά την απελευθέρωση της Δωδεκανήσου μητροπολίτης Κώου, δεν είχε πάντοτε τη χρήση και την έννοια την οποία έχει στις μέρες μας. Εμφανίστηκε στις αρχές του Η αιώνα από τους Βυζαντινούς και για μερικές εκατοντάδες χρόνια το χρησιμοποιούσαν σε δευτερεύουσες εκδοχές αλλά αχρηστεύθηκε τελείως τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. 24grammata.com 20

Το έτος 1912 όταν εγκαταστάθηκε στις γνωστές νήσους της Ελληνικής Θάλασσας (1) η ιταλική κόλαση, «ανέθορεν ο ήδη λησμονημένος όρος, ίνα περιλάβη τας δυναστευομένας υπό των Ιταλών επιδρομέων ελληνικάς νήσους του Αιγαίου πελάγους». Στο Ημερολόγιο του Μαρτίνου Κρουσίου του ΙΣΤ αιώνα όπου γίνεται λόγος για τη Χάλκη, αναφέρεται επίσης «όλως εμπαρόδως ο όρος το Δωδεκάνησον (2)». Το όνομα Δωδεκάνησος αναφέρεται για πρώτη φορά από το βυζαντινό χρονογράφο Θεοφάνη. Αλλά είναι άγνωστο αν αυτός είναι ο πρωτοπλάστης της λέξης. Με αυτή, όμως, κατά πάσα πιθανότητα, εννοούσε μόνο το σύμπλεγμα των Δώδεκα εκείνων νήσων, τις οποίες ο γεωγράφος Στράβων, ανέφερε ως Κυκλάδες νήσους (3), δηλαδή τις Κέως (4), Κύθνο, Σέριφο, Σίφνο, Μήλο, Κίμωλο, Πάρο, Νάξο, Σύρο, Μύκονο, Τήνο και Άνδρο. Σε αυτές ο Αρτεμίδωρος πρόσθεσε, όπως αναφέρει ο Στράβων, άλλα τρία νησιά, την Πρεπέσινθον (5), τη Γυάρο (6) και την Ωλίαρον, ανεβάζοντας έτσι τον αριθμό σε δεκαπέντε. Ο Στράβων δεν ακολούθησε αυτή την αντίληψη και συνέχισε να τις αναφέρει Δώδεκα όπως οι άλλοι γεωγράφοι και αργότερα οι Βυζαντινοί τις αναφέρουν Δωδεκάνησος ή Δωδεκάνησα ή και κατά παραφθορά Δουκάνησα. Ο αρχιμανδρίτης και καθηγητής Εμμανουήλ Καρπαθίου γράφει στη συνέχεια ότι «συν τω χρόνω, δια της ακριβεστέρας επιγνώσεως του πλήθους των Κυκλάδων νήσων ή δια της διεισδύσεως γνωμών και άλλων παλαιών γεωγράφων, κατά τους οποίους οι Κυκλάδες είναι παρισσότεραι των Δώδεκα, επεξετάθη μεν η περιεκτική έννοια του ονόματος των Κυκλάδων, παρέμεινεν, όμως, ως ταυτόσημον με αυτάς πάντοτε, το όνομα Δωδεκάνησος Κατήντησε μάλιστα εν τέλει, κατά τους χρόνους της Φραγκοκρατίας των νήσων, το όνομα Δωδεκάνησος να παραγνωνίση την ονομασίαν Κυκλάδες». Ο τυχοδιώκτης Φράγκος Μάρκος Σανούδος, οργάνωσε σε Δουκάτο το γύρω από τη Νάξο σύμπλεγμα των Κυκλάδων νήσων και έδωσε σ αυτό το όνομα «Δωδεκάνησος» ή «Δουκάτον Δωδεκανήσου». Το σύμπλεγμα είχε πρωτεύουσα τη Νάξο και κατά περίπτωση αναφέρεται ως «Δώδεκα Νήσοι», «Βασίλειον των Δώδεκα Νήσων», «Δουκάτον Νάξου» ή «Δουκάτον Νάξου και του Αρχιπελάγους». Επί Τουρκοκρατίας έγινε χρήση «προς δήλωσιν των νησιών μας, ξενοτρόπου λεξικού πλάσματος, της φράσεως «νήσοι του Αρχιπελάγους», ή «νήσοι της Άσπρης θαλάσσης», «νησιά του Αιγαίου πελάγους», με την οποία οι ξένοι και οι Τούρκοι, κατ ακολουθία και οι ημέτεροι, ήθελαν να δηλώσουν τις τουρκοκρατούμενες νήσους του αιγαίου από τις ακτές της Μακεδονίας και της Θράκης μέχρι της Κρήτης και της Κύπρου (7). Ειδικότερα, τα καλούμενα σήμερα Δωδεκάνησα εκτός της Ρόδου και της Κω, συμπεριλαμβανομένης, όμως, της Ικαρίας και της Μεγίστης κατά τους πριν του 1908 χρόνους της Τουρκοκρατίας, ονομάζονταν Σποράδες νήσοι ή Προνομιούχοι νήσοι, λόγω 24grammata.com 21

της προνομιακής θέσεως την οποία είχαν στην Τουρκική Επικράτεια από τους χρόνους της κατακτήσεώς τους. Οι νησιώτες, όμως, χρησιμοποιούσαν και τον όρο Δωδεκάνησα. Σε Κώδικα που γράφτηκε το 1619, απαντά ο όρος Δωδεκάνησα, στα οποία δεν υπολογιζόταν η Ρόδος (8) Με την κατάληψη των Νοτίων Σποράδων το 1912, οι Ιταλοί από τις πρώτες μέρες κατοχής άρχισαν να τα ονομάζουν «Νήσους του Αιγαίου» ή «ημέτερα νησιά», ή Ιταλική κατοχή στο Αιγαίο» ή «Nostra Mare», «Δική μας Θάλασσα». Μόνο ο όρος «Δωδεκάνησος» δεν υπήρχε στο λεξιλόγιο των ελευθερωτών Σημειώσεις 1. Η είδηση ελήφθη από τη γαλλική εφημερίδα «Le matin»,στις 18 Μαΐου 1916, σελίδα Τρίτη. 1.Οι αρχαίοι μας πρόγονοι ονόμαζαν τη Μεσόγειο Θάλασσα, Αιγαίον Πόντον, Αιγαίον πέλαγος, Ελληνική Θάλαττα και Θάλαττα. 2. Β.Α.Μυστακίδης. «Οι Ράλλαι εν «Επετηρίδι Εταιρίας Βυζαντινών Σπουδών», Τόμος Ε 1928, σελ.274. 3. Αδαμάντιος Κοραής. Ελληνική Βιβλιοθήκη, Τόμος Θ Στράβωνος, Γεωγραφικά Μέρος Β, Παρίσι αωιζ, Βιβλ. Ι Κεφάλ. Ε 3, σελίδα 291. 4. Η σημερινή Κέα, Τζιά 5. Κείται προς δυσμάς της Πάρου, ακατοίκητο νησί, ονομάζεται Δεσποτικό. 6. Γνωστό ως Γιούρα. 7. Αρχιπέλαγος ονομάστηκε επίσης το Αιγαίον Πέλαγος. Από τους Τούρκους ονομάστηκε Ακ-ντενίζ δηλαδή άσπρη Θάλασσα σε αντιδιαστολή από την Καρά-ντενίζ, τη Μαύρη Θάλασσα. Η λέξη αναγράφεται και σε Πατριαρχικά έγγραφα. 8. Ν. Banescu. Περί της Αγίας Σοφίας, «επετηρίς Εταιρίας Βυζαντινών Σπουδών», Έτος Γ σελ. 148. www.rodiaki.gr 24grammata.com 22

Καστελόριζο: Το μικροσκοπικό διαμάντι του Αιγαίου 24grammata.com/ ιστορικά ταξίδια γράφει η Βάσω Πολυχρονοπούλου Στην ανατολικότερη άκρη της Ελλάδας, αγκαλιά με τις μικρασιατικές ακτές, το Καστελλόριζο είναι ένας μικρός νησιωτικός παράδεισος που, παρά τις αμέτρητες ομορφιές και τη μακραίωνη ιστορία του, παραμένει ανέγγιχτος από τον μαζικό τουρισμό. Ανάμεσα στα βραχώδη νησάκια και στις νησίδες που σχηματίζουν τούτη τη μικρογραφία αρχιπελάγους, δύο απλωτές, θαρρείς, από τα τουρκικά παράλια, ένα ήταν αρκετά μεγάλο ώστε να κατοικηθεί, σχεδόν από τις απαρχές της ιστορίας. Ετσι λένε ότι πήρε το όνομά της η Μεγίστη - και ας πρόκειται για ένα από τα πιο μικρά νησιά της Μεσογείου. Ως Μεγίστη ταξίδεψε στην ιστορία μέχρι τον Μεσαίωνα, όταν οι Ιωαννίτες ιππότες έχτισαν εδώ το Castello Rosso, το κάστρο στην κορυφή του κοκκινωπού βράχου που υψώνεται πάνω από το λιμάνι. Κατά άλλη εκδοχή, το όνομα προκύπτει από τον ίδιο τον οικισμό, που απλώνεται «στου Καστέλλου τη ρίζα» ίσα με το νερό. Αυτά είναι πράγματα για να απασχολεί κανείς το μυαλό του στις ατέλειωτες ώρες -εφόσον επιλέξει την πρόσβαση με το πλοίο- που χρειάζεται για να φτάσει στο πιο ακριτικό των ελληνικών νησιών. Γιατί, μόλις αντικρίσει το λιμάνι και το κουκλίστικο χωριό που το αγκαλιάζει, ονομασίες και ετυμολο-γίες δεν έχουν πια καμία απολύτως σημασία. Μέχρι πριν από λίγες δεκαετίες, το Καστελλόριζο ήταν ένας σχετικά άσημος προορισμός, ακόμα και μεταξύ Ελλήνων - ένας μακρινός, δυσπρόσιτος, ελάχιστα διαφημισμένος τόπος. Ομως, την τελευταία εικοσαετία, το νησάκι των μόλις 9 τετραγωνικών χιλιομέτρων αναδύθηκε από την ακριτική του απομόνωση για να συστηθεί απευθείας στο διεθνές κοινό: το 1991, η βραβευμένη με Οσκαρ ιταλική ταινία «Mediterraneo» ξενάγησε τους απανταχού κινηματογραφόφιλους στα γοητευτικά τοπία του Καστελλόριζου. Αρκετά αργότερα, το 2006, ένα ουράνιο φαινόμενο, η εντυπωσιακή ολική έκλειψη ηλίου, έφερε στο νησί εκατοντάδες επισκέπτες από κάθε γωνιά της Γης. Κατά μήκος του ασφαλούς φυσικού λιμανιού απλώνεται ο μοναδικός οικισμός του νησιού. Αυτό είναι όλο κι όλο το Καστελλόριζο? μια σταλιά τόπος, αλλά με τόσο πλούσια ιστορία, που θα σας πάρει λίγο χρόνο για να τον εξερευνήσετε ενδελεχώς. Η βόλτα στα σοκάκια του μοιάζει με ταξίδι πίσω στο χρόνο. Αλλάζοντας χέρια Η Μεγίστη κατοικείται από τη νεολιθική εποχή, όπως μαρτυρούν τα άφθονα ευρήματα που έχουν έρθει στο φως. Στην αρχαιότητα κατοικήθηκε από Πελασγούς και αργότερα από Δωριείς, ενώ πέρασαν από εδώ Μινωίτες και Μυκηναίοι. Στενές ήταν πάντα και οι επαφές με τα μικρασιατικά παράλια, με τα οποία το νησί διατηρούσε ζωτικές, για την επιβίωση και την ανάπτυξή του, εμπορικές σχέσεις. Η Μεγίστη γνώρισε περιόδους δόξας -μέχρι και δικά της νομίσματα έκοβε-, αλλά συνήθως ήταν εξαρτημένη από κάποια 24grammata.com 23

μεγαλύτερη δύναμη της εποχής - κυρίως τη Ρόδο. Λόγω της στρατηγικής της θέσης, τους επόμενους αιώνες ουκ ολίγοι θα διεκδικήσουν τη Μεγίστη: Ρωμαίοι, Βυζαντινοί και ύστερα, το 1306, είναι η σειρά των Ιωαννιτών ιπποτών. Εκείνοι θα χτίσουν το μεσαιωνικό κάστρο στην κορυφή των βράχων και θα δώσουν στη Μεγίστη το όνομα Καστελλόριζο, το οποίο θα αποτελέσει τόπο εξορίας των αντιπάλων τους. Το 1440, ο στόλος των Αιγύπτιων Μαμελούκων επιτίθεται στο νησί. Ο οικισμός ερειπώνεται και οι κάτοικοι αιχμαλωτίζονται, για να βρεθούν δούλοι στην Ανατολή. Τα επόμενα 200 χρόνια, το Καστελλόριζο θα αλλάζει διαρκώς χέρια μεταξύ Φράγκων και Οθωμανών. Εν τέλει, θα κυ-ριαρχήσουν οι τελευταίοι. Επί τουρκοκρατίας, οι κάτοικοι του νησιού θα καταφέρουν να διατηρήσουν πολλά προνόμια, τα οποία θα τους επιτρέψουν να αναπτύξουν σταδιακά μια ανθηρή οικονομία, βασισμένη κυρίως στη ναυτιλία. Ο εμπορικός στόλος του Καστελλόριζου αλώνιζε την ανατολική Μεσόγειο, μεταφέροντας αγαθά από και προς την Ευρώπη, την Ασία, την Αφρική. Το εμπόριο έφερε στους ντόπιους άφθονο πλούτο. Μάρτυράς του είναι τα πανέμορφα αρχοντικά νεοκλασικού ύφους που απλώνονται κατά μήκος του «Κορδονιού», όπως ονομάζουν οι ντόπιοι την παραλιακή οδό - και αγαπημένη τους βόλτα. Αυτά τα δίπατα και τρίπατα αρχοντόσπιτα, άλλα ζωηρόχρωμα και άλλα κατάλευκα, με τα ξύλινα παράθυρα, τα μπαλκόνια και τις κόκκινες κεραμοσκεπές, ανάγονται κυρίως στα μέσα του 19ου αιώνα. Σήμερα, πολλά από αυτά έχουν ανακαινιστεί και είναι είτε ιδιωτικές κατοικίες είτε ξενώνες. Προς τιμήν τους, οι Καστελλοριζιοί φρόντισαν, εκτός από την προσωπική τους περιουσία, να προικίσουν τον τόπο τους με αξιόλογα δημόσια κτίρια. Περιδιαβαίνοντας τις συνοικίες Κάβος, Χωράφια, Μανδράκι, θα συναντήσετε το δημαρχείο, τη Δημοτική Αγορά αλλά και τη Σαντράπειο Σχολή, η οποία θα σας φανεί πολύ οικεία: λογικό, αφού η πρόσοψή της είναι ακριβές αντίγραφο του Πανεπιστημίου Αθηνών. Επίσης, ανέγειραν πανέμορφες εκκλησίες, όπως εκείνη των πολιούχων του νησιού, Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης - τα τάματα και ο διάκοσμος θα σας δώσουν άλλη μια εικόνα της ακμής που γνώρισε το Καστελλόριζο χάρη στη θάλασσα. Οι κίονες που στηρίζουν τον τρούλο μεταφέρθηκαν από το ναό του Απόλλωνα στα Πάταρα της Λυκίας, στη Μικρασία. Στο λιμάνι υψώνεται ο μιναρές του τζαμιού του Καστελλόριζου, που λειτουργούσε ώς τις αρχές του 20ού αιώνα. Τους καλοκαιρινούς μήνες είναι ανοιχτό το μικρό λαογραφικό μουσείο που φιλοξενεί. Συνεχίζοντας τη βόλτα στην περιοχή του λιμανιού, θα συναντήσετε τα 315 (λένε) σκαλοπάτια που οδηγούν στον Αγιο Γεώργιο του Βουνού. Είναι χτισμένος σε μια εντυπωσιακή τοποθεσία, στη θέση παλαιοχριστανικής εκκλησίας - σώζεται το δάπεδό της. Στο εσωτερικό βρίσκεται και μια ενδιαφέρουσα κατακόμβη. Στους πρόποδες του βράχου του κάστρου, το ενδιαφέρον γίνεται καθαρά αρχαιολογικό: εδώ σώζεται σε άριστη κατάσταση ένας ναόσχημος λυκιακός τάφος του 4ου αιώνα - άλλη μία ένδειξη των πανάρχαιων δεσμών του Καστελλόριζου με τα μικρασιατικά παράλια. Ανηφορίζοντας θα βρεθείτε στο μεσαιωνικό κάστρο. Οταν κατασκευάστηκε, τον 14ο αιώνα, ήταν ένα από τα πιο ισχυρά φρούρια της ανατολικής Μεσογείου. Σήμερα πια στέκει ερειπωμένο, συντροφιά με τα ερείπια της αρχαίας ακρόπολης. Εκεί ψηλά αξίζει να ξαποστάσετε και να απολαύσετε τη θέα στον οικισμό, στο λιμάνι και στα 24grammata.com 24

μικρασιατικά παράλια, που απέχουν ελάχιστα. Πριν κατηφορίσετε, περάστε και από το ωραίο μουσείο του Καστελλόριζου: φιλοξενεί αρχαιολογικά ευρήματα και εκθέματα από κάθε χρονική περίοδο της ιστορίας του νησιού, όπως για παράδειγμα τις τοιχογραφίες του Αγίου Νικολάου του κάστρου. Κάνοντας βόλτες στον οικισμό, θα παρατηρήσετε ότι πολλά σπίτια, ακόμα και αρχοντικά, στέκουν ρημαγμένα. Αρκετά καταστράφηκαν το 1926, όταν ένας πανίσχυρος σεισμός 8 Ρίχτερ συγκλόνισε την περιοχή. Η καταστροφή ολοκληρώθηκε στη διάρκεια των γερμανικών βομβαρδισμών το 1943, με τις πυρκαγιές που ακολούθησαν να δίνουν τη χαριστική βολή στο νησί. Είχε αρχίσει να παρακμάζει ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα - τότε, οι διαδοχικές εναλλαγές των ευρωπαϊκών δυνάμεων κατοχής καθώς και οι δύσκολες συνθήκες διαβίωσης οδήγησαν έναν τεράστιο αριθμό ντόπιων στην ξενιτιά, κυρίως στην Αυστραλία. Μάλιστα, η κοινότητα των Καστελλοριζιών της Αυστραλίας αριθμεί πολλαπλάσια μέλη από τους μόνιμους κατοίκους του νησιού, που δεν ξεπερνούν τους 300 στις μέρες μας. Περίπατοι στην ύπαιθρο Το Καστελλόριζο δεν έχει δρόμους, πλην της ασφάλτου που συνδέει τον οικισμό με το αεροδρόμιο. Τα αυτοκίνητα μετριούνται στα δάχτυλα και υπάρχει ένα και μοναδικό ταξί που εξυπηρετεί τους επισκέπτες. Ομως, είναι τόσο μικρούτσικος τόπος, ώστε αξίζει τον κόπο να τον περπατήσετε, ακολουθώντας τα καλοχαραγμένα μονοπάτια της υπαίθρου. Μόλις ένα χιλιόμετρο από τον οικισμό βρίσκεται το Παλαιόκαστρο, ένα από τα αρχαιότερα μνημεία του νησιού, που χρησιμοποιούνταν μέχρι και την εποχή των ιπποτών. Νότια του οικισμού θα συναντήσετε τα αμυντικά «κυκλώπεια» τείχη της Βίγλας, που πιθανότατα ανάγονται στην ελληνιστική εποχή. Η πεζοπορία στην ύπαιθρο είναι επίσης μια καταπληκτική ευκαιρία να ανακαλύψετε έναν οικολογικό παράδεισο, όπου απαντούν διάφορα σπάνια είδη χλωρίδας και πανίδας, με πιο διάσημη τη σαλαμάνδρα Mertensiella luschani. Το Καστελλόριζο είναι το ένα από τα μόλις τρία νησιά όπου ζει αυτό το σπάνιο και προστατευόμενο είδος, που θυμίζει μικροσκοπικό δεινοσαυράκι! Παραλίες στο Καστελλόριζο... δεν υπάρχουν, αλλά δεν συντρέχει λόγος απογοήτευσης. Εκτός από τις βουτιές που μπορείτε να κάνετε στα πεντακάθαρα, διάφανα νερά του λιμανιού ή στην περιοχή Πλάκες, πολλά βαρκάκια θα σας μεταφέρουν στις αμμουδιές που βρίσκονται στα γειτονικά νησάκια και στις βραχονησίδες: στη Ρω -όπου θα δείτε και το μνημείο της περίφημης Κυράς της-, στη Στρογγύλη και στον Αγιο Γεώργιο, με το ομώνυμο εκκλησάκι. Ομως, το πιο εντυπωσιακό σημείο για βουτιές βρίσκεται στο ίδιο το Καστελλόριζο και δεν είναι άλλο από τη Σπηλιά του Παράστα, ένα από τα μεγαλύτερα θαλάσσια σπήλαια της Μεσογείου. Πραγματικό θαύμα της φύσης, κρυμμένο τόσο καλά στα βράχια, που, για να χωρέσει το βαρκάκι, θα πρέπει να σκύψετε τόσο που να ακουμπήσει η μύτη στα δάχτυλά σας! Η φύση έχει διακοσμήσει το σπήλαιο με απίθανους σταλακτίτες, ενώ τα τοιχώματά του παίρνουν απερίγραπτες γαλάζιες αποχρώσεις χάρη στον ιριδισμό του νερού. Η σπηλιά ονομάζεται και Φώκιαλη, καθώς λέγεται πως εδώ φωλιάζουν οι φώκιες monachus monachus. Βέβαια, είναι μάλλον 24grammata.com 25

απίθανο να συναντήσετε κάποια, γιατί δεν αντέχουν καθόλου την πολυκοσμία.το Καστελλόριζο προσφέρει πληθώρα εμπειριών, όμως πάνω από όλα είναι τόπος γαλήνης, ηρεμίας και -γιατί όχι- ραστώνης. Μια τεμπέλικη βόλτα στο Κορδόνι, όταν τα βουνά της Μικρασίας, απέναντι, βάφονται στα χρώματα του σούρουπου και το ένα μετά το άλλο ανάβουν τα φωτάκια του Κας, της αρχαίας Αντιφέλλου, ίσως είναι η πεμπτουσία των απολαύσεων που μπορεί να σας χαρίσει αυτό το ακριτικό διαμαντάκι του Αιγαίου. Η Κυρά της Ρω Νοτιοδυτικά του Καστελλόριζου βρίσκεται η νησίδα Ρω. Εκεί ζούσε ολομόναχη από το 1940, όταν χήρεψε, η Κυρά της Ρω -κατά κόσμον Δέσποινα Αχλαδιώτη-, η πιο διάσημη ακρίτισσα της ελληνικής ιστορίας, με αντιστασιακή δράση. Από το 1943 ώς το θάνατό της, το 1982, φρόντιζε να μην περάσει ούτε μία μέρα που να μην κυματίζει η σημαία στη μικροσκοπική βραχονησίδα. Η Κυρά της Ρω τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών, από το Πολεμικό Ναυτικό κ.ά. και σήμερα στο νησάκι της υψώνεται ένα μνημείο προς τιμήν της. Memo ΜΕΤΑΒΑΣΗ Αν αποφασίσετε να πάτε στο Καστελλόριζο με καράβι, ετοιμαστείτε για ένα από τα πιο μακρινά ταξίδια της ζωής σας, αφού διαρκεί περίπου 23 ώρες (δρομολόγια πλοίων από Πειραιά: http://info.yen.gr). Αλλες επιλογές είναι να μεταβείτε αεροπορικώς ή με καράβι στη Ρόδο και από εκεί να πετάξετε για Καστελλόριζο (Olympic Air: Τ/801.801.01.01, www.olympicair.com). Η Ρόδος συνδέεται με το Καστελλόριζο και ακτοπλοϊκώς - το ταξίδι διαρκεί περίπου 5 ώρες (Λιμεναρχείο Ρόδου: Τ/22410-22.220, 22410-28.888). Διαμονη Mediterraneo (Τ/22460-49.007, www.mediterraneo-megisti.com) Ενας πανέμορφος ξενώνας δίπλα στη θάλασσα, με Γαλλίδα ιδιοκτήτρια, η οποία ερωτεύτηκε κεραυνοβόλα το Καστελλόριζο και αποφάσισε να μείνει για πάντα εκεί. Αρχιτέκτονας η ίδια, έχει επιμεληθεί αισθητικά τον ξενώνα, που διαθέτει δωμάτια με θέα καθώς και μια πανέμορφη σουίτα. Από 70 ευρώ το δίκλινο δωμάτιο με πρωινό. Megisti Hotel (T/22460-49.219, www.megistihotel.gr) Ενα όμορφο μπουτίκ ξενοδοχείο που ξεκίνησε την «καριέρα» του πολλές δεκαετίες πριν, οπότε ήταν το μοναδικό κατάλυμα στο νησί. Πρόσφατα ανακαινίστηκε πλήρως και είναι ανοιχτό τη θερινή σεζόν. Από 130 ευρώ το δίκλινο δωμάτιο με πρωινό. Poseidon Apartments (Τ/22460-49.257, www.kastelorizo-poseidon.gr) 24grammata.com 26

Αλλος ένας όμορφος ξενώνας που αποτελεί καλή επιλογή για να μείνετε στο Καστελλόριζο. Από 80 το δίκλινο δωμάτιο με πρωινό. Επιπλέον, μπορείτε να επιλέξετε για τη διαμονή σας ενοικιαζόμενα δωμάτια, που προσφέρονται σε μεγάλο εύρος τιμών. Στην ιστοσελίδα της Ομοσπονδίας Τουριστικών Οικογενειακών Καταλυμάτων Δωδεκανήσων (www.blueislands.gr) μπορείτε να εντοπίσετε κάποια από αυτά. Φαγητο Το Καστελλόριζο φημίζεται για τα ψαρικά και τα θαλασσινά του. Δοκιμάστε τα στην Αλεξάνδρα, στον Λαζαράκη και στα Πλατάνια, που εμφανίστηκαν μάλιστα και στην ταινία «Mediterraneo». Παραδοσιακα Προϊοντα Εκτός από θαλασσινά και ψάρια, στο Καστελλόριζο θα απολαύσετε γεμιστό κατσικάκι, ρεβιθοκεφτέδες αλλά και νόστιμα τοπικά γλυκά, όπως κατουμάρια, στραβά και χαλβά του κουταλιού. Πανηγυρια Τον Ιούλιο, το μεγαλύτερο πανηγύρι είναι αυτό του Προφήτη Ηλία (20/7), που έχει μια κάποια ιδιαιτερότητα: την παραμονή, οι ντόπιοι πέφτουν με τα ρούχα στη θάλασσα - και δεν θα διστάσουν να σας παρασύρουν αν δεν κρατήσετε... απόσταση ασφαλείας! Τον Δεκαπενταύγουστο, και εδώ γίνεται βέβαια μεγάλη γιορτή, που ξεκινά από την παραμονή, όταν τα παιδιά ανάβουν φωτιές και αρχίζουν τα σάλτα! Εκδρομη Στο Καστελοριζο Μια επίσκεψη στη γειτονική Τουρκία επιβάλλεται αν βρεθείτε στο Καστελλόριζο - αρκεί να μην έχετε ξεχάσει την (καινούργια) ταυτότητά σας. Το Κας, αυτή η μικρή πόλη της τουρκικής «Ριβιέρας», διατηρεί, παρά την τουριστική ανάπτυξη, το χαρακτήρα της. Εκτός από το πολύχρωμο παζάρι που γίνεται κάθε Παρασκευή, το Κας βρίσκεται σε μια περιοχή γεμάτη μνημεία. Λίγο έξω από την πόλη σώζεται αρχαίο θέατρο, απομεινάρι της αρχαίας Αντιφέλλου. Χρησιμα Τηλεφωνα Κωδικός κλήσης: 22460 Δήμος: 49.269 Αστυνομία: 49.333 Λιμεναρχείο: 49.270 Αγροτικό Ιατρείο: 49.267 Αεροδρόμιο: 49.25 http://trans.kathimerini.gr 24grammata.com 27

Η Κυρά της Ρω 24grammata.com/ Ελληνικός Λόγος γράφει αποκλειστικά για το αφιέρωμα στο Καστελόριζο του 24grammata.com ο ποιητής Γιώργος Πρίμπας Τα ξερονήσια του Καστελόριζου και της Ρω τ αγαπώ. Έμεινα μόνη μου το 1943 στο Καστελόριζο με την τυφλή μου μάνα, όταν έφευγαν όλοι οι κάτοικοι του νησιού στη Μέση Ανατολή και στην Κύπρο. Με την Ελληνική σημαία υψωμένη και την αγάπη για την Ελλάδα βαθιά ριζωμένη μέσα μου πέρασα όλες τις κακουχίες... Βέβαια η ζωή στη Ρω δεν είναι και τόσο ευχάριστη, αλλά νιώθεις πιο πολύ την Ελλάδα, χαμένος όπως είσαι στο πέλαγος, λίγες εκατοντάδες μέτρα από τις τουρκικές ακτές. Την ελληνική σημαία θέλω να μου τη βάλουν μαζί μου στον τάφο. Είχες μία σημαία να σηκώνεις. Η αναχώρηση δεν είναι ζωή αλλά ποιος αναχωρεί; Τι να νοιώσουν αυτοί που με το βρώμικο παρελθόν τους αναχώρησαν από το μέλλον τους; Μια Θάλασσα, ένας Βράχος, μια Σημαία κι Εσύ. Μία Δύναμη που δεν τόλμησαν παρά μόνο, και πάλι στα κλεφτά, όταν για λίγο θα λειπες. Αλλά και πάλι το ξεραν πως μετά... Είχες μία σημαία να σηκώνεις. Δεύτερη δε χωρούσε. Θεματική Βιντεοθήκη: Η κυρά της Ρω στον Φρέντυ Γερμανό 24grammata.com/βιντεοθήκη Η Ρω ή Ρώγη ή Ροπή, όπως την αναφέρουν διάφοροι χάρτες ή παλιά βιβλία, βρίσκεται 4 μίλια δυτικά από το Καστελλόριζο και σε απόσταση 12 μιλίων από τις τoυρκικές ακτές. Είναι το πρώτο νησάκι που βλέπει ο επισκέπτης από το πλοίο λίγο πριν φτάσει στο νησί προερχόμενος από τη Ρόδο, με την ελληνική σημαία να ανεμίζει και το Κάστρο να δεσπόζει στη μέση και ψηλά, σαν μάρτυρας μιας μακράς Ιστορίας πολυκύμαντης αλλά όχι ξεχασμένης. 24grammata.com 28

Όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν το Καστελλόριζο, την ονόμασαν «Καρά αντά», από το μελανωπό χρώμα των βουνών της. http://www.youtube.com/watch?v=2ixmxqnnofu Η ονομασία «Άι Γιώργης» δόθηκε από το μικρό εκκλησάκι με τη λιτή αιγαιοπελαγίτικη, μοναστηριακού ρυθμού, αρχιτεκτονική που μέχρι σήμερα σώζεται ιερό και αμόλυντο στο μικρό και πεταλοειδές λιμανάκι της Ρω. Κοντά του υπάρχει μια μικρή αγροτική έκταση, που καλλιεργεί ο εκάστοτε διαμένων κτηνοτρόφος. Η Pω ανήκει «κατά κυριότητα» στο Δήμο Μεγίστης, ο οποίος κάθε τέσσερα χρόνια την εκμισθώνει σε κτηνοτρόφο κάτοικο Καστελλορίζου με τη διαδικασία πλειοδοτικού διαγωνισμού. Σ αυτό το άγονο νησί, έζησε μια Ελληνίδα νησιώτισσα. Η Δέσποινα Αχλαδιώτη. Έγινε γνωστή στο πανελλήνιο ως «κυρά της Ρω» γιατί επί 40 χρόνια (από το 1943 ως το θάνατό της) ύψωνε την ελληνική σημαία στην ακριτική νησίδα της Ρω κάθε πρωί και τη κατέβαζε με τη δύση του ήλιου, για να πει σ όλους, πως τούτος ο τόπος που πατούσε, απέναντι από τα τουρκικά παράλια, ήταν Ελλάδα. Στη Ρω είχε εγκατασταθεί με τον άντρα της, Κώστα και την τυφλή μητέρα της από το 1924. Μετά το θάνατο και του άντρα της και της μητέρας της, η κυρα-δέσποινα ή η «Κόρη της Ρω» όπως την έλεγαν στο νησί, κατόρθωσε μόνη της να κατοικήσει και να κρατήσει ελληνικό το νησάκι της, καλλιεργώντας και βόσκοντας εκεί τα λιγοστά ζώα της. Το σπουδαιότερο είναι πως συνεργάσθηκε με τον Ιερό Λόχο και με άλλους αντιστασιακούς. Στον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, πήγε στο Καστελόριζο και εκεί έδρασε με τις αποστολές στρατευμάτων για τη Μέση Ανατολή, κρύβοντας και φυγαδεύοντας αξιωματικούς και στρατιώτες. Τότε, όλοι σχεδόν οι κάτοικοι του Καστελόριζου, είχαν φύγει για τα γύρω νησιά, την Κύπρο, την Αίγυπτο. Όταν με διαταγή των Άγγλων εγκαταλείφθηκε ομαδικά το Καστελλόριζο, εκείνη παρέμεινε μόνη στη Ρω. Και με θάρρος και ψυχραιμία αντιμετώπισε όλους τους κινδύνους. Εξαιτίας αυτής της ηρωίδας, το μικρό αυτό νησί παρέμεινε ελληνικό, στο οποίο ύψωνε τη σημαία ή χαιρετούσε με αυτήν τα διερχόμενα πλοία. Κι εκείνα 24grammata.com 29

ανταπέδιδαν το χαιρετισμό με τα σφυρίγματα τους. Για τον ηρωισμό της έγραψε αρχικά ο Μιχάλης Χονδρός στα «Καστελλοριζιακά Νέα» το 1960. Μετά τα γνωστά γεγονότα του 1974, όπου Τούρκοι τοποθετούσαν κρυφά τη σημαία τους, η γυναίκα και το νησάκι της έγιναν γνωστά παντού. Την τίμησε η Ακαδημία Αθηνών, το Πολεμικό Ναυτικό, η Βουλή των Ελλήνων, η Εθνική Τράπεζα, Δήμοι, Σύλλογοι και άλλοι φορείς. Η ίδια η Δέσποινα Αχλαδιώτη, είχε ζητήσει να ταφεί μ αυτή τη σημαία: Δέσποινα ΑχλαδιώτηΤα ξερονήσια του Καστελόριζου και της Ρω τ αγαπώ. Έμεινα μόνη μου το 1943 στο Καστελόριζο με την τυφλή μου μάνα, όταν έφευγαν όλοι οι κάτοικοι του νησιού στη Μέση Ανατολή και στην Κύπρο. Με την Ελληνική σημαία υψωμένη και την αγάπη για την Ελλάδα βαθιά ριζωμένη μέσα μου πέρασα όλες τις κακουχίες Βέβαια η ζωή στη Ρω δεν είναι και τόσο ευχάριστη, αλλά νιώθεις πιο πολύ την Ελλάδα, χαμένος όπως είσαι στο πέλαγος, λίγες εκατοντάδες μέτρα από τις τουρκικές ακτές. Την ελληνική σημαία θέλω να μου τη βάλουν μαζί μου στον τάφο.η «κυρά της Ρω» απεβίωσε σε ηλικία 94 ετών, σε νοσοκομείο της Ρόδου, στις 13 Μαΐου του 1982. Στις 14 Μαΐου 1982, η Δέσποινα Αχλαδιώτη κηδεύτηκε με τιμές εθνικής ηρωίδας στο Καστελλόριζο και ετάφη κάτω από τον ιστό όπου ύψωνε τη σημαία. Το φέρετρό της ήταν σκεπασμένο με την ελληνική σημαία. Η μνήμη της, λειτουργεί σα γέφυρα που ενώνει την αρχαία Ελλάδα των αποίκων του 9ου-8ου αιώνα π.χ., το Βυζάντιο, την παράδοση και τον πολιτισμό χαμένων πατρίδων Σήμερα στο νησί υπάρχει ο τάφος της, τα δύο μικρά σπιτάκια όπου διέμενε και το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου, όλα δίπλα στο λιμανάκι. Η προτομή της Δέσποινα Αχλαδιώτου στο Καστελλόριζο Τον 1993, το έργο της προσπάθησε να συνεχίσει ο φυσικοθεραπευτής Κλήμης Ναυρίδης, που έμεινε γνωστός ως ο «κύρης της Ρω». Αντεξε στο νησάκι τρία χρόνια. Οι προστριβές με άλλους δύο, που ήρθαν στο νησί, αλλά και τα επεισόδια με λαθρομετανάστες, τον ανάγκασαν να πάρει την απόφαση να φύγει.τον «πρόδωσε» η καρδιά του το 1998 και πέθανε σε ηλικία 50 ετών. www.pare-dose.net 24grammata.com 30

Ο Λουκάς Σαντραπές και το σχολείο του Καστελορίζου 24grammata.com/ εκπαίδευση Ο Λουκάς Σαντραπές και το σχολείο του Καστελορίζου Ο Λουκάς Σαντραπές γεννήθηκε στο τελευταίο Ελληνικό Φανάρι του Αιγαίου, το Καστελόριζο, το 1852 όπου και έμαθε τα πρώτα του γράμματα. Σε ηλικία 15 ετών έφτασε στην Αίγυπτο έχοντας μοναδικά κεφάλαια και εφόδια το θάρρος του, την φυσική του ευφυΐα και το επιχειρηματικό του πνεύμα. Μ αυτά πάλεψε και πρόκοψε. Η εργατικότητά του και ο φιλήσυχος χαρακτήρας του προκάλεσαν αργότερα και την προσοχή της Αιγυπτιακής Κυβέρνησης και του έδωσε εργασία υπεύθυνη, αυτή του εργολήπτη στα αρδευτικά έργα του Νείλου. Ήταν ο άνθρωπος που με τις ενέργειες του δημιούργησε την Καστελοριζίτικη Αδελφότητα του Καΐρου με την ονομασία «Η Ελπίς» στην οποία ήταν πρόεδρος για πολλά χρόνια. Σκοπός της Αδερφότητας ήταν να βοηθάει τους απόρους Καστελοριζιούς της Αιγύπτου αλλά και να βοηθάει τα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Πατρίδας μας. Ένα από τα πιο γλυκά του όνειρα ήταν να ιδρύσει τη Σαντραπεία Αστική Σχολή στο Καστελόριζο. Αυτή έχει ως γνωστό το ρυθμό του Εθνικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Στοίχισε τότε 50.000 χρυσά φράγκα. Το κτίριο βρίσκεται δεξιά της Μητροπόλεως και μπροστά από το Παρθεναγωγείο και εγκαινιάσθηκε στις 7 Ιουνίου του 1903 μέσα σε μεγάλους πανηγυρισμούς. Πριν όμως το ζεύγος Σαντραπέ κατασκευάζει στο Καστελόριζο την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στην πλατεία των χωραφιών, η οποία αποτελεί ένα πολύτιμο εκκλησιαστικό μνημείο του Καστελορίζου. Μπορεί το ζεύγος Σαντραπέ μα μην απόκτησε παιδιά κατάφερε όμως να κατακτήσει την ψυχή όλων των Καστελοριζιών αλλά και την αιώνια θυγατέρα αυτών τη Σχολή της πατρίδας μας. Η αγαθοεργία των μεγάλων αυτών Ευεργετών επεκτάθηκε και σε ευαγή ιδρύματα της Ρόδου και γενικά των Δωδεκανήσων. Πέθανε στις 22 Νοεμβρίου του 1912 αφού πρώτα είδε στο στήθος του να λάμπει και να ακτινοβολεί ο Σταυρός του Σωτήρα τον οποίο του χάρισε η Ελληνική Κυβέρνηση. Στο Καστελόριζο, δίπλα στην εκκλησία του, βρίσκεται το μνήμα του με τα οστά τα δικά του και της συζύγου του www.sites.google.com/site/gymnasiomegistis/aboutschool2 24grammata.com 31

Κρητική Πολιτεία, απόσχιση και πράσσειν άλογα 24grammata.com/ ιστορικά θέματα γράφει ο Μανόλης Μπουχαλάκης "Πέραν λοιπόν των ολίγων ανοήτων που δεν ξέρουν καν τι είναι το σημαιάκι που κολλούσαν στα αγροτικά τους, το όλον ζήτημα της σημαίας της Κρητικής Πολιτείας ουδέποτε είχε σοβαρότητα ανάμεσα στους Κρήτες". Στην αρχή το ζήτημα ξεκίνησε σαν ανοησία ορισμένων γραφικών στην Κρήτη που μαζί με τα χρωμιωμένα λογότυπα στα αγροτικά τους αρέσκονταν και στο αυτοκολλητάκι με τη σημαία της Κρητικής Πολιτείας. Η οποία, βραχύβια ημιαυτόνομη οντότητα, κράτησε μόλις 15 χρόνια και ήταν το αποτέλεσμα τουλάχιστον 5 επαναστάσεων από το 1841 ως το 1898. Στις 20 Μαρτίου του 1897 οι Μεγάλες Δυνάμεις χώρισαν το νησί σε διεθνείς τομείς, ενώ τα Χανιά και η γύρω περιοχή της πρωτεύουσας έγιναν πολυεθνικός τομέας. Οι Άγγλοι διοικούσαν το νομό Ηρακλείου οι Ρώσοι το νόμο Ρεθύμνου, οι Γάλλοι το νομό Λασιθίου και οι Ιταλοί τους νομούς Χανίων και Σφακίων. Το αστέρι όμως που είχε η σημαία της Κρητικής Πολιτείας σήμαινε την υψηλή επικυριαρχία του Σουλτάνου στην Κρήτη. Ο δε Ελευθέριος Βενιζέλος δεν έπαψε στιγμή να αντιμάχεται το "έκτρωμα" της Κρητικής Πολιτείας δηλώνοντας οτι οι Κρητικοί θέλουν την ένωση με την Ελλάδα και οτι δεν νοείτο ελληνικό έδαφος να αποτελεί "προτεκτοράτο" των Μεγάλων Δυνάμεων. Οι επιδιώξεις του Βενιζέλου έγιναν πράξη με την επανάσταση του Θερίσου του 1905 και μετά από συνέλευση που κήρυξε "την πολιτικήν ένωσιν της Κρήτης μετά της Ελλάδος εις εν μόνον ελεύθερον συνταγματικόν κράτος ". Το 1908, ύστερα από νέα επανάσταση υπεστάλη η σημαία της Κρητικής Πολιτείας και αντικαταστάθηκε με την Ελληνική. Το 1913 η Κρήτη ενώθηκε επίσημα με την Ελλάδα με τη Συνθήκη του Λονδίνου. Τότε, έφυγαν και οι τελευταίοι Τούρκοι που υπήρχαν στο νησί. Το κρατίδιο - έκτρωμα λοιπόν της Κρητικής Πολιτείας δεν μπορεί παρά να χαρακτηριστεί σαν μια απολύτως μεταβατική φάση μέχρι η πολύπαθη Μεγαλόνησος να ενωθεί με τη Μητέρα Πατρίδα. Η μόνη σημασία που έχει πια η Κρητική Πολιτεία είναι οτι τα νομίσματα που κόπηκαν τότε και τα κρατικά" έγγραφά της έχουν συλλεκτική αξία. Πέραν λοιπόν των ολίγων ανοήτων που δεν ξέρουν καν τι είναι το σημαιάκι που κολλούσαν στα αγροτικά τους, το όλον ζήτημα της σημαίας της Κρητικής Πολιτείας ουδέποτε είχε σοβαρότητα ανάμεσα στους Κρήτες. Το μόνο που λέγανε, θυμάμαι, σε παρέες ήτανε "η Κρήτη δε θα πεινάσει ποτέ γιατί έχει απ' όλα". Μέχρις εκεί. 24grammata.com 32

Ανεξαρτησία στα ζαρζαβατικά, τα κηπευτικά και τα αμνοερίφια. Άντε και ανεξαρτησία στις ωραίες κοπέλες. Αλλά μέχρι εκεί. Παραδόξως όμως, που και που η σημαία της Κρητικής Πολιτείας έκανε την επανεμφάνισή της. Πότε σε μια μικρή Κρητική αεροπορική εταιρεία η οποία κατόπιν την απέσυρε, πότε στο διαδίκτυο σε φόρουμ κάποιων που δήθεν "επιθυμούσαν απόσχιση από την Ελλάδα" και που "η Ένωση είχε ημερομηνία λήξης το 2013", και άλλα τέτοια φαιδρά. Πριν λίγες μέρες όμως. κι εκεί που καιρό είχε να φανεί το σημαιάκι, εταιρεία κινητής τηλεφωνίας είχε στο σποτάκι της 2 σημαιάκια με τη σημαία της Κρητικής Πολιτείας και δίπλα των νήσων Μάρσαλ, τα οποία αν και υπό την εποπτεία των Ηνωμένων Εθνών, προσεταιρίστηκαν τις Ηνωμένες Πολιτείες σαν είδος "χαλαρής" συνομοσπονδίας. Μετά τον "καταιγισμό" αντιδράσεων, τα σημαιάκια μπήκαν στο Photoshop και απαλείφθηκαν για να μην πέσουν μερικές εκατοντάδες αγωγές και σταλεί η εταιρεία από εκεί που ήλθε. Υπάρχουν σκότια συμφέροντα που αναδαυλίζουν το ζήτημα της Κρητικής Πολιτείας; Υπολογίζουν σε κάτι; Αποσταθεροποίηση και προπαγάνδα είναι άραγε οι στόχοι τους; Στις συνωμοσίες ποτέ δεν ήμουν καλός και προτιμώ την λύση της ανοησίας από τους Ιλλουμινάτους και τους Ροδόσταυρους. Είτε πρόκειται για ανόητα "αστεία" ή για κάτι σοβαρότερο πάντως, οι Κρητικοί είναι βέβαιο ότι νιώθουν τουλάχιστον τόσο Έλληνες όσο και οι υπόλοιποι. Άλλωστε η Γραμμική Β' του Μινωϊκού και Μυκηναϊκού πολιτισμού πιστοποιεί την αρχαιότητα των Ελληνικών φύλων στη γη της Ελλάδας. Και βέβαια, ουδείς λογικός Κρητικός θα πρέπει να ανεχτεί να του φέρνουν ξανά "καπέλο" το Σουλτάνο. Τον οποίο Σουλτάνο κατήργησε η ίδια η Τουρκία, παρεμπιπτόντως... Επιστολή αγωνίας του Δημάρχου Μεγίστης (Καστελόριζου) για το νησί του 24grammata.com/ επικαιρότητα Κύριε Διευθυντά, Παρακαλούμε όπως δημοσιεύσετε στο φύλλο της εφημερίδας σας την επιστολή μου η οποία απευθύνεται προς όλους τους Έλληνες μεταφέροντας για μια ακόμα φορά την αγωνία μας για το μέλλον του νησιού μας και των κατοίκων του. Επιστολή διαμαρτυρίας προς τους υπεύθυνους που δυστυχώς ακόμα και στους χάρτες των 24grammata.com 33

δελτίων καιρού δεν υπάρχει το νησί μας, δίνοντας δικαιώματα σε αυτούς που κατά καιρούς αμφισβητούν την Ελληνικότητά του. Κύριε Διευθυντά, Βλέποντας κανείς το Καστελόριζο από ένα χάρτη της ανατολικής Μεσογείου, θα δει πως το νησί αποτελεί ένα κόμπο που δένει γεωπολιτικά την Ελλάδα με την Κύπρο μας. Χωρίς το Καστελόριζο, τα χωρικά ύδατα των ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου, θα τέμνονταν κάθετα από ένα θαλάσσιο σύνορο μεταξύ Τουρκίας και Αιγύπτου, καθιστώντας την δυνατότητα κοινής Ελλαδο-Κυπριακής συνεκμετάλλευσης κοιτασμάτων ορυκτού πλούτου, όπως επίσης και την δυνατότητα ενεργοποίησης του Ενιαίου Αμυντικού Δόγματος, αδύνατη. Ο ορυκτός πλούτος της Ελλάδας (πετρέλαιο, φυσικό αέριο), αν τύχει σωστής πολιτικής και οικονομικής διαχείρισης, με γνώμονα πάντοτε το εθνικό συμφέρον, θα μπορεί να δώσει λύσεις στα τεράστια προβλήματα που μαστίζουν την χώρα και να την βγάλουν από τα αδιέξοδα που την οδηγούν επιλογές υποτέλειας τύπου Δ.Ν.Τ. Σύμφωνα με τον Καθηγητή Γεωλογίας Αβραάμ Ζεληλίδη του Πανεπιστημίου της Πάτρας «αν αξιοποιηθούν οι περιοχές νότια της Κρήτης τα ευρήματα στην Ελλάδα, το Καστελόριζο και η Λεκάνη «Ηρόδοτος», που εκτείνεται μεταξύ Ελλάδας - Κύπρου - Αιγύπτου, τότε καλύπτεται η ενεργειακή αυτονομία της Ευρώπης για 50 χρόνια. Ο καθένας μας λοιπόν μπορεί να αντιληφθεί την τοποστρατηγική σπουδαιότητα του Καστελορίζου, χωρίς το οποίο Ελλάδα και Κύπρος δεν θα μπορέσουν να οριοθετήσουν την αποκλειστική οικονομική του ζώνη. Εμείς απορούμε γιατί η Ελλάδα δεν προβαίνει στην οριοθέτηση της ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου, παίρνοντας παράδειγμα την πρόσφατη συμφωνία καθορισμού της ΑΟΖ μεταξύ Κύπρου - Ισραήλ, που για μας δεν αποτελεί μόνο οικονομική προτεραιότητα, αλλά αποτελεί εθνική ανάγκη για την επιβίωση του Ελληνισμού στον Γεωλογικό χάρτη και αυτό διότι τα χωρικά μας ύδατα συμπίπτουν και αυτό οφείλεται στις δυνατότητες που μας παρέχει η Ευλογία της ύπαρξης του Καστελορίζου. Ο Στρατηγικός Αναλυτής Καθηγητής Νίκος Λυγερός, ο οποίος διδάσκει στη Σχολή Εθνικής Αμυνας, γράφει τα εξής σημαντικά για το Καστελόριζο: «Η εξέταση των δεδομένων μέσω της τοποστρατηγικής ανάλυσης επιτρέπει την υπέρβαση της γεωμετρίας του χώρου και εξηγεί την χρονική επιλογή της διεξαγωγής της μάχης. Για όσους δεν το συνειδητοποιούν ακόμα, το Καστελόριζο είναι χώρος μιας μάχης όχι μόνο από μόνο του, αλλά ολόκληρη η περιοχή, ειδικά αυτή που ανήκει στον ελληνικό χώρο, δηλαδή η δυτική του πλευρά, λόγω της Συνθήκης Παρισίων του 1947. Στην πραγματικότητα, το θέμα ΑΟΖ θ ασκήσει de facto μια πίεση σε αυτήν την περιοχή και θα πρέπει να επιλέξουμε αν αυτός ο χώρος θα είναι ανάλογος του Μαραθώνα ή των Θερμοπυλών. Αυτή η πρόσβαση στην επιλογή είναι πρόβλημα βούλησης και βέβαια πρωτοβουλίας εκ μέρους μας. Σε κάθε περίπτωση τα τοποστρατηγικά δεδομένα υπάρχουν, το πλαίσιο γεωστρατηγικής υπάρχει. Όλος ο προβληματισμός και η προετοιμασία μας. Αλλιώς θα επαναλάβουμε το λάθος της Συνθήκης Σεβρών του 1920, η οποία μετατράπηκε τελικά σε 24grammata.com 34

Συνθήκη Λοζάνης του 1923, η οποία μέσω του προσχήματος των Στενών, καθόρισε την μοίρα της Ίμβρου και της Τενέδου, δίχως να δοθεί σημασία στα συγκεκριμένα νησιά. Η περίπτωση του Καστελόριζου είναι ακόμα πιο σημαντική, διότι επιτρέπει με λανθασμένους χειρισμούς την επαφή μεταξύ Τουρκίας και Αιγύπτου, και μηδενίζει ταυτόχρονα το ΕνιαίοΑμυντικό Δόγμα. Το να δίνουμε έμφαση μόνο στο νησί, δίχως να εξετάζουμε τις επιπτώσεις των πιέσεων πάνω στην συγκεκριμένη περιοχή και να μην προσπαθούμε να καταλάβουμε τα τοποστρατηγικά δεδομένα θεωρώντας ότι δεν προσθέτουν τίποτα στις γνώσεις στις οποίες οφείλουμε την σημερινή κατάσταση είναι δείγμα αδράνειας». Δυστυχώς, παρά την σπουδαιότητα του Καστελόριζου όσον αφορά την ΑΟΖ και το Ενιαίο Αμυντικό Δόγμα, οι πληροφορίες που βλέπουν το φως της δημοσιότητας είναι ανησυχητικές. Από τον Νοέμβριο υπάρχουν πληροφορίες πως η Τουρκία αμφισβητεί νομικά το δικαίωμα του συμπλέγματος των νησιών του Καστελόριζου να έχουν υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, και συνεπώς προσπαθεί να τα αποσυνδέσει από τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα, και να τα παρουσιάσει ως αποκομμένες νησίδες. Σύμφωνα με τον «Ριζοσπάστη», οι Τούρκοι, με την ανοχή του ΝΑΤΟ, μεθοδεύουν δημιουργία τετελεσμένων στο Αιγαίο στα θέματα υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ, με την ελληνική κυβέρνηση να φέρεται να έχει αποδεχθεί να εξαιρεθεί το Καστελόριζο από την γενικότερη διαπραγμάτευση Ελλάδας - Τουρκίας για την οριοθέτηση των δικαιωμάτων της κάθε χώρας. Εμάς σαν Καστελοριζιούς και σαν Έλληνες όλα αυτά μας ανησυχούν, διότι η γενικότερη συμπεριφορά, των διαχρονικά κυβερνώντων, προς το νησί μας δεν ήταν η πρέπουσα όσον αφορά την ανάδειξή του και την επιβίωσή του και σε συνδυασμό πάντοτε με τις προθέσεις της γείτονας χώρας να το επιβουλεύεται. Καλούμε όλους τους Έλληνες, Ελλάδας, Κύπρου και Διασποράς να τονίζουν και να μεταφέρουν όπου μπορούν ότι αυτό το τόσο σημαντικό κομμάτι του Ελληνισμού με τους τόσο πολλούς αγώνες των Καστελοριζιών από το 1821, την περίοδο της Γερμανικής κατοχής, καθώς και σε άλλους πολέμους ήταν, είναι και θα παραμείνει Ελληνικό. Εμείς λέμε προς όλους τους Έλληνες, μην μας ξεχνάτε και στους ξένους επιβουλείς, μην αγγίζετε το Καστελόριζο. Τέλος θέλω να ευχαριστήσω με συγκίνηση όλους αυτούς που επιστρατεύτηκαν να μας στείλουν εκατοντάδες κάρτες, τονίζοντας την συμπαράστασή τους, στους αγώνες που κάνουμε να επιβιώσουμε σ' αυτόν τον Ελληνικό βράχο όπου η Θεία πρόνοια το έταξε και εμείς υποσχόμαστε προς κάθε κατεύθυνση ότι το Καστελόριζο θα παραμείνει ο άσβεστος φόρος για να εξακολουθεί να σκορπά το ελληνικό φως στην πολύ εθνικά ευαίσθητη περιοχή της χώρας μας. Ευχαριστούμε για την φιλοξενία ΔΗΜΑΡΧΟΣ ΜΕΓΙΣΤΗΣ - ΚΑΣΤ/ΖΟΥ ΠΑΥΛΟΣ ΠΑΝΗΓΥΡΗΣ Παυλος Πανηγυρης - Δημαρχος Μεγιστης / Καστελοριζου 24grammata.com 35

Β. Μαρκεζίνης και Θ. Καρυώτης για το Καστελόριζο και την Κύπρο 24grammata.com/ πολιτική γράφουν οι: Βασίλειος Μαρκεζίνης, Ακαδημαϊκός, και Θεόδωρος Καρυώτης, Καθηγητής Πανεπιστημίου με ανοιχτή επιστολή μέσω των «Επικαίρων», που κυκλοφορούν αυτήν την εβδομάδα, προς τους διαχειριστές της εξωτερικής μας πολιτικής, εκφράζουν την αγωνία τους για τα εθνικά μας θέματα και προτείνουν συγκεκριμένες και ενδεδειγμένες κινήσεις. Τι αναφέρουν για το Αιγαίο, το Καστελόριζο, τις Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες και τα Ελληνοτουρκικά. Ακολουθεί η επιστολή: Κύριε διευθυντά, Η διά μονομερούς δηλώσεως δημιουργία της κυπριακής (ΑΟΖ) το 2004 από τον πρόεδρο Παπαδόπουλο ήταν πραγματικά ηγετική κίνηση. Αν και η Τουρκία διεμαρτυρύθη, η απόφαση έγινε αμέσως αποδεκτή και από την ΕΕ και από τις ΗΠΑ. Επανειλημμένες προσεγγίσεις του όμως προς την ελληνική πλευρά, να οριοθετήσει μαζί με την Κύπρο την ΑΟΖ, του έμειναν αναπάντητες. Η πρόσφατη απόφαση της Μεγαλονήσου να οριοθετήσει την ΑΟΖ με το Ισραήλ δεν αφήνει πλέον καμία δικαιολογία στην Ελλάδα να μην ασκήσει τα νόμιμα δικαιώματά της. Εδώ και 30 χρόνια η χώρα μας επιμένει ότι η μοναδική διαφορά με την Τουρκία η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου είναι νομικής φύσης. Η έννοια της υφαλοκρηπίδας όμως έχει, εδώ και 25 χρόνια, υπερκεραστεί απ αυτή της ΑΟΖ. Με βάση τα άρθρα 55-57 της νέας Σύμβασης του 1982 ως ΑΟΖ ορίζεται η πέραν και παρακείμενη της αιγιαλίτιδας ζώνης περιοχή σε πλάτος μέχρι 200 ναυτικών μιλίων από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετράται το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης και εντός της οποίας το παράκτιο κράτος ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα σε θέματα που έχουν σχέση με την εξερεύνηση, εκμετάλλευση, διατήρηση και διαχείριση των φυσικών πηγών ζώντων ή μη των υδάτων, του βυθού και του υπεδάφους της θάλασσας. Επίσης, η Σύμβαση αναφέρει ρητά (άρθρο 121, παράγραφο 2) ότι όλα τα νησιά διαθέτουν ΑΟΖ και ότι η ΑΟΖ και η υφαλοκρηπίδα ενός νησιού καθορίζονται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που καθορίζονται και για τις ηπειρωτικές περιοχές. Επομένως, η Τουρκία δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει τα ίδια επιχειρήματα για την ΑΟΖ που προβάλλει για την υφαλοκρηπίδα των νησιών του Αιγαίου, ότι δηλαδή τα νησιά μας δεν διαθέτουν υφαλοκρηπίδα ή ότι κάθονται πάνω στην υφαλοκρηπίδα της Ανατολίας. Επιπλέον, η νέα Σύμβαση έχει καταργήσει τη γεωλογική έννοια της υφαλοκρηπίδας και έτσι η Τουρκία έχει χάσει άλλο ένα επιχείρημα. 24grammata.com 36

Κλειδί σε αυτή την οριοθέτηση είναι το Καστελόριζο, νησί το οποίο κατοικείται και, κατά συνέπεια, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι και διαθέτει ΑΟΖ και ότι είναι νησί της ΕΕ. Εάν η Ελλάδα δεχτεί να προχωρήσει σε οριοθέτηση ΑΟΖ με την Αίγυπτο χωρίς τον υπολογισμό του Καστελόριζου, η εμφανής συνέπεια θα είναι η Ελλάδα να μην έχει θαλάσσια σύνορα με την Κύπρο! Οι τελευταίες μελέτες που έχουν γίνει δείχνουν ότι υπάρχουν μεγάλες ποσότητες φυσικού αερίου και πετρελαίου στο τρίγωνο Καστελόριζου - Κρήτης - Κύπρου. Οι περισσότερες από αυτές τις μελέτες έγιναν από αμερικανικές εταιρείες που, προφανώς, ειδοποίησαν τους Τούρκους γι αυτό και, πιθανώς, είναι ζήτημα χρόνου προτού οι τελευταίοι αρχίσουν να προκαλούν την Ελλάδα με έρευνες στην περιοχή. Τελευταία ακούονται πολλά γύρω από την παλαιά αμερικανική ιδέα περί συνεκμεταλλεύσεως. Η συνεκμετάλλευση δεν οδηγεί πουθενά, δεν λύνει κανένα πρόβλημα, και γι αυτό ουδέποτε χρησιμοποιήθηκε από άλλες χώρες που αντιμετώπισαν τα προβλημάτων που έχουμε με την Τουρκία. Συνεκμετάλλευση, λοιπόν, θα είναι τραγικό λάθος με επιπτώσεις και σε άλλους τομείς των διμερών σχέσεων, ανοίγοντας την όρεξη της Τουρκίας και για άλλους οικονομικούς πόρους, όπως την αλιεία. Ενόψει των ανωτέρω, η Ελλάδα, ακολουθούσα το παράδειγμα άλλων χωρών (π.χ. ΗΠΑ, Ρωσία, των περισσοτέρων χωρών της ΕΕ, Ισραήλ) να διακηρύξει την κυριαρχία της σε ΑΟΖ με βάση τη Σύμβαση του 1982. Τα ανωτέρω μπορούν να γίνουν με την ψήφιση νόμου που να δημιουργεί ΑΟΖ στις ελληνικές θάλασσες και εν συνεχεία να ανακοινωθεί στον ΟΗΕ. Μετά θα έρθουμε σε διαπραγματεύσεις με την Κύπρο και την Αίγυπτο προς καθορισμό της διαχωριστικής γραμμής. Βεβαίως, η Τουρκία δεν θα αναγνωρίσει τέτοια κίνηση, όπως έπραξε και πρόσφατα με την Κύπρο. Νομικώς όμως αυτό είναι αδιάφορο. Σ αυτή την περίπτωση όμως θα πρέπει να της υπενθυμίσουμε ότι η προσχώρησή της στη Σύμβαση του Δίκαιου της Θάλασσας είναι μία από τις προϋποθέσεις για την πλήρη ένταξή της στην ΕΕ. Βεβαίως, η «χώρα των μηδενικών διαφορών» θα μπορούσε, αγνοώντας το Διεθνές Δίκαιο, να επανέλθει στις παράνoμες παραβιάσεις του εναερίου και υδάτινου χώρου μας. Επιθυμεί όμως να καταστρέψει την εικόνα ότι «έχει αλλάξει» που και η ίδια αλλά και οι εν Ελλάδι υποστηρικτές της, εδώ και χρόνια, προσπαθούν να δημιουργήσουν; Με φιλικούς χαιρετισμούς, Βασίλειος Μαρκεζίνης, Ακαδημαϊκός - Θεόδωρος Καρυώτης, Καθηγητής Πανεπιστημίου www.epikaira.gr 24grammata.com 37

Kastellorizo (Megisti) - die Perle der Ägäis 24grammata.com/ γερμανικά Am südöstlichen und äussersten Ende des griechischen Staates liegt Kastellorizo (Castellorizo), ca. 120 km (ca. 72 SM) östlich von Rhodos, diese Entfernung entspricht etwa 1/3 der Wegstrecke zwischen Rhodos und Zypern. Demanch liegt die Insel ungef'hr gleich weit entfernt von Athen, Beirut, Ankara und Alexandria. Genauso wie Rhodos gehört sie aus historischen und politischen Gründen zur Dodekanes. Kastellorizo ist mit nur 9 qkm die kleinste und entlegenste bewohnte Insel der Inselgruppe. Ihr offizieller Name, welcher schon aus der Antike überliefert ist, heisst Megísti, was man als die Grösste übersetzen kann. Man geht davon aus, das die Insel den Namen der Tatsache verdankt, dass Kastellorizo von vielen winzigen Inseln umgeben ist, von denen sie die grösste ist. Kastellorizo liegt nur 3 km (ca. 1.25 SM) von dem beliebten Urlaubsort Kas, oder wie die Griechen Ihn nennen Antifillos, von der südtürkischen Küste entfernt. Eine knappe halbe Stunde dauert die Überfahrt von der griechischen Insel ins türkische Kas. Dorthin fahren die Kastellorizaner gern mal zum shoppen rüber, am liebsten zum Freitagsmarkt. Ist ja auch verständlich, denn auf der Insel gibt es so gut wie keine Geschäfte. Die Türken nennen die Insel Meis Ada. www.sonnenziele.net Από τη Χιλή για το Καστελόριζο 24grammata.com/ απόδημος ελληνισμός γράφει αποκλειστικά για το αφιέρωμα του 24grammata.com η συνεργάτιδα μας Χρυσή Αθηνά Τεφαρίκης Οι απόδημοι της Λατινικής Αμερικής κοντά στο Καστελόριζο Kastellorizo Por Xrisí Athena Tefarikis Santiago de Chile. Con mucho gusto he accedido a escribir un artículo sobre una idílica isla en Grecia que los que la conocen, la definen como salida de un cuento de hadas. Como señalé, lo poco que escribí acerca de la historia y geografía de este lugar es un homenaje al sitio 24grammata.com 38

Web 24 grammata.gr en el cual colaboro escribiendo en mi lengua nativa, el español y que tiene el mérito de ser un novedoso Magazine electrónico que da a conocer novedades y noticias del mundo Helénico en los cinco continentes del mundo. Mis agradecimientos al Señor Damianos, su editor, en particular, por permitirme colaborar en esta bella misión. Pequeña y paradisiaca isla griega, conocida también con el nombre de Megisti, es más importante como símbolo de la Independencia Griega, y constituye parte del grupo de islas conocidas como del Dodecaneso. Este pequeño gota de piedra está a 65 millas al Sudeste de Rodas y a menos de dos millas del puerto turco de Kas. Los 250 habitantes( se dice que la población no puede aumentar más allá de ese número por razones geopolíticas) dependen totalmente del suministro de elementos esenciales para su subsistencia de los envíos que se le despachan desde la isla de Rodas. El nombre Kastellorizzo proviene de la época en que la isla estuvo ocupada por los Venecianos porque estos dominadores se inspiraron en la fortaleza de piedra roja( Castel Rosso) construida por el octavo Maestre de los Caballeros de San Juan. Los Griegos la denominan como Megisti que quiere decir Grandiosa. Otros señalan que ese nombre se debe también a que Kastellorizo es la mayor de un ramillete de islas diminutas. También hay otros que opinan que merece ese nombre por la bravura de sus habitantes en sobrellevar numerosas penurias. La isla ha sido ocupada con anterioridad por lo menos por siete naciones que incluyen a los Egipcios, Italianos, Turcos y Venecianos. Incluso la gran fortaleza construida por los Caballeros de la Orden de San Juan fue utilizada como prisión para miembros desobedientes de la Orden. En 1913, ciudadanos locales se rebelaron y fueron rápidamente puestos bajo el mando de los Franceses. Después de la Primera Guerra Mundial, los italianos volvieron a obtener la isla; durante la Segunda Guerra Mundial, obligaron a los habitantes que residían en la isla a evacuarla. Kastellorizo fue ocupada por las tropas Aliadas las que transportaban hasta allí bombas Alemanas para deshacerse de éstas. Casi todo el lugar fue incendiado y se practicó el pillaje. Los pocos ciudadanos que regresaron después de finalizada la guerra ( fue devuelta a Grecia en 1948) no contaban con nada. La ciudad porteña, parcialmente reconstruida en la actualidad, está diseñada al estilo de un anfiteatro a orillas del mar. El color pastel y los techos pintados de rojo de las casas, nos hace recordar Simi, pero en este lugar se les ha agregado balcones de madera decorados( vestigios de la influencia otomana) que se descuelgan en forma oblonga por la bahía. El fondo del mar se puede ver con gran facilidad a través de sus cristalinas aguas. Mientras los habitantes de la isla se ocupan sólo de la pesca, algunas tavernas-restoranes que rodean el borde de la isla ofrecen los más deliciosos mariscos y moluscos del Dodecaneso. Si uno se instala a servirse una langosta o un plato de camarones, se puede observar a lo lejos Turquía y una mezquita que se encuentra en el borde costero de la isla. Esta última ha sido transformada en un museo, con obras del folklore local, e imágenes y fotografías 24grammata.com 39

del pasado de Kastelorizzo. También se puede organizar una excursión en un caique para ir a conocer el lado este costero donde se encuentra la gruta azul de Parasta. Esta fantástica gruta, llena de estalactitas y estalagmitas reflejan sus agudos y brillantes bordes en el agua, por lo que se la comparado a aquella de Capri. Βίντεο: στο Καστελόριζο, το πιο όμορφο Θαλάσσιο σπήλαιο του πλανήτη 24grammata.com/βιντεοθήκη This little known underwater cave is one of the largest in the Mediterranean Sea, often visited by sea lions native to these waters. Kastelorizo being one of the smallest Greek islands is known more to sailors than to the general traveler but if you do find yourself on this charming island a visit to the "Blue Grotto" is a must.kevork7 http://www.youtube.com/watch?v=skjwfkcmemk&feature=related Η συγκρότηση του Συντάγματος Δωδεκανησίων Εθελοντών 24grammata.com/ ιστορία γράφει ο Γιώργος Καραβίτης, Ενώ τα Δωδεκάνησα ήταν υπό ιταλική κατοχή, στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Ιταλία κήρυξε τον πόλεμο στην Ελλάδα και η Δωδεκανησιακή παροικία της Αθήνας θεώρησε ότι ήταν καταλληλότερη ευκαιρία για την απελευθέρωση των Δωδεκανήσων. Με επικεφαλής τη Δωδεκανησιακή Νεολαία Αθηνών έγιναν δυναμικές εκδηλώσεις στην Αθήνα και παράλληλα ζητήθηκε από την ελληνική κυβέρνηση να επιτραπεί η εθελοντική κατάταξη στον ελληνικό στρατό των Δωδεκανησίων εθελοντών, που δεν είχαν ελληνική υπηκοότητα. Η αποδοχή του αιτήματος δεν ήταν καθόλου εύκολη για την κυβέρνηση με δεδομένες τις τρομακτικές ελλείψεις του τακτικού στρατού. Δεν ήταν καθόλου εύκολος ούτε ο εξοπλισμός, ούτε η σίτιση, ούτε η εκπαίδευση επιπλέον προσωπικού, ούτε η στελέχωση επιπλέον μονάδων. Παρά ταύτα η κυβέρνηση δέχτηκε το αίτημα και στις 13 Νοεμβρίου 1940 με την Α.Π. 10234 διαταγή του Γενικού Στρατηγείου συγκρότησε ως τακτική 24grammata.com 40

πολεμική μονάδα του Εθνικού Στρατού το «Σύνταγμα Δωδεκανησίων» βασιζόμενη στις υπεραισιόδοξες εκτιμήσεις της Δωδεκανησιακής παροικίας για τον αριθμό των μελών της. Η κατάταξη διήρκεσε από τις 20 Νοεμβρίου μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου και παρουσιάστηκαν συνολικά 1.924 εθελοντές κάθε ηλικίας, επαγγέλματος και μορφωτικού επιπέδου, εκ των οποίων κρίθηκαν ικανοί οι 1.665. Κατά την εκπαίδευση και καθώς το Σύνταγμα διαρθρωνόταν για πολεμικές επιχειρήσεις, μερικοί απολύθηκαν λόγω ηλικίας ή ασθενειών και ο τελικός αριθμός των Δωδεκανησίων εθελοντών διαμορφώθηκε στους 1.586. Ο αριθμός αυτός αρκούσε μόνο για ένα τάγμα συν έναν λόχο με πολεμική σύνθεση, όμως είχε συγκροτηθεί σύνταγμα, του οποίου η πολεμική σύνθεση απαιτούσε πάνω από 3.500 άντρες. Η υπολειπόμενη δύναμη των περίπου 2.000 αντρών συμπληρώθηκε με στρατιώτες καταγόμενους τόσο από άλλα μέρη (κυρίως από τη Σάμο, τη Χίο, τη Λέσβο και τις Κυκλάδες) όσο και με εφέδρους του πολεμικού ναυτικού. Μόνο το Ι Τάγμα του Συντάγματος Δωδεκανησίων εθελοντών αποτελούνταν αμιγώς από Δωδεκανησίους, ενώ τα άλλα τάγματα καθώς και τα τμήματα διοίκησης και υποστήριξης διέθεταν ελάχιστους. Η συγκρότηση «Συντάγματος Δωδεκανησίων» δημιούργησε στην παροικία και στους καταταγέντες εθελοντές την πεποίθηση ότι αποστολή τους θα ήταν η απελευθέρωση των Δωδεκανήσων. Όμως οι αρμόδιοι αξιωματικοί εξαρχής κατέστησαν σαφές ότι επιχειρήσεις κατά των Δωδεκανήσων μπορούσαν να γίνουν μόνο σε συνεργασία με το βρετανικό ναυτικό και ότι δεν υπήρχε κανένας σχεδιασμός για κατάληψη των Δωδεκανήσων. Αντίθετα πίστευαν ότι η απελευθέρωση των Δωδεκανήσων θα κατοχυρωνόταν στο αλβανικό μέτωπο. Αμέσως μόλις έγινε αισθητή η κινητοποίηση των Δωδεκανησίων, ο Τούρκος πρέσβης στην Αθήνα είχε δηλώσει στην ελληνική κυβέρνηση ότι το ζήτημα των Δωδεκανήσων ενδιέφερε άμεσα την Τουρκία, που δεν θα έμενε απαθής σε απόπειρα κατάληψής τους από ελληνικές δυνάμεις. Μόλις δε συγκροτήθηκε το Σύνταγμα Δωδεκανησίων, ο Τούρκος πρέσβης προέβη σε νέες παραστάσεις, ενώ οι Άγγλοι ζήτησαν την απομάκρυνσή του από την Αθήνα, διότι η παρουσία του εκεί και η φημολογούμενη αποστολή του στα Δωδεκάνησα ανησυχούσαν και δυσαρεστούσαν την Τουρκία, πράγμα που έβλαπτε τα συμμαχικά συμφέροντα. Εκείνη την περίοδο κυκλοφορούσαν πληροφορίες ότι η Αγγλία, προκειμένου να πείσει την φιλογερμανικά ουδέτερη Τουρκία να μπει στον πόλεμο στο πλευρό των Συμμάχων, παζάρευε να της παραχωρήσει όχι μόνο τα ιταλοκρατούμενα Δωδεκάνησα, αλλά και νησιά εντός της ελληνικής επικράτειας, όπως η Σάμος, η Χίος και η Λέσβος. Προφανώς δεν είναι άσχετο με αυτά ότι ολόκληρο το Σύνταγμα Δωδεκανησίων επελέγη ως τιμητική συνοδεία, όταν (31.01.1941) κηδεύτηκε με επισημότητα ο Ιωάννης Μεταξάς. Αν και αρχικά το Γ.Ε.Σ. ήταν αρνητικό στη συγκρότηση του Συντάγματος Δωδεκανησίων, από τη στιγμή που αυτό συγκροτήθηκε, του παρέσχαν κάθε δυνατή υποστήριξη. Πρώτος διοικητής του ορίστηκε ο έφεδρος λοχαγός (μετέπειτα ταγματάρχης) Κλαδάκης, στον οποίο δόθηκε πλήρης ελευθερία κινήσεων για την τάχιστη οργάνωση και αρτιότερη εκπαίδευση των εθελοντών. Με την επιμονή του Κλαδάκη και 24grammata.com 41

την αμέριστη βοήθεια όλων των εμπλεκομένων αξιωματικών ξεπεράστηκαν σε ικανοποιητικό βαθμό οι ελλείψεις σε οπλισμό, ιματισμό, εκπαιδευτές και στελέχη. Χαρακτηριστικό των προβλημάτων στην εκπαίδευση και τον εξοπλισμό είναι ότι, ενώ εκπαιδεύτηκαν στη χρήση τυφεκίων Μάουζερ και οπλοπολυβόλων Χότσκις, τελικά εφοδιάστηκαν με τυφέκια Μάνλιχερ (φωτο) και οπλοπολυβόλα Chauchat C.S.R.G. (φωτο εδώ κι εδώ) του 1915. Μετά από σύντομη αλλά εντατική εκπαίδευση στου Γουδή οι Δωδεκανήσιοι εθελοντές ορκίστηκαν στις 12 Ιανουαρίου 1941 και παρέλαβαν την πολεμική σημαία του Συντάγματος. Το Σύνταγμα Δωδεκανησίων είχε διοικητή τον έφεδρο αντισυνταγματάρχη Ιωάννη Νικολάου και περιελάμβανε 3 Τάγματα υπό τους εφέδρους ταγματάρχες Μάρκο Κλαδάκη, Παναγιώτη Γεωργαντόπουλο και Κωνσταντίνο Δρανδάκη. Όλοι οι αξιωματικοί είχαν πολεμική εμπειρία από τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο, το Μακεδονικό Μέτωπο ή την Μικρασιατική εκστρατεία... Ο Μάρκος Κλαδάκης καταγράφει τη σύνθεση του Συντάγματος Δωδεκανησίων ανά νησί προέλευσης των εθελοντών ως εξής: ΝΗΣΙ ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ Αστυπάλαια 12 Κάλυμνος 433 Κάρπαθος 309 Κάσος 25 Καστελλόριζο 48 Κως 109 Λειψοί 3 Λέρος 98 Νίσυρος 67 Πάτμος 20 Ρόδος 126 Σύμη 262 Τήλος 8 24grammata.com 42

Χάλκη 9 Κάτοικοι εξωτερικού 57 ΣΥΝΟΛΟ 1586 Βιβλιογραφία 1. Επίτομη Ιστορία του Ελληνοϊταλικού και Ελληνογερμανικού Πολέμου 1940-1941 (Επιχειρήσεις Στρατού Ξηράς), 1985, Γενικό Επιτελείο Στρατού, Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού. Αυτούσια αποσπάσματα από τις σελίδες 154, 180, 185, 191, 197, 198, 202. 2. Ιστορία του Συντάγματος Δωδεκανησίων Εθελοντών, Κλαδάκης Μάρκος, Πολιτιστικό Ίδρυμα Δωδεκανήσου «Κλεόβουλος ο Λίνδιος», Αθήνα 1996. Αυτούσια αποσπάσματα από τις σελίδες 219, 224, 226, 228, 233. 3. Εφοδιασμοί Στρατού εις Υλικά Οπλισμού και Πυρομαχικών Πεζικού και Πυροβολικού κατά τον Πόλεμον 1940-41, Αθήνα 1982, Γενικό Επιτελείο Στρατού, Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού. 4. Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, Ουίνστον Τσόρτσιλ, μετάφραση Αντώνη Σαμαράκη, Ελληνική Μορφωτική Εστία, σελ. 375, 379, 380, 382, 386 5. Ο πόλεμος κατά των Γερμανών εν τη κεντρική Μακεδονία, Καράσσος Χρήστος, Αετός, Αθήνα 1948. Αυτούσια αποσπάσματα από τις σελίδες 28, 37-39, 53, 55, 63, 68, 69, 70, 85, 102-103, 111, 117, 124-125, 128-130 6. www.kosisland.org (απόσπασμα) Μαραθώνας, Θερμοπύλες, Καστελόριζο 24grammata.com/ πολιτική γράφει ο Νίκος Λυγερός Για όσους δεν έχουν πρόσβαση άμεσα σε τοποστρατηγικά δεδομένα, είναι αποτελεσματικό να έχουν μερικά παραδείγματα της ιστορίας μας, έτσι ώστε να κατανοήσουν και τη δομή των ιδιομορφιών του μέλλοντος. Για πολλούς από εμάς ο Μαραθώνας κι οι Θερμοπύλες αποτελούν παραδείγματα κι αυτό ισχύει και στο διεθνές γίγνεσθαι. Δεν αντιμετωπίζουμε αυτές τις δύο περιπτώσεις με διαφορετικό τρόπο, παρόλο που πρόκειται για μία νίκη και μία ήττα. Θυμόμαστε την έννοια του αγώνα και της θυσίας, της ανάγκης και του θανάτου. Δεν εξετάζουμε τόσο πολύ τα δομικά στοιχεία αυτών των μαχών, για να εντοπίσουμε τα διαχρονικά στρατηγικά νοητικά σχήματα, παρά μόνο όταν βρισκόμαστε μεταξύ στρατιωτικών ή στρατηγιστών. Στην πραγματικότητα, αν δεν γίνει αυτή η μελέτη, δεν 24grammata.com 43

κατανοούμε την ύπαρξη αυτών των γεγονότων στις συγκεκριμένες χωροχρονικές στιγμές. Κι όμως ξέρουμε ότι το πλαίσιο έπαιξε ένα ρόλο καθοριστικό κι η επιλογή του ως πεδίο μάχης ήταν στρατηγικής σημασίας. Ότι οι δύο περιοχές βρίσκονταν σε ελληνικό έδαφος, δεν έχει τόση σημασία, όσο ότι η διεξαγωγή της μάχης σ'εκείνα τα σημεία ήταν ελληνική. Και στις δύο περιπτώσεις, η λήξη της μάχης ήταν αναμενόμενη από τη δική μας πλευρά: Και για τη νίκη και για την ήττα. Το ίδιο ισχύει και για τη Σαλαμίνα, αλλά όχι ως αποτέλεσμα. Η εξέταση των δεδομένων μέσω της τοποστρατηγικής ανάλυσης επιτρέπει την υπέρβαση της γεωμετρίας του χώρου και εξηγεί τη χρονική επιλογή της διεξαγωγής της μάχης. Για όσους δεν το συνειδητοποιούν ακόμα, το Καστελόριζο είναι χώρος μιας μάχης όχι μόνο από μόνο του, αλλά ολόκληρη η περιοχή, ειδικά αυτή που ανήκει στον ελληνικό χώρο, δηλαδή η δυτική του πλευρά, λόγω της Συνθήκης Παρισίων του 1947. Στην πραγματικότητα, το θέμα της ΑΟΖ θα ασκήσει de facto μια πίεση σε αυτήν την περιοχή και θα πρέπει να επιλέξουμε αν αυτός ο χώρος θα είναι ανάλογος του Μαραθώνα ή των Θερμοπυλών. Αυτή η πρόσβαση στην επιλογή είναι πρόβλημα βούλησης και βέβαια πρωτοβουλίας εκ μέρους μας. Σε κάθε περίπτωση τα τοποστρατηγικά δεδομένα υπάρχουν, το πλαίσιο γεωστρατηγικής υπάρχει. Όλος ο προβληματισμός είναι η προετοιμασία μας. Αλλιώς θα επαναλάβουμε το λάθος της Συνθήκης Σεβρών του 1920, η οποία μετατράπηκε τελικά σε Συνθήκη Λωζάνης του 1923, η οποία μέσω του προσχήματος των Στενών, καθόρισε την μοίρα της Ίμβρου και της Τενέδου, δίχως να δοθεί σημασία στα συγκεκριμένα νησιά. Η περίπτωση του Καστελόριζου είναι ακόμη πιο σημαντική, διότι επιτρέπει με λανθασμένους χειρισμούς την επαφή μεταξύ Τουρκίας και Αιγύπτου, και μηδενίζει ταυτόχρονα το Ενιαίο Αμυντικό Δόγμα. Το να δίνουμε έμφαση μόνο στο νησί, δίχως να εξετάζουμε τις επιπτώσεις των πιέσεων πάνω στην συγκεκριμένη περιοχή και να μην προσπαθούμε να καταλάβουμε τα τοποστρατηγικά δεδομένα θεωρώντας ότι δεν προσθέτουν τίποτα στις γνώσεις στις οποίες οφείλουμε τη σημερινή κατάσταση είναι δείγμα αδράνειας. Ενώ στο Καστελόριζο χρειαζόμαστε όλα τα νοητικά σχήματα της υψηλής στρατηγικής κι όχι μόνο της τακτικής. Στη συνέχεια, αφού επιλέξουμε το μοντέλο μας, θα πρέπει να το υποστηρίξουμε όμως σε αυτή την φάση είμαστε μόνο στην επινόηση του θέματος. Αυτή είναι η δυσκολία, διότι βρισκόμαστε ακόμα στο χώρο του αοράτου κι εκεί μόνο η στρατηγική βλέπει. Από το Σαντιάγο στο Καστελόριζο 24grammata.com/ απόδημος ελληνισμός Χαιρετισμός του Αντώνη Βασιλειάδη από το Σαντιάγο της Χιλής προς το Καστελόριζο (για το αφιέρωμα του 24grammata.com) ΠΡΟΣ: Τον αξιότιμο Δήμαρχο και το Δημοτικό Συμβούλιο του Καστελόριζου (Μεγίστης) 24grammata.com 44

Αξιότιμο κ. Παύλο Πανηγύρη Δήμαρχο Καστελόριζου Εκ μέρους της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη (ΔΕΦΝΚ) στη Χιλή και του Ελληνοχιλιανού Εμπορικού και Πολιτιστικού Επιμελητηρίου (ΕΕΠΕ), επιτρέψτε μου να συγχαρώ εσάς και τα μέλη του Δημοτικού σας Συμβουλίου, για το έργο και τις ακούραστες προσπάθειες που καταβάλετε για το μικρό και ιστορικό νησί σας και τους κατοίκους του. Ο φίλος, Γιώργος Δαμιανός, εκδότης του «24γράμματα» μου προσέφερε την ευκαιρία να συμμετάσχω στην πρωτοβουλία του να τιμήσει το όμορφο νησί σας. Δράττομαι λοιπόν της ευκαιρίας αυτής για να σας χαιρετίσω και να σας ευχηθώ μία καλή συνέχεια στο μελλοντικό σας έργο. Με τους θερμότερους και ειλικρινείς χαιρετισμούς μου Αντώνης Βασιλειάδης Πρόεδρος Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη (ΔΕΦΝΚ) Μέλος του Δ.Σ. Ελληνοχιλιανού Εμπορικού και Πολιτιστικού Επιμελητηρίου (ΕΕΠΕ) Σαντιάγο, Χιλή Castelrosso.Fasti e declino di un'isola del Mediterraneo 24grammata.com/ ιταλικά/ ιστορία Nel mese di aprile del 1939, l'italia occupò l'albania ponendo in seria preoccupazione la Grecia per la propria sicurezza. Il governo greco diretto allora dal generale Ioannis Metaxas, venne rassicurato da Mussolini che l'italia non aveva alcuna intenzione aggressiva nei confronti della Grecia confermando il patto di amicizia firmato con la Grecia nel 1928. Il successivo scoppio della seconda guerra mondiale in Europa nel settembre 1939 non cambiò questa posizione e Italia, Grecia e Turchia dichiararono prontamente la loro neutralità. Di conseguenza, fino all'estate del 1940 non vi erano ostilità tra Italia e Grecia, neppure nelle isole del Dodecaneso italiano. 24grammata.com 45

Tuttavia, dopo la caduta della Francia e la dichiarazione di guerra dell'italia nei suoi confronti nell'estate del 1940, questa situazione cambiò drammaticamente. Il 15 agosto 1940 avvenne il primo scontro tra Italia e Grecia quando un sommergibile italiano non identificato affondò l'incrociatore greco Elli in prossimità di Tinos durante le festività religiose in onore dell'assunzione della Beata Vergine (cosiddetta "Panagias"). In ottobre, dopo un incidente di frontiera preparato ad arte, fu presentato a Metaxas il famoso ultimato che egli respinse istantaneamente, dando così la scusa per iniziare l'invasione italiana. Churchill descrisse la risposta greca come "l'ora più bella", poiché con questo atto la Grecia entrò per prima e volontariamente a combattere al fianco degli Alleati. In poco tempo i Greci intrapresero l'offensiva e respinsero gli Italiani in Albania, conquistando le principali città del nord Epiro, Koritsa e Argyrocastro, entrambe abitate da una preponderante popolazione di etnia greca. All'inizio del 1941, i successi greci portarono ad un'inusuale unità del popolo greco con i loro governanti. Tuttavia l'inattesa scomparsa di Metaxas a fine gennaio 1941 fu come un segnale premonitore delle sciagure che sarebbero ben presto seguite. Hitler fu infine costretto ad impegnare la Germania ad aiutare gli Italiani che erano rimasti in una situazione di stallo con i Greci in Albania. Nel lontano Dodecaneso, l'attività militare degli Italiani si limitava al rafforzamento delle loro posizioni militari in ciascuna delle isole in caso di futuri scontri. La conclusione catastrofica dell'intervento italiano in Albania produsse negli Inglesi, verso la fine di novembre 1940, l'idea di tentare un attacco in Dodecaneso dal momento che gli italiani avevano temporaneamente alleggerito la loro presenza militare nel possedimento, per correre in difesa dell'albania. Il 21 novembre 1940 l'ammiraglio Andrew Cunningham, comandante in capo del Mediterraneo, scrisse all'ammiraglio Dudley Pound, preposto alle attività marittime nella camera dei Lord, dicendo, tra le varie cose, che il Dodecaneso sarebbe stato una facile conquista. Cunningham suggerì a Pound che delle unità di commandos potevano probabilmente essere usate per operazioni in Dodecaneso in piccola scala. Fu così, che Castelrosso fu identificata come conquista iniziale per la successiva conquista di tutto il resto del Dodecaneso. 24grammata.com 46

Delle note relative ad un incontro tra i più alti gradi della struttura militare britannica descrivevano Castelrosso come un'isola che poteva fungere come un territorio avanzato per lo sbarco e per l'installazione di una base aerea per le future operazioni contro il Dodecaneso. Circa l'effettiva cattura dell'isola, un osservatore fece notare che la via più facile per la cattura dell'isola, sarebbe soltanto quella di attendere un'alleanza con la Turchia e quindi occuparla dalla terraferma, visto che l'esigua guarnigione poteva essere sgominata con questo strattagemma, anziché con un attacco militare con personale addestrato. Lo stesso Churchill pensò che attacchi militari ad isole minori, come Castelrosso, fossero da evitare almeno prima che fosse lanciato un attacco massiccio su tutto il fronte, poiché questo avrebbe probabilmente scatenato delle gelosie tra Grecia e Turchia. Churchill, invece, avrebbe piuttosto optato a sferrare un attacco sull'isola di Pantelleria, con una miglior posizione strategica tra Tunisia e Sicilia. Cunningham invece non fu assolutamente d'accordo e insistette fortemente per effettuare delle azioni combinate nel Dodecaneso agli inizi del 1941. Alla fine, prevalse la posizione di Cunningham che persuase lo stato maggiore di Londra a deliberare incursioni in piccola scala nelle isole più esterne del Dodecaneso, purché queste operazioni fossero il preludio per una più imponente invasione dell'isola di Rodi, già programmata per l'aprile del 1941. Inizialmente, Cunningham pensava di organizzare l'insediamento di batterie costiere a Caso, consentendo così di dominare l'accesso al campo di atterraggio aereo di Scarpanto per poi piazzarle ad entrambi i lati dello stretto di Caso. La sera del 16 gennaio 1941, venne tentato un primo infruttuoso tentativo di sbarcare le batterie costiere a Caso, che fallì quando i commandos britannici si trovarono di fronte all'opposizione italiana. Successivamente, Cunningham mise gli occhi su Castelrosso che fino a quel momento era sempre rimasta al di fuori di qualsiasi attività bellica e che contava una difesa di soli 50 soldati. Poiché Castelrosso si trova ad una considerevole distanza da Rodi, Cunningham credeva, erroneamente come si è scoperto dopo, che gli Italiani non sarebbero stati in grado di lanciare un contrattacco e che quindi l'isola sarebbe stata conquistata. Inoltre, Cunningham credeva, correttamente in questo caso, che l'isola sarebbe stata utile come base per le motosiluranti di supporto alle prossime operazioni in Dodecaneso. Infine, l'isola sarebbe stata occupata sperando che nel frattempo anche la Turchia sarebbe scesa in guerra al fianco dell'inghilterra, in quanto contemporaneamente al momento 24grammata.com 47

programmato per l'invasione, Anthony Eden, segretario agli affari esteri, e il generale John Dill sarebbero stati in missione ad Ankara per persuadere la Turchia ad entrare in guerra. In quella circostanza, nessuno poteva minimamente immaginare che l'incursione su Castelrosso si sarebbe conclusa con un clamoroso fallimento per delle casualità in entrambi gli schieramenti che portarono poi ad un'interrogazione governativa ad alto livello, ordinata dallo stesso Churchill. Il piano d'assalto (nome in codice "Abstention", astensione, o "Pitch", lancio) fu infine approvato lunedì 24 febbraio 1941. La forza consisteva di 200 commandos bene addestrati che avrebbero dovuto sbarcare sull'isola in prossimità di Punta Nifti dagli incrociatori Decoy e Hereward, poco prima dell'alba del 25 febbraio 1941. La forza d'attacco doveva immediatamente occupare il porto e certi punti strategici come il palazzo della Dogana e della Delegazione del Governo e la stazione radio, con l'assistenza di un'imbarcazione armata appositamente programmata per arrivare immediatamente dopo l'avvenuto sbarco. I commandos dovevano avere con sé viveri sufficienti per le prime 48 ore di occupazione e quindi sarebbero stati rilevati dopo 24 ore da una guarnigione d'occupazione permanente composta dal corpo degli Sherwood Foresters, al momento di stanza a Cipro. Poiché non ci sarebbe stato alcun supporto aereo a sostenere l'incursione, fu convenuto che la RAF avrebbe bombardato gli aeroporti tedeschi e italiani a Rodi, come azione diversiva, nelle notti del 25/26 e del 26/27 febbraio, quando l'invasione sarebbe stata al suo apice. Le informazioni sulla difesa militare dell'isola erano particolarmente scarse. La maggior parte delle informazioni a disposizione erano state per lo più raccolte da fonti francesi del periodo in cui l'air France utilizzava il porto di Castelrosso, circa a metà degli anni '30, come base per i suoi idrovolanti da carico. In aggiunta, gli Inglesi possedevano una carta nautica e qualche cartolina illustrata italiana e altre scarse informazioni ottenute dall'ammiragliato (ndr: corrispondente al nostro Ufficio Idrografico della Marina Militare) e queste erano le uniche informazioni disponibili per organizzare l'attacco. Per questo motivo, l'ufficiale in carica per questa operazione, il contrammiraglio E. de F. Renouf, decise che lo sbarco avvenisse di notte. L'attacco fu affidato agli uomini del 50 Middle East Commando, una forza speciale che si era addestrata in Egitto e che faceva base a Creta per le incursioni nel Dodecaneso. 24grammata.com 48

Nel complesso, i commandos avevano un armamento leggero portando con sé per questa specifica operazione, soltanto tre bren, 70 fucili, 18 tommy mentre il restante armamento consisteva di 45 pistole mausers e vari coltelli. La sera del 23 febbraio, i commandos, che erano di stanza a Candia (Iraklion) si imbarcarono sugli incrociatori Decoy e Hereward che alle ore 01.00 di lunedì 24 febbraio partirono in direzione di Castelrosso. Era stata tracciata una rotta che passava attorno alla parte occidentale di Creta, anziché dalla parte orientale che dà verso lo stretto di Caso, allungando così il percorso di 160 miglia e rendendo perciò necessario mantenere una maggior velocità. In seguito, questa fu una concausa per la quale gli incrociatori rimasero a corto di carburante, proprio in un momento critico. Tutto il giorno 24 febbraio è stato impiegato dagli incrociatori per raggiungere Castelrosso, mentre i commandos si preparavano a bordo per l'incursione notturna. La mattina presto del 25 Febbraio gli incrociatori vennero guidati verso Punta Nifti seguendo le luci del sommergibile Parthian. Iniziò, così, lo sbarco dei commandos. Poiché la consistenza delle difese italiane e l'esistenza di eventuali batterie costiere e riflettori di ricerca non era conosciuta con precisione dagli attaccanti, c'era molta tensione e perciò le navi fermarono le macchine ed iniziarono ad ammainare le lance a circa 200 metri dalla linea costiera attorno a Punta Nifti. Per trasportare i soldati a terra c'erano a disposizione 10 baleniere (tipo di lance a remi lunghe e maneggevoli normalmente usate in Atlantico per la caccia alle balene). Tuttavia, nel buio più fitto, le dieci baleniere si sparpagliarono e la maggioranza di loro sorpassò il punto fissato per lo sbarco remando fino all'interno della bocca di porto. Un ufficiale che partecipò alla prima ondata di sbarchi, ricorda quanto segue: " E' importante notare che il timoniere che ci conduceva verso il punto convenuto di sbarco era un regatante della squadra di canotaggio della marina. Io mi trovavo con lui nella prima barca mentre tutti gli altri ci seguivano con cieca fede nella navigazione decisa da un così qualificato esponente della marina. Proseguimmo lentamente fino a quando intravvedemmo delle sagome scure di alcune costruzioni che si materializzavano gradualmente ad entrambi i lati e qualcuno esclamò: " Ma dove diavolo siamo finiti? Ci avevano detto che la zona di Punta Nifti doveva essere completamente disabitata! " 24grammata.com 49

Quasi immediatamente sentimmo un'intimazione in italiano seguita da una raffica di proiettili provenienti da armi portatili leggere, tutto intorno a noi. Il nostro timoniere della squadra di canotaggio della marina, con un singolare aplomb che gli derivava dal suo lungo stato di servizio come marinaio, gridò: " Remate più a fondo con quelle pagaie, bastardi! ". Remando a tutta forza ci guidò indietro oltre alcune distanze oltre l'incrociatore Decoy. " L'ufficiale al comando della seconda baleniera, ricorda invece questo evento nei seguenti termini: " Entrammo nel porto più silenziosamente possibile e ammainammo le barche dai blocchi ben lubrificati. La remata procedeva con coordinazione e le baleniere che erano state prima ben preparate in ogni dettaglio per raggiungere terra, andavano avanti silenziosamente ciascuna carica di truppe da sbarco e da due o tre marinai per riportarle alla nave per la successiva ondata di sbarchi. Al primo sbarco, la prima imbarcazione in testa alle altre procedeva troppo lentamente e perciò le barche successive urtavano tutte una contro l'altra, accumulandosi attorno alla nostra. Segnalai all'ufficiale della prima barca di procedere più velocemente. Sfortunatamente, accelerò troppo in fretta e l'abbrivo le impedì di ridurre nuovamente la velocità e così mi ritrovai col dilemma se continuare a seguirla a vista o se rimanere indietro con i ritardatari. Cercando di fare il mio meglio per entrambe le situazioni, mi ritrovai in pratica a non aver fatto né l'una, né l'altra cosa, perdendo di vista sia le imbarcazioni dietro di noi che quella di fronte. Riuscii comunque a raggiungere il punto fissato per lo sbarco dove vidi le nostre truppe, ma le altre imbarcazioni si persero per strada, furono viste dal nemico e bersagliate, sebbene anche loro riuscirono, infine, a sbarcare i loro uomini in latri punti lungo la costa. " La confusione creatasi nello sbarco della prima ondata di commandos, creò la situazione che solo le prime due barche raggiunsero correttamente il punto prefissato per lo sbarco, sbarcando lì i loro cinquanta uomini, ma otto delle restanti baleniere si persero nel buio. Queste otto imbarcazioni oltrepassarono Punta Nifti ed entrarono direttamente in porto dove furono scoperte e bersagliate. 24grammata.com 50

Anche i commandos sbarcati dalle prime due barche, furono oggetto di uno scontro a fuoco mentre si avvicinavano alla città lungo il sentiero che la congiunge a Punta Nifti. Qui, due militari italiani furono uccisi immediatamente e uno ferito gravemente. I tre marinai erano stati inviati in avanscoperta dalla stazione di vedetta di Monte Vigla, dopo aver avvertito gli spari in zona portuale. Passando in prossimità della casa del segretario del Delegato situata nella zona costiera del Mandracchio, i marinai in perlustrazione avevano allertato la sua famiglia di restare in casa perché qualcosa stava per succedere. Sfortunatamente per loro, da lì a pochi minuti avrebbero incontrato sulla strada gli Inglesi che si avvicinavano, scontrandosi con loro. Uno dei due marinai caduti era il sottocapo Eligio Troiano, già citato nella nostra introduzione. Il ferito era il marinaio Boscolo oggetto dell'atto coraggioso della maestra Anastasia Arnaoutoglou che si interpose agli Inglesi salvandogli la vita e per questo fu in seguito decorata con la medaglia di argento al valor militare. Alle ore 04.15 si sentirono dei colpi di sparo di fucile provenienti dalla zona del porto e alle 05.00 le otto baleniere dell'operazione originaria rientrarono alle navi senza aver sbarcato nemmeno un uomo. Alle 05.15 l'ufficiale in comando inviò ulteriori quattro baleniere per cercare di rintracciare la posizione del solo gruppo che era riuscito a sbarcare con l'intenzione di reimbarcarli, visto che ormai il fattore sorpresa della missione non era riuscito. Rimasto a quel punto senza alternative, l'ufficiale in comando decise di continuare l'operazione ordinando di sbarcare l'intera forza. Poiché c'era già la luce diurna, gli Italiani erano ormai a conoscenza dell'operazione e il tempo era l'essenza di questa missione che era ormai compromessa. Alle 06.20 tre barche sbarcarono a terra un ulteriore squadra di commandos che proseguirono a supporto del primo gruppo. Gli sbarchi continuarono per un'altra ora. Alle 06.40 fu sparato dal castello un faro di color verde dal primo gruppo, ad indicare che avevano conquistato il controllo di quel punto. 24grammata.com 51

L'intera guarnigione italiana, composta da soldati, marinai, pochi carabinieri e finanzieri, appena saputo dello sbarco inglese, si asserragliò prima a Monte Vigla e quindi a Paleocastro, preparandosi ad una strenua difesa. Il diario personale con le preziose testimonianze del capoposto della stazione di vedetta di Monte Vigla, secondo capo Fresu, di origine sarde, è andato purtroppo smarrito (forse delle fotocopie dello stesso, mai pubblicate, sono rimaste in mano di qualche editore storico). Nel suo diario, il capoposto descriveva con quanta tenacia è stato respinto dagli Italiani l'attacco inglese, sfatando le dicerie comuni tra i combattenti Inglesi secondo le quali gli Italiani sarebbero codardi e poco inclini al dovere militare. Poco armati per la difesa, gli Italiani coraggiosamente raccoglievano prima dell'esplosione le bombe a mano lanciate oltre la barricata dagli Inglesi, per rilanciarle contro gli assedianti. Talvolta accadeva però che le bombe esplodessero nelle stesse mani di chi le aveva raccolte, con conseguenze agghiaccianti. Le perdite umane della piccola guarnigione italiana furono sproporzionate. Nella sua testimonianza, il narratore smentisce anche la circostanza, teorizzata successivamente da altre fonti italiane, secondo la quale i preziosi codici cifrati per le telecomunicazioni di guerra sarebbero stati presi dagli Inglesi in quell'occasione. Fresu afferma invece che i codici segreti siano stati bruciati per tempo poco prima dell'assedio inglese e tale testimonianza è anche suffragata da altre successive testimonianze dei combattenti che vennero a rilevare gli italiani sconfitti.. La stazione radio fu infine occupata dagli Inglesi come pure il palazzo della Delegazione del Governo all'entrata del porto, il palazzo della Dogana e le piccole baracche dove all'epoca erano ubicati gli uffici dell'air France in zona portuale. Gli attaccanti scoprirono infine che, fortunatamente per loro, non vi era alcuna batteria costiera in difesa dell'isola. L'incrociatore Decoy che nel piano originario avrebbe dovuto rimanere più a lungo in rada durante la missione a Castelrosso in assistenza dei commandos, si trovò a corto di bunker a causa del maggior percorso effettuato all'arrivo per aver transitato at Ovest di Creta, anzichè ad Est, e decise pertanto di dirigere anticipatamente verso Alessandria d'egitto per il rifornimento e per imbarcare il contingente dei Sherwood Foresters che avrebbero dovuto in seguito sostituire i commandos. Verso le ore 06.15 circa, la cannoniera Ladybird arrivò a Castelrosso come da programma per assistere i commandos nella conquista di Paleocastro. 24grammata.com 52

Nonostante fosse stata oggetto di colpi di fuoco da parte di un piccolo gruppo di Italiani rimasti isolati a Santo Stefano, la nave Ladybird iniziò presto a far fuoco su Paleocastro dove si era asserragliato il grosso della guarnigione italiana. Mentre una compagnia di commandos conquistava il forte, un'altra compagnia occupava altri importanti edifici della città, mentre la restante altra metà della compagnia si arrampicava sulle vette di fianco di Paleocastro per prevenire ogni via di fuga degli Italiani sulle altre colline al centro dell'isola. Prima delle 10.00, dopo un'accanita difesa, gli Italiani si arresero e furono subito fatti prigionieri dagli Inglesi. Da un primo frettoloso controllo fatto al momento, risultava che sei Italiani erano caduti in combattimento, sette erano rimasti feriti e 35 fatti prigionieri. I commandos poterono anche sequestrare dagli Italiani molte armi, munizioni, viveri e benzina. Alle 10.00 in punto la bandiera Britannica fu issata sul palazzo del Governatorato situato all'entrata del porto. Poco dopo, anche il battello postale italiano proveniente da Rodi fu immediatamente catturato e la posta venne confiscata assieme ad ogni altra proprietà. Non era compito dei commandos riorganizzare la difesa dell'isola in caso di un eventuale contrattacco. Questo compito era reso ancora più difficile dal fatto che, appena lo sbarco fu completato, apparve sul porto un aereo italiano. Approssimativamente verso le 09.50, dei caccia CR42 seguiti da dei bombardieri Savoia 81 attaccarono l'isola concentrandosi sul versante che conduce verso Paleocastro e attaccando la Ladybird che nel frattempo si era ormeggiata in porto. La Ladybird fu subito colpita verso poppa e alcuni membri dell'equipaggio rimasero feriti seriamente. Poiché la permanenza della nave in porto sarebbe stata troppo pericolosa, salpò in tutta fretta verso Cipro, lasciando così soli i commandos e totalmente sguarnita la protezione dell'isola via mare. Tra le 11.00 e le 13.00 continuarono i bombardamenti. Gli obiettivi erano Paleocastro e il versante nord del porto. 24grammata.com 53

Le mitragliatrici catturate agli Italiani a Paleocastro aiutarono i commandos ad abbattere due bombardieri italiani, uno al largo della costa occidentale dell'isola e l'altro approssimativamente ad un miglio a nord di Punta Nifti. Fu colpito anche uno dei caccia CR42 che fu visto ripartire dall'isola non in perfetto controllo. L'equipaggio dell'aereo bombardiere abbattuto nelle vicinanze di Punta Nifti tentò di raggiungere a remi un isolotto nelle acque territoriali turche e fu soccorso da un piccolo battello turco e da un idrovolante della Croce Rossa italiana che riportò gli uomini a riva. I bombardamenti e i colpi di mitraglia seguirono per tutto il giorno fino alle 16.30 del pomeriggio senza alcun danno per le truppe britanniche o per i civili. In prima serata, i commandos si ritenevano ormai abbastanza soddisfatti dei risultati del giorno avendo realizzato il completamento dell'invasione dell'isola, avendo abbattuto tre aerei nemici e per essersi impossessati dei libri con cifrari diplomatici dalla cassaforte del Governatore che venne fatto prigioniero assieme ad altri 12 civili. Dopo una giornata di successi, i commandos si organizzarono per il riposo notturno e alle ore 20.00 la maggioranza degli uomini si accamparono a Punta Nifti, mentre ufficiali e sentinelle prendevano posizione al Governatorato e nella casa del Governatore che era situata dalla parte opposta della baia. Tuttavia, alle 21.00 due motosiluranti italiane accompagnate da altre due imbarcazioni armate entrarono in porto con dei riflettori di ricerca accesi e iniziarono a sparare sugli edifici che supponevano fossero occupati dai commandos. La banchina del porto era quasi tutta coperta di proiettili perforanti. Le forze britanniche non avevano previsto un contrattacco di tale portata poiché immaginavano che la loro marina avrebbe protetto l'isola da qualsiasi intervento italiano. In questa azione, morirono tre commandos britannici e sette rimasero feriti. Il maggiore Rose, comandante in seconda dei commandos, ricorda quanto segue: " Lo stato maggiore dei commandos intendeva dormire negli uffici della Dogana mettendo di guardia un servizio di sentinelle. Tutti erano piuttosto stanchi e iniziarono a dormire dalle ore 20.30. Improvvisamente alle ore 21.00 si accese una luce abbagliante nell'intero edificio e nell'area esterna del porto circostante. 24grammata.com 54

Si pensava che il nemico avesse lanciato dei fari a paracadute e che facessero dei bombardamenti di precisione. Queste luci molto forti dovevano invece senza dubbio provenire da una nave da guerra che stava entrando ora in porto. Dal momento che ci è servito per scoprire da dove proveniva la luce a quello dell'inizio del fuoco passarono pochissimi secondi. I comandanti fecero appena in tempo ad uscire fuori mentre il soffitto e le pareti crollavano. Seguirono molte sparatorie. Prima di raggiungere una posizione sicura, corse lungo wualche strada laterale e inavvertitamente nel raggio di luce dei rifelltori di ricerca. Ritornammo rapidamente sui nostri passi e ci dividemmo in diverse direzioni. Ci furono delle difficoltà a riunire lo stato maggiore al buio lungo le strette stradine. Da lì potemmo vedere la sagoma scura della nave attaccante ad una distanza di appena 150 metri circa con le luci di ricerca che si muovevano tutt'attorno come delle lunghe dita di luce che cercavano di localizzare le nostre truppe. Il rumore e l'effetto esplosivo devastante è stato estremamente spaventoso. " A quel punto, fu abbastanza apparente ai Britannici, che qualcuno dei locali castelrossini doveva aver consigliato agli Italiani dove sferrare con precisione il contrattacco e i sospetti caddero ovviamente sull'ex podestà Lakerdis che, seppur di origine greca, sperava nella reimpostazione del controllo italiano sull'isola. All'inizio, gli Italiani avevano pianificato un attacco dalla parte meridionale dell'isola. Gli Italiani cambiarono obiettivo soltanto dopo aver ricevuto l'avviso di Lakerdis che l'assalto avrebbe dovuto preferibilmente essere reindirizzato verso l'area del porto e dopo che lo stesso Lakerdis vide svolgersi le operazioni dal ponte di una nave dando istruzioni al comandante italiano. Il ruolo di Lakerdis servì a renderlo maggiormente inviso ad una fazione dei locali castelrossini. In conseguenza dell'assalto italiano, il corpo principale dei commandos fu forzato a ritirarsi verso la località del cimitero mentre un'altra compagnia rimase tagliata fuori dall'altra parte del porto, nel retro della residenza del Governatore (ndr nelle vicinanze del sito ove è stato costruito l'attuale albergo). 24grammata.com 55

La sera del 25 febbraio faceva molto freddo e pioveva e ciò peggiorò le cose per gli invasori. Lo scopo del breve contrattacco italiano era quello di sbarcare un plotone di marinai armati di fucili e automatici. Entrarono nel Governatorato sventrato e si precipitarono a bussare alle case sul lungomare del porto. I residenti di origine italiana uscirono dai nascondigli e furono portati a bordo della nave utilizzando le numerose barchette ormeggiate in porto. Gli italiani volevano anche recuperare i libri con i codici segreti che erano stati prima sequestrati al Governatore dai Britannici e demolire la loro stazione radio. Riuscirono a realizzare il secondo obiettivo, ma non riuscirono ad ottenere i libri dei codici perché la cassaforte dove erano rimasti custoditi nella residenza del Governatore non si apriva più perché era rimasta danneggiata durante la sparatoria italiana ed era troppo pesante per portarla tutt'intera su una barca. Ripartirono alle ore 02.00, la mattina del 26 Febbraio. Dopo la partenza degli Italiani, le truppe occupanti ritornarono alle loro precedenti posizioni. I bombardamenti continuarono per tutta la giornata successiva, ma meno intensamente. Le forze che avrebbero dovuto venire a rilevare i commandos la mattina dopo come da accordi iniziali, non arrivarono. Quel giorno fu indubbiamente un momento importante per tutti gli abitanti di Castelrosso. In questa fase iniziale della guerra essi furono il primo nucleo del Dodecaneso ad uscire dal controllo italiano. Nonostante la segretezza che copriva questa operazione, le notizie della liberazione di Castelrosso dagli Italiani raggiunsero tutto il mondo. Negli Stati Uniti, la lega dei cittadini originari del Dodecaneso naturalizzati in America, inviò un telegramma congratulandosi con Churchill per il successo dell'operazione. Anche tutta a stampa greca plaude alla conquista inglese di Castelrosso. La notte del 26/27 febbraio trascorse quieta e senza incidenti. 24grammata.com 56

Tutti i commandos dormirono a Punta Nifti tranne le sentinelle e le pattuglie di sorveglianza. Allora, per i commandos iniziavano a scarseggiare i viveri ed erano piuttosto arrabbiati per il mancato arrivo delle forze che dovevano venire a rilevarli. Vi era qualche reale possibilità di un contrattacco proveniente dal mare e i commandos erano ormai demoralizzati. Per il cibo, essi contavano su qualche sacchetto di gallette biscottate italiane che avevano sequestrato a Paleocastro. La mattina del 27 alle ore 09.00, in prossimità della costa turca furono avvistati due incrociatori italiani diretti verso l'isola. In quel momento delle pattuglie di commandos erano state dislocate in giro per l'isola per controllare le spiagge e segnalare l'avvicinamento delle forze tanto attese che dovevano venire a rilevare il contingente. L'arrivo in porto degli incrociatori italiani causò il panico tra i commandos inglesi e ben presto truppe italiane presero terra infiltrandosi lungo le calli e le viuzze che collegano il centro del porto a Paleocastro e verso il cimitero. Iniziò anche un bombardamento aereo che rese ancora più difficoltosa la posizione delle truppe britanniche. A mezzogiorno, alle due compagnie inglesi rimaste isolate, una al cimitero e una al posto di sbarco, non rimase altra scelta se non quella di ritirarsi scalando la cima dello strapiombo che domina Punta Nifti, conosciuto localmente con il nome di Avlonia. L'armamento dei commandos era leggero e non avevano abbastanza armi e forza numerica per mantenere il controllo della piccola zona costiera dove si erano accampati e per evitare il rischio di essere poi dimenticati dai loro stessi amici nel caso si fossero dispersi sui tanti strapiombi, decisero di ritirarsi tutti assieme sulla cima più alta. Gli aerei e le navi da guerra italiane circondarono l'isola bersagliando qualsiasi militare britannico che scorgevano a breve raggio. In tutto, furono sbarcati 250 soldati tra truppe da sbarco e Alpini riprendendo il controllo della maggior parte dell'isola, esclusa la piccola area dell'altipiano alle spalle del monte Avlonia dove si erano ritirati i Britannici. Da lì, un impervio sentiero lungo un precipizio conduce ad una piccola spiaggia a circa 200 metri da Punta Nifti, sotto allo strapiombo che in quel punto è alto soltanto una trentina di metri circa. 24grammata.com 57

Quando venne il buio, la situazione sembrava quasi disperata, ma i commandos decisero di resistere confidando che prima o poi la Royal Navy sarebbe infine arrivata per aiutarli. La compagnia di Sherwood Foresters che avrebbe dovuto rilevare i commandos, partì finalmente da Alessandria d'egitto alle ore 08.00 del 27 a bordo dell'incrociatore Decoy, arrivando al largo dell'isola poco prima di mezzanotte. I commandos riuscirono a a farsi vedere dalle forze che avrebbero dovuto venire a rilevarli, accendendo dei fiammiferi e delle torce elettriche. Data la situazione creatasi sull'isola, a bordo del Decoy si decise che non era prudente sbarcare gli Sherwood Foresters, ma era meglio, piuttosto, evacuare i commandos. Infine fu deciso di attuare questo piano, sebbene qualcuna delle pattuglie rimaste in giro per l'isola non fosse ancora stata rintracciata nell'oscurità. Qualcuno fu catturato il giorno dopo dagli Italiani, mentre qualcun altro tentò di raggiungere a nuoto la terraferma in Turchia. Alcuni di quest'ultimi riuscirono poi ad essere rimpatriati, ma altri furono dati per dispersi. Il pomeriggio del 1 Marzo 1941 i commandos recuperati, rientrarono a Creta. Il fallimento dell'operazione Abstention ebbe delle pesanti ripercussioni ad ogni livello. Senza dubbio, il fallimento dell'operazione non fu certo d'aiuto nella campagna di persuasione della Turchia ad entrare in guerra contro le potenze dell'asse. Era ovvio che qualcosa fosse andato storto proprio nella prima importante offensiva nel Mediterraneo orientale, sminuendo le aspettative di successo nei piani futuri della Gran Bretagna nel Mediterraneo. Cunningham, l'artefice di questa operazione, chiarì nel comunicato datato 28 febbraio 1941 che l'incursione era da considerarsi solo come un tentativo isolato. Lo stesso giorno, Churchill fu informato circa il comunicato di Cunningham sull'esito dell'operazione e trasmise immediatamente un telegramma ad Anthony Eden, Segretario agli Esteri al Cairo, dicendo: " Sono piuttosto perplesso per qualcosa che ancora non sono riuscito ad accertare su quanto accaduto a Castelrosso. Il rapporto su Castelrosso non spiega esattamente quanti uomini siano effettivamente sbarcati; dove sono sbarcati; quanto hanno percorso; cos'hanno fatto; che prigionieri hanno fatto; quante perdite hanno subito; come sia stato possibile che il nemico abbia 24grammata.com 58

potuto rafforzare la sua presenza dal mare nel momento in cui si supponeva che noi avessimo la supremazia marittima; quali sono state le forze navali e militari che hanno rafforzato il nemico; quando e da dove sono arrivati; com'è stato possibile che quando era già stata annunciata la conquista dell'isola, si sia scoperto solo allora che una grande nave da guerra nemica fosse entrata in porto; se abbiamo mai conquistato il porto e le difese attorno ad esso. E' cresciuta anche l'ansietà a causa dei numerosi attacchi aerei. Questo era prevedibile? Da dov'è provenuto? Dagli Italiani o dai Tedeschi? Prego accertare questi dettagli. Per queste ragioni è di vitale importanza capire l'intera sequenza di questo piano per Lei e i nostri militari. " Non è reperibile la risposta data da Eden a Churchill. Il Comandante in Capo in Medio Oriente rispose in data 7 marzo 1941 dando maggiori informazioni sull'operazione, ma dando maggior risalto ai risultati sperati, anziché dire chiaramente che l'attacco nemico dal mare e lo sbarco di una forza molto superiore lo aveva costretto a ritirarsi dall'isola. Ovviamente Churchill rimase molto perplesso dalle scarne informazioni ricevute e indirizzò quest'ulteriore lettera al Capo di Stato Maggiore generale Ismay: " Mi sono state riferite solamente delle mistificazioni circa questa operazione ed è compito dello Stato Maggiore far maggior chiarezza. Voglio sapere come sia stato possibile che la marina abbia consentito lo sbarco di così tanti rinforzi, quando in un affare del genere tutto dipende esclusivamente dalla capacità della marina di isolare tutta l'isola. E' necessario chiarire questo punto per impedire che questo possa ripetersi in occasione di operazioni più importanti. Nessuno dovrebbe far preoccupare la nostra nazione che ci sostiene in qualsiasi maniera ed è pertanto indispensabile che simili situazioni non abbiano a ripetersi mai più. " 24grammata.com 59

Le precedenti interrogazioni di Churchill obbligarono Cunningham a dare ulteriori spiegazioni sull'operazione e i motivi per cui la marina non riuscì ad isolare l'isola e a rilevare i commandos. Emersero così tutte le divisioni che esistevano tra esercito e marina e fu chiaro come ognuno si incolpassero fra di loro per questo insuccesso. L'esercito puntualizzò che la vicinanza delle basi aeree nemiche a Rodi non permettevano una difesa dell'isola in grande scala. Dall'altra parte, la marina replicava che la condotta dei commandos in questa operazione, aveva molto da desiderare. Nella sua autobiografia, Cunningham riporta una lettera che in seguito avrebbe scritto al Primo Lord del Mare: " La presa e l'abbandono di Castelrosso è un'operazione fallita che non dà credito a nessuno. Gli Italiani sono stati incredibilmente intraprendenti e non solo bombardarono l'isola, ma colpirono con precisione gli obiettivi e sbarcarono loro truppe dagli incrociatori. Per qualche imprevisto, non funzionò il sistema radio dell'esercito che si trovò così senza alcuna informazione su quello che stava succedendo. Questi commandos erano armati leggermente e apparentemente non si potevano difendere se seriamente attaccati. Avevo inviato ulteriori 25 marines armati di mitragliatrici a bordo del Ladybird, ma qualche pazzoide ha poi dato l'ordine di reimbarcarli. L'unica cosa che possiamo dire è che da questa esperienza abbiamo imparato molto e che non ripeteremo gli stessi errori. " Queste divergenze e queste inconsistenti visioni dell'accaduto portarono inevitabilmente ad un'interrogazione convenzionata tra le varie parti in causa che ebbe luogo il 12 Marzo ad Alessandria d'egitto. Durante il procedimento, emerse che senza che Cunningham ne fosse a conoscenza, il Comandante in Capo dell'operazione, Renouf, non stava bene in quel momento e perciò l'esecuzione del piano operativo andò avanti in maniera pericolosa e scoordinata. Ancor prima che i risultati dell'interrogazione fossero noti, Churchill insistette per scoprire le cause di questo disastro: 24grammata.com 60

" Quali altre misure disciplinari dobbiamo prendere su questo deplorevole pezzo di operazioni sbagliate che sono accadute dopo ben 18 mesi di esperienza in guerra? " Con l'interrogazione, vennero mosse nuove critiche sulle responsabilità della marina per non essere riuscita ad isolare l'isola. Tuttavia i risultati finali dell'interrogazione non sono mai stati resi noti pubblicamente in quanto una regola Britannica prevede che certe informazioni di carattere militare non vengano divulgate prima che siano trascorsi almeno 100 anni dagli avvenimenti e pertanto tali risultanze potranno essere pubblicate non prima dell'anno 2041. In totale nei quattro giorni dell'operazione morirono 14 militari italiani mentre i feriti furono 52. Furono fatti prigionieri 12 italiani e fu confiscato un grande numero di armi e munizioni. La stazione radio, la centrale elettrica il palazzo e la casa del Governatore furono seriamente danneggiate durante gli scontri. Da parte Britannica i morti furono 5, 11 i feriti e 27 furono i dispersi durante la precipitosa evacuazione. Di questi 27 dispersi, 7 non furono mai più rintracciati. Come punizione per l'assistenza data da alcuni locali ai commandos Britannici, gli Italiani arrestarono 29 cittadini locali maschi sospettati di "attività contro lo stato" e furono deportati prima a Rodi, poi a Coo e infine a Brindisi per essere processati. Molti di questi non ritornarono mai più nell'isola. L'esodo della popolazione da Castelrosso continuò ininterrottamente. La semplice morale popolare che si può ricavare da questo tragico evento a distanza di tanti anni nel continuo mutare dello scenario delle alleanze politiche e militari internazionali, può solo far riflettere sull'inutilità della guerra che in questo specifico episodio ha provocato morte e distruzione per tutti, siano essi Italiani, Inglesi, Greci, e sofferenze per la popolazione che aspira a vivere in maniera pacifica e dignitosa, arrivando alla conclusione che ogni nazionalismo, in fondo, si equivale nelle sue ambizioni e paure, e se qualcuno vuole proprio fare una guerra per risolvere delle controversie, è meglio se la faccia a casa sua. http://webcache.googleusercontent.com 24grammata.com 61

Γνωστός τουριστικός οδηγός προτείνει Χριστούγεννα στην Τουρκία και διαφημίζει το Καστελόριζο 24grammata.com/ επικαιρότητα Ο φωτογράφος του «Top Gear» Νώντας Κουτσούκης πήρε στα χέρια του το καινούργιο τεύχος του φρέσκου περιοδικού «Lonely Planet» και κάποια στιγμή έφτασε σε ένα δισέλιδο που σαν περίεργο του «έκατσε». «Χριστούγεννα στην Τουρκία», έγραφε πάνω, αλλά σαν οικείο του φαινόταν το παραθαλάσσιο χωριουδάκι που απεικονιζόταν. Πράγματι, η λεζάντα εξηγούσε πως πρόκειται για το τουρκικό νησί Καστελλόριζο. Το φοβερό ήταν πως στην ίδια τη φωτογραφία υπήρχαν όχι μία, αλλά δύο ελληνικές σημαίες πάνω σε σπίτια. Τώρα εμείς δεν είμαστε από αυτούς που θα ξιφουλκήσουν ενάντια σε όλους όσοι χαράζουν δήθεν κατά λάθος μια γραμμή απάνω σ ένα χάρτη δυο χιλιοστά παραπέρα από εκεί που θα έπρεπε, επιτιθέμενοι με αυτόν τον το τρόπο στα εθνικά μας δίκαια. Αλλά εδώ δεν πρόκειται για απλό λαθάκι. Δεν είναι απλή παρεξήγηση. Δεν είναι ένας τυχαίος εξοστρακισμός της γεωγραφικής αλήθειας. Αν δηλαδή το «Lonely Planet» δεν ξέρει σε ποια χώρα βρίσκονται τα νησιά για τα οποία γράφει, πράγμα κάπως βασικό, πώς να το εμπιστευτείς όταν σου προτείνει πού να πας φας, ας πούμε; Αυτό δεν μπορεί παρά να σημαίνει ένα πράγμα: Η οικονομική κρίση έχει χτυπήσει την εκδοτική βιομηχανία τόσο βάναυσα, που στο περιοδικό της εταιρείας με τους δημοφιλέστερους ταξιδιωτικούς οδηγούς στον κόσμο έχουν βάλει να γράφουν καθαρίστριες, που δεν έχουν βγει ποτέ από το Μπράιτον, οι οποίες μάλιστα θα πρέπει να είναι και τυφλές! Δεν εξηγείται αλλιώς. Πρόταση του 24rammata.com: ακόμα ακι αν δεχθούμε ότι είναι ένα απλό λάθος απροσεξίας δε θα ήταν άσχημο να τους στείλετε μαζικές καταγγελίες στις παρακάτω διευθύνσεις. Lonely Planet USA Media queries only contact: pressusa@lonelyplanet.com All other inquiries: contact us 150 Linden Street Oakland, CA 94607-2538, USA tel: 510-893-8555 fax: 510-893-8563 24grammata.com 62

About Lonely Planet USA Lonely Planet UK Media queries only contact: pressenq@lonelyplanet.co.uk All other inquiries: contact us 2nd Floor, 186 City Road, London, EC1V 2NT ENGLAND tel: 44 20 7106 2100 fax: 44 20 7106 2101 Η Ιστορία του Νησιού 24grammata.com/ ιστορία Το Καστελόριζο...Μικρό μου Καστελόριζο και πολυπικραμένο από τα Δωδεκάνησα εσύ' σαι ξακουσμένο Το μικρό αλλά ιστορικό νησάκι Καστελλόριζο ονομαζόταν τ' αρχαία χρόνια Μεγίστη, είτε από τον πρώτο οικιστή του Μεγιστέα είτε επειδή βρίσκεται ανάμεσα σε πολλά τριγύρω του μικροπετρόνησα κ' είναι αυτό το μεγαλύτερο απ' όλα. Την τελευταία τούτη εκδοχή παραδέχονται ως ορθότερη οι περισσότεροι. Η Ελληνικότατη Μεγίστη - ο Στράβων την ονομάζει και Κισθίνη - κατοικήθηκε από τα πανάρχαια χρόνια της νεολιθικής και της μεσομινωϊκής εποχής. Ύστερα έγιναν άποικοί της, όπως και σε όλα τα Δωδεκάνησα, οι Δωριείς. Είχε δικό της τοπικό πολιτισμό, αν κρίνει κανείς από τ' αρχαία ευρήματα, επιγραφές, τάφους, τείχη, ερείπια του ναού του Απόλλωνος Μεγιστέως, και ιδίως ένα ολόχρυσο στεφάνι εξαιρετικής τέχνης που στολίζει το Μουσείο των Αθηνών. Η λατρεία του Απόλλωνα, επάνω από όλες τις άλλες θεότητες, ήταν διαδεδομένη στο νησί καθώς και στα κοντινά παράλια της Μικρασίας, λ.χ. στα Πάταρα, όπου του είχαν στήσει ναό υπέρκαλλο με το άγαλμά του και όπου κυκλοφορούσαν ακόμη και νομίσματα με την κεφαλή του θεού στην μιαν όψη κ' ένα ρόδο στην άλλη. Δύο κεφαλαία ψηφία, ΜΕ, χαραγμένα στα νομίσματα σήμαιναν τη λέξη : Μεγιστέων. Η Μεγίστη έλαβε με τ' άλλα της τ' αδέρφια Δωδεκάνησα μέρος στην εκστρατεία της Τροίας. Αλλά και ως σύμμαχος των Αθηναίων τους βοήθησε στους αγώνες τους ενάντια στους Πέρσες. Για ένα χρονικό διάστημα το νησί είχε αποσπαστεί από τη μεγαλοαδερφή του, τη θαλασσοκράτειρα Ρόδο, το 300 π.χ., μα γρήγορα ξαναγύρισε κάτω από την κραταιή κυριαρχία της, ακολουθώντας την ιστορική της πορεία, όπως και των άλλων Δώδεκα Νησιών, μέσα από των αιώνων το πέρασμα. Αφού έγινε κτήμα των Ρωμαίων, κυριεύεται ύστερα από τους Βυζαντινούς, για να καταλήξει το 1306 στους Ιωαννίτες Ιππότες της Ρόδου. Οι πειρατικές επιδρομές από τα παράλια της Αφρικής και της Μικρασίας δεν αφήνουν το νησί να ησυχάσει. Οι κάτοικοί του κάθε λίγο καταφεύγουν για να σωθούν στο ψηλό του κάστρο, χτισμένο από τον Σωσικλέα Νικαγόρα, που το ανοικοδόμησε ο Ζουάν ντε 24grammata.com 63

Ερέντια (1377-1396), όγδοος Μεγάλος Μάγιστρος των Ιπποτών της Ρόδου, εντειχίζοντας σ' αυτό και το μεγαλόπρεπο οικόσημό του που παράσταινε επτά χρυσούς πύργους πάνω σε κόκκινο φόντο. ήταν οι επτά πύργοι που τους είχε αυτός προσθέσει μαζί με τα υπερύψηλα διπλά τείχη και τις πολεμίστρες, κάμνοντάς το ένα από τα δυνατότερα οχυρά του Αιγαίου πελάγους. Από τότε η Μεγίστη αλλάζει τ' όνομά της με την ξενική λέξη Καστελλόριζο, προερχόμενη από παραφθορά του Castel Rosso (Chateau Rouge), επειδή οι ψηλοί βράχοι όπου ορθώνεται το κάστρο, καθώς και άλλα τριγύρω τους βουνά, είναι κατακόκκινα. Έτσι με τον καιρό κυριάρχησε τούτο το τελευταίο όνομα στην αρχαία Μεγίστη, που το θαυμαστό της λιμάνι ήταν πάντα περιζήτητος ναυτικός σταθμός για ξένους και για δικούς μας στόλους, βάση, ορμητήριο και καταφύγιό τους σε κάθε στιγμή που η ανάγκη το καλούσε. Γι' αυτό και για το δυνατό του φρούριο με τ' όνομα του Αγίου Νικολάου, όπως και για την περίβλεπτη γεωγραφική θέση που κατέχει, το Καστελλόριζο δέχτηκε συχνά επιδρομές από αρπαχτικούς κουρσάρους, καθώς και από ισχυρούς δυνάστες. Οι Αιγύπτιοι, που έρχονται το 1440 με την αρμάδα τους, βομβαρδίζουν το κάστρο και κυριεύουν το νησί. Μα πάλι τους το παίρνουν οι Φράγκοι βοηθούμενοι από τον βασιλιά της Ισπανίας Αλφόνσο και τον Πάπα Νικόλαο Ε'. Έρχεται όμως και τούτων η σειρά ν' αφήσουν για πάντα το Καστελλόριζο όταν, το 1522, κυριεύει με το δυνατό του στόλο τα νησιά μας ο σουλτάνος Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής. Η Μεγίστη υποτάσσεται χωρίς αντίσταση στο νέο της κυρίαρχο, πληρώνοντας μόνο έναν ετήσιο φόρο (μακτού), και διατηρεί τα προνόμια της θρησκείας, της γλώσσας, και τις εθνικές της παραδόσεις. Ο ναυτικός και ο εμπορικός στόλος του νησιού παίρνουν θέση περίβλεπτη ανάμεσα στη δωδεκανησιακή εμπορική ναυτιλία. Μα νέα πάλι επιδρομή έρχεται να ανακόψει την πρόοδο του Καστελλορίζου. Το 1659 το κυριεύουν οι Βενετοί, όσο που το ξαναπαίρνουν οι Τούρκοι, για να καταφθάσει τον Ιούλιο του 1788 ο ηρωικός θαλασσαϊτός Λάμπρος Κατσώνης και να πέσει σαν άγριος σίφουνας στο νησί. Στο κάστρο, δυνατά οχυρωμένο με 14 μεγάλα κανόνια και με 1150 αρματωμένους -καθώς λέει η παράδοση-, βρισκόταν αιχμάλωτη των Αλγερίνων η αρραβωνιαστική του ατρόμητου θαλασσινού Μαρία Σοφιανοπούλου. Ο Κατσώνης με το καταδρομικό του «Αθηνά της ρκτου», έχοντας μαζί του είκοσι κανόνια καθώς και άλλα πλοία στις διαταγές του, ξεκίνησε από την αντικρινή Λυκία κ' ήρθε νύχτα να κυριέψει το Καστελλόριζο βομβαρδίζοντας το φρούριό του από την ανατολική πλευρά, ενώ ο υπόλοιπος στόλος του είχε αράξει, με σβησμένα τα φώτα και χωρίς να φαίνεται, κάτω από τους πελώριους βράχους προς τα δυτικά του. Από κει σκαρφάλωσαν κρυφά διακόσιοι ηρωικοί πεζοναύτες του Κατσώνη, στα σκοτεινά, χωρίς να τους πάρουν είδηση οι κλεισμένοι μέσα στο φρούριο Οθωμανοί, και τους έκαμαν αιφνιδιασμό, ενώ από κάτω ο γενναίος θαλασσομάχος έστελνε από την κορβέτα του βροχή τις κανονιές στο Κάστρο, γκρεμίζοντάς το σχεδόν ολόκληρο και σκοτώνοντας πολλούς Τούρκους. Η μάχη τούτη, που κράτησε ένα ημερονύκτιο, στάθηκε πολύ πεισματική. Όταν είδαν οι εχθροί πως δεν είχαν πια τη δύναμη ν' αντισταθούν στην ορμητική επίθεση των Ελλήνων, ύψωσαν λευκή σημαία και παράδωσαν το φρούριο με τον οπλισμό του στον Κατσώνη, αφού πρώτα του ζήτησαν, με την επέμβαση του Έλληνα μητροπολίτη, να τους υποσχεθεί πως άλλο δε θα τους πειράξει και πως θα τους στείλει με ασφάλεια στη Μικρασία. Ο ήρωας το υποσχέθηκε αφού πήρε από το μητροπολίτη τα κλειδιά του οχυρού και διάταξε να περάσουν οι νικημένοι, για απόδειξη υποταγής, κάτω από τα υψωμένα σπαθιά των νικητών. Ο Κατσώνης γκρέμισε το Κάστρο αφού σήκωσε όλο τον οπλισμό του, μα το νησί έμεινε πάλι στους Τούρκους. 24grammata.com 64

Σ' αυτό το μεταξύ ο ναυτικός κ' εμπορικός στόλος του Καστελλορίζου βρισκόταν πάλι στη μεγάλη άνθησή του. Ταξίδευε στα μεγαλύτερα λιμάνια της Μεσογείου, απ' όπου κουβαλούσε άπειρα πλούτη στο άγονο νησάκι που, από τις αρχές του Κ' αιώνα, βρισκόταν στη μεγαλύτερή του ακμή. είχε γεμίσει από ψηλά πετρόχτιστα αρχοντικά με δύο και τρία πατώματα για ν' αγναντεύουν από την παραλία ως την κορφή του ψηλού λόφου στα δεξιά το φημισμένο τους λιμάνι γεμάτο από δικάταρτα μπρίκια, από τρεχαντήρια, από τρικάταρτα μπάρκα μπέστια με τους πολλούς παπαφίγκους και τους μεγάλους φλόκους, ως τις περίφανες μπρατσέρες και τις γολέττες, που τις έφτιαχναν στους τοπικούς ταρσανάδες του Μαντρακιού κάτω από την επίβλεψη ενός ονομαστού πρωτομάστορη αρχιναυπηγού, του Νικολέτου Καράλλη, ή τις αγόραζαν έτοιμες από τη Γένουα, την Τεργέστη, τη Μασσαλία. Ακόμη σκούνες, λατινιάρικες βαρκούλες, ψαροκάικα κι ανεμότρατες γέμιζαν το λιμάνι, δίνοντάς του ένα τόνο οργασμού, προκοπής κ' εντατικής ζωντάνιας. Όταν κηρύχτηκε η Επανάσταση του Εικοσιένα, οι Καστελλορίζιοι, από το φόβο της σφαγής των χριστιανών, έστειλαν τις οικογένειές τους στην Κάσο, Κάρπαθο και Αμοργό. Το νησί μένει έρημο με τα γεμάτα πλούτη αρχοντικά του, που κλαίγοντας οι δύστυχοι νησιώτες τ' αφήνουν πίσω έρμαια της αρπαγής και του ολέθρου. Ένας μονάχα μένει στο ακατοίκητο πια νησί, ένας καλόγερος με τ' όνομα Παϊσιος, που ασκήτευε στο ψηλό μοναστήρι, τον Αι-Γιώργη του Βουνιού, όπου είχε για κρυψώνα του ένα ξεροπήγαδο αθώρητο από ανθρώπου μάτι. Εκεί έζησε για καιρό άγνωστος ο φτωχός καλόγερος, περιμένοντας την επιστροφή των κυνηγημένων από τη μοίρα Καστελλοριζίων. Κι όταν από ψηλά τους αγνάντεψε, παραμονή του Προφήτη Ηλία, μακριά στο πέλαγος να ξαναγυρίζουν στο νησί, κατέβηκε τρέχοντας από το βουνό, έφτασε στην παραλία και ρίχτηκε ντυμένος στη θάλασσα, κολυμπώντας προς τα πλεούμενά τους να τους υποδεχτεί και να τους καλωσορίσει. Οι άντρες του Καστελλόριζου αφού εξασφάλισαν τις οικογένειές τους στα νησιά που προαναφέραμε, πρόσφεραν από τους πρώτους τα πλοία τους και μεταβάλλοντάς τα σε μπουρλότα ρίχτηκαν στον Αγώνα. Βγήκαν, μαζί με τον Κανάρη, το Βώκο, το Βουδούρη, τον Αποστόλη, στα πέλαγα, κυνηγούσαν τον εχθρό όπου κι αν τον έβρισκαν, γράφοντας σελίδες δοξασμένες με τ' ανδραγαθήματά τους. Δυο απ' αυτά είναι και τούτα που έγιναν τον Ιούνιο του 1821. με τρία πυρπολικά τους οι Καστελλοριζιοί καπεταναίοι Γιάννης Διαμαντάρας και Χατζη-Στάθης Ζιμπίλλας, αφού αιχμαλώτησαν στο πέλαγος ένα τριπολίτικο καράβι με 5000 κιλά σιτάρι που το πήγαινε από τη Συρία στην Πόλη, ύστερα, μαζί με τους γενναίους Κ. Κουφή, Ι. Μολδοβάνο, Κ. Βογιανό και Κυρ. Καλαϊτζή, άνοιξαν ναυμαχία έξω από τον κόλπο της Αττάλειας, στο Παμφύλιο πέλαγος, με δυο τούρκικα καράβια. Τα ένα απ' αυτά ήταν το μπρίκι του Μεϊμεταλή Πασά με πολυάνθρωπο πλήρωμα από ναύτες Σκοντριανούς τουρκαρβανίτες, άλλους Ανατολίτες, και χατζήδες που γύριζαν από το χατζηλίκι της Μέκκας. Το πλοίο ήταν γεμάτο από ψηλά και χοντρά άρματα για πούλημα, από μπαρούτι και κανόνια, μα και από πλούσιες πραμάτειες χρυσοϋφάντων μεταξωτών της Ανατολής, εκτός από τους εφτά "χεπιέδες" γεμάτους φλουριά και τάλληρα. Οι Έλληνες το περικύκλωσαν και μέσα στη λυσσαλέα μάχη που έγινε, παρ' όλο που το μπαρούτι τους σώθηκε, εξακολούθησαν με σπαθιά, με ξύλα και με ότι άλλο έβρισκαν μπροστά τους, να χτυπούν, σκορπίζοντας το θάνατο στους καταπτοημένους εχθρούς. Απ' αυτούς σκοτώθηκαν είκοσι, ενώ οι υπόλοιποι 24grammata.com 65

χώθηκαν μέσα στο αμπάρι του πλοίου για να σώσουν τη ζωή τους. Ο καπετάνιος τους Μπαρμπαρέσσος, βλέποντας πως από ώρα σε ώρα οι Έλληνες θα' μπαιναν νικητές στο καράβι του, βάζει φωτιά στην πυριτιδαποθήκη. Το μισό ανατινάζεται στον αέρα, με όσους βρίσκονταν στην κουβέρτα. Πέφτει κι ο ίδιος στη θάλασσα για να σωθεί κολυμπώντας. Όμως δεν το κατορθώνει, γιατί οι Καστελλορίζιοι ναύτες τον έπιασαν και τον σκότωσαν. Από την πυρκαϊά του καιγόμενου οθωμανικού καραβιού κόντεψε να πάρει φωτιά και το ένα από τα Ελληνικά πυρπολικά. Αλλά γρήγορα την έσβησαν οι ναύτες του. Πολλά παρόμοια επεισόδια είχαν γίνει ανάμεσα στους Έλληνες του Καστελλόριζου και τους Τούρκους. Ύστερα από τη ναυμαχία που αναφέραμε και τη νίκη των Καστελλοριζίων, τα λάφυρα των τούρκικων καραβιών, στάρι, άρματα, μπαρούτι, ρουχισμός, ακριβά υφάσματα, χρυσά φλουριά και τάλληρα, μεταφέρθηκαν στο Καστελλόριζο, αλλά πάνω στη μοιρασιά οι καπεταναίοι με τους δημογέροντες έστησαν μεγάλο καυγά ποιοι θα πάρουν τα περισσότερα. Αυτό έγινε αιτία να διαιρεθούν οι Καστελλορίζιοι σε δύο εχθρικές ομάδες. Σ' αυτή την κατάσταση βρήκε το λαό του νησιού ένας επίσημος απεσταλμένος της επαναστατημένης Σύμης, ο δάσκαλος Γιώργης Αγγελίδης, που πήγαινε εκεί δυο γράμματα του Δημήτριου Υψηλάντη στους επαναστάτες. Μ' αυτά τα λόγια περιγράφει στην επίσημη έκθεσή του προς την Κυβέρνηση την εικόνα του επαναστατημένου νησιού: "Την Κυριακή το βράδυ στις 25 Ιουνίου 1821 φύγαμε από τη Σύμη. Τη Δευτέρα το πρωί καβατζάραμε το Σέττε Κάβο, και με τη δύση φτάσαμε στο Καστελλόριζο. Η σημαία του Σταυρού ήταν υψωμένη σ' όλα τα καράβια. Μα το λαό τον είδαμε χωρισμένο. λλοι ήταν μαζεμένοι έξω από το τζαμί, άλλοι στη σκάλα του λιμανιού και στον καφενέ της παραλίας, κ' οι πιο πολλοί έξω από το σχολείο. Εμείς, όταν πλησιάσαμε, σηκώσαμε τη σημαία μας και ρίξαμε 3-4 τουφεκιές για να καταλάβουν πως είμαστε επαναστάτες απεσταλμένοι. Μ' όλα αυτά το πλήθος δεν ενώθηκε αλλά έμενε χωρισμένο. άλλοι μας φωνάζανε ν' αράξουμε στη σκάλα κι άλλοι κοντά στο ναυπηγείο. Εμείς απορήσαμε, αλλά υποθέσαμε πως έτσι ήταν ορισμένο. Αράξαμε λοιπόν στη σκάλα, μια και βρισκόμαστε κοντύτερα. Πριν έβγω έξω, ανέβηκε στο καράβι ο κλητήρας της Καγκελλαρίας, με πήρε και μ' οδήγησε στο σχολείο. Εκεί όλοι με ρωτούσαν. -Πρώτα-πρώτα να μου πείτε γιατί είσαστε διαιρεμένοι. Ένας δημογέροντας ανάλαβε να μου απαντήσει: "Έχουμε πόλεμο μεταξύ μας!" Και συνέχισε: -Αρματώσαμε με έξοδα της κάσας τρία καράβια, τα μεν δυο να πάνε στο κούρσος και το ένα να περιέρχεται το νησί, με τη συμφωνία ότι λάφυρα πιάσουν, τα μισά να πάρει η κάσα και τ' άλλα μισά τα καράβια με τους ναύτες τους. Η εκστρατεία επέτυχε κ' έπιασαν δυο καράβια λάφυρα. Το ένα με χατζήδες, Σκοντριανούς Τούρκους, και το άλλο με στάρι 5.000 σχεδόν κιλά. Οι καπεταναίοι μας, όμως, τώρα ούτε τη συμφωνία θέλουν να βαστάξουν ούτε και θέλουν να δώσουν τα εφόδια για ν' αρματώσουμε άλλα καράβια. Γι' αυτό βρισκόμαστε σε πόλεμο με τους καπεταναίους αυτούς και με τους ανθρώπους τους. Όταν τελείωσε ο δημογέροντας, τους διάβασα το πασσαπόρτι μου, που έγραφε πως έρχουμαι με γράμματα του Υψηλάντη, και τους είπα πως τώρα δεν είναι καιρός για φιλονικίες και διχόνοιες. Τους σύστησα δε να φωνάξουν και τους τρείς καπεταναίους να 24grammata.com 66

συζητήσουμε. Σαν ήρθαν και αυτοί τους είπα ότι δε θα τους παραδώσω τα γράμματα του Υψηλάντη αν δεν συμβιβαστούν προηγουμένως μεταξύ τους. Αυτοί συμφώνησαν και τότε εγώ τους διάβασα το γράμμα. Την άλλη μέρα το πρωί αρχίσαμε τη μοιρασιά των λαφύρων. Από τα μετρητά, που έφταναν τα 100 πουγγιά, το ταμείο πήρε το ένα τρίτον, και τα υπόλοιπα τα μοίρασαν τα τρία καράβια. Από τα ρούχα το ταμείο δεν πήρε τίποτα, αλλά τα μοίρασαν μεταξύ τους τα δύο καράβια που έλαβαν μέρος στη ναυμαχία. Το τρίτο καράβι, που έμεινε μακριά, πήρε τα μετρητά, 120 ζεμπίλια ρύζι και στάλθηκε στην Ύδρα με γράμματα να φέρει μπαρούτι. Από το στάρι, το ένα τρίτον μοιράστηκε στα σπίτια που δεν είχαν ανθρώπους στη ναυμαχία, από ένα κιλό κάθε ψυχή. Το άλλο τρίτο το πήραν εκείνα που πολέμησαν, και το υπόλοιπο έμεινε να πουληθεί απ την Καγκελλαρία όπως αυτή ορίσει." Όταν ύστερα από την Επανάσταση του Εικοσιένα ελευθερώθηκε η Ελλάδα από τον οθωμανικό ζυγό πιστεύτηκε πως και τα Δωδεκάνησα θα' βρισκαν κι αυτά τη λύτρωσή τους. Μα καθώς κι άλλες φορές το είπαμε- αν για πολύ λίγο διάστημα ανάπνευσαν τον ελεύθερο αέρα της ποθητής Πατρίδας, ήρθε το πρωτόκολλο του Λονδίνου στα 1830 που τους όριζε να ξαναγυρίσουν πάλι κάτω από την οθωμανική κυριαρχία και να δοθεί αντί γι' αυτά και για τη Σάμο ή Εύβοια στην Ελλάδα.. το Καστελλόριζο μαζί με τ' άλλα Δωδεκάνησα υπόμεινε κι αυτό την ίδια μοίρα χωρίς να χάσει τη ναυτιλιακή του ζωτικότητα. Αντίθετα, όλο και πρόκοβε όχι μόνο σ εμπορική και ναυτική ακμή και κίνηση αλλά και σε πνευματική εξέλιξη και πρόοδο. Ιδρύθηκαν σχολεία ονομαστά, σαν τη Σαντραπεία Σχολή, και άλλα όπου ελάβαιναν φωτισμένη μόρφωση πολλές γενιές του τόπου. χτίστηκαν, με το ευλαβικό χριστιανικό πνεύμα που διακρίνει τους Καστελλορίζιους, μεγαλόπρεπες εκκλησίες με πλούσια εικονογράφηση και πολυτελή τέμπλα, όπως αυτές που προαναφέραμε. Το νησί είχε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ένα διοικητή (καϊμακάμη) με λιγάριθμο προσωπικό, αν και αυτός ήταν εκεί για τον τύπο, γιατί ουσία το διοικούσαν οι τοπικοί δημογέροντες, άνθρωποι φωτισμένοι, με αίσθημα βαθύτατα ελληνικό, που διατηρούσαν αγνές τις παραδόσεις και την εθνική τους συνείδηση. Έτσι ήρθε εποχή που το μικρό Καστελλόριζο ήταν ένα από τα πιο ευτυχισμένα νησιά της Δωδεκανήσου με τα πλούτη του, με την αρχοντιά του και χάρη στον πλούσιο από ιστιοφόρα στόλο του με τα επικερδέστατα ταξίδια του. Για τη μεγάλη ναυτική άνθηση του νησιού πριν από τους δύο παγκοσμίους πολέμους έγραφε μια σχετική στατιστική του τόπου τα ακόλουθα: "Το 1909 είχομεν ιστιοφόρα ανήκοντα εις συμπατριώτας μας: α) Μπάρκα-μπέστια τριϊστια, χωρητικότητος 35 με 45 χιλιάδων κιλών, 15. β) Μπρίκια, χωρητικότητος 4 μέχρι 21 χιλ. Κιλών, περί τα 45. δ) Μπρατσέρες, 1000-3500 κιλών, περί τα 35. Και ε) βάρκες (λατίνια, υδραίϊκα, ψαράδικα κ.τ.λ.), περί τας 60. η πλειονότης του άρρενος πληθυσμού της νήσου μας εχρησιμοποιείτο τότε δια την επάνδρωσιν των ανωτέρω ιστιοφόρων." Το Μάρτη του 1913, βλέποντας οι Καστελλορίζιοι πως ο ελληνικός στόλος κυρίευε τα νησιά του Αιγαίου που δεν τα είχαν καταλάβει οι Ιταλοί, ξεσηκώθηκαν σ' επανάσταση γυρεύοντας κι αυτοί τη λευτεριά τους από την τούρκικη επιτόπια διοίκηση. Σε τούτο τον 24grammata.com 67

αγώνα τους βρήκαν θερμή υποστήριξη από τριανταπέντε Κρητικούς με τον επικεφαλής οπλαρχηγό τους Μανώλη Δασκαλάκη, που ναύλωσαν επίτηδες ένα βαπόρι, "Ρούμελη", το γέμισαν άρματα κ' ήρθαν να καταλάβουν το νησί «εν ονόματι του βασιλέως Γεωργίου του Α'. Οι Τούρκοι δεν πρόβαλαν καμιάν αντίσταση. Ήρθε τότε ως "διοικητήςσύμβουλος" του Καστελλόριζου ο Βασίλειος Τζαβέλλας, τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς. Το επί τόσους αιώνες σκλαβωμένο νησάκι πανηγύρισε με ασυγκράτητο ενθουσιασμό τη λύτρωσή του. Όμως δεν του ήταν γραφτό και για πολύ να τη χαρεί. Σε τρία χρόνια έρχονται οι Γάλλοι, καταργούν τις ελληνικές αρχές και θρονιάζονται στο άτυχο Καστελλόριζο, για να το παραδώσουν στα 1920 στην Ιταλία. Ο ναύαρχος Μορνέ κατεβάζει τότε τη γαλλική σημαία και ο ναύαρχος Γκαλεάνι υψώνει την Ιταλική. Το λαμπρό του λιμάνι γίνεται βάση των Ιταλικών υδροπλάνων, που ξεκινούν από εκεί για να βομβαρδίσουν την Κύπρο και την Αλεξάνδρεια. Απ' αυτή τη μοιραία και σκοτεινή στιγμή το αρχοντικό νησί τυλίγεται στο πένθος και στη θλίψη, όπως είχε κιόλας γίνει, πριν οχτώ χρόνια, με την ιταλική κατοχή και στ' άλλα Δωδεκάνησα. Η μεγάλη του ακμή, η ναυτιλία, το εμπόριο, τα γράμματα πέφτουν σε μαρασμό. Οι κάτοικοί του, μη υποφέροντας τον ασήκωτο φασιστικό ζυγό, που μέρα με την ημέρα γινόταν αγριότερος, όσοι μπορούν εκπατρίζονται πηγαίνοντας στην Αυστραλία. Καθώς γράφει ο σοφός Καστελλορίζιος γυμνασιάρχης και ποιητής Πετρίδης, που με βαθύτατο πόνο περιγράφει την τραγωδία της αγαπημένης του πατρίδας, οι νέοι κατακτητές «επέβαλαν στους άμοιρους νησιώτες περιορισμούς που μόνον φασιστική νοοτροπία μπορούσε να σχεδιάσει και φασιστικός σαδισμός να επιβάλει. Τους εβασάνιζαν για την πιο μικρή υποψία, και συχνά χωρίς αφορμή. Δεν τους άφησαν έπιπλο, σκεύος οικιακό, τρόφιμα, κατοικίδια ζώα. Από τους 8000 κατοίκους είχαν μείνει λιγότεροι των 2000 εξαιτίας των καταπιέσεων και των διωγμών. Είχαν μεταβάλει σε ιταλικά τα κοινοτικά σχολεία τους και υπονόμευαν σατανικά την ορθόδοξη θρησκεία τους..." Όταν τον Φλεβάρη του 1941 ήρθαν 600 γγλοι κι αποβιβάστηκαν στο Μαντράκι, νομίστηκε πως έφτασε η ώρα της σωτηρίας όλης της Δωδεκανήσου. Οι φασίστες είχαν ταμπουρωθή στο Παλαιόκαστρο όπου, μόλις έφτασαν οι γγλοι ως εκεί, τους παραδόθηκαν χωρίς αντίσταση. Τα σπίτια και τα πλοία σημαιοστολίστηκαν, οι καμπάνες γέμισαν τον αέρα με το χαρούμενον αχό τους, ο κόσμος ψάλλοντας θριαμβικά τραγούδια ξέσκιζε και ποδοπατούσε στους δρόμους τις εικόνες του δικτάτορα της ιμπεριαλιστικής μεγαλομανίας. Όμως το ξέσπασμα τούτο της χαράς όχι μόνο δεν κράτησε για πολύ, αλλά και πληρώθηκε βαριά την άλλη και την παρ' άλλη μέρα, όταν ήρθαν, σα μανιασμένα, τα ιταλικά βομβαρδιστικά και χτύπησαν με λύσσα το Καστελλόριζο, αναγκάζοντας τους γγλους να το εγκαταλείψουν. Τότε το φασιστικό μίσος έφτασε στο κατακόρυφό του. Το τι ετράβηξαν οι δύστυχοι κάτοικοι του νησιού από τα βασανιστήρια, τους ξυλοδαρμούς και τις εκτελέσεις είναι απερίγραπτο. Οι φασίστες πήραν καμπόσους νησιώτες, τους έστειλαν στη Ρόδο κι από κει τους εξόρισαν σιδηροδεμένους σ' ένα στρατόπεδο της Ιταλίας, το Σαν Τζουλιάνο. Από κει και πέρα το Καστελλόριζο ζεί στο πένθος και στην τρομοκρατία επί δυο χρόνια. Οι κάτοικοί του, και όταν έρχεται ακόμη στο λιμάνι, τον Οκτώβριο του 1943, το ελληνικό αντιτορπιλικό "Παύλος Κουντουριώτης" αποβιβάζοντας, χωρίς ιταλική αντίσταση, δυνάμεις κατοχής, δεν τολμούν ούτε στην παραλία να βγουν για να το χαιρετήσουν, αλλά μέσα από τα μισόκλειστα παράθυρά τους παρακολουθούν με καρδιοχτύπι τη νέα απόβαση και δεν βγαίνουν στους δρόμους να προβούν σ εκδηλώσεις. "Το προηγούμενο πάθημα τους έγινε μάθημα." Η σκληρή και 24grammata.com 68

ζηλόφθονη μοίρα του νησιού σαν άγρια πάλι μαινάδα έρχεται τώρα να ξεσπάσει τη θηριωδία της πάνω του. Ύστερα από δυο μήνες νέος βομβαρδισμός των Ιταλών βγάζει τους γγλους από κει, για να φτάσουν σε λίγο από τη Ρόδο σε κύματα τα γερμανικά στούκας και ν' αρχίσουν μαζί τους άγριες αερομαχίες για να ολοκληρώσουν τη συντελεσμένη καταστροφή, απογκρεμίζοντας όσα σπίτια έμεναν ακόμη όρθια. Από δω αρχίζει η ζωντανή αφήγηση της δραματικής φυγής των κατοίκων, 850 τον αριθμό, από το τραγικό νησί τους, όπως την ιστόρησε η Καμαριανή γυναίκα του φούρναρη Χούλη: "Την ημέρα που άρχισε ο βομβαρδισμός των Γερμανών ήταν ημέρα Σάββατο του Οχτώβρη 1943. ο γγλος διοικητής ειδοποίησε τον πληθυσμό να φύγει γρήγορα με τα πλεούμενα του λιμανιού προς την αντικρινή ακτή της Ανατολής, στον Αντίφελλο, γιατί θα γινόταν μεγάλο κακό στο νησί μας. Σηκωθήκαμε πανικόβλητοι, αφήσαμε το φαϊ μας στη μέση ήταν μεσημέρι- κ' εφεύγαμε με την ψυχή στο στόμα και μόνο μ' αυτά που φορούσαμε. Ότι είχαμε και δεν είχαμε χρυσαφικά, τζοβαϊρικά, ρουχισμό, χαλκώματα, χαλιά της Προύσας και της Ανατολής, όλα μείναν έρημα και σύξυλα για να σωθεί η δική μας ζωή και των παιδιών μας. Ο γγλος είχε στείλει εντολή στους Τούρκους να περιποιηθούν τους πρόσφυγες δίνοντας στον καθένα από 30 γρόσια την ημέρα για την διατροφή τους. Ξεμακραίνοντας από την πατρίδα μας βλέπαμε απο πάνω της να καίγεται ο ουρανός από τις αερομαχίες, και όταν φτάσαμε στον Αντίφελλο, είδαμε το άμοιρο νησάκι μας βουτηγμένο στις φλόγες ολόκληρο, να λαμπαδιάζουν απ' αυτές όλος ο ουρανός κ' η θάλασσα, και ο καπνός, σα μαύρο σύννεφο δαιμονικό, να το σκεπάζει ολόκληρο. Γιατί, καθώς εμάθαμε, δεν ήταν μόνον οι βομβαρδισμοί που το κατάστρεψαν, αλλά οι πυρκαγές από τις χυμένες με τους σωλήνες βενζίνης κι από μια σκόνη εμπρηστική που μ' αυτές, αφού λεηλάτησαν τα πλούτη και τ' αρχοντικά μας, τους έβαλαν φωτιά κ' εκάψανε απ' άκρη σ' άκρη την πανώρια πολιτεία. Τι σπαραγμός ήταν για μας αυτή η καταστροφή, κανένας δε μπορεί ποτέ να το πιστέψει. Μείναμε στον Αντίφελλο ως έξι μέρες. Από κει μας πήγαν οι γγλοι στην Κύπρο σε μια καραντίνα (στρατόπεδο) λεγόμενη Μαυροβούνι, ύστερα σε μιαν άλλη Κοκκινοτρυμιθιά κι από κει στο Ξηρό. Μας έβαλαν ύστερα σε βαπόρια μαζί με άλλους Δωδεκανήσιους και μας πήγαν στη Χάιφα της Παλαιστίνης σ' ένα στρατόπεδο τλη. Από κει μας φόρτωσαν σε τραίνα για το Νουζεϊράτ, κοντά στην πολιτεία της Γάζας, όπου είχαν μαζευτή 14.000 Έλληνες, Σαμιώτες και Δωδεκανήσιοι. Εκεί μείναμε επί δυο χρόνια σε τσαντήρια μέσα σε τέσσερις μεγάλους κάμπους, για να μας μεταφέρουν έπειτα στον Κάμπο Ελισάτ (El Shat) κοντά στο κανάλι του Σουέζ. Αφού μείναμε κ' εκεί λίγο καιρό, οι γγλοι έδωσαν διαταγή να γυρίσουμε στο Καστελλόριζο. Αλλά σε ποιο Καστελλόριζο, που δεν υπήρχε ούτε λιθάρι όρθιο απ' αυτό; Μα η λαχτάρα του γυρισμού στον αγαπημένο έρημο βράχο μας, απ' όπου μας ξερίζωσε ο αναθεματισμένος πόλεμος, μας έφλεγε την ψυχή. Ας ερχόμαστε στο νησάκι μας κι ας πεθαίναμε την ίδια ώρα λέει αναστενάζοντας βαθιά η πονεμένη αυτή γυναίκα, ενώ τα μάτια της πλημμυρίζουν από τα δάκρυα και η φωνή της πνίγεται από τη συγκίνηση στο λάρυγγά της-. Βλέπετε τώρα και σεις με τα μάτια σας το κακό που μας ηύρε. Όσα κι αν σας πω είναι τίποτα, τα λόγια είναι φτώχεια σε τούτη την περίσταση!" 24grammata.com 69

Κι αλήθεια, είχα δει από την πρώτη στιγμή κ' εξακολουθούσα να βλέπω το ζωντανό δράμα αυτών των άτυχων ανθρώπων. Απάνω απ όλα όσα ιστορίσαμε, σα να μην έφταναν τ' ατέλειωτα μαρτύρια που τράβηξαν οι πολυβασανισμένοι Καστελλορίζιοι, ήρθε μαζί και η φοβερή πυρκαϊά που τους βρήκε μέσα στο πέλαγος τον Οκτώβριο του 1945, όταν, ύστερα από δυο χρόνια εξορία από το καταστρεμμένο τους νησί, γύριζαν πίσω να βρουν ένα άμορφο ερειπωμένο χώρο, μη γνωρίζοντας πια ούτε που ήταν τα σπίτια τους και τα νοικοκυριά τους, που οι εκκλησίες και που τα μαγαζιά τους. Καθώς είχαν τότε διατάξει οι αγγλικές αρχές, ήταν καιρός πια οι Καστελλορίζιοι να γυρίσουν στο νησί τους από τα στρατόπεδα όπου τους είχαν συγκεντρώσει. Δυο αποστολές με εγγλέζικα βαπόρια είχαν κιόλας ξεκινήσει από τη Χάιφα με τους ξεριζωμένους, φέρνοντάς τους στην έρημη πατρίδα τους. Από το πρώτο της αντίκρισμα ξέσπασαν σε γόους και κοπετούς, σε οδυρμούς και μοιρολόγια, μη αναγνωρίζοντας πια το πριν ευτυχισμένο, γεμάτο αρχοντιά και πλούτη δυστυχισμένο τους νησάκι. Έφερναν ως τόσο λίγα χρήματα και ρουχισμό που τους έστειλαν οι πλούσιοι συμπατριώτες τους της Αυστραλίας, κ' έτσι με αυτά τα λίγα δημιούργησαν σιγά-σιγά κάποιο μικρό νοικοκυριό. Η Τρίτη αποστολή των Καστελλοριζιών, 300 τον αριθμό, ήταν εκείνη που είχε τα περισσότερα χρήματα με το ρουχισμό μέσα σε 200 μεγάλα κιβώτια. Ξεκίνησε από το Πόρτ-Σαϊτ μ' ένα αυστριακό μεγαλοβάπορο, το "Empire Patrol". Το πλοίο δεν είχε ξεμακρύνει περισσότερο από εξήντα μίλια από το λιμάνι και πιάνει ξαφνικά πυρκαϊά. Ήταν η ώρα δέκα το πρωί, κ' η θάλασσα πολύ φουρτουνιασμένη. Με τον αέρα που είχε σηκωθή, η φωτιά, ξεπηδώντας από την πλώρη του πλοίου, όλο και φούντωνε καθώς προχωρούσε προς τη μέση και την πρύμνη του, κυνηγώντας με τις φλόγες της τους άμοιρους ανθρώπους. Ο πανικός που δημιουργήθηκε ήταν αφάνταστος. Πολλοί, για να μην καούν ζωντανοί, έπεφταν στη θάλασσα, μόλο που τα κύματα ήταν γύρω τους βουνά, γυρεύοντας σ' αυτά τη μάταιη σωτηρία τους. Από το βαπόρι έριχναν σωσίβια, σανίδια, βάρκες ναυαγοσωστικές σ' αυτούς που χαροπάλευαν προσπαθώντας ν' αρπαχτούν από κάπου. Κ' ήταν κάθε ηλικίας άνθρωποι: γέροι, νέοι, γυναίκες, παιδιά. Μέσα στο φοβερόν αγώνα πνίγηκαν τριανταπέντε απ αυτούς. Ένα κοριτσάκι οχτώ χρονών το ρούφηξε από το κεφάλι ένα πελώριο σκυλόψαρο. Είδαν από ψηλά, όσοι ακόμα ήταν στο κατάστρωμα, τα ποδαράκια του παιδιού να εξέχουν από το στόμα του κήτους και να σπαράζουν απελπιστικά, όσο που το θαλάσσιο θεριό βυθίστηκε στο υγρό χάος. Προτού καεί ο ασύρματος έδωσαν από το πλοίο σήμα του κινδύνου. Οι άνθρωποι, τρελοί από την αγωνία, είχαν συγκεντρωθή στην κουβέρτα της πρύμνης, περιμένοντας να φτάσει ως εκεί η φωτιά για να ριχτούν κι αυτοί στην αφρισμένη θάλασσα. Για καλή τους τύχη κείνη την ώρα μόλις έφευγε από το Πόρτ-Σάιτ ένα αγγλικό αεροπλανοφόρο, το "Τράουζεν". Έλαβε το σήμα κ' έστειλε αμέσως στον τόπο της συμφοράς ένα αεροπλάνο με σωσίβια, με πακέτα ρουχισμό, με τρόφιμα και φάρμακα. Ποιος όμως μπορούσε να δώσει προσοχή σ' αυτά αφού όλοι πάλευαν με τον χαμό τους; Η φωτιά άρχισε να τρώει με λύσσα τα έγκατα του πλοίου με κατεύθυνση προς την πρύμνη. Μερικοί άρχισαν να πέφτουν στο νερό από ψηλά δεμένοι με σκοινιά. Όμως το κύμα τους χτυπούσε στην καυτή λαμαρίνα του σκάφους κ' εκαίγονταν οι σάρκες τους. 24grammata.com 70

Είδα στο Καστελλόριζο μια γυναίκα και το παιδάκι της με φοβερά εγκαύματα στο σώμα. Όταν η φοβερή αυτή τραγωδία έφτασε στο κορύφωμά της και δεν υπήρχε πια καμιά ελπίδα σωτηρίας, ύστερα από τρείς ώρες φάνηκε να' ρχεται επιτέλους το αεροπλανοφόρο. Πλησίασε το φλεγόμενο πλοίο, πήρε πρώτα όσους ήταν έτοιμοι να καούν ζωντανοί κ' ύστερα έριξε ατμάκατες και βάρκες με 16 κωπηλάτες και μάζεψε τους ναυαγούς μεσ' απ' τα κύματα. Τους έβαλαν όλους σε κρεβάτια, άλλους λιπόθυμους, άλλους μισοπεθαμένους, τους τόνωσαν μ' ενέσεις, με φάρμακα, με τροφές και πιοτά, τους έντυσαν με νέα ρούχα -στις γυναίκες έδωκαν αντρικά- και τους ξαναγύρισαν στο Πόρτ-Σαιτ για να τους ξαναμεταφέρουν με σιδηρόδρομο στο Ελισάτ (El Shat) όπου και έμειναν δυο μήνες. Όλοι οι ελληνικοί σύλλογοι, οι Εβραίοι, οι Αραπάδες, βοήθησαν με χρήμα και με ρουχισμό τους Καστελλορίζιους, μα πιο πολύ απ' όλους ένας Αιγύπτιος Έλληνας λεγόμενος Μάρκο Μπέης, καθώς και οι πλούσιοι συμπατριώτες τους της Αυστραλίας. Ύστερα από το φρικιαστικό αυτό δράμα γύρισαν στη βασανισμένη τους πατρίδα όσοι απόμειναν ζωντανοί, για ν' αντικρίσουνε κι αυτοί τη θλιβερήν εικόνα της συντελεσμένης καταστροφής της. Ανάμεσα στους ναυαγούς ήταν και οι δυο γηραιές δασκάλες η Αναστασία Αρναούτογλου και η Μαρία Σαμίου, καθώς και η νεώτερη δασκάλα Δέσποινα Δημητρίου, που τις ξέσυραν κι αυτές με την ψυχή στο στόμα. Κ' έρχονται, όπως τραγικός επίλογος ίδιος με μοιρολόγι, να κλείσουν την παραπάνω δραματική εικόνα οι απελπισμένοι στίχοι του ποιητή: Απ' τα καράβια σου ορφανό 'πόμεινες πια, νησάκι, φουρτούνες και τορπιλλισμοί σου τα 'στειλαν στα βύθη, γι' αυτό σβησμένη είν' η χαρά στων νησιωτών τα στήθη κ' η φτώχεια κλει καθημερινά κι από 'να σου σπιτάκι, και φεύγει κάθε σπιτικό με μάτια βουρκωμένα, για να βρει ζήσης ψίχουλα σε περιγιάλια ξένα. Το πιο πάνω κείμενo της Ιστορίας του Καστελλόριζου, είναι αντιγραφή από το βιβλίο «ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ» της ΑΘΗΝΑΣ ΤΑΡΣΟΥΛΗ, στον τρίτο τόμο, έκδοση 1950 users.hol.gr 24grammata.com 71

Δημοτική Αγορά Καστελόριζου 24grammata.com/ μουσεία Το κτήριο της Νέας Αγοράς Καστελόριζου, όπως είναι γνωστό στους κατοίκους της περιοχής, ανήκει στην ιδιοκτησία του Δήμου Καστελόριζου. Κατασκευάσθηκε κατά τα έτη 1934-1935 από τους Ιταλούς κατακτητές και είναι ένα από τα κτήρια με τα οποία σφράγισαν την παρουσία τους στα νησιά και τα χωριά της Δωδεκανήσου. Τα δημόσια κτήρια, το Δημαρχείο, η Δημοτική Αγορά, και η Καζάρμα στο Καστελόριζο κτίστηκαν σύμφωνα με το ρυθμό που ακολούθησαν οι Ιταλοί για τα κτήρια της Δωδεκανήσου. Για αυτόν τον λόγο τα μορφολογικά χαρακτηριστικά των κτηρίων αυτών δεν εμφανίζουν καμία ομοιότητα με τα στοιχεία της ντόπιας αρχιτεκτονικής. Η Δημοτική Αγορά Καστελόριζου αποτελεί ένα απλό, ισόγειο οικοδόμημα, κτισμένο με το προσφιλές στους Ιταλούς μεικτό σύστημα (οπλισμένο σκυρόδεμα - λιθοδομή) με επίπεδη στέγη. Αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα κτηρίου της εποχής, βασισμένο σε ''ανατολίτικα-αραβουργικά'' στοιχεία. Έτσι το κτήριο διαθέτει καμάρες, είναι σοβατισμένο εξωτερικά και διακοσμημένο με κορνίζες στολισμένες από ''μεσογειακές'' λεπτομέρειες, κυματιστά παραπέτα ως απομίμηση των κυμάτων της θάλασσας κ.α. Το κτίσμα είναι ανοικτό στο εσωτερικό του και λειτουργούσε στο παρελθόν, όπως και σήμερα, ως δημοτική αγορά. Είναι στενά συνδεδεμένο με τις μνήμες και τη ζωή των κατοίκων του ακριτικού νησιού, και αποτελεί σημείο αναφοράς της περιοχής. http://odysseus.culture.gr Θέλουν το Καστελόριζο εκτός... Αιγαίου 24grammata.com/ πολιτική/ επικαιρότητα Η συνάντηση Παπανδρέου- Ερντογάν στο Ερζερούμ αναζωπύρωσε τα σενάρια περί «μυστικής συμφωνίας» γράφει ο Αγγελος Αθανασοπουλος Τελικά τι τρέχει στο Αιγαίο;Τι συζήτησαν οι κκ. Γ.Παπανδρέου και Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στο Ερζερούμ; Επεσε στο τραπέζι η συνεκμετάλλευση των πετρελαίων του Αιγαίου;Γιατί η Ελλάδα δεν προχωρεί στην κήρυξη Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) αλλά επιμένει στην υφαλοκρηπίδα;κυβερνητικές πηγές επιμένουν, μιλώντας στο «Βήμα», ότι «όσα λέγονται για μυστικές συμφωνίες είναι εκ του πονηρού». Οι ίδιες πηγές σημειώνουν ότι «με το 24grammata.com 72

δημόσιο διάβημά τουο κ. Παπανδρέου ουσιαστικά απονεύρωσε την τουρκική τακτική των υπερπτήσεων.τους είπε ότι η ελληνική κυριαρχία δεν αμφισβητείται, όσες φορές και αν τα τουρκικά μαχητικά αεροσκάφη περάσουν πάνω από το Αγαθονήσι». Το προσεχές διάστημα αναμένεται να πραγματοποιηθεί άλλος ένας γύρος των διερευνητικών επαφών με ταξύ των πρέσβεων κ. Π. Αποστολίδη και Φεριντούν Σινιρλίογλου. Οι διερευνητικές επαφές διαπνέονται από έναν κανόνα εμπιστευτικότητας. Ωστόσο συγκλίνουσες πληροφορίες αναφέρουν ότι υπάρχουν ορισμένα δεδομένα. Κατ αρχήν, το μοντέλο των κλιμακωτών χωρικών υδάτων επιλέγεται για να λυθεί ο «γόρδιος δεσμός». Πρόκειται για μια ιδέα της περιόδου 1999-2004. Η Αγκυρα φαίνεται ότι αποδέχεται τον κανόνα της επέκτασης των χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια που προβλέπει η Σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας. Ωστόσο θα υπάρξουν ορισμένες διαφοροποιήσεις στο Ανατολικό Αιγαίο (όπως, π.χ., στο σύμπλεγμα των Δωδεκανήσων, όπου κατά τα φαινόμενα τα χωρικά ύδατα θα παραμείνουν στα 6 ν.μ.), ενώ θα υπάρξει εναρμόνιση των χωρικών υδάτων με τον εναέριο χώρο. Σύμφωνα με τις υπάρχουσες πληροφορίες, οι δύο πλευρές συζητούν και επί ενός Πολιτικού Κειμένου Αρχών. Αυτό θα είναι η βάση της νέας σχέσης Αθήνας- Αγκυρας. Η σύνταξή του δεν είναι εύκολη, διότι έμπειροι παρατηρητές τονίζουν ότι «η Τουρκία θα επιχειρήσει να δεσμεύσει την Ελλάδα ότι, π.χ., μια πιθανή επέκταση των χωρικών υδάτων της θα είναι και οριστική». Διπλωματικές πηγές επιμένουν ότι «ακόμη έχουμε δρόμο». Και η υιοθέτηση ενός τέτοιου κειμένου θα είναι καθαρά πολιτική απόφαση. «Στην παρούσα συγκυρία όμως,με τον Ερντογάν να έχει μπροστά του τις βουλευτικές εκλογές του Ιουνίου, μια τέτοια κίνηση ενέχει σοβαρό πολιτικό ρίσκο» εξηγούν. Η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη Η ελληνική κυβέρνηση επιμένει ότι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας αποτελεί τη μόνη διαφορά με την Τουρκία στο Αιγαίο. Ωστόσο αυξάνονται οι φωνές ότι η Αθήνα πρέπει να πάψει να ομιλεί για υφαλοκρηπίδα και να στραφεί στην ΑΟΖ. Οι φωνές αυτές έχουν γίνει δυνατότερες το τελευταίο διάστημα- ιδιαίτερα μετά τη συμφωνία Ισραήλ- Κύπρου για την οριοθέτηση ΑΟΖ. Ζητούν να προχωρήσει όσο το δυνατόν συντομότερα η οριοθέτηση μεταξύ Ελλάδος και Κύπρου ώστε η χώρα μας να μη μείνει πίσω στην εκμετάλλευση του ενεργειακού «Ελντοράντο» της Ανατολικής Μεσογείου. Η Αγκυρα παθαίνει αλλεργία στην πιθανότητα κήρυξης ΑΟΖ από την Αθήνα. Σύμφωνα με ορισμένες πληροφορίες, βάζει βέτο ώστε να μη συζητηθεί το θέμα αυτό. Φοβάται τον αποκλεισμό της, διότι η ΑΟΖ προσφέρει διάφορα πλεονεκτήματα στο παράκτιο κράτος σε θέματα όπως η αλιεία και η κατασκευή τεχνητών νήσων. Η Τουρκία συνδέει το θέμα της ΑΟΖ και με το Καστελόριζο. Οι πληροφορίες για ύπαρξη πλούσιων ενεργειακών κοιτασμάτων έχουν μετατρέψει το νησί σε «αγκάθι» των 24grammata.com 73

διαπραγματεύσεων. Η Αγκυρα θεωρεί ότι ένα τόσο μικρό νησί μπροστά τις τεράστιες τουρκικές ακτές δεν μπορεί να πάρει μεγάλο κομμάτι υφαλοκρηπίδος ή ΑΟΖ. Σύμφωνα με πληροφορίες, η Τουρκία προσπαθεί να εξαιρέσει το Καστελόριζο από τη συζήτηση καθώς θεωρεί ότι δεν ανήκει στο Αιγαίο αλλά στην Ανατολική Μεσόγειο. Επικαλείται μάλιστα επ αυτού παλαιότερες αποφάσεις διεθνών οργανισμών. Διπλωματικές πηγές επιμένουν ότι οι συνομιλίες για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας αφορούν όλη την ελληνική επικράτεια, χωρίς εξαιρέσεις. Ωστόσο, επειδή η πλήρης ΑΟΖ του Καστελόριζου σχεδόν αγγίζει εκείνη της Κυπριακής Δημοκρατίας, οι Τούρκοι τηρούν άτεγκτη στάση. Στις 17 Ιανουαρίου ο υφυπουργός Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής κ. Γ.Μανιάτης κατέθεσε στη Βουλή το νομοσχέδιο για την ίδρυση της Ελληνικής Διαχειριστικής Εταιρείας Υδρογονανθράκων (ΕΔΕΥ). Σκοπός είναι η προσέλκυση επιχειρηματικού ενδιαφέροντος για τη διερεύνηση της ύπαρξης κοιτασμάτων πετρελαίου. Ωστόσο ο ίδιος ο κ. Μανιάτης, μιλώντας στη Βουλή, ξεκαθάρισε ότι δύο είναι οι περιοχές όπου προς το παρόν στρέφει το ενδιαφέρον της η κυβέρνηση. Η πρώτη βρίσκεται στη Δυτική Ελλάδα και η δεύτερη στα νότια- νοτιοανατολικά της Κρήτης. Οσον αφορά την πρώτη, έχουν πραγματοποιηθεί στο παρελθόν έρευνες και έχει εντοπιστεί τουλάχιστον ένα κοίτασμα στην περιοχή Κατάκολο του Νομού Ηλείας, όπου όμως το κόστος εξόρυξης είχε θεωρηθεί ακριβό. Σχετικά με την Κρήτη (συμπεριλαμβανομένης της Γαύδου), πιθανολογείται η ύπαρξη κοιτάσματος φυσικού αερίου. Ο κ. Μανιάτης όμως απέφυγε πολύ χαρακτηριστικά να αναφερθεί στο Αιγαίο. Ως γνωστόν, στο Βορειοανατολικό Αιγαίο έχουν εντοπιστεί τα πλέον ελπιδοφόρα κοιτάσματα, με χαρακτηριστικότερο αυτό του Μπάμπουρα. «Αυτό ίσως να δικαιολογεί», επιμένουν ενημερωμένοι κύκλοι, «την επιμονή της Αγκυρας να λάβει μεγάλο μέρος υφαλοκρηπίδας στο άνοιγμα των Στενών, αλλά και την άρνησή της να δεχθεί επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια στις ηπειρωτικές ακτές της Θράκης». Ορισμένοι τούρκοι αξιωματούχοι όμως, όπως ο Εγκεμέν Μπαγίς, καλλιεργούν επιμελώς την ιδέα ότι μια συνεκμετάλλευση πιθανών κοιτασμάτων στο Αιγαίο ίσως διευκόλυνε την επίλυση των προβλημάτων. Ελληνικές διπλωματικές πηγές απορρίπτουν κατηγορηματικά τις δηλώσεις αυτές. http://www.tovima.gr 24grammata.com 74

Μοναδικό Ιταλικό Βίντεο του 1922, λαϊκοί χοροί της Ρόδου 24grammata.com/ ιστορικά βίντεο Μοναδικό Ιταλικό Βίντεο του 1922, Ρόδος, χωριά Κρητηνία και Έμπωνα. Το βίντεο δεν έχει ήχο. Θαυμάστε τις αυθεντικές ενδυμασίες Greece Rhodes Island, Kritinia & Embona Village. The movie is with out sound. http://www.youtube.com/watch?v=8zg36gv_-be&feature=related Αναμνήσεις από το Καστελόριζο 24grammata.com/ ταξίδια γράφει αποκλειστικά για το αφιέρωμα στο Καστελόριζο του 24grammata.com η Βάσω Κ. Ηλιάδη Ήταν Ιούλιος του 2002 όταν φτάσαμε νύχτα στο νησί. Τα φώτα του έλαμπαν στα νερά του λιμανιού σαν μικρές φωτίτσες. Οι μυρουδιές των ψητών σου έσπαγαν τη μύτη. Η ζέστη, έντονη ως αργά το βράδυ. Βρήκαμε κατάλυμα σε έναν ανακαινισμένο, παραδοσιακό ξενώνα, με παχιούς, πέτρινους τοίχους και ξυλοδεσιά στο ταβάνι. Το πρωί ξυπνήσαμε με ευκολία και ευεξία. Οι καμπάνες της εκκλησίας χτυπούσαν και τα πτηνά του ουρανού τιτίβιζαν γλυκά. Ξεκινήσαμε την πεζοπορία μας. Το φρέσκο ψωμί μοσχοβολούσε από μακριά. Ο φούρνος τους ήταν παραδοσιακός με ξύλα. Η θέα των παλιών αρχοντικών θαυμάσια ακόμη και στα ερείπια. Το τοπίο ελάχιστα αμφιθεατρικό, νοσταλγικά παραμελημένο, με όλα τα σημάδια της πατίνας του χρόνου στα κτίρια. Ο ήλιος του εκτυφλωτικός. Το λιμανάκι του: ένα στολιδάκι όμοιο με χαειτωμένο πέταλο. Κολυμπήσαμε στα γαλάζια του νερά, δίπλα σε μισογκρεμισμένα σπίτια. Το νερό πεντακάθαρο, τα βράχια του γεμάτα με αγκαθωτούς αχινούς. Από ψηλά υπήρχε το μακρινό παρελθόν, ένας λαξεμένος λυκικός τάφος. Η είσοδός του έμοιαζε με αρχαίος ναός. Το μουσείο του νησιού στο παλιό κάστρο ήταν αρκετά προσεγμένο και επιμελημένο, αλλά σου άφηνε μια μικρή λύπη για τον πλούτο, την ακμή που υπήρχε κάποτε εκεί και χάθηκε Μια θαυμάσια εκδρομή στη γαλάζια σπηλιά και στο νησάκι της κυράς της Ρω, ήταν η 24grammata.com 75

πρόταση κατακλείδα στην πενθήμερη παραμονή μας. (Η φωτογραφία είναι της Βάσως & Αμαλίας Κ. Ηλιάδη) Το Καστελόριζο ανάμεσα στην ευκαιρία και την κατάρα o Kamal N. Rahimi 24grammata.com/ αλλοδαποί ελληνόφωνοι γράφει αποκλειστικά για το αφιέρωμα στο Καστελόριζο του 24grammata.com...Διαβάζοντας την ιστορία της διαπίστωσα ότι οι άνθρωποι της πρέπει να αισθάνονται βαθιά Έλληνες για να έχουν αντέξει τόσες περιπέτειες...... (το Καστελόριζο) θυμίζει την Περσική παροιμία που το παρομοιάζει με την κότα που σφάζεται και στο «Γάμο» και στην «Κηδεία» Όταν έμαθα ότι το 24grammata.com ετοιμάζει ένα αφιέρωμα για το Καστελόριζο θυμήθηκα την πρώτη φορά που άκουσα για αυτό το νησάκι. Είχαν περάσει περίπου δέκα χρόνια από την ημέρα που είχα επιλέξει την Ελλάδα για τη νέα μου πατρίδα. Για μένα πράγματι ήταν θέμα επιλογής και για αυτό έχει πολλή μεγαλύτερη αξία, όπως την άξια που έχει ο φίλος που τον επιλέγεις από τον συγγενή, που σου τυχαίνει. Είχα αρχίσει να μαθαίνω για τη γεωγραφία της χώρας, και τα νησιά είχαν ιδιαίτερη μαγεία, ειδικά για μένα που είχα μεγαλώσει μακριά από τη θάλασσα.\ Ο λόγος που το Καστελόριζο μου τράβηξε τη προσοχή ήταν το γεγονός ότι τα Δωδεκάνησα, σχεδόν παντού, παρουσιαζόταν σαν ένδεκα συν ένα. Δηλαδή Ρόδος, Κως, Πάτμος,.Τύλος και Καστελόριζο. Εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν ιστοσελίδες και Google Earth και πηγές για ενημέρωση ήταν τα βιβλία και οι γεωγραφικές χάρτες και εγώ σαν γενική πληροφορία απλώς ήθελα να δω πού είναι η ρίζα του Κάστρου και σχεδόν πάντα το έβρισκα σαν τσόντα στις χάρτες σε ένα ξεχωριστό τρίγωνο κάτω δεξιά δίπλα στη Ρόδο. Και έτσι μου έμεινε το Καστελόριζο στη μνήμη ως τσόντα της Ελλάδος. Πολλά χρόνια αργότερα, όταν βρήκα περισσότερο χρόνο για να ασχοληθώ πιο βαθιά με την Ελλάδα και τον Ελληνισμό, μερικά κομμάτια από την Ιστορία και Γεωγραφία της χώρας και του πολιτισμού της προκάλεσαν τον θαυμασμό μου. Ένα απ αυτά ήταν το Καστελόριζο. Καταρχάς έμαθα χάριν του Google Earth ότι το νησί δεν είναι κολλητήρι της Ρόδου και είναι σχεδόν τόσο μακριά από εκεί όσο και από την Κύπρου. Διαβάζοντας την ιστορία της διαπίστωσα ότι οι άνθρωποι της πρέπει να αισθάνονται βαθιά Έλληνες για να έχουν αντέξει τόσες περιπέτειες, αλλαγές και πολέμους από τότε που ο στρατός του Μεγαλέξανδρου νίκησε τους Πέρσες μέχρι του Σεπτέμβρη του 1947 που οι Άγγλοι το παρέδωσαν στην Μάνα πατρίδα. Σε αυτές τους αιώνες έχουν περάσει από εκεί όσοι 24grammata.com 76

λαοί πέρασαν από το Μεσόγειο και παρόλο αυτό οι κάτοικοι του νησιού παρέμεναν πιστοί στην Ελληνική γλώσσα και του Ελληνικού πολιτισμού. Και τώρα, τους έρχεται νέα μπόρα. Ο αμαρτωλός πλούτος της εποχής μας. Ο μαύρος χρυσός. Οι κοντόφθαλμοι το βλέπουν σαν χρυσή ευκαιρία και οι παλαιότεροι ως κατάρα των λαών. Η αλήθεια κρύβεται στο «Ποιος το ελέγχει» αυτόν το πλούτο; Το δημοκρατικά εκλεγμένο κράτος που ελέγχεται από τους πολίτες, ή, ένα διεφθαρμένο καθεστώς που καβαλά την εξουσία για να αρπάξει και την τελευταία ψίχα του ψωμιού του λαού. Το μέλλον θα δείξει, πάντως τέτοιες περιπτώσεις μου θυμίζουν την Περσική παροιμία που το παρομοιάζει με την κότα που σφάζεται και στο «Γάμο» και στην «Κηδεία». Η κατάληψη νησίδων του Καστελόριζου από τους Τούρκους (1924) 24grammata.com/ ιστορία Η είδηση δημοσιεύεται, μονόστηλη, απλά και ωραία, χωρίς πηχυαίους τίτλους, μάλιστα δε σχολιασμένη. Απ αυτήν, όμως, ξεκινούν όλα. Ναι, οι Τούρκοι κατέλαβαν αυθαίρετα τις νησίδες και τα νησίδια γύρω από το Καστελλόριζο, το 1924, χωρίς οι Ιταλοί να αντιδράσουν το πρώτο διάστημα. Προφανώς, οι νέοι κατακτητές, ας μην το ξεχνούμε, αυτοί που ήρταν σαν ελευθερωτές από τη Δύση, ήθελαν να οριοθετήσουν την περιοχή, άφησαν να εξελιχθεί η όλη ενέργεια και μετά ζήτησαν, να αρχίσουν οι συζητήσεις και διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο χωρών. Τελικά οι Τούρκοι, προσήλθαν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων το 1927-πολύ πριν είχαν εγκαταλείψει την κατοχή των νησιών αυτών-στη Ρόδο, για να φτάσουμε στην υπογραφή της συμφωνίας του 1932, περί οριοθετήσεως της όλης περιοχής μεταξύ του Καστελλορίζου και των ακτών της Ανατολίας, της Μικράς Ασίας. Για την οριοθέτηση των άλλων νησιών προς βορράν, οι συζητήσεις και διαπραγματεύσεις έλαβαν χώραν στη Ρόδο το 1932. Η παρούσα έρευνα απλώς έρχεται να προσθέσει σε αυτά που μέχρι σήμερα είναι γνωστά -περιλήφθηκαν στο βιβλίο του υπογράφοντος «Ίμια. Το χρονικό της χάραξης των συνόρων της Δωδεκανήσου(1932-1947)»- ως νέα στοιχεία για τον ερευνητή, τοποθετώντας τα ως αριθμημένα έγγραφα. Γίνεται κατανοητό ότι αυτά προέρχονται από πρωτογενείς πηγές, από επίσημα αρχεία, από τον Τύπο της εποχής και ιδιωτικές συλλογές. Οπωσδήποτε σε κάθε έγγραφο ή αποδελτιωποίηση ειδήσεων θα υπάρχει και ο σχετικός σχολιασμός. 24grammata.com 77

1. Στις εφημερίδες της εποχής δημοσιεύεται η είδηση, που προέρχεται από το Καστελλόριζο (1.4.1924): Μένομεν κατάπληκτοι από το πραξικόπημα των Τούρκων, οι οποίοι, χωρίς να το περιμένει κανείς, κατέλαβον το ένα μετά το άλλο τα γύρω του Kαστελλορίζου νησάκια. Έως τώρα κατελήφθη η Ρως (ή Άγιος Γεώργιος), ο Καράβολας, η Στρογγυλή (ή Υψηλή) η Δασειά και η Πηγή, δηλαδή όλα όσα έχουν κάποιαν σημασίαν για μας, διότι τα μικρότερα, που μένουν, είναι ξηροί βράχοι, μη έχοντες τίποτε να μας προσφέρουν. Από τα νησιά αυτά εφέρναμε τα καυσόξυλά μας, αφού από το νησάκι μας στερούμενον δασυλλίων, δεν ημπορούμεν να τα προμηθεύσωμεν. Εις τας ακτάς και τους πέριξ βράχους, των νησίδων αυτών, οι ψαράδες μας εψάρευαν κι έπιαναν τα ψάρια που έβλεπε κανείς κάθε ημέραν εις την αγοράν μας. Εις τα νησιά αυτά είχον οι βοσκοί μας τα ποίμνιά των, διότι εκεί εύρισκον τούτα την κατάλληλον τροφήν, την οποίαν η ξηρά και πετρώδης Μεγίστη δεν ηδύνατο να τοις προσφέρη. Εις τα νησιά αυτά έκαιαν πολλοί πατριώται μας ξυλοκάρβουνα απασχολούντες προς τούτο αρκετάς εργατικάς χείρας και προετοιμάζοντες φορτία ολόκληρα, τα οποία έστελλον εις Αίγυπτον με τα ιστιοφόρα μας και τοιουτοτρόπως έδιδον κάποιαν ζωήν εις το εμπόριον και την ναυτιλίαν της νήσου μας. Αλλά πώς η Ιταλία επέτρεψε την κατάληψιν των νησίδων αυτών, αι οποίαι ανέκαθεν και διά μέσου όλων των αιώνων ανήκον εις την Κοινότητα του Καστελλορίζου, ήτις είχε και το δικαίωμα να τας εκμεταλλεύεται; Χωρίς αυτά τα νησιά και με τον συστηματικό αποκλεισμό της απέναντί μας Ανατολής γίνεται προβληματική η ζωή μας και η περαιτέρω διαμονή μας ενταύθα. Μήπως οι Ιταλοί επέτρεψαν εις την Τουρκίαν να προβή εις το μέτρον της καταλήψεως για να εξαναγκάσουν και μας τους ολίγους, που εμείναμεν εδώ, να εγκαταλείψωμεν το πάτριον έδαφος και να φέρουν εις την θέσιν μας Ιταλούς Λαζαρόνους; 2. Μας γράφουν από το Καστελλόριζο: Κατάπληκτος είναι η κοινωνία του Καστελλορίζου από την πραξικοπηματικήν υπό των Τούρκων κατάληψιν των πέριξ της νήσου, νησίδων, αι οποίαι πάντοτε είχον αναγνωρισθή ως ανήκουσαι εις την Κοινότητά μας. Φαίνεται ότι οι Ιταλοί είχον γνώσιν των προθέσεων των Τούρκων, δεν προέβησαν δε εις κανέν μέτρον προς παρεμπόδισιν της καταλήψεως, διότι θα είχαν κάποιο συμφέρον, ως γενικώς πιστεύεται ενταύθα. Ας ίδωμεν τίνα εξέλιξιν θα λάβη το ζήτημα, το οποίον δι ημάς είναι σπουδαιότατον, αφού απ αυτό εξαρτάται η περαιτέρω παραμονή μας ενταύθα. Διότι χωρίς τα νησάκια μας ούτε ξύλα και κάρβουνα θα έχωμεν, ούτε ψάρια, ούτε γάλα, ούτε σφάγια, αφού το κατάξηρον Καστελλόριζον τίποτε από αυτά δεν μας δίδει. Δεν πιστεύομεν-αν και όλα 24grammata.com 78

ημπορεί να τα περιμένη κανείς από τους Ιταλούς-μίαν ωραίαν πρωίαν να ίδωμεν και την νήσον μας καταλαμβανομένην υπό των Τούρκων. Ναι, αμέσως μετά την παράδοση του Καστελλόριζου από τους Γάλλους στους Ιταλούς, οι δεύτεροι άρχισαν να εγκαθιστούν Ιταλούς εποίκους με τις οικογένειές τους, αλλά δεν παρέμειναν επί πολύ. Εγκατέλειψαν πριν περάσει χρόνος το νησί. 3. Εκ Ρόδου τηλεγραφούν ότι αι τουρκικαί Αρχαί όλως απροόπτως, κατέλαβον το μεταξύ Μικράς Ασίας και Καστελλορίζου σύμπλεγμα νησίδων, υψώσασαι τας τουρκικάς σημαίας και εγκαθιδρύσασαι φρουράς. Αι νησίδες αύται ούτε άγονοι είναι ούτε εντελώς ακατοίκητοι. Απεναντίας παράγουν σοβαράν ποσότητα ξύλων οικοδομής και καυσίμων, εξηρτώντο δ αείποτε από το Καστελλόριζον. Ένεκα τούτου ακριβώς ενεποίησεν αίσθησιν η κατάληψίς των υπό των τούρκικών Αρχών άνευ ουδεμιάς ειδοποιήσεως προς την κατέχουσαν το Καστελλόριζον Δύναμιν. Το γεννηθέν, όμως, ζήτημα, δεν παρέμεινε άνευ εξελίξεως. Τας ημέρας αυτάς ιταλικόν πολεμικόν πλοίον, καταπλεύσαν εις τα ύδατα του Καστελλορίζου, υπεχρέωσε τους Τούρκους φρουρούς να καταβιβάσουν τας σημαίας των. Και εις μεν τας τρεις νησίδας οι φρουροί υπήκουσαν. Εις τας λοιπάς, όμως, επέφεραν αντίρρησιν και κατά τρόπον μη δυνάμενον να μη δημιουργήση διενέξεις, αφού παραπλεύρως της έως τότε μιάς μόνον σημαίας ετοποθέτησαν και άλλην. Πληροφορούμεθα ότι κατόπιν τούτου περισσότερα ιταλικά πλοία θα καταπλεύσουν αυτόθι, δια να αναγκάσουν τους Τούρκους να υποβιβάσουν τας σημαίας εν περιπτώσει δε νεωτέρας αρνήσεως αι τουρκικαί σημαίαι θέλουν καταβιβασθή βία ως διέδωσαν αι Ιταλικαί αρχαί. 4. Παραχώρησις Τούρκων. Αι Τουρκικαί Αρχαί επέτρεψαν εις τινας Καστελλοριζίους να μεταβώσι μετά του καταλλήλου προσωπικού τεχνιτών κι εργατών εις την απέναντι της νήσου πολίχνην Αντίφελλον και τα πέριξ αυτής, ίνα κατασκευάσωσιν εκεί φορτία ξυλανθράκων από καυσόξυλα, τα οποία οι χωρικοί τούρκοι θα πωλώσιν εις αυτούς. 5. Και άλλη παραχώρησις των Τούρκων. Οι Τούρκοι, αφού κατέλαβον τα γύρω νησάκια, καλώς εννοήσαντες ότι τα ποίμνια των Καστελλοριζίων τα οποία διέμενον και έβοσκον πάντοτε εν αυτοίς, μεταφερόμενα εις το κατάξηρον και ηλιοκαμένον Καστελλόριζον, είναι υποκείμενα χωρίς υπερβολήν εις βέβαιον εξ ελλείψεως τροφής θάνατον, εδήλωσαν καταλλήλως ότι στέργουσιν όπως εξακολουθήσουν ταύτα παραμένοντα και πάλιν επάνω εις τας νησίδας, υπό τον ρητόν, όμως, όρον, οι κάτοχοι των ποιμνίων να πληρώνουν τακτικώς φόρον χορτονομής εις το εν Αντιφέλλω Τουρκικόν Κυβερνητικόν Ταμείον. 6. Από σημειωματάριο της ίδιας εποχής: Δεν υπάρχει πιο ποιητικό θέαμα, πιο γραφική εικόνα από συστάδα σκοπέλων και βράχων, από νησάκια ποικιλόμορφα και 24grammata.com 79

ποικιλόχρωμα, από ακρωτήρια φανταστικών εξοχών και λιμανάκια κατάφυτα και ζωηρά Όλα αυτά δεν θα τα δει κανείς εδώ κάτω στην άκρη της Ανατολής αλλά για ένα άνθρωπο είναι αρκετό να βλέπει από το παράθυρό του τον Πολυφάγο και το Καλατσαγκαράκι και το Ψωμί και τον Άη Γιώργη (νησάκια μπροστά στο Καστελλόριζο) και τη γηραιά Ανατολή και να ακούει την τρικυμία που η φύση την εξεγείρει, για να δείξει, θαρρείς, την πιο μεγαλοπρεπή στολή της δύναμής της, ύστερα από το σάβανο του θανάτου της και την άνθηση της αιώνιάς της ζωής Μεγίστη, έτσι ονομάστηκε γιατί είναι ο μεγαλύτερος βράχος από όλους αυτούς γύρω που αποτελούν μια συστάδα. Αυτός είναι και ο φυσικότερος λόγος. Έπειτα το εξήγησαν. Από κάποιον Μεγιστέα. Οι αρχαίοι είχαν τη μανία της προσωποποίησης στη θρησκεία των τοπωνυμιών τους Απρίλιος 1924. Κ. Γούναρης 7. Οι Ιταλοί οχυρώνουν το Καστελλόριζον (1.9.1924). Κατά πληροφορίας Ευρωπαϊκών εφημερίδων εξ Ατταλείας οι Ιταλοί ετοποθέτησαν τέσσαρα ολμοβόλα εις το Καστελλόριζον εις μέρος εκτεθειμένον εις τα όμματα πάντων. Κατά τας αυτάς πληροφορίας οι Ιταλοί κατασκευάζουν οδούς εις την νήσον από τέσσαρας διευθύνσεις. Η Τουρκική εφημερίς «Σον Τέλεγραφ» διερωτάται μήπως κάμνουν το Καστελλόριζον βάσιν πολεμικών επιχειρήσεων Πότε καθορίστηκαν τα χωρικά ύδατα μεταξύ των ακτών της Μικράς Ασίας και του Καστελλορίζου και πότε υπογράφηκαν οι συμφωνίες; Η Σύμβασις μεταξύ Ιταλίας και Τουρκίας δια τον καθορισμόν των χωρικών υδάτων μεταξύ της Ανατολής και της νήσου Καστελλορίζου υπεγράφη εν Αγκύρα τη 4η Ιανουαρίου 1932. Από Ιταλικής πλευράς η Σύμβασις εκυρώθη διά του υπ αριθμ 379 Νομοθετικού Διατάγματος της 14ης Απριλίου 1932, εδημοσιεύθη δε εις το υπ αριθμ 99/29.4.1932 Τεύχος της Επισήμου Εφημερίδος του Βασιλείου της Ιταλίας. Από Τουρκικής πλευράς η Σύμβασις εκυρώθη διά του υπ αριθμ 2106/16.1.1933 Νόμου δημοσιευθέντος εις το υπ αριθμ 2314/25.1.1933 Τεύχος της Επισήμου Εφημερίδος της Τουρκικής Κυβερνήσεως. Η ανταλλαγή των επικυρώσεων έλαβε χώραν εν Ρώμη την 25ην Απριλίου 1933 και η θέσις εν ισχύει, συμφώνως προς το άρθρον 7 της ως άνω Συμβάσεως μετά δεκαπενθήμερον. Η σχετική ανακοίνωσις περί της γενομένης ανταλλαγής των επικυρώσεων εδημοσιεύθη από Ιταλικής πλευράς εις το υπ αριθμ 100/29.4.1933 Τεύχος της Επισήμου Εφημερίδος του Βασιλείου της Ιταλίας. 24grammata.com 80

Το επίσημον, Γαλλικόν αυτής κείμενον ανεκοινώθη εις την Γραμματείαν της Κοινωνίας των Εθνών υπό των υπουργών Εξωτερικών της Ιταλίας και της Τουρκία. Η πρωτοκόλλησις της συμβάσεως υπό της Γραμματείας της Κοινωνίας των Εθνών, εγένετο την 24ην Μαΐου 1933 υπ αύξοντα αριθμόν 3191, το κείμενον δε αυτής εδημοσιεύθη εις το league nations, LEAGUE NATIONS, TREATY SERIES, VOLUME CXXXVIII. Με τη συμφωνία αυτή οι υπογραφόμενοι, μετά την παρουσίαση των πληρεξουσίων εγγράφων, συμφώνησαν στα κάτωθι σημεία: Άρθρο 1 H ιταλική κυβέρνηση αναγνωρίζει την κυριαρχία της Tουρκίας επί των κάτωθι αναφερομένων νησίδων: Bόλο (Tσατάλ-Αντά), Όχεντρα (Oυβέντιρε), Φουρνάκια, Kάτω Bόλο, Πρασούδι (Nοτιοανατολικά του Kάτω Bόλο), Tοχαταλλότα, Πηγή, Pετζίφ, Aγριελιά, Προυσεκλής (βράχος), Πάνω Mάκρη, Kάτω Mάκρη (περιλαμβανομένων και των βράχων), Mαραθών, Pόκο Bουτσάκι, Nτάτσια (Nτάσια), Nησί της Nτάσιας, Πρασούδι (προς βορράν της Nτάσιας), Aλιμεντάρια, Kαράβολα. Άρθρο 2. H νησίδα του Kαρά-Aντά κειμένη εντός του κόλπου του Mπουντρούμ, θα ανήκει επίσης στην Τουρκία. Άρθρο 3. Αντιθέτως η τουρκική Kυβέρνηση, αναγνωρίζει την κυριαρχίαν της Iταλίας επί των νησίδων των κειμένων εντός της ζώνης της οριζομένης υπό της περιμέτρου του κύκλου ο οποίος θα έχει ως κέντρο το θόλο της εκκλησίας της πόλεως του Kαστελλορίζου και ως ακτίνα την απόσταση μεταξύ του κέντρου τούτου και του ακρωτηρίου του Αγίου Στεφάνου (κατεύθυνση του ανέμου), δηλαδή: Ψωραδιά, Πολυφάδος, Άγιος Γεώργιος (δύο νησιά αναφερόμενα στον αγγλικό χάρτη αριθμ. 236, Άγιος Γεώργιος αυτή νότια και Aγριελαία αυτή προς βορρά), Ψωμί (Στρογγυλό, αγγλικός χάρτης 236), Kουτσουμπόρα (Kουτούμπας) βράχοι Mαύρο Ποϊνάκι, Mαύρο Ποϊνί. Eκτός των νησίδων αυτών, των κειμένων εντός της αναφερομένης περιμέτρου, οι νησίδες του Αγίου Γεωργίου (Pω), Δραγονέρα, Pος και Yψηλή (Στρογγυλή), θα ανήκουν επίσης στην Iταλία. Άρθρο 4. Εξυπακούεται ότι όλα τα νησιά και όλες οι νησίδες και οι βράχοι οι κείμενοι εκατέρωθεν της διαχωριστικής γραμμής των υδάτων όπως αυτή καθορίζεται από την παρούσα Σύμβαση, είτε οι ονομασίες αυτών αναφέρονται είτε όχι, θα ανήκουν στο Κράτος στην κυριαρχία του οποίου υπόκειται η ζώνη εντός της οποίας βρίσκονται τα παραπάνω νησιά, νησίδες και βράχοι. Άρθρο 5. Tα συμβαλλόμενα μέρη συμφώνησαν επίσης στον καθορισμό των χωρικών υδάτων ως εξής: 24grammata.com 81

Προς Ανατολάς. Eξ ενός σημείου στο μέσο της αποστάσεως μεταξύ του ακρωτηρίου του Αγίου Στεφάνου (κατεύθυνση ανέμου) και του ακρωτηρίου Γάτα. Από εκεί, κατευθείαν γραμμή, έως ένα σημείο, κείμενον στο μέσον της αποστάσεως μεταξύ Ψωμί και Προυσεκλής. Απ αυτό το σημείο, κατευθείαν γραμμή έως ένα σημείο κείμενο στο μέσον της αποστάσεως μεταξύ Mαύρο Ποϊνί και Προυσεκλής. Απ αυτό το σημείο, κατευθείαν γραμμή, έως ένα σημείο κείμενο στο μέσον της αποστάσεως μεταξύ του ακρωτηρίου Nύφτης και του βράχου Προυσεκλής. Απ αυτό το τελευταίο σημείο, κατευθείαν γραμμή, έως ένα σημείο κείμενο στο μέσον της αποστάσεως μεταξύ της βορειοανατολικής ακτής της νήσου Yψηλής (Στρογγυλή) και της νοτιοδυτικής ακτής της νήσου, Nησί της Δασιάς. Απ αυτό το σημείο, κατευθείαν γραμμή, έως ένα σημείο κείμενο σε απόσταση τριών μιλίων νοτίως του Tουγκ Mπουρνού. Προς Νότο. Απ αυτό του τελευταίο σημείο, η γραμμή διέρχεται μέχρις ενός σημείου κειμένου σε απόσταση τριών μιλίων νοτίως του ακρωτηρίου Nότιος Yψηλή για να συναντήσει τα μη αμφισβητούμενα θαλάσσια όρια. Προς Βορρά. Από το σημείο που βρίσκεται στο μέσον της αποστάσεως μεταξύ του ακρωτηρίου Αγίου Στεφάνου (κατεύθυνση ανέμου) και του ακρωτηρίου Γάτα, η γραμμή συνεχίζει κατευθείαν διεύθυνση μέχρι ενός σημείου κειμένου στο μέσο της αποστάσεως, μεταξύ του ακρωτηρίου Αγίου Στεφάνου (κατεύθυνση ανέμου) και του ακρωτηρίου Bαθύ. Απ αυτό το σημείο, κατευθείαν γραμμή έως ένα σημείο κείμενο στο μέσον της αποστάσεως μεταξύ του ακρωτηρίου Λιμενάρι και των βράχων Bουτζάκι. Απ αυτό το τελευταίο σημείο, μέχρις ενός σημείου κειμένου στη μέση της αποστάσεως μεταξύ της νήσου Δραγονέρα και των βράχων Bουτζάκι. Απ αυτό το τελευταίο σημείο η γραμμή διέρχεται από βορρά μέχρι ενός σημείου που βρίσκεται στο μέσο της αποστάσεως μεταξύ του Bορειοδυτικού σημείου της νήσου Αγίου Γεωργίου (Pω) και του σημείου της ακτής της Ανατολίας του πλησιεστέρου προς το βορεινό άκρον της νήσου. Απ αυτό το σημείο, μέχρι ενός σημείου που βρίσκεται στο μέσο της αποστάσεως μεταξύ Πρασούδι και του νοτιοδυτικού άκρου της νήσου Αγίου Γεωργίου (Pω). Απ αυτό το τελευταίο σημείο, η γραμμή σε κατευθείαν διεύθυνση διέρχεται μέχρι ενός σημείου που βρίσκεται σε απόσταση τριών μιλίων νοτίως της νήσου Bόλο για να συναντήσει τη θαλάσσια οροθετική γραμμή που δεν αμφισβητείται. H οροθετική γραμμή, όπως περιγράφεται στο παρόν άρθρο, ορίστηκε από τα συμβαλλόμενα μέρη με το σκοπό να καθορίσουν σε ποιόν ανήκουν τα νησιά και οι νησίδες που βρίσκονται από κάθε μεριά αυτής της γραμμής, που συναντά προς ανατολάς 24grammata.com 82

σε ένα σημείο ευρισκόμενο σε απόσταση τριών μιλίων νοτίως του Tουγκ Mπουρνού και προς δυσμάς σε ένα σημείο που βρίσκεται κείμενον σε απόσταση τριών μιλίων της νήσου Bόλο, σε γενική θαλάσσια οροθετική γραμμή η οποία δεν αμφισβητείται από την Tουρκία και την Iταλία. Άρθρο 6. Οι ονομασίες των προαναφερθεισών τοποθεσιών έχουν ληφθεί από τον Ιταλικό χάρτη αριθμ. 624, το Γαλλικό αριθμ. 5551 και τον Αγγλικό αριθμ. 236. Tα υψηλά συμβαλλόμενα μέρη συμφωνούν ότι σε περίπτωση διαφοράς μεταξύ του κειμένου της παρούσης Συμβάσεως και των συνημμένων χαρτών, θα ληφθεί υπόψη το κείμενο της Συμβάσεως. Όσον αφορά την από 28ης Δεκεμβρίου 1932 υπογραφείσαν εν Αγκύρα συμπληρωματικήν συμφωνίαν, αύτη περιελήφθη τον τύπον του PROCES-VERBAL δι ο και δεν παρέστη ανάγκη εκδόσεως υπό των συμβαλλομένων μερών κυρωτικού Νόμου Για την Ιστορία η Συμφωνία αποτελείται από 7 άρθρα και την υπογράφουν οι υπουργοί των Εξωτερικών της Ιταλίας Aloisi και ο Τούρκος ομόλογός του T. RÜSTÜ. Υπ αριθμ.4194/26.6.1959 αναφορά της διευθύνσεως Φάρων Ακρότατον σημείον των Ελληνοτουρκικών θαλασσίων ευρίσκεται εις στίγμα φ: 35ο 57 00 λ: 29ο 45 00 (Χ.Β.Ν.236) ήτοι δέκα μίλια προς Νότον άκρας Tugh-Burnu. Όλα προέκυψαν από έναν επιτελικό βρετανικό χάρτη, το 1953, και πάντοτε, όταν ο Γενικός Πρόξενος της Αγγλίας στη Σμύρνη David Balfour(1), λόρδος, συναντούσε τον Έλληνα ομόλογό του πρόξενο, στην τουρκική αυτή πόλη, και το ρωτούσε εάν τα νησιά των Δωδεκανήσων Κανδηλούσα (Κανδελιούσα) και Ρηγούσα (Περγούσα) ανήκουν στην Ελλάδα ή στην Τουρκία. Ανέφερε πάντοτε τον επιτελικό βρετανικό χάρτη «Geographical section, general Staff No 2758, the Aegean, published by war office in Dec. 1943», πρόσθετε ότι «παραδόξως η ερυθρά γραμμή ήτις χωρίζει τα τουρκικά χωρικά ύδατα από τα ύδατα της Δωδεκανήσου σχηματίζουσα μεγάλην προεξοχήν» και συνέχιζε ότι «ο Άγγλος Στρατιωτικός ακόλουθος στην Άγκυρα, έθεσεν επανειλημμένως εις εμέ το ερώτημα τούτο, προσθέσας ότι εάν πρόκειται περί λάθους θα ενεργήση διά την διόρθωσιν αυτού εις την προσεχή έκδοσιν του εν λόγω επιτελικού χάρτου». Τότε Γενικός Πρόξενος της Ελλάδος στη Σμύρνη ήταν ο Α. Κ. Αργυρόπουλος(2), που υπηρέτησε στο Προξενείο της Ελλάδος στη Ρόδο, τα τελευταία χρόνια του Μεσοπολέμου και γνώριζε πρόσωπα και πράγματα. Αλλά και ο Μπάλφουρ ήταν γνωστός στα ελληνικά πράγματα. Δεν ήταν άλλος από τον παπα-δημήτριο, εφημέριο του Ευαγγελισμού των Αθηνών, και των Ανακτόρων, το «σατανικό» εκείνο πράκτορα των αγγλικών μυστικών υπηρεσιών, που εξομολογούσε τους πάντες και έπαιρνε από πρώτο χέρι τις πληροφορίες. Λίγο πριν οι Γερμανοί εισέλθουν στην Αθήνα, ο παπα-δημήτριος εγκατέλειψε τη θέση του και βρέθηκε στο Κάιρο, με στολή ταγματάρχη και με επαφές με την εξόριστη Βασιλική οικογένεια, μέλη της εξόριστης ελληνικής Κυβερνήσεως και Έλληνες πολιτικούς (3). Μετά την Απελευθέρωση, εμφανίστηκε στην Αθήνα, με στρατιωτική πια στολή, υπηρετών στη Βρετανική Πρεσβεία, αλλά όταν καταγγέλθηκε από το «Ριζοσπάστη» ως πράκτορας, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το ελληνικό έδαφος. Το σχήμα του ορθόδοξου μοναχού, το περιεβλήθη το 1932, όταν αποχώρησε από τον 24grammata.com 83

Καθολικισμό-τα ίδια ακριβώς, σαν σε καρμπόν, έκανε και εκεί-και μετέβη στο Άγιον Όρος, όπου όταν τα γεγονότα άρχισαν να τρέχουν, τον βρίσκουμε στον Ευαγγελισμό και τα Ανάκτορα να εξομολογεί, τους βασιλείς, τη Φρειδερίκη, υπουργούς του Μεταξά και άλλες προσωπικότητες της ελληνικής κοινωνίας. Στη Σμύρνη βρέθηκε το 1951, προερχόμενος από το Τελ-Αβίβ όπου εκτελούσε χρέη επιτετραμμένου. Ο Αργυρόπουλος γράφει ότι «ο Μπάλφουρ-ενυμφεύθη προ διετίαςπαρά το γεγονός ότι διήλθε ούτος 15 έτη της ζωής του εις την Ελλάδα, εσχημάτισα την εντύπωσιν ότι δεν είναι φιλέλλην (4)..». www.rodiaki.gr H Κυρά της Ρω 24grammata.com/ ιστορικές προσωπικότητες Η Κυρά της Ρω που το πραγματικό της όνομα ήταν Δέσποινα Αχλαδιώτη, υπήρξε μέλος της Αντίστασης κατά την περίοδο της κατοχής και επί 40 χρόνια (από το 1943 ως το θάνατό της) ύψωνε την ελληνική σημαία στην ακριτική νησίδα της Ρω κάθε πρωί και τη κατέβαζε με τη Δύση του ήλιου. Στη Ρω είχε εγκατασταθεί με τον άντρα της και την τυφλή μητέρα της από το 1924. Βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών (1975), το Πολεμικό Ναυτικό, τη Βουλή των Ελλήνων, το Δήμο Ρόδου, την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος και άλλους φορείς. Το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας έστειλε ναυτικό άγημα και αντιπροσωπεία του ΓΕΝ στο Καστελόριζο όπου, στις 23 Νοεμβρίου 1975, της απένειμε το μετάλλιο για την πολεμική περίοδο 1941-1944 για τις «προσφερθείσες εθνικές υπηρεσίες της», όπως ανέφερε η απόφαση του Υπουργού Άμυνας. Απεβίωσε σε ηλικία 92 ετών, σε νοσοκομείο της Ρόδου, στις 13 Μαΐου του 1982.[1] Η κηδεία της έγινε με τιμές δημοσία δαπάνη στο Καστελλόριζο, παρουσία του τότε υφυπουργού Άμυνας Αντώνη Δροσογιάννη, και η σορός της μεταφέρθηκε στην Ρω και ετάφη κάτω από τον ιστό όπου ύψωνε τη σημαία. [Επεξεργασία] Ιστορία Το 1927, εγκαταστάθηκαν στη Ρω μόνιμα ο Κώστας και η Δέσποινα Αχλαδιώτου για να ασχοληθούν με την κτηνοτροφία, εντελώς μόνοι τους μέχρι το 1940. Τη χρονιά εκείνη όμως αρρώστησε βαριά ο Κώστας Αχλαδιώτης. Η φωτιά που άναψε η γυναίκα του για να ειδοποιήσει με σινιάλα καπνού τους κατοίκους του Καστελλόριζου και τους παραπλέοντες ψαράδες δεν έγινε εγκαίρως αντιληπτή. Ο σύζυγός της άφησε την 24grammata.com 84

τελευταία του πνοή μέσα σε μια ψαρόβαρκα που τον είχε παραλάβει καθυστερημένα για να τον μεταφέρει στο γιατρό του Καστελόριζου. Η κυρά της Ρω φρόντισε μόνη της για την ταφή του συντρόφου της. Έπειτα, γύρισε πάλι στη Ρω, αυτή τη φορά με τη γριά μητέρα της, όπου πέρασε τα χρόνια της κατοχής. Εκεί θα προσέφερε υπηρεσίες σε στρατιώτες του Ιερού Λόχου. Με "δυνατή φωνή και γοργή περπατησιά", όπως την περιγράφει ο βιογράφος της Κυριάκος Χονδρός, δεν εγκατέλειψε ποτέ το νησί, ακόμα κι όταν το Καστελόριζο, που βομβαρδίστηκε από τους Γερμανούς μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, το 1943, ερήμωσε σχεδόν από τους κατοίκους του, εκ των οποίων οι περισσότεροι εξαναγκάστηκαν στο δρόμο της προσφυγιάς. Μετά το τέλος του Β' Παγκόσμιου Πόλεμου, τα Δωδεκάνησα και μαζί μ' αυτά και το Καστελόριζο και όλες οι παρακείμενες νησίδες και βραχονησίδες, σύμφωνα με τη Συνθήκη των Παρισίων της 10ης Φεβρουαρίου 1947, περιήλθαν στην Ελλάδα. Η μοίρα της Ρω ήταν λοιπόν αναπόσπαστα συνδεδεμένη μ' αυτή του Καστελόριζου. Στις 13 Σεπτεμβρίου 1943, για πρώτη φορά Ελληνικό αντιτορπιλικό, το «Παύλος Κουντουριώτης», κατέπλευσε στο Καστελόριζο, όπου βομβαρδίστηκε μέχρι τις 19 Νοεμβρίου 1943 από Γερμανικά στούκας. Οι κάτοικοι αναγκάστηκαν πάλι να φύγουν με συμμαχικά πλοία είτε προς Κύπρο είτε προς τις μικρασιατικές ακτές. Ωστόσο, η Κυρά της Ρω παρέμεινε στο νησί να υψώνει κάθε πρωί την Ελληνική σημαία, προσφέροντας τη βοήθεια της σε Ιερολοχίτες που βρήκαν καταφύγιο εκεί. Με τη λήξη του πολέμου, ορισμένοι κάτοικοι επέστρεψαν στο Καστελόριζο κατά ομάδες. Οι περιπέτειες για την Κυρά της Ρω δεν τελείωσαν με την απελευθέρωση. Τον Αύγουστο του 1975, ο Τούρκος δημοσιογράφος Ομάρ Κασάρ και δύο ακόμα άτομα, παρακολουθώντας τη Ρω και εκμεταλλευόμενοι την ολιγοήμερη απουσία της Δέσποινας Αχλαδιώτου για λόγους υγείας, αποβιβάστηκαν εκεί και τοποθέτησαν πάνω σ' ένα κοντάρι 4 μέτρων τη σημαία τους. Η Κυρά της Ρω την κατέβασε αμέσως, όταν γύρισε. Στις 1 Σεπτεμβρίου 1975, κατάπλευσε στο Καστελόριζο το ανθυποβρυχιακό σκάφος "Γ. Πεζόπουλος" για συμπαράσταση στην κυρά της Ρω. Όμως δεύτερη τουρκική σημαία τοποθετήθηκε αυτή τη φορά στη νήσο Στρογγυλή απέναντι στα νότια του Καστελόριζου. Από τη Βικιπαίδεια Το νησί Ρω και η Κυρά Δέσποινα 24grammata.com/ ιστορία γραφει ο κ. Κυριάκος Μ. Χονδρος* Η Ρω ή Ρώγη ή Ροπή, όπως την αναφέρουν διάφοροι χάρτες ή παλιά βιβλία, βρίσκεται 4 μίλια δυτικά από το Καστελλόριζο και σε απόσταση 12 μιλίων από τις τoυρκικές ακτές. Είναι το πρώτο νησάκι που βλέπει ο επισκέπτης από το πλοίο λίγο πριν φτάσει στο νησί προερχόμενος από τη Ρόδο, με την ελληνική 24grammata.com 85

σημαία να ανεμίζει και το Κάστρο να δεσπόζει στη μέση και ψηλά, σαν μάρτυρας μιας μακράς Ιστορίας πολυκύμαντης αλλά όχι ξεχασμένης. Η Ρω ήταν κατοικημένη από τους αρχαίoυς χρόνους, όχι απλά επειδή βρίσκεται στο πολυτάραχο Λυκιακό πέλαγος, αλλά γιατί το αποδεικνύουν οι αρχαίοι τάφοι. τα διάφορα λείψανα, τα αρχαιολογικά ευρήματα και το μικρό κάστρο. Ολα αυτά φανερώνουν την ταυτότητα του αρχαίου ελληνικού εδάφους. Ο G.S. Sonnini δέχεται ορθή τη γνώμη του άγγλου περιηγητή R. Pockoke, που είπε ότι η λέξη προήλθε από παραφορά στο όνομα του μικρού νησιού, όταν ο Ρωμαίος συγγραφέας Πλίνιoς την ονομάζει "Ρώγην". Στο βιβλίο του D' Angleur (1395), αναφέρεται με το όνομα "Νήσος της Παρθένου". Το όνομα αυτό πρέπει να προήλθε από ομώνυμο εκκλησάκι, που κάποτε υπήρχε εκεί. Οταν οι Τούρκοι κατέλαβαν το Καστελλόριζο, την ονόμασαν "Καρά αντά", από το μελανωπό χρώμα των βουνών της. Η ονομασία "Αϊ-Γιώργης" δόθηκε από το μικρό εκκλησάκι με τη λιτή αιγαιοπελαγίτικη, μοναστηριακού ρυθμού, αρχιτεκτονική που μέχρι σήμερα σώζεται ιερό και αμόλυντο στο μικρό και πεταλοειδές λιμανάκι της Ρω. Κοντά του υπάρχει μια μικρή αγροτική έκταση, που καλλιεργεί ο εκάστοτε διαμένων κτηνοτρόφος. Η Pω ανήκει "κατά κυριότητα" στο Δήμο Μεγίστης, ο οποίος κάθε τέσσερα χρόνια την εκμισθώνει σε κτηνοτρόφο κάτοικο Καστελλορίζου με τη διαδικασία πλειοδοτικού διαγωνισμού. Στην κορυφή του βουνού υπάρχει το αρχαίο φρούριο, όπως ήδη προαναφέραμε, όπου κατά την Εθνεγερσία ο Λάμπρος Κατσώνης εγκατέστησε προσωρινά το παρατηρητήριό του. Σαράντα περίπου χρόνια έζησε σε αυτήν ο Κώστας και η Δέσποινα Αχλαδιώτη με την τυφλή μητέρα της. Μετά το θάνατο και του άντρα της και της μητέρας της, η κυρα- Δέσποινα. ή η Κόρη της Ρω όπως την έλεγαν στο νησί, κατόρθωσε μόνη της να κατοικήσει και να κρατήσει ελληνικό το νησάκι της. Το σπουδαιότερο είναι πως συνεργάσθηκε με τον Ιερό Λόχο και με άλλους αντιστασιακούς. Επίσης, θα πρέπει να τονίσουμε εδώ πως, όταν με διαταγή των Άγγλων εγκαταλείφθηκε ομαδικά το Καστελλόριζο, εκείνη παρέμεινε μόνη στη Ρω. Και με θάρρος και ψυχραιμία αντιμετώπισε όλους τους κινδύνους. Εξαιτίας αυτής της ηρωίδας, το μικρό αυτό νησί παρέμεινε ελληνικό, στο οποίο ύψωνε τη σημαία ή χαιρετούσε με αυτήν τα διερχόμενα πλοία. Κι εκείνα ανταπέδιδαν το χαιρετισμό με τα σφυρίγματα τους. Για τον ηρωισμό της έγραψε αρχικά ο Μιχάλης Χονδρός στά "Καστελλοριζιακά Νέα" το 1960. Μετά τα γνωστά γεγονότα του 1974, όπου Τούρκοι τοποθετούσαν κρυφά τη σημαία τους, η Γυναίκα και το Νησάκι της έγιναν γνωστά παντού. Την τίμησε η Ακαδημία Αθηνών, το Πολεμικό Ναυτικό, η Βουλή των Ελλήνων, η Εθνική Τράπεζα, Δήμοι, Σύλλογοι και άλλοι φορείς. Τη μυθιστορηματική βιογραφία της έχουμε γράψει σε βιβλίο με τον τίτλο: " Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΣΗΜΑΙΑ" (1993). Τα παραπάνω στοιχεία περιέχονται στον τουριστικό και πολιτιστικό οδηγό του κ. Κυριάκου Μ. Χονδρού, με τίτλο "ΚΑΣΤΕΛΛΟΡΙΖΟ - Κόσμημα Του Αιγαίου" 24grammata.com 86

Η χρησιμότητα της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) 24grammata/ πολιτική Γραφει ο Θανος Π. Ντοκος, γενικού διευθυντή του ΕΛΙΑΜΕΠ Το τελευταίο διάστημα κυριαρχεί στη συζήτηση περί εξωτερικής πολιτικής, και ειδικότερα των ελληνοτουρκικών σχέσεων, το ακόλουθο ερώτημα: πρέπει η Ελλάδα να κηρύξει Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) στην Ανατολική Μεσόγειο (στο Αιγαίο, λόγω μικρών αποστάσεων, τα συμφέροντά μας φαίνεται να κατοχυρώνονται από την υφαλοκρηπίδα); Βασική αφορμή αποτελεί η ανακάλυψη σημαντικών κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην περιοχή μεταξύ Κύπρου και Ισραήλ και οι εικασίες για την ύπαρξη υδρογονανθράκων και στην περιοχή μεταξύ Καστελόριζου και Κύπρου, που έχουν οδηγήσει σε προτροπές για οριοθέτηση Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου. Γιατί δεν το πράττουμε; Ορισμένοι αναλυτές θεωρούν ότι η Ελλάδα «φοβάται» την τουρκική αντίδραση (διακοπή των διερευνητικών επαφών και αποστολή ερευνητικών σκαφών στην περιοχή), ενώ αναπτύσσεται μια φημολογία ότι η Τουρκία δεν αναγνωρίζει το δικαίωμα του Καστελόριζου σε ΑΟΖ, διότι αυτό θα ισοδυναμούσε με σημαντική μείωση της τουρκικής ΑΟΖ στη συγκεκριμένη περιοχή. Ενδεχομένως, η απουσία αναφοράς από ελληνικής πλευράς στην ΑΟΖ στο παρελθόν να οφείλεται στην επιθυμία αποφυγής εντάσεων, στο πλαίσιο μιας συντηρητικής και χαμηλών τόνων πολιτικής απέναντι στην Τουρκία. Ποια είναι όμως η σημερινή κατάσταση και πώς πρέπει να χειριστούμε το ζήτημα; Υπάρχουν τρεις πιθανές επιφυλάξεις: 1) Προφανώς κεντρικής σημασίας είναι το αν υπάρχουν σημαντικά κοιτάσματα υδρογονανθράκων στην εν λόγω περιοχή. Υπάρχει πληθώρα αναφορών και αρχικά αποτελέσματα μελετών για την περιοχή νοτίως της Κύπρου, αλλά όχι για την περιοχή μεταξύ Κύπρου και Τουρκίας. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν, αλλά ας κρατάμε μικρό καλάθι. Επιπλέον, οι εταιρείες εξόρυξης υδρογονανθράκων κατά κανόνα αποφεύγουν τις περιοχές έντασης. 2) Είναι σαφές ότι η κήρυξη ελληνικής ΑΟΖ δεν αρκεί. Εφόσον δεν υπάρξει συμφωνία οριοθέτησης με άλλους ενδιαφερόμενους, απαιτείται προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο. 3) Ασφαλώς και το Καστελόριζο έχει δικαίωμα υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ. Είναι, βεβαίως, πιθανό το Διεθνές Δικαστήριο να του αποδώσει μειωμένη «επήρεια», με βάση γεωγραφικά χαρακτηριστικά, και συνακόλουθα μικρότερης έκτασης ΑΟΖ. Το ότι η ΑΟΖ δεν αποτελεί πανάκεια για την Ελλάδα δεν σημαίνει, βεβαίως, ότι δεν πρέπει να εκμεταλλευθούμε το συγκεκριμένο δικαίωμα που μας δίδει το Δίκαιο της Θάλασσας. Εξάλλου, πάγια τουρκική τακτική είναι η δημιουργία ζητημάτων -συχνά στερούμενων νομικής βάσης- για τον «εμπλουτισμό» του καταλόγου διμερών διαφορών, θεωρώντας κάποια από αυτά τα ζητήματα ως διαπραγματευτικά χαρτιά ή μέσα άσκησης πίεσης (π.χ. «Γκρίζες Ζώνες»). Η Ελλάδα οφείλει να χρησιμοποιήσει κάθε είδους νομικό 24grammata.com 87

εργαλείο ή πολιτικό μέσο για να ακυρώσει στην πράξη τέτοιου είδους διεκδικήσεις και να κατοχυρώσει τα συμφέροντά της. Η ανάγκη οριοθέτησης ΑΟΖ αποτελεί ένα χρησιμότατο «εργαλείο» και θα πρέπει να τεθεί (αν φυσικά δεν έχει ήδη γίνει κάτι τέτοιο) με σαφή τρόπο -ως διμερές ζήτημα προς επίλυση- στο πλαίσιο των διερευνητικών επαφών και να αξιοποιηθεί διαπραγματευτικά με τον κατάλληλο τρόπο. Εφόσον σε εύλογο χρονικό διάστημα δεν σημειωθεί πρόοδος στις συζητήσεις, η Ελλάδα θα μπορούσε να εξετάσει σοβαρά το ενδεχόμενο κήρυξης ΑΟΖ. Ελληνικά Νέα Καστελόριζο: Ιστορικά μνημεία Τάφος 24grammata.com/ αρχαιολογία Ακρόπολη Υπολογίζεται πως κατασκευάστηκε τον 4ο αιώνα π.χ. Υπάρχουν 99 δεξαμενές από τις οποίες οι δυο είναι λαξευτές με σκαλοπάτια. Το κάστρο αυτό έδωσε το όνομα στο χωριό και το νησί (Castello Rosso = κόκκινο κάστρο). Δίπλα στα ερείπια βρίσκεται χαμάμ και ανεμόμυλος. Ναόσχημος με δωρικές κολόνες, άριστα διατηρημένος σε μικρή απόσταση από την Ακρόπολη. Βίγλα (4ος π.χ. αιώνας) Στην ορεινή τοποθεσία του Αγίου Ιωάννη με απομεινάρια από πατητήρια, αρχαίο νεκροταφείο, ογκώδεις κατεργασμένους λίθους και άλλα ευρήματα. Αρχαιολογικοί χώρος(4ος π.χ. αιώνας) Στο οροπέδιο του Αγίου Γεωργίου. Κάστρο (δυτικά της πόλης -4ος αι. π.χ. ή Ελληνιστική περίοδος) Χτισμένο σε ύψωμα με εντοιχισμένες δυο αναθηματικές επιγραφές (2ος αι. π.χ.) των Ροδίων στρατιωτικών-διοικητών «επιστατών». Δωρική ακρόπολη (3ος αι. π.χ.) 24grammata.com 88

Σώζεται επιγραφή που περιλαμβάνει τον όρο Μεγίστη. Καλή ξενάγηση, και σας περιμένουμε από κοντά σ' έναν από τους τελευταίους οικολογικούς παραδείσους της Μεσογείου. Άγιος Γεώργιος του Βουνού Χτισμένος σε ύψωμα, μοιάζει με απόρθητο κάστρο και συνδέεται με το λιμάνι με 315 σκαλοπάτια. Ανακαινίστηκε το 1759 από τον Όσιο Άνθιμο Κουρούκλη τον Αόμματο, ενώ το κτιριακό συγκρότημα κατασκευάστηκε τον 18ο αιώνα. Μέσα στην εκκλησία υπάρχει τρύπα που οδηγεί σε σπήλαιο κατακόμβη με πηγή και τοιχογραφία του Αγίου στο βάθος. Δίπλα βρίσκεται και ο Άγιος Ιωάννης του Βουνού. Οι σημαντικότερες επισκέψιμες εκκλησίες και μοναστήρια του νησιού είναι: * Οι πολιούχοι Αγ. Κωνσταντίνος και Αγ. Ελένη (Χωράφια-1835) * Η Παναγιά * Ο Άγιος Σπυρίδωνας και ο Άγιος Γεώργιος του Λουκά (Χωράφια) * Ο Άγιος Σάββας (Μικρός Νίφτης) * Η Αγία Παρασκευή (Μαντράκι) * Ο δισυπόστατος ναΐσκος των Αγίου Νικολάου και Δημητρίου (Μύλοι) * Ο Πανορμίτης του Νικολέττου (στο δρόμο της Αυλωνιάς) * Ο Άγιος Γεώργιος * Ο Άγιος Μερκούριος και εντός του ο Άγιος Φανούριος (Πηγάδι) * Ο Άγιος Στέφανος (ακρωτήρι Αγ. Στεφάνου) * Ο Άγιος Γεώργιος (Νησί) * ο Άγιος Γεώργιος (στη Ρω) * Ο Άγιος Παντελεήμονας * Η Αγία Μαρίνα * Οι Άγιοι Ανάργυροι και ο Άγιος Νικόλαος (Παλαιόκαστρο) * Ο Προφήτης Ηλίας και η Αγία Τριάδα (Λόφος) www.megisti.gr 24grammata.com 89

Ο Όσιος Άνθιμος ο Κουρουκλής και η διαμονή του στο Καστελόριζο 24grammata.com/ εκκλησία Όσιος Άνθιμος ο Κουρουκλής πολιούχος Αστυπαλαίας ο εκ Κεφαλληνίας (1717-1782) Ο όσιος Άνθιμος, κατά κόσμον Αθανάσιος Κουρούκλης Ψωμάς, γεννήθηκε στο Ληξούρι της Κεφαλληνίας το έτος 1717. Ήταν γιος του θεοσεβούς ναυτικού Ιωάννου και της Αντζουλέττας. Σε ηλικία επτά ετών αρρώστησε από ευλογιά με αποτέλεσμα να τυφλωθεί εντελώς. Μετά όμως από σαρανταλείτουργο που έκανε η μητέρα του στον Ι. Ναό των Αγίων Αποστόλων, ανέβλεψε ξανά κατά την ώρα που ο ιερέας εξεφώνει το «μετά φόβου Θεού, πίστεως και αγάπης προσέλθετε». Τα πρώτα του γράμματα έμαθε κοντά στον ηγούμενο Άνθιμο της Ι. Μονής Αγίας Παρασκευής Λεπέδων. Αργότερα εργάστηκε ως ναυτικός, μέχρι που αποφάσισε να γίνει μοναχός στην Ι. Μονή της Αγίας Παρασκευής μετονομασθείς Άνθιμος. Μεγαλόσχημος μοναχός εκάρη στο Άγιο Όρος το έτος 1747. Αμέσως μετά άρχισε το ιεραποστολικό του έργο περιοδεύοντας πολλά μέρη -κυρίως νησιά- της τουρκοκρατούμενης Ελλάδος, κηρύττοντας με δύναμη τον λόγο του Θεού και τιμώμενος απ' όλους για τις αρετές του. Λόγω της αυστηρότατης άσκησης που έκανε, έχασε ξανά το φως του σχεδόν τελείως με αποτέλεσμα να χαρακτηρίζεται στο εξής ως αόμματος ή θεότυφλος. Αυτό όμως δεν τον εμπόδιζε να κάνει πολλά κι επικίνδυνα για εκείνη την εποχή ταξίδια και να κηρύττει με θέρμη και αυταπάρνηση τον ζείδωρο λόγο του Ευαγγελίου. Για ένα χρόνο διδάσκει στη Χίο παραμένοντας στον Ι. Ναό της Αγίας Ματρώνας. Κατόπιν ταξίδεψε στα νησιά Σίφνο, Αντίπαρο, Πάρο και Ίο, όπου τα θεόπνευστα λόγια του ως «δρόσος Αερμών» παρηγορούν και ξεδιψούν τις απλές ψυχές των κατοίκων. Με την προσευχή του καταπαύει την τρικυμία, κατά το ταξίδι του από την Σίφνο στην Πάρο. Κατόπιν μετέβη προσκυνητής στους Αγίους Τόπους, όπου παρέμεινε αρκετό καιρό. Το έτος 1759 φτάνει στη νήσο Μεγίστη, όπου προσευχόμενος σώζει το νησί από την μάστιγα της ανομβρίας. Εκεί κτίζει το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου στο βουνό, το οποίο αναδεικνύει σε σταυροπηγιακό. Το επόμενο έτος (1760) ιδρύει στην Αστυπάλαια το γυναικείο σταυροπηγιακό μοναστήρι της Παναγίας της Πορταΐτισσας. Κατά παράκληση του Αγίου, η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας έγινε στο Άγιο Όρος και είναι αντίγραφο της Πορταΐτισσας της Ι. Μονής Ιβήρων. Στην Αστυπάλαια, ο όσιος μένει αρκετά χρόνια. Εκεί ετέλεσε πολλά θαύματα, μεταξύ των οποίων και την απαλλαγή της νήσου από τα φαρμακερά φίδια. Το 1769 έρχεται στα Λέπεδα της Κεφαλληνίας, όπου ανοικοδομεί κι επανδρώνει την Ι. Μονή Αγίας Παρασκευής, η οποία είχε καταστραφεί κατά τους φοβερούς σεισμούς του 1766. Με ορμητήριο αυτήν την Ι. Μονή της πατρίδας του επισκέπτεται πολλά μέρη της Ελλάδος, γενόμενος περιβόητος για την διδασκαλία και τα θαύματά του. Τα έτη 1770, 24grammata.com 90

1773 και 1775 ιδρύει αντίστοιχα τις Ι. Μονές του Αγίου Αντωνίου στα Σφακιά της Κρήτης, του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου στο Λιβάδι των Κυθήρων και της Ζωοδόχου Πηγής στη Σίκινο των Κυκλάδων. Απεβίωσε σε ηλικία 55 ετών, από ίκτερο, στις 4 Σεπτεμβρίου 1782, στην Ι. Μονή της Αγίας Παρασκευής. Σώζεται μέχρι σήμερα η σπηλιά-ασκηταριό του Οσίου. Η επίσημη αγιοποίηση του τυφλού ασκητή Ανθίμου, ο οποίος σε χρόνους χαλεπούς σκόρπισε το ιλαρό φως της Ορθοδοξίας, έγινε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο στις 30 Ιουλίου 1974. Τίμια λείψανά του υπάρχουν στην Αστυπάλαια, της οποίας πάνω από διακόσια χρόνια είναι προστάτης και πολιούχος. www.impantokratoros.gr Castelrosso (Kastelorizo). History 24grammata.com/ αγγλικά/ ιστορία Castelrosso is a very small island located 72 miles to the east of Rhodes and only two miles off the Turkish coast. In ancient times it was called Megisti (Greatest) with reference to a group of islets next to it. Its current name derives from the castle built by the Knights of St John who occupied the island in 1306 as a useful base prior to landing on Rhodes. The only valuable resource of the island was its very well repaired bay on the route between Rhodes and Cyprus. View of the fortress and of the Asian coast with the town of Kas (ancient Antiphellos) The island belongs to Greece and is the most eastern point of the country; due to tense relations between Greece and Turkey a large part of it is under military control. Hopefully since the 1990s the two countries are on a "building trust" path: the Greek sentinels who from the old castle are in charge of checking with binoculars the enemy's move, spend their day fiddling with cellular phones. (left) The red rocks below the fortress; (right) Lycian tomb Castelrosso in Italian means red castle and it is generally thought that the name is a reference to its red rocks; in some old maps however it was called Castel d'orizzo or Castel Ruggio which some believe to be a reference to Grand Master Juan Fernando Heredia (1377-96) who strengthened the castle. It is not to be confused with Castelrosso di Negroponte. 24grammata.com 91

Ancient Megisti was part of Lycia, a region of today's Turkey known for its rock cut tombs, one of which is located on the cliff below the castle. Southern (left) and northern (right) sides of the remaining tower The Grand Masters of Rhodes considered Castelrosso as an exile location and they sent there the knights who breached the rules of the Order. In 1440 the island was raided by the Mameluke Sultan of Egypt and the castle was greatly damaged; the Ottomans briefly seized the island in 1479; in 1522, during the war which led to the capitulation of Rhodes, they occupied it on a permanent basis. (left) Morosini attacking Castelrosso; (right) 1904 view of the town In 1570 the Ottomans landed on Cyprus (at the time a Venetian possession); they easily conquered Nicosia and Kyrenia. The Venetian navy moved out of Crete in order to bring supplies to Famagusta, the main town of Cyprus which the Ottomans had not yet managed to conquer. The Venetians occupied Castelrosso and used it as an advanced base for their navy; with the fall of Famagusta in 1571, the island returned to Ottoman hands. The Venetians led by Morosini raided the island again in 1658 and dismantled the castle: the raid was carried out to create a diversion during the siege of Candia. In the XIXth century Castelrosso knew a period of great prosperity as an intermediate call on the route between the Aegean Sea and the Near East. Apart from a small Ottoman garrison, the governor and a few civil servants, the inhabitants were all Greek: in 1912, during the Italo-Turkish War, there was a rebellion against the Ottoman rule: this started a long period of trouble which worsened during WWI when Castelrosso was occupied by French troops and the Ottomans shelled it from the mainland. Eventually the island was assigned to Italy and included in the Dodecanese possession; its good days however were gone forever. A survey made by Italian authorities found that half of the houses were abandoned: in addition the bay was too small for modern ships and maritime routes no longer followed the coast. WWII brought even greater damage than WWI: the bay was used by the Italians for their raids against Alexandria; in 1941 it was taken by the British forces and retaken by the Italians two days later; in 1943 it was again occupied by the British who declared it a military zone and transferred the civilians to Cyprus; a fire destroyed most of the town; then the Germans dislodged the British. Today the island is a charming place not yet changed by an excessive number of tourists. It was chosen by Italian Director Gabriele Salvatores as the set for his movie Mediterraneo, winner of the 1991 Oscar for Best Foreign Language Film. romeartlover.tripod.com 24grammata.com 92

Καστελόριζο: ένας λιλιπούτειος γίγαντας 24grammata.com/ πολιτική από την Κυρα Αδαμ Η Αγκυρα δείχνει με όλους τους τρόπους ότι δεν πτοείται από τις διπλωματικές διαμαρτυρίες και τις αναγγελίες περί «επιθετικής ειρηνικής στρατηγικής»(;) που εξαπολύει η Αθήνα. ΟΠΩΣ είπε και ο Αχμέτ Νταβούτογλου στον Δ. Δρούτσα στην Αλμάτι όπου συναντήθηκαν πρόσφατα, η τουρκική κυβέρνηση υλοποιεί «παλαιότερους σχεδιασμούς της». Γι' αυτό και εξακολουθεί να οργώνει το βόρειο αλλά και το νότιο Αιγαίο και την Α. Μεσόγειο, με ωκεανογραφικά πλοία της που ψάχνουν για υδρογονάνθρακες, πλέοντας επίμονα στα διεθνή ύδατα, αλλά σε τμήματα της υφαλοκρηπίδας που εμφανώς ανήκουν στην Ελλάδα -αλλά και στην Κύπρο. Η ΑΓΚΥΡΑ, γνωρίζοντας καλώς ότι η Αθήνα βρίσκεται σε γενική υποχώρηση και η Λευκωσία σε μια μέγκενη διεθνών πιέσεων για την όπως-όπως λύση του Κυπριακού μέχρι τον Δεκέμβριο του 2010, επιχειρεί να ξεδιπλώσει το σχέδιό της από τα παλιά. Αυτό το σχέδιο δεν είναι άλλο από τη μονομερή «κατοχύρωση» μιας τεράστιας έκτασης στο νότιο Αιγαίο και την Αν. Μεσόγειο, που θα τη βαφτίσει «Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη» της Τουρκίας, με τεράστια συμφέροντα όχι μόνον στρατηγικά αλλά κυρίως οικονομικά, με την εκμετάλλευση όχι μόνον υδρογονανθράκων αλλά και της πλούσιας αλιείας. ΑΝ ΚΟΙΤΑΞΕΙ κανείς προσεκτικά τον χάρτη με τις συντεταγμένες που έδωσε πονηρά στη δημοσιότητα η Αγκυρα για τις κινήσεις του «Πίρι Ρέις» στην Αν. Μεσόγειο από τη Ρόδο μέχρι και την Κύπρο, έχει μια πρώτη ιδέα του τι σχεδιάζει η Αγκυρα: ΕΠΙΧΕΙΡΕΙ να «εξαφανίσει» από τον χάρτη με «το έτσι θέλω» το Καστελόριζο, αλλά και το μεγαλύτερο τμήμα των δυτικών παραλίων της Κυπριακής Δημοκρατίας. ΕΠΙΜΕΝΟΝΤΑΣ σταθερά (με κατάφωρη παραβίαση του Δικαίου της Θάλασσας, το οποίο πεισματικά δεν υπογράφει) ότι τα νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα, δεν αναγνωρίζει υφαλοκρηπίδα στο Καστελόριζο, επομένως ούτε και ΑΟΖ γύρω από το νησί. Κατ' αυτόν τον τρόπο η Αγκυρα νομίζει ότι θα εξαφανίσει το λιλιπούτειο μεν αλλά τρομερό εμπόδιο που έχει για να «κατοχυρώσει» μονομερώς μια τεράστια περιοχή στην Αν. Μεσόγειο ως δική της ΑΟΖ μέχρι του σημείου όπου αυτή θα συναντηθεί με την ΑΟΖ της Αιγύπτου. Καθ' όμοιο τρόπο, εφαρμόζοντας στην πράξη τη διχοτόμηση στην Κύπρο, θεωρεί «δικά της» τα μισά δυτικά παράλια της Κύπρου, αφήνοντας μια πολύ μικρή περιοχή ως ΑΟΖ για τη Λευκωσία. ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ η Αγκυρα έχει πάρει «από κοντά» το Κάιρο μήπως και καταλήξουν διμερώς και εκτός Διεθνούς Δικαίου σε οριοθέτηση των δύο ΑΟΖ, αφήνοντας την 24grammata.com 93

Ελλάδα και την Κύπρο εκτός παιχνιδιού, αλλά κατ' ουσίαν με την αποκοπή των ΑΟΖ της Ελλάδας και της Κύπρου. Η ΑΘΗΝΑ στο πρόσφατο παρελθόν είχε αποτολμήσει κάποιες προκαταρκτικές επαφές με την Αίγυπτο, αλλά αρνήθηκε σταθερά να εξετάσει από κοινού με τη Λευκωσία την οριοθέτηση των ΑΟΖ Ελλάδας-Κύπρου στην Αν. Μεσόγειο. «Για να μη δημιουργήσει η Τουρκία προβλήματα στο Καστελόριζο» ήταν τότε η αιτιολογία. Και η Τουρκία το δημιουργεί έτσι και αλλιώς. www.enet.gr Bιβλία για το Καστελόριζο 24grammata.com / αγγλικά/ βιβλιοπαρουσίαση From Kastellorizo...Memoirs of a Greek Migrant Family Michael (Stratos) Jack Kailis was born in Western Australia of Greek parents. His formative years were spent in North Perth, now known as Northbridge, where many of the early migrants from Castellorizo first settled. Michael tells of the dangerous times that forced his parents' families to come to Australia from Castellorizo. He tells of how his parents met, of their courtship and marriage, and of their humble beginnings. Above all, he writes with pride about the hard work and dynamism of his father in building a major business which grew to employ over 800 people. This is a moving account of the migrant experience that will resonate with many Australians of Greek background $42.50, Hesperian Press, 2006, 311pp Ben-My-Chree, Woman of my Heart The Ben-my-Chree was a British seaplane carrier that is widely credited with having played a pioneering role in the growth of naval aviation. What is less known is that she was sunk in the harbour of Castellorizo in 1917 when the island, then occupied by France, was subjected to fierce bombardment from the Turkish coast. Here, for the first time, is the complete story of the ill-fated Ben-my-Chree, from her days as an Isle of Man steamer to her conversion to one of the first floatplane carriers to serve in the Great War. Author Ian Burns, a leading aero-naval historian, brings to light her fascinating story of passenger travel and her years of combat, culminating in her tragic sinking in the island s accommodating harbour and the inquiry that followed. 32.50, 240 pp 24grammata.com 94

Near Eastern Dreams: The French Occupation of Castellorizo, 1915-1921 On a small island in the Eastern Mediterranean, successive European powers have demonstrated their grand aspirations. In the last century alone, Castellorizo has been ruled by Turkey, France, Italy, Britain and Greece. Its period under French administration opens a fascinating window into the ideas of the French about their country's place in the world. However, French dreams of a Near Eastern empire, expressed eloquently by naval administrators on the island, were to have little place in the plans of Paris bureaucrats. Nicholas Pappas looks engagingly at the island, its people, its French overlords and the conflicting aspirations of the cultures and nations. His Castellorizo - "the Pearl of the Levant" to its French occupiers- is a touchstone of 20th century Western history, revealed with precision in this highly readable illustrated study. $30.00, Halstead Press, 2005, 162pp Kastellorizo: To margaritari tou Levante: I Galliki Katohi, 1915-1921 (Greek edition of 'Near Eastern Dreams') $25.00, Zaharopoulos Press, 2004, 303pp Embers on the Sea: The Empire Patrol Disaster, 1945 The conflagration which destroyed the Empire Patrol after World War II took with it more than just the lives of many Greek refugees. For most of the survivors, their prospects of returning to normal peacetime homes went down along with the ship and their worldly belongings, and any physical evidence which might have revealed who was to blame. 50 years on. Embers on the Sea provides the first clear analysis of what went wrong before and during the journey, in the lax rescue operation, and at the British Naval Inquiry which followed. Paul Boyatzis, a Perth doctor who survived the voyage, and Sydney lawyer and historian Nicholas Pappas, have teamed to piece the whole story together in text, pictures and interviews. Tracing the historical background since the turn of the century, they explain how it is that a single shipwreck spelt the end of a Mediterranean town and set off a wave of migration to Australia. $20.00, Halstead Press, 1995, 128pp Castellorizo: An Illustrated History of the Island and its Conquerors Castellorizo- An Illustrated History of the Island and its Conquerors charts great movements in history that have controlled the fate of a small island, remote from Greece. Since distant antiquity Castellorizo has been a prize in the power games of the Mediterranean. Its story traces the unsteady fortunes of the Rhodians and Romans, the Knights of St. John, Byzantine and modern Greece, Venice, Turkey, France, Britain, Germany and Italy. And through the ancient and modern ravages of war, and last century's peace and prosperity, through the depopulations of the Middle Ages and our own time, we find in the rocky isle's constant Greekness, one condition which trade, diplomacy and conquest have never effaced. For the first time, Nicholas Pappas presents this history as careful scholarly research reveals it. The many fascinating illustrations include maps, old prints and rare wartime 24grammata.com 95

photos showing scenes of devastations which Catellorizians themselves were never able to see. $35.00, Halstead Press, 1994, 223pp castellorizohistory.com Ο Καστελορίζιος της Χρονιάς 24grammata.com/ απόδημος ελληνισμός Καστελλορίζιος της Χρονιάς για το 2010 ανακηρύχθηκε, την Κυριακή, σε ειδική εκδήλωση στη Μελβούρνη, από τον Σύνδεσμο Καστελλοριζίων Βικτώριας, ο γνωστός ομογενής δικηγόρος του Σίδνεϊ, Νίκος Παπαναστασίου (Νικ Πάπας). Αν και γεννημένος στην Αυστραλία από Καστελλορίζιους γονείς, ο Νίκος Παπαναστασίου έχει πάθος με το Καστελόριζο και έχει γράψει βιβλίο γι' αυτό, ενώ έχει δημιουργήσει και την ειδική ηλεκτρονική σελίδα www.castellorizohistory.com. Το άλλο μεγάλο πάθος του είναι το ράγκμπι και δεν είναι τυχαίο ότι είναι πρόεδρος της ομάδας Rabbitohs, που εν μέρει ανήκει στο διάσημο φίλο του, ηθοποιό, Ράσελ Κρόου. Ο Νίκος Παπαναστασίου, δικηγόρος, συγγραφέας, λάτρης των καλών τεχνών και του αθλητισμού, είναι ιδιαίτερα υπερήφανος για την ελληνική καταγωγή του και με μεγάλη δράση σε κάθε τι ελληνικό. Μεταξύ άλλων είναι: - Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου της Λαϊκής Τράπεζας στην Αυστραλία. - Πρόεδρος των Κηδεμόνων του μεγάλου μουσείου του Σίδνεϊ Powerhouse Museum, που έχει φιλοξενήσει και εντυπωσιακές εκθέσεις από την Ελλάδα, αλλά και που έχει στείλει στην Ελλάδα έκθεση για τους Αβοριγίνες. - Πρόεδρος της ομάδας ράγκμπι Rabbitohs - Γραμματέας του Αρχιεπισκοπικού Συμβουλίου και Κηδεμόνας του τραστ της Ιεράς Αρχιεπισκοπής. Έχει γράψει πέντε βιβλία έως τώρα (τα δυο έχουν θέμα τους το Καστελόριζο) και δεκάδες επιστημονικά άρθρα για νομικά ζητήματα, αλλά και για τα ρεμπέτικα. www.neoskosmos.com 24grammata.com 96

The bakery of Kastelorizo 24grammata/ ασήμαντα πράγματα di Maurizio Molinari I going to? The bakery of Kastelorizo is situated, as shown in the photo, just behind the main square where the only departing road leads to the airport. To get there, you have to walk through ruins of collapsed houses, and you suddenly wonder: good gracious! where am Following the indications, you get to this small shop. As far as I could understand, the shop was born from the initiative of the local public administration, and, apart from the baker, many young people of the village work in it in turn. Such boys and girls are common people, as anyone you can meet walking in the street, but they have the possibility of learning a job, practicing their English many foreign sailors provide themselves with bread there and offering their community such an important service, making bread! Truly, this small bakery is a veritable hidden treasure of delicious pleasures. The traditional bread (horiatiko psomi, if you have it together with fresh tomatoes and feta, you get a taste of the utmost pleasure. Believe me! I had it myself this way more than once, sitting on the floor with my feet into the sea water, admiring the village); the small pies made of puff-pastry, full of goat cheese (tiropita, at first I shuddered at the idea, but you really have to try and see!); the small pies full of spinach (spanakòpita); the wonderful crumbly biscuits covered by sesame seeds; an orange cake (like a plum-cake), and many other products, among which the unfailing baklava, maybe the most famous among Greek sweets, a puff-pastry layer-cake with toasted walnuts or almonds. Before leaving, I stuffed my historical alpino knapsack with bread and many other things from the Kastelorizo s bakery, thinking that I surely would pay so much. When the lady told me it was just 12,00 Euros, I replied maybe she was wrong, but that was the total amount! I couldn t but think to the mad prices of some bakeries on the Lake of Garda, in Salò and in Valtenesi. It happens sometimes that I get some poor rolls with 4,00 Euros, and I think to those poor retired people who must live (or better survive ) on 400,00 Euros or little more!! :-( It seems to me that Kastelorizo has something to teach us! 24grammata.com 97

Just a word on my alpino knapsack. I called it historical and really historical is it, since it was my grand grandfather s who fought in the World War I. I always have it with me on travel, since it has a great capacity, and being made of cloth, it needs a very small room. Maybe, next time I will take a photo of it for you http://garda2o.wordpress.com Ιsland on the run. An account of the first Kastellorizian exodus of 1805. 24grammata.com/ αγγλικά/ ιστορία των αποδήμων by Connie Gregory This story was told to me by my mother-in-law Eftihia Gregory who lived on the island of Kastellorizo until she migrated to Perth. It is by chance that I have the full story. During a visit to Darwin, where my husband and I and our two boys lived for thirteen years until 1995, my mother-in-law casually mentioned that if my boys ever went to visit Kastellorizo they must visit the Church of Panayia tou Horafiou (Our Lady of the Fields), which was commisioned in thanksgiving by their great-greatgreat-grandfather Vlassis Hadji Palassis. I got some details of the church and the story might have ended there except I decided to pin down some facts and dates. The church was built in the early 1800s. How could that be possible I asked if Kastellorizo was under Turkish rule? Then the most wondrous story was revealed. The people of Kastellorizo, formerly Megisti, were ship-builders and traders, and maintained their Greek identity despite being located on a tiny island within swimming distance of Turkey, and despite being under the control of various empires such as the Roman and Byzantine Empires, the Egyptians, the Venetians, the Turks and the French, followed in more recent times by the Italians from 1920 to 1947. (It was the Italian occupation in 1920 that sparked a second exodus with many of the inhabitants migrating to mainland Greece and to Australia.) In 1805 with a population of around 14000, Kastellorizo was flourishing despite being under Turkish rule. Turkish representation on the island was minimal. The islanders continued trading from their beautiful port, probably paying tribute to the Turks. The main hazard to trade was the prevalence of pirates who were fond of preying on vessels in the Aegean, particularly the Dodecanese group of islands. The pirates were much feared. 24grammata.com 98

The traders had friends and connections on all their shipping routes, through to Odessa in the north, Egypt to the South, and throughout the Aegean and Mediterranean Seas. Kastellorizians owe their lives to one such connection. A Greek lawyer living in the Turkish port of Antalya took very seriously the gossip that a large fleet of pirate ships was preparing to raid Kastellorizo within the week. The ships from various locations had massed in Syria. He decided to take action immediately. If the pirates sacked Kastellorizo the men would be killed, the women either raped or sold to harems, and God knows what would happen to the children. The particular time of the year in 1805 would have seen the entire Kastellorizian fleet at anchor in the horseshoe shaped port. The lawyer obtained the services of an athletic Greek youth who was given a horse with the instruction to travel as quickly as possible to the Turkish town of Kas (pronounced cash, formerly Antithilo), west of Antalya, and then to swim the 7 kilometres to the island of Kastellorizo, maintaining secrecy, as it was not known if the Turks were party to the planned sacking. Around the young man s neck the lawyer placed a chain to which was attached a small bottle which he was to present to the Greek Lord Mayor of Kastellorizo. Should he fear capture or interrogation, the young man was told to break the bottle and place the contents in his mouth as the signed instructions would incriminate the lawyer and possibly also lead to the death of the messenger. The note was written on oiled parchment, and according to my mother-in-law the note read: A fleet of pirates is on its way. Tell the people to leave Kastellorizo and to go to the other islands, as far away as possible. Put everybody on the boats and go immediately. The identityof the lawyer was known to the Mayor, and the warning was heeded. The whole population of around 14000 departed within hours of receipt of the message. Much gold would have been in their possession. They sailed to several islands where they were accommodated, including Ikaria, Amorgos, and Chios, well away from the Dodecanese group. They stayed away for five or six months. Vlassis Haji Palassis and his family stayed on the island of Amorgos and it was there that Nicholas Palassis was born. The small number of Turkish officials probably went across to Kas. Nobody mentions them, so one must assume that they did. But there was one person left behind on Kastellorizo. Father Paissios often repaired to St George s Mount where he spent time in retreat and the fleet sailed without him. Perhaps in the haste and confusion of departure there was either no time to go looking for him or else it was assumed that everybody had boarded. While he was in retreat the pirates anchored and pillaged the houses taking furniture, carpets, and whatever else had been left behind as well as destroying several homes. Father Paissios emerged to find the island empty. He did not know for some time what had happened to the inhabitants. Every day Father Paissos would look out to sea wondering if anybody would ever come back. On 19 July the day before the feast of the Prophet Elijah, (I am not sure whether it was July 1805 or 1806) the Kastellorisian fleet suddenly appeared. The priest could not 24grammata.com 99

contain himself - he was running up and down the shore waving and calling out thanks to God. He became more excited as the ships drew nearer. Not being able to contain himself any longer he jumped into the sea to swim to the ships. The people on the ships were highly amused to see the priest fully clothed in the water, and then a large number of them also jumped into the sea to meet the priest (and probably to boast that they were the first to set foot again on their beloved island). In thanksgiving for the safe birth of his son Nicholas and for escaping certain massacre by the pirates, Vlassis Hadji Palassis commissisoned the Church of Panayia tou Horafiou which is located near the Church of St Constantine. The Turks allowed the new Christian church to be built as they were probably keen to see the traders bring prosperity to the region again. Every year on 19 July, the day before the feast day of the Prophet Elijah, the population of Kastellorizo would commemorate that happy homecoming by all going down to the sea fully dressed and walking into the sea to frolic - old people, young people and children. In 1976 when Eftihia Gregory first visited Kastellorizo since leaving in 1940, she found that the exceedingly small number of inhabitants left on the island still celebrated the event. She and her husband, along with every other tourist in town went down to frolic in the sea - fully dressed. www.kastellorizo.com.au Ο συγγραφέας Νάσος Κατσώχης για το Καστελόριζο 24grammata.com/ επικαιρότητα Χαιρετισμός του συγγραφέα Νάσου Κατσώχη προς τους Καστελορίζιους (για το αφιέρωμα του 24grammata.com) Τα όρια ορίζουν. Και το Καστελλόριζο, η εσχατιά της Ελλάδας από τα νοτιοανατολικά, ορίζει από το σημείο όπου βρίσκεται την Ελληνική επικράτεια: από εκεί αρχίζει, και εκεί τελειώνει η Ελλάδα. Αποτελεί, γι αυτό, ένα εξόχως συμβολικό τόπο, με πανάρχαιη μάλιστα ιστορία. Και πέρα απ' αυτό, βέβαια, ένα πανέμορφο, ονειρεμένο νησί. Στέλνω τους θερμότερους χαιρετισμούς μου στους κατοίκους του, αλλά και στους απανταχού Καστελλορίζιους, και χαιρετίζω οποιαδήποτε προσπάθεια προβολής και ανάδειξης της Μεγίστης. Και, βέβαια, συγχαίρω τα 24 γράμματα και τον Γιώργο Δαμιανό για την ιδέα του αφιερώματος. Με εκτίμηση Νάσος Κατσώχης 24grammata.com 100

Το σπίτι της κυράς της Ρω, το νησί και τα τραγούδια του 24grammata.com/ βιντεοθήκη Fragment from the documentary: Ro / The land and it's music http://www.youtube.com/watch?v=5oenk12nfqw Kastellorizon / Castelrosso και Φιλοτελισμός 24grammata.com/ αγγλικά/ ιστορία Also Castellorizo, Meyisti. Above: Greek/Italian, Turkish: Meis, ancient name: Megiste. 125 km east of Rhodes, 2½ km off coast of Turkey (nearest town: Kas), 9 sq. km, 273 m high, population 5 000 (1910, 15 000 in 19th century, 2 200 in 1936, now only 200). In 1943 4 he population, entirely Greek, was removed and many houses were destroyed in an explosion (compare the pictures). Most islanders have emigrated to Australia and other countries. Medieval Crusader castle, Blue Cave and other sights. When the rest of the Dodecanese islands were occupied by Italian forces in May 1912 Kastellorizon remained nominally Turkish. On 1 Jan. 1913 the inhabitants, however, declared the island to be part of Greece and Greek soldiers from Samos arrived (left in Oct. 1915). Turkey did not react. On 24 Dec. 1915 the French Navy, First Fleet Third Squadron, occupied the island; Greece protests. In 1917 Turkish shore-based artillery sunk the British seaplane carrier Ben-my-Chree here. By Treaty of Sèvres 1920 Turkey ceded Kastellorizon to Italy, effective 1 March 1921, and on 21 Aug. 1921 the French Navy set sail. In the 1920s 30s it was a seaplane stop-over. Occupied by the Germans in 1944 and by the British in 1943 and 1945. In March 1947 the administration of all the Dodecanese was taken over by Greece. In the 1960s Greece offered Kastellorizon to Turkey in exchange for Enosis (union with Cyprus). Important for the Levantine timber trade and freight in the 19th century, fishing and (yacht) tourists now means a lot. In 1986 a 799 m airstrip was constructed and in 2003 the tiny island was the scene of the meeting of European Union foreign ministers. A good web site. 24grammata.com 101

Turkish postmark. 1913 15 ordinary Greek (and this) stamps were used. In July 1913 a set of 12 stamps were overprinted vertically, but this is not an official issue. After 1915 French Levant stamps (1 50 c) were sold in Kastellorizon. Only in 1920 did the French issue special, locally overprinted stamps for this island. A fourth set was made in the last minute, and is considered bogus. The Italians produced five Castelrosso sets; otherwise the general Egeo issues were current. During the British occupation 1945 47 GB stamps overprinted M.E.F., and in 1947 Greek with S.D.D., were used in the Dodecanese. You can see samples of the stamps here. A modern Greek stamp, and a modern bogus one. http://www.filatelia.fi Μήνυμα συμπαράστασης προς του μαθητές του Καστελορίζου 24grammata.com/ εκπαίδευση ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΔΙΟΝΥΣΟΥ «ΦΩΤΗΣ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ» Μαθητική Κοινότητα Γ2 Διόνυσος, 22-2-2010 1.Καστελορίζου 2.Αγαθονησίου 3.Λειψών 4.Φούρνων 5.Αγίου Κηρύκου ΠΡΟΣ τους μαθητές των Γυμνασίων ΜΗΝΥΜΑ ΕΙΡΗΝΗΣ ΚΑΙ ΕΓΡΗΓΟΡΣΗΣ Αγαπητοί συμμαθητές, Είμαστε το τμήμα Γ2 του Γυμνασίου Διονύσου «Φώτης Κόντογλου» από την Ανατολική Αττική. Την περασμένη εβδομάδα, είχαμε τη σπάνια ευκαιρία να επισκεφθούμε στο πλαίσιο του Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού την 114 Πτέρυγα Μάχης της Πολεμικής μας Αεροπορίας στην Τανάγρα. Οι περισσότεροι από εμάς βρεθήκαμε για πρώτη φορά σε μια στρατιωτική μονάδα. Μπορούμε να πούμε πως όλα αυτά που είδαμε ήταν αξιοθαύμαστα και ενδιαφέροντα, καθώς πήραμε πολλές πληροφορίες για την ιστορία της Αεροπορίας, για τη λειτουργία και συντήρηση των αεροσκαφών, για την εκπαίδευση των πιλότων και των τεχνικών, για τα καθήκοντα που έχει καθένας σε μια αεροπορική βάση. 24grammata.com 102