Η λυγαριά είναι κοινό φυτό στην Ελλάδα, σε παραποτάμιους και παραθαλάσσιους τόπους γνωστό επίσης με τα ονόματα καναπίτσα, αγνιά, αλυγαριά, μυριτζιά, καλαθιά και δέντρο της αγνότητας. Είναι ευλύγιστος, φυλλοβόλος θάμνος (ύψος 1-3 μ. διάμετρος κόμης 3 μ.), με φύλλα σύνθετα, που αποτελούνται από 5-7 γκριζοπράσινα φυλλάρια, χνουδωτά. Τα άνθη της έχουν διάφορα χρώματα (λιλά, ροζ ή λευκά) με ωραία οσμή. Ανθίζει από Ιούνιο μέχρι Σεπτέμβριο. Ο καρπός είναι αρωματική δρύπη που ωριμάζει το φθινόπωρο (από Σεπτέμβριο μέχρι Νοέμβριο). Είναι είδος πολύ ανθεκτικό στις υψηλές θερμοκρασίες, όπως και στις πολύ χαμηλές (είναι ανθεκτικό ακόμη και στους -10 C). 1 / 6
Η λυγαριά είναι κοινό φυτό στην Ελλάδα, σε παραποτάμιους και παραθαλάσσιους τόπους γνωστό επίσης με τα ονόματα καναπίτσα, αγνιά, αλυγαριά, μυριτζιά, καλαθιά και δέντρο της αγνότητας. Είναι ευλύγιστος, φυλλοβόλος θάμνος (ύψος 1-3 μ. διάμετρος κόμης 3 μ.), με φύλλα σύνθετα, που αποτελούνται από 5-7 γκριζοπράσινα φυλλάρια, χνουδωτά. Τα άνθη της έχουν διάφορα χρώματα (λιλά, ροζ ή λευκά) με ωραία οσμή. Ανθίζει από Ιούνιο μέχρι Σεπτέμβριο. Ο καρπός είναι αρωματική δρύπη που ωριμάζει το φθινόπωρο (από Σεπτέμβριο μέχρι Νοέμβριο). Είναι είδος πολύ ανθεκτικό στις υψηλές θερμοκρασίες, όπως και στις πολύ χαμηλές (είναι ανθεκτικό ακόμη και στους -10 C). Ετυμολογία Το λατινικό όνομα agnus προέρχεται από την Ελληνική λέξη αγνός, επειδή το φυτό θεωρείται αναφροδισιακό και ηρεμιστικό. Η ονομασία castus (αγνή) οφείλεται και αυτή στην επίδραση που έχει το φυτό στη λίμπιντο. Το κλαδί της ονομάζεται βίτσα ίσως από το vitex και από αυτό έφτιαχναν οι δάσκαλοι τις βέργες τους. Μυθολογία Η Λυγαριά ήταν αδερφή της Πικροδάφνης και είχαν έναν μονάκριβο αδερφό που πέθανε. Η λυγαριά ήταν απαρηγόρητη. Τόσο πολύ λυπήθηκε, που ενώ έβγαζε λευκά λουλούδια ως τότε, από τη λύπη της τα λουλούδια πήραν χρώμα μωβ, πένθιμο. Της Πικροδάφνης όμως τα άνθη συνέχιζαν να βγαίνουν ρόδινα. Λέει τότε η λυγαριά: «Καημένη, ο αδερφός μας πέθανε και συ ντύθηκες στα φανταχτερά;» -«Μην κοιτάς τα ρούχα μας- αποκρίθηκε εκείνη- την καρδιά μας κοίταξε ποια είναι πιο μαύρη και πικρή; Πραγματικά όλο το κορμί της είναι φαρμάκι και γι αυτό ονομάζεται και πικροδάφνη. 2 / 6
Ιπποκράτης και λοιποί αρχαίοι Ο Ιπποκράτης το χρησιμοποίησε σε τραύματα, φλεγμονές και οιδήματα, ως ανθελμινθικό, εμμηναγωγό καθώς και στην αποβολή του πλακούντα μετά τον τοκετό. Ο Πλίνιος αναφέρει στη γιορτή των Θεσμοφορίων, που ήταν προς τιμή της θεάς Δήμητρας, οι γυναίκες έπρεπε να κοιμηθούν μόνες τους για να διατηρήσουν την αγνότητά τους ή για να εξαγνιστούν, κατασκεύαζαν υπόστρωμα με κλάδους λυγαριάς (Διοσκουρίδης: «Περί Ύλης Ιατρικής» 1.134). Ο Διοσκουρίδης επίσης είχε επισημάνει τις μαλακτικές ιδιότητες των σπόρων της. Στην Ιλιάδα (11.05), ο Όμηρος διηγείται, ότι ο Αχιλλέας έδεσε με βέργες λυγαριάς τους γιους του Πριάμου και στην Οδύσσεια (9.427), ότι ο Οδυσσέας για να διαφύγει από τη σπηλιά του τυφλωμένου Πολύφημου, δέθηκε μαζί με τους συντρόφους του στις κοιλιές των προβάτων, με βέργες λυγαριάς. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι στο προαύλιο του ναού της Ήρας στη Σάμο υπήρχε μια πελώρια λυγαριά. Λέγεται βέβαια, ότι η Ήρα γεννήθηκε κάτω από μια λυγαριά, γι αυτό θεωρείται το ιερό της δένδρο. Σε άλλο σημείο, ο Παυσανίας πάλι αναφέρει, ότι ο Ασκληπιός στη Σπάρτη είχε το προσωνύμιο «Αγνήτας» διότι το ξόανό του ήταν φτιαγμένο από ξύλο λυγαριάς. Το λατρευτικό άγαλμα, το ξόανο της Θεάς Αρτέμιδας (Παυσανίας «Λακωνικά» 16,7), δεν ονομαζόταν μόνον Ορθία αλλά και Λυγοδέσμια, γιατί βρέθηκε μέσα σε θάμνο λυγαριάς, η οποία τύλιξε το άγαλμα και το έφερε σε όρθια στάση. Χρήσεις κατά...τη λαϊκή παράδοση Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν επισημάνει την δυνατότητα του βοτάνου να κατευνάζει τις σεξουαλικές ορμές και τον ερεθισμό των γεννητικών οργάνων. Στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε από τους μοναχούς στα μοναστήρια. Εκεί έτρωγαν τον καρπό της λυγαριάς σε γλυκίσματα, για να βοηθηθούν οι καλόγεροι να τηρήσουν τον όρκο αγνότητας που είχαν πάρει. Εξ αιτίας του γεγονότος αυτού η ονομασία του βοτάνου στα αγγλικά είναι monk s pepper (πιπέρι του μοναχού). Στην αρχαιότητα και στο μεσαίωνα το φυτό ήταν πολύ γνωστό, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στον υπόλοιπο Ευρωπαϊκό χώρο και συνδέονταν κυρίως με τις υποτιθέμενες ιδιότητες αφεψήματος καρπών ή φύλλων, να κατευνάζει την ερωτική διάθεση και να λειτουργεί ως εκτρωτικό φάρμακο. Οι βέργες της, λόγω της ευλυγισίας, είναι κατάλληλες για καλαθοπλεκτική και το ξύλο της, λόγω των ιδιοτήτων του (σκληρό, βαρύ, καστανόχρωμο) χρησιμοποιήθηκε στην τορνευτική. Από τα εύκαμπτα κλαδιά της κατασκευάζονται καλάθια. Επίσης οι σπόροι χρησιμοποιήθηκαν κατά των κρυολογημάτων και κατά των δαγκωμάτων των φιδιών. Η καύση των φύλλων και τα 3 / 6
στρώματα από εύοσμα φύλλα λυγαριάς θεωρούνταν ότι εξεδίωκαν τα θηρία. Οι σπόροι της λυγαριάς θεραπευτικά, έχουν την ικανότητα να εξομαλύνουν την ορμονική λειτουργία των αναπαραγωγικών οργάνων. Δεν επιδρούν απ ευθείας στα αναπαραγωγικά όργανα, αλλά στον υποθάλαμο και την υπόφυση, που είναι τα κέντρα ελέγχου των ορμονών αυτών. Οι καρποί αναστέλλουν την ορμόνη προλακτίνη και βελτιώνουν την ισορροπία μεταξύ προγεστερόνης και οιστρογόνων, σε περιπτώσεις όπου τα επίπεδα προγεστερόνης είναι χαμηλά. Αυτό βέβαια σημαίνει ότι ο καρπός είναι ωφέλιμος σε περιπτώσεις ανδρικής σεξουαλικής ανικανότητας, που οφείλεται σε υψηλά επίπεδα προλακτίνης. Χρήσεις κατά...τον 21 ο αιώνα Η λυγαριά είναι αποτελεσματική σε περιπτώσεις προεμμηνοροϊκού συνδρόμου. Επίσης ρυθμίζει τον κύκλο και ανακουφίζει από τους πόνους της εμμηνορρυσίας όταν είναι πολύ μεγάλος ή πολύ σύντομος. Είναι ωφέλιμη για γυναίκες που προσπαθούν να σταματήσουν το αντισυλληπτικό χάπι ή τη θεραπεία αποκατάστασης ορμονών. Το βότανο λαμβάνεται εσωτερικά υπό μορφή αφεψήματος ή βάμματος σε περιπτώσεις αμηνόρροιας, ακμή και άλλα γυναικολογικά προβλήματα. Τέλος βελτιώνει την γαλακτοφορία κατά τον θηλασμό. Το έγχυμα των φύλλων της λυγαριάς δρα ως στυπτικό εναντίον της διάρροιας. Τέλος σπόροι και φύλλα σε έγχυμα επιφέρουν ηρεμία και ύπνο σε όσους υποφέρουν από άγχος και αϋπνία. Χρήσεις κατά Apivita H APIVITA χρησιμοποιεί την λυγαριά σε ολόκληρη τη σειρά Aqua Vita, για τις ενυδατικές, συσφικτικές και καταπραϋντικές της ιδιότητες. Η λυγαριά περιέχει φυτο-ενδορφίνες, παρόμοιες με αυτές που παράγονται από τον άνθρωπο, συνεισφέροντας άμεσα στην ευφορία του οργανισμού, κάνοντας μας ευτυχισμένους. 4 / 6
Και κλείνει ο ποιητής λέγοντας... «Στον πράσινο τον κάμπο κοντά στη ρεματιά εφούντωσε και πάλι μικρούλα λυγαριά Και λες αν μου μυρίσεις διαβάτη τα κλαδιά ευωδιασμένα κι άυλα σε παίρνουν δυο φτερά 5 / 6
Και μια στιγμή σε πάνε σε μέρη μακρινά, μακρινά, μακρινά.» Σταμάτης Οικονόμου, Med Biology Hippocrates Botanical Garden of Kos operations manager APIVITA SA 6 / 6