ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ

ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ Β.5.10 Κλαδική Μελέτη: Ιδιωτικές Υπηρεσίες Υγείας (2η έκδοση) ΚΟΙΝΟΠΡΑΞΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων Οκτώβριος 2015

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 3 2. ΚΥΡΙΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ... 3 2.1 Οριοθέτηση / Γενικά Στοιχεία Κλάδου... 3 2.2 Ζήτηση Ιδιωτικών Υπηρεσιών Υγείας... 4 2.3 Προσφορά Ιδιωτικών Υπηρεσιών Υγείας... 5 2.3.1 Πλήθος Μονάδων Παροχής Υπηρεσιών Υγείας... 5 2.3.2 Ιατρικός Τεχνολογικός Εξοπλισμός... 5 2.3.3 Επιστημονικό Δυναμικό... 6 2.4 Χρηματοοικονομική Ανάλυση Επιχειρήσεων Κλάδου... 6 2.4.1 Εξέλιξη Πωλήσεων... 7 2.4.2 Κερδοφορία... 7 2.4.3 Αποδοτικότητα κεφαλαίων... 9 2.4.4 Κεφαλαιακή διάρθρωση... 9 2.4.5 Ρευστότητα... 11 2.4.6 Δραστηριότητα... 11 Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 2

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα μελέτη αποτελεί την επικαιροποίηση της πρώτης μελέτης και εκπονήθηκε με σκοπό την αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης και των προοπτικών της αγοράς του κλάδου παροχής ιδιωτικών υπηρεσιών υγείας, της επιχειρηματικής εξέλιξης των εταιρειών που δραστηριοποιούνται στον κλάδο με έμφαση στις επιχειρήσεις που εδρεύουν εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Αθηναίων, καθώς επίσης και των οικονομικών τους αποτελεσμάτων, έτσι όπως αυτά προκύπτουν από τους δημοσιευμένους ισολογισμούς τους. 2. ΚΥΡΙΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ 2.1 Οριοθέτηση / Γενικά Στοιχεία Κλάδου Ο ιδιωτικός τομέας υγείας προσδιορίζεται ως το σύνολο των υπηρεσιών υγείας που δεν προσφέρονται από το Κράτος, ενώ συνδέεται άμεσα με τον χώρο της ιδιωτικής ασφάλισης. Στις ειδοποιούς διαφορές του ιδιωτικού συστήματος υγείας από το δημόσιο περιλαμβάνεται ο προαιρετικός χαρακτήρας συμμετοχής σε αυτό, ο έντονος ανταγωνισμός μεταξύ των συμμετεχόντων, η ελευθερία των ιδιωτών να επιλέγουν κάθε φορά τους ιατρούς, τα θεραπευτήρια κ.τ.λ. που θα τους εξυπηρετήσουν, καθώς και τους συγκεκριμένους υγειονομικούς κινδύνους από τους οποίους θέλουν να προστατευθούν. Παράγοντα διαφοροποίησης αποτελεί επίσης, η δυνατότητα κάλυψης αναγκών υγείας σύμφωνα με την εισοδηματική δυνατότητα του ιδιώτηπελάτη, καθώς και η ασυμμετρία στην πληροφόρηση μεταξύ ιδιωτικών παροχών υπηρεσιών υγείας και καταναλωτών, με τους τελευταίους να μην μπορούν να καθορίσουν την προσφορά ιδιωτικών υπηρεσιών υγείας σε σχέση με τις ανάγκες τους. Εστιάζοντας στις πλέον σημαντικές μονάδες πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας που διατηρούνται εντός του ιδιωτικού συστήματος, επισημαίνεται ότι πέρα από την καθιέρωση των ιδιωτικών κέντρων και εργαστηρίων, τα τελευταία έτη στον ιδιωτικό τομέα υγείας αυξάνεται αισθητά ο αριθμός των μονάδων παροχής υπηρεσιών αποκατάστασης, των μονάδων υπηρεσιών προς ηλικιωμένους, καθώς και των διαγνωστικών κέντρων τα οποία διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο στην παροχή μεγάλου όγκου υπηρεσιών υγείας προς τον Ελληνικό πληθυσμό. Όσον αφορά την δευτεροβάθμια φροντίδας υγείας, κατά την διάρκεια της ύφεσης της Ελληνικής οικονομίας την τελευταία εξαετία ο πληθυσμός δείχνει να έχει επιστρέψει στα δημόσια νοσοκομεία για την παροχή δευτεροβάθμιας φροντίδας, τάση η οποία δεν εκτιμάται ότι θα αναστραφεί όσο τα εισοδήματα των Ελληνικών νοικοκυρών δεν θα επιτρέπουν ανάλογες δαπάνες. Εστιάζοντας στο σκέλος των δαπανών, στη χώρα μας παρατηρούνται σημαντικές διακυμάνσεις στην διάρθρωση των δαπανών για τη λήψη υπηρεσιών υγείας, με την τάση να υποδηλώνει συνεχή ενίσχυση των δημόσιων έναντι των ιδιωτικών δαπανών. Ως αποτέλεσμα, το μερίδιο των ιδιωτικών Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 3

δαπανών υγείας στη χώρα μας σημειώνει έντονη αποκλιμάκωση την τελευταία πενταετία, με αποτέλεσμα το 2013 να διαμορφώνεται σε 30% ήτοι 5,6 δισ., σημειώνοντας μέση ετήσια υποχώρηση της τάξης του 5,4%. 2.2 Ζήτηση Ιδιωτικών Υπηρεσιών Υγείας Μεταξύ των σημαντικότερων προσδιοριστικών παραγόντων που διαμορφώνουν τις συνθήκες ζήτησης του κλάδου παροχής ιδιωτικών υπηρεσιών υγείας, περιλαμβάνεται το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών, οι τιμές χρέωσης των παρεχόμενων ιδιωτικών υπηρεσιών υγείας, τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού, κ.ο.κ. Εστιάζοντας στον οικονομικό παράγοντα, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της τελευταίας Έρευνας Οικογενειακών Προϋπολογισμών της ΕΛΣΤΑΤ, η μέση μηνιαία δαπάνη των νοικοκυριών για το 2014, ανήλθε σε 1.460, καταγράφοντας μείωση κατά 11% σε σύγκριση με το 2012. Το μεγαλύτερο μερίδιο του μέσου προϋπολογισμού των νοικοκυριών καταλήγει σε δαπάνες για είδη διατροφής, στέγαση και μεταφορές. Παρά τη συρρίκνωση των εισοδημάτων η μέση μηνιαία δαπάνη ανά νοικοκυριό για τη λήψη υπηρεσιών και αγαθών υγείας δεν εμφανίζει σημαντικές αυξομειώσεις αναδεικνύοντας τον ανελαστικό τους χαρακτήρα. Εξειδικεύοντας, η μέση μηνιαία δαπάνη υγείας το 2014 ανά νοικοκυριό ανήλθε σε 106 (από 104 το 2012), με το 22% αυτών να αφορούν δαπάνες που σχετίζονται με ιδιωτική νοσοκομειακή περίθαλψη. Αναφορικά με τις τιμές των υπηρεσιών και αγαθών του κλάδου υγείας, η παρατηρούμενη ανοδική τάση (με μεγαλύτερους ρυθμούς σε σχέση με τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο) της περιόδου 2000-2010 ανακόπηκε βίαια το 2011 ακολουθώντας πλέον έντονα καθοδική πορεία (με πιο έντονο τρόπο από τις γενικότερες αποπληθωριστικές πιέσεις που δέχθηκε η Ελληνική οικονομία), κυρίως ως αποτέλεσμα της εισροής των φθηνών γενόσημων φαρμάκων στην Ελληνική αγορά αλλά και της μείωσης των ιατρικών προϊόντων γενικότερα. Ως αποτέλεσμα, ο εναρμονισμένος δείκτης τιμών για την υγεία το 2014 επέστρεψε στα επίπεδα του 2008. Εξειδικεύοντας σε επίπεδο υπηρεσιών υγείας, και σε αυτή την περίπτωση το 2011 αποτελεί έτος ορόσημο σηματοδοτώντας την έναρξη της μεγάλης υποχώρησης των τιμών όλων των σχετικών επιμέρους κατηγοριών (υπηρεσίες σε εξωτερικούς ασθενείς, ιατρικές και παραϊατρικές υπηρεσίες και οδοντιατρικές υπηρεσίες). Σύμφωνα ωστόσο με τα πιο επίκαιρα μηνιαία στοιχεία, οι διακυμάνσεις μεταξύ Γενικού Εναρμονισμένου Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (Γενικός Εν. ΔΤΚ) και Εναρμονισμένου Δείκτη Τιμών Καταναλωτή Υγείας (Εν. ΔΤΚ Υγείας) έχουν εξομαλυνθεί, με τον Εν. ΔΤΚ Υγείας να υπολείπεται σταθερά κατά 10 μονάδες συγκριτικά με τον Γενικό την τελευταία διετία. Αναφορικά με τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού, το 2014 ο δείκτης ετών υγιούς ζωής έχει επιδεινωθεί αισθητά στη χώρα μας την τελευταία δεκαετία τόσο για το ανδρικό (64,7 έτη) όσο και για το γυναικείο φύλλο (65,1 έτη), αν και συγκριτικά με τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο εξακολουθεί να διαμορφώνεται σε πιο υψηλά επίπεδα. Ως αποτέλεσμα, το ποσοστό των ετών υγιούς ζωής επί του προσδόκιμου ζωής διαμορφώνεται σε 77,4% για τους άνδρες (από 82,6% το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 4

2005), ενώ σε χαμηλότερα επίπεδα διαμορφώνεται ο αντίστοιχος δείκτης για το γυναικείο φύλλο, το οποίο ωστόσο είναι αποτέλεσμα του αισθητά υψηλότερου προσδόκιμου ζωής συγκριτικά με το ανδρικό φύλλο. Τέλος, σε επίπεδο καταγραφής της μακροχρόνιας νοσηρότητας των πληθυσμών σε εθνικό επίπεδο, η Ελλάδα χαρακτηρίζεται από διαχρονικά αυξανόμενα ποσοστά πληθυσμού που εμφανίζει μακροχρόνια ασθένεια ή άλλα προβλήματα υγείας (τόσο για το ανδρικό όσο και για το γυναικείο φύλλο), αλλά σε κάθε περίπτωση αρκετά μικρότερα ποσοστά συγκριτικά με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. 2.3 Προσφορά Ιδιωτικών Υπηρεσιών Υγείας Στις πλέον βασικές παραμέτρους που διαμορφώνουν τις συνθήκες προσφοράς ιδιωτικών υπηρεσιών υγείας, συμπεριλαμβάνεται το πλήθος των ιδιωτικών θεραπευτηρίων και κλινικών (καθώς τα θεραπευτήρια αποτελούν τις κύριες μονάδες προσφοράς υπηρεσιών ιδιωτικής υγείας), οι κλίνες και ο τεχνολογικός ιατρικός εξοπλισμός που φιλοξενούν, καθώς και το ιατρικό προσωπικό που απασχολούν. 2.3.1 Πλήθος Μονάδων Παροχής Υπηρεσιών Υγείας Παρά το γεγονός ότι ο αριθμός των εξερχόμενων ασθενών αυξάνεται συνεχώς μέχρι και το 2009, ο συνολικός αριθμός των θεραπευτηρίων σημειώνει έντονες διακυμάνσεις με τη γενική τάση να υποδεικνύει μικρή υποχώρηση (337 θεραπευτήρια και κλινικές το 2011, με την πλειοψηφία να αποτελούν οι ιδιωτικές υποδομές). Το γεγονός ωστόσο ότι το πλήθος των κλινών σημειώνει μικρή ενίσχυση, έχει ως αποτέλεσμα τη διατήρηση του ποσοστού πληρότητας των κλινών σε σταθερά και ιδιαίτερα ικανοποιητικά επίπεδα (53,8 χιλιάδες κλίνες το 2011, με την πλειοψηφία να αντιστοιχεί σε δημόσια θεραπευτήρια και κλινικές, γεγονός που υποδεικνύει το χάσμα μεγέθους μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών υποδομών υγείας). Εξετάζοντας την πληθυσμιακή κάλυψη που επιτυγχάνεται μέσω των διαθέσιμων κλινών, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία προκύπτει ότι αντιστοιχούν περίπου 5 κλίνες ανά 1.000 άτομα, σημειώνοντας μικρή αλλά σταθερή άνοδο καθόλη την περίοδο αναφοράς. Ειδικότερα, εστιάζοντας στις ιδιωτικές υποδομές, ο σχετικός δείκτης των ιδιωτικών κλινικών διαμορφώνεται σε 1,4 κλίνες ανά 1.000 άτομα, ενώ αισθητά χαμηλότερος διαμορφώνεται στα ιδιωτικά θεραπευτήρια, σημειώνοντας ωστόσο εντυπωσιακή άνοδο κατά την περίοδο αναφοράς (+100%). 2.3.2 Ιατρικός Τεχνολογικός Εξοπλισμός Εξετάζοντας σε τέσσερις κατηγορίες ιατρικού τεχνολογικού εξοπλισμού (αξονικοί και μαγνητικοί τομογράφοι, αγγειογραφικές μονάδες και μαστογράφοι) ως ενδεικτικές της ετοιμότητας του εγχώριου συστήματος υγείας στη χρήση ιατρικού μηχανολογικού εξοπλισμού υψηλής τεχνολογίας, προκύπτει ότι την τελευταία δεκαετία στη χώρα μας παρατηρείται συνεχής αύξηση του εγκατεστημένου ιατρικού τεχνολογικού εξοπλισμού τόσο στα νοσοκομεία όσο και στις κινητές υγειονομικές μονάδες περίθαλψης. Την πλειοψηφία του εξοπλισμού οι μαστογράφοι, ενώ σημαντική χαρακτηρίζεται η συνεχής άνοδος που σημειώνει το πλήθος των αξονικών τομογράφων. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 5

Συνεχή βελτίωση σημειώνει και ο βαθμός πληθυσμιακής κάλυψης που επιτυγχάνεται μέσω των ανωτέρω τεχνολογιών, με τον αριθμό του σχετικού ιατρικού τεχνολογικού εξοπλισμού ανά 100 χιλιάδες άτομα να ανέρχεται σε 13 το 2013 (έναντι 8 το 2008). Ως αποτέλεσμα, σύμφωνα με τον δείκτη της παγκόσμιας ανταγωνιστικότητας, η Ελλάδα κατατάσσεται 61 η σε παγκόσμιο επίπεδο το στην διαθεσιμότητα τελευταίων τεχνολογιών, γεγονός που αξιολογείται θετικά ως προς την ύπαρξη επαρκούς ετοιμότητας σε ιατρο-τεχνολογική υποδομή για την προσφορά σύγχρονων υπηρεσιών υγείας. Το μερίδιο των ιατρικών μηχανημάτων υψηλής τεχνολογίας που αναλογεί στον ιδιωτικό τομέα παρουσιάζει διακυμάνσεις διαχρονικά αλλά κυμαίνεται κατά μέσο όρο διαχρονικά κοντά στο 28% του συνόλου, ακολουθώντας σε γενικές γραμμές την αναλογία των ιδιωτικών κλινών επί του συνόλου. 2.3.3 Επιστημονικό Δυναμικό Tο ιατρικό και οδοντιατρικό προσωπικό της χώρας αποτελεί την πολυπληθέστερη ομάδα απασχολούμενων του κλάδου, αποτελώντας περίπου το 60% του επιστημονικού προσωπικού που δραστηριοποιείται σε επαγγέλματα σχετικά με την παροχή υπηρεσιών ανθρώπινης υγείας. Σε όρους εξέλιξης, έπειτα από μία σταθερά ανοδική πορεία που σημείωσε την περίοδο 2000-2009, το ιατρικό και οδοντιατρικό προσωπικό της χώρας παραμένει έκτοτε σε σχετικά σταθερά επίπεδα (83 χιλιάδες περίπου το 2013, ήτοι 7,6 ανά 1.000 κατοίκους), καταδεικνύοντας την συμβολή των αρνητικών οικονομικών εξελίξεων στην δημιουργία στασιμότητας και μη ανανέωσης του ιατρικού προσωπικού που αποτελεί την αιχμή της περίθαλψης σε κάθε σύστημα υγείας. Εστιάζοντας στο νοσηλευτικό προσωπικό (νοσοκόμοι/ες και μαίες), προκύπτει ότι αποτελεί τη δεύτερη πολυπληθέστερη ομάδα απασχολούμενων του κλάδου παροχής υπηρεσιών ανθρώπινης υγείας (με αναλογία 1:3), με τον αριθμό τους να σημειώνει συνεχή ενίσχυση καθόλη την εξεταζόμενη περίοδο (3,8 ανά 1.000 κατοίκους το 2011). Την πλέον ανοδική πορεία (σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία) παρουσιάζουν οι κλάδοι των φυσικοθεραπευτών και φαρμακοποιών, οι οποίοι ωστόσο εξακολουθούν να αποτελούν τη μικρότερη ομάδα απασχολουμένων στον κλάδο παροχής υπηρεσιών ανθρώπινης υγείας, με τη σχετική αναλογία ανά 1.000 κατοίκους να μην υπερβαίνει τον 1 απασχολούμενο. 2.4 Χρηματοοικονομική Ανάλυση Επιχειρήσεων Κλάδου Στην παρούσα ενότητα πραγματοποιείται η χρηματοοικονομική ανάλυση των οικονομικών αποτελεσμάτων αντιπροσωπευτικού δείγματος επιχειρήσεων, οι οποίες εδρεύουν εντός των διοικητικών ορίων της Περιφέρειας Αττικής, ασκούν κύρια δραστηριότητα στον κλάδο της παροχής Υπηρεσιών Ανθρώπινης Υγείας και δημοσίευσαν τα οικονομικά τους αποτελέσματα καθ όλη την διάρκεια της εξεταζόμενης περιόδου 2011-2014. Η ανάλυση πραγματοποιείται τόσο για το σύνολο των επιχειρήσεων του δείγματος (115) όσο και για τις επιχειρήσεις που εδρεύουν εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Αθηναίων (44). Σημειώνεται ότι τα στοιχεία αφορούν το σύνολο των δραστηριοτήτων των εξεταζόμενων επιχειρήσεων, ενώ για τους σκοπούς της ανάλυσης Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 6

συντάχθηκαν οι ομαδοποιημένοι ισολογισμοί τους βάσει των οποίων υπολογίστηκαν οι χρηματοοικονομικοί δείκτες κερδοφορίας, αποδοτικότητας, ρευστότητας, χρηματοοικονομικής διάρθρωσης και δραστηριότητας. 2.4.1 Εξέλιξη Πωλήσεων Το 2014 οι συνολικές πωλήσεις των επιχειρήσεων του δείγματος ανήλθαν περίπου σε 980 εκατ., σημειώνοντας αύξηση της τάξης του 3,1% σε σχέση με το προηγούμενο έτος ( 950 εκατ.). Ωστόσο, η πολύ σημαντική συρρίκνωση του κύκλου εργασιών που καταγράφεται την περίοδο 2012/2013 (- 22,5%) έχει ως αποτέλεσμα η μέση ετήσια μεταβολή κατά την περίοδο αναφοράς (2011/2014) να διαμορφώνεται σε αρνητικά επίπεδα (-4%). Σε αισθητά χαμηλότερα επίπεδα διαμορφώνεται ο κύκλος εργασιών των επιχειρήσεων του κλάδου που δραστηριοποιούνται εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Αθηναίων, καθώς το 2014 ξεπερνά οριακά τα 310 εκατ. Σε όρους εξέλιξης δεν παρουσιάζονται σημαντικές διαφοροποιήσεις σε σχέση με το σύνολο των επιχειρήσεων της Περιφέρειας, με τον κύκλο εργασιών να συρρικνώνεται κατά την περίοδο αναφοράς με μέσο ετήσιο ρυθμό της τάξης του 4,9%, ως αποτέλεσμα και σε αυτή την περίπτωση- των ιδιαίτερα αρνητικών επιδόσεων της περιόδου 2012/2013. Διάγραμμα 2.1: Εξέλιξη κύκλου εργασιών (2011 2014, σε εκατ. ) 2.4.2 Κερδοφορία Τα προ φόρων αποτελέσματα των επιχειρήσεων του κλάδου, τόσο στην Περιφέρεια Αττικής όσο και στο Δήμο Αθηναίων, διαμορφώνονται καθόλη την περίοδο αναφοράς σε αρνητικά επίπεδα, με την γενική τάση ωστόσο να υποδεικνύει βελτίωση των συνθηκών κερδοφορίας διαχρονικά. Εξειδικεύοντας, ιδιαίτερα αρνητικές διαμορφώνονται οι συνθήκες κερδοφορίας των επιχειρήσεων το 2012 με τα προ φόρων αποτελέσματα να διαμορφώνονται σε ιδιαίτερα αρνητικά επίπεδα, ενώ η διετία 2013-2014 αποτέλεσε περίοδο περιορισμού των ζημιών. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 7

Διάγραμμα 2.2: Προ φόρων αποτελέσματα (2011-2014) Σε εκατ. Ζημίες ετήσια μεταβολή (%) Παρά τις συνολικές ζημίες που καταγράφει ο κλάδος της παροχής υπηρεσιών ανθρώπινης υγείας, η πλειοψηφία των επιχειρήσεων του κλάδου χαρακτηρίζονται καθόλη την περίοδο αναφοράς ως κερδοφόρες. Εξειδικεύοντας, καθόλη την εξεταζόμενη περίοδο το μερίδιο των κερδοφόρων επιχειρήσεων διαμορφώνεται σταθερά πάνω από το 50% του συνόλου, σημειώνοντας ωστόσο συνεχή υποχώρηση. Η διαχρονική μείωση του μεριδίου των κερδοφόρων επιχειρήσεων σε συνδυασμό με την παρατηρούμενη μείωση των ζημιών κατά την περίοδο αναφοράς, υποδεικνύει σημαντική εξισορρόπηση των συνθηκών κερδοφορίας μεταξύ των επιχειρήσεων, με το χάσμα μεταξύ ιδιαίτερα θετικών και ιδιαίτερα αρνητικών αποτελεσμάτων (μεταξύ των επιχειρήσεων) να περιορίζεται. Οι αρνητικές συνθήκες κερδοφορίας που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις του δείγματος (τόσο σε επίπεδο Περιφέρειας όσο και σε επίπεδο Δήμου) σε συνδυασμό με την παρατηρούμενη τάση υποχώρησης των αρνητικών αποτελεσμάτων κατά την περίοδο αναφοράς, αντικατοπτρίζονται σχεδόν στο σύνολο των υπό παρακολούθηση χρηματοοικονομικών δεικτών κερδοφορίας. Ειδικότερα, τόσο στην Περιφέρεια Αττικής όσο και στο Δήμο Αθηναίων, οι υπό εξέταση δείκτες κερδοφορίας διαμορφώνονται σε γενικές γραμμές σε χαμηλά επίπεδα, σημειώνοντας έντονες διακυμάνσεις καθόλη την περίοδο αναφοράς και τάση βελτίωσης την τελευταία διετία. Διάγραμμα 2.3: Δείκτες κερδοφορίας (%, 2011-2014) Μικτό Περιθώριο Κέρδους (%) Λειτουργικό Περιθώριο Κέρδους (%) Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 8

Καθαρό Περιθώριο Κέρδους (%) Περιθώριο EBITDA (%) 2.4.3 Αποδοτικότητα κεφαλαίων Τα αρνητικά προ φόρων αποτελέσματα σε συνδυασμό με τη συρρίκνωση των ιδίων κεφαλαίων, επηρέασε αρνητικά τους δείκτες αποδοτικότητας κεφαλαίων οι οποίοι διαμορφώνονται σε ιδιαίτερα αρνητικά επίπεδα, με την τάση να υποδηλώνει επιδείνωση μεταξύ 2011 και 2014. Όσον αφορά τις επιχειρήσεις που εδρεύουν εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Αθηναίων, οι σχετικοί δείκτες διαμορφώνονται σε ακόμα πιο αρνητικά επίπεδα σημειώνοντας ακόμα πιο έντονη κλιμάκωση μεταξύ 2011 και 2014, κυρίως ως αποτέλεσμα της σημαντικής συρρίκνωσης των ιδίων κεφαλαίων των επιχειρήσεων. Διάγραμμα 2.4: Δείκτες αποδοτικότητας (%, 2011-2014) Αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων (%) Αποδοτικότητα απασχολούμενων κεφαλαίων (%) 2.4.4 Κεφαλαιακή διάρθρωση Έντονα ανοδική χαρακτηρίζεται η σχέση των ξένων προς τα ίδια κεφάλαια καθόλη την περίοδο αναφοράς (από 1,5 το 2011 σε 2,7 το 2014) για τις επιχειρήσεις της Περιφέρειας Αττικής, γεγονός που οφείλεται στην μεγάλη υποχώρηση που σημειώνουν τα ίδια κεφάλαια (μέση ετήσια μείωση 17,1%) και στη διατήρηση των μακροπρόθεσμων και βραχυπρόθεσμων υποχρεώσεων σε σταθερά επίπεδα. Το επίπεδο των βραχυπρόθεσμων τραπεζικών δανείων σημειώνει έντονες διακυμάνσεις Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 9

καθόλη την περίοδο αναφοράς, με την τάση ωστόσο να υποδηλώνει πτωτική πορεία (από 786 εκατ. το 2011 σε 645 εκατ. το 2014). Ωστόσο, ο σχετικός δείκτης βραχυπρόθεσμού τραπεζικού δανεισμού προς πωλήσεις σημειώνει αισθητά πιο ήπια υποχώρηση, ως αποτέλεσμα της αντισταθμιστικής επίδρασης που επιφέρει η συρρίκνωση του κύκλου εργασιών την ίδια περίοδο. Αντίστοιχα, η πολύ σημαντική υποχώρηση των ιδίων κεφαλαίων κατά την περίοδο αναφοράς συγκριτικά με τη συρρίκνωση των βραχυπρόθεσμων τραπεζικών δανείων, έχει ως αποτέλεσμα την ανοδική πορεία του δείκτη βραχυπρόθεσμού τραπεζικού δανεισμού προς ίδια κεφάλαια (από 66,7% το 2011 σε 96,1% το 2014). Ανάλογη χαρακτηρίζεται σε γενικές γραμμές η εξέλιξη των δεικτών κεφαλαιακής διάρθρωσης και για τις επιχειρήσεις που εδρεύουν εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Αθηναίων, με τους σχετικούς δείκτες να διαμορφώνονται σε γενικές γραμμές σε υψηλότερα επίπεδα συγκριτικά με το σύνολο των επιχειρήσεων. Διάγραμμα 2.5: Δείκτες κεφαλαιακής διάρθρωσης (2011-2014) Σχέση Ξένων προς Ίδια Κεφάλαια Βαθμός παγιοποίησης (%) Βραχυπρόθεσμος τραπεζικός δανεισμός προς ίδια κεφάλαια (%) Βραχυπρόθεσμος τραπεζικός δανεισμός προς πωλήσεις (%) Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 10

2.4.5 Ρευστότητα Δυσμενείς χαρακτηρίζονται οι συνθήκες ρευστότητας των επιχειρήσεων του δείγματος κυρίως την τελευταία διετία, όπως διαφαίνεται και από τις τιμές των σχετικών δεικτών ρευστότητας. Ειδικότερα, στην Περιφέρεια Αττικής οι δείκτες γενικής, άμεσης και ταμειακής ρευστότητας διαμορφώνονται σε επίπεδα μικρότερα της μονάδας σημειώνοντας έντονες διακυμάνσεις καθόλη την περίοδο αναφοράς. Η γενική τάση ωστόσο υποδηλώνει σημαντική υποχώρηση των σχετικών δεικτών από το 2012 και μετά, ως αποτέλεσμα της συρρίκνωσης των ταμειακών διαθεσίμων (από 136,5 εκατ. το 2012 σε 68,9 εκατ. το 2014). Αντίστοιχη χαρακτηρίζεται σε γενικές γραμμές η εξέλιξη των δεικτών ρευστότητας και για τις επιχειρήσεις που εδρεύουν εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Αθηναίων, με τους σχετικούς δείκτες να διαμορφώνονται σε χαμηλότερα επίπεδα συγκριτικά με το σύνολο των επιχειρήσεων. Διάγραμμα 2.6: Δείκτες ρευστότητας (2011-2014) Γενική ρευστότητα Άμεση ρευστότητα Ταμειακή ρευστότητα 2.4.6 Δραστηριότητα Η μέση διάρκεια είσπραξης των απαιτήσεων την περίοδο 2011-2014 δεν σημειώνει ουσιαστικές μεταβολές, εξαιτίας της εξισορρόπησης που επέφερε η μείωση των απαιτήσεων και γραμματίων Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 11

στην παρατηρούμενη μείωση του τζίρου. Ειδικότερα, έπειτα από την αισθητή άνοδο που σημειώνεται το 2012 ως αποτέλεσμα κυρίως της αύξησης του λογαριασμού των εισπρακτέων γραμματίων, ο απαιτούμενος αριθμός ημερών για την είσπραξη των απαιτήσεων για το σύνολο των επιχειρήσεων του δείγματος επανέρχεται το 2014 στα επίπεδα του 2011 (213 ημέρες). Αντίθετα, ανοδική καταγράφεται η τάση όσον αφορά το μέσο αριθμό ημερών για την εξόφληση των προμηθευτών, ως αποτέλεσμα της υποχώρησης που σημείωσε το κόστος πωληθέντων την τελευταία τετραετία έναντι της ενίσχυσης που σημειώθηκε στα γραμμάτια πληρωτέα. Αναφορικά με την κυκλοφοριακή ταχύτητα των αποθεμάτων, ο μέσος αριθμός ημερών διατήρησης των αποθεμάτων για το σύνολο των επιχειρήσεων της Περιφέρειας Αττικής διαμορφώνεται σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα (<10 ημέρες) χωρίς να σημειώνει αξιοσημείωτες διακυμάνσεις κατά την περίοδο αναφοράς. Αντίστοιχη χαρακτηρίζεται σε γενικές γραμμές η εξέλιξη του απαιτούμενου αριθμού είσπραξης απαιτήσεων και εξόφλησης υποχρεώσεων και για τις αθηναϊκές επιχειρήσεις, με τους σχετικούς δείκτες να διαμορφώνονται ωστόσο σε αισθητά πιο υψηλά επίπεδα. Αντίθετα, ο μέσος αριθμός ημερών διατήρησης των αποθεμάτων για τις αθηναϊκές επιχειρήσεις διαμορφώνεται σε ελαφρώς χαμηλότερα επίπεδα. Διάγραμμα 2.7: Δείκτες δραστηριότητας (2011-2014) Μ.Ο. προθεσμίας είσπραξης απαιτήσεων (ημέρες) Μ.Ο. προθεσμίας εξόφλησης προμηθευτών (ημέρες) Κυκλοφοριακή ταχύτητα αποθεμάτων (ημέρες) Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 12