Eικοστό πέμπτο κεφάλαιο Ελληνική μυθολογία Άρτεμις, η κόρη του Δία Η γέννηση της θεάς Αρτέμιδος, κόρης του Δία και της Λητούς, τοποθετείται στο νησί Δήλος. Σ αυτό το μικρό νησί έφτασε, μετά από φοβερές ταλαιπωρίες, η έγκυος Λητώ για να αποφύγει τον θυμό της Ήρας, της γυναίκας του Δία. Εκεί έφερε στον κόσμο την Άρτεμις και λίγο αργότερα τον αδελφό της Απόλλωνα. Η πανέμορφη και πανέξυπνη Άρτεμις πάντα ήξερε τι ήθελε και είχε από πολύ νωρίς κερδίσει την εκτίμηση των άλλων θεών. Ο Δίας την αγαπούσε και ικανοποιούσε όλες της τις επιθυμίες. Στα τρία της χρόνια την έφερε η μητέρα της Λητώ στον Όλυμπο να την παρουσιάσει στους θεούς. Η μικρή Άρτεμις κάθισε στα γόνατα του πατέρα της και όταν αυτός ρώτησε τι δώρα θα ήθελε να της κάνει, απάντησε: «Αγαπητέ πατέρα, άκουσε τι επιθυμώ: Ας ζήσω αιώνια ελεύθερη, χωρίς άντρα και γάμο. Ας έχω πάντα μαζί μου το τόξο και τα βέλη μου, όπως ο αδελφός μου ο Απόλλωνας. Ας με συνοδεύουν πάντα εξήντα νύμφες της θάλασσας και είκοσι νύμφες των ποταμών. Ας είναι δικά μου όλα τα βουνά του κόσμου. Χάρισέ μου, σε παρακαλώ, και μία πόλη, μία μόνο, αφού θα ζήσω τον περισσότερο καιρό στα βουνά. Θα ήθελα να φέρνω φως στους ανθρώπους και να έχω τόσα ονόματα όσα ο αδελφός μου.» Ο Δίας γέλασε περήφανος για την κόρη του: «Μακάρι να ήταν όλα τα παιδιά μου σαν εσένα, μακάρι να είχαν το θάρρος σου και να μου μιλούσαν τόσο ειλικρινά όσο εσύ. Σου δίνω αυτά που ζητάς, και περισσότερα. Όχι μία, μα τριάντα πόλεις σε στεριά και σε νησιά. Ας γίνεις προστάτιδα των δρόμων και των λιμανιών τους.» Η Άρτεμις ευχαρίστησε τον πατέρα της και αμέσως πήγε να βρει τους Κύκλωπες στο νησί Λιπάρα και τους ζήτησε να της φτιάξουν ασημένιο τόξο και βέλη. «Ας είναι τα ωραιότερα και γρηγορότερα στον κόσμο!» είπε στους Κύκλωπες. «Μακάρι να γίνω ο καλύτερος κυνηγός, όπως ο αδελφός μου.» Πραγματοποιήθηκαν όλα όσα η Άρτεμις επιθυμούσε. Έγινε θεά του κυνηγιού, των άγριων ζώων, των βουνών, των δασών και της σελήνης, συνοδευόταν πάντα από νύμφες και ελάφια. Οι άνθρωποι τη λάτρευαν και οι θεοί την εκτιμούσαν. α. Απαντάω: 1. Γιατί είχε θυμώσει η Ήρα με τη Λητώ; 2. Σε τι ήθελε να μοιάσει του αδελφού της η Άρτεμις; 3. Γιατί νομίζετε ότι την εκτιμούσαν οι θεοί; 4. Πού βρίσκεται η Δήλος; 5. Ποιοι ήταν οι Κύκλωπες; 1
β. Βρίσκω στο κείμενο λέξεις που σημαίνουν: προσπαθώ να μη συναντήσω, περιμένω παιδί, γεννώ, συστήνω, για πάντα, ακολουθώ κάποιον, φεγγάρι. γ. Τι νομίζετε ότι θα ζητούσαν από τον Δία τα άλλα παιδιά του: Ο Απόλλωνας, ο Ήφαιστος, ο Άρης, ο Διόνυσος, η Αθηνά... ; Γραμματική Maskulina zakončená v nom. sg. na -ης N. -ής ο συγγενής -είς οι συγγενείς G. -ή του συγγενή -ών των συγγενών A. -ή τον συγγενή -είς τους συγγενείς V. -ή συγγενή -είς συγγενείς Do této skupiny patří zpodstatnělá adjektiva pocházející ze staré slovní zásoby zakončená na - ής; např. ο (η) ευγενής šlechtic, šlechtična, o (η) συγγενής příbuzný, příbuzná, ο (η) ασθενής pacient, pacientka. Skloňují se stejně jako adjektiva zakončená na -ης, -ης, -ες (viz 15. lekce), pouze v genitivu singuláru mají tato substantiva koncovku -ή (místo adjektivní spisovné koncovky -ούς). Konjunktiv přací (ευχετική υποτακτική) Konjunktiv přací (neboli optativ) se používá ve větách vyjadřujících přání. Tvoří se pomocí výrazů ας, να, μακάρι να, που να, (αχ) και να + konjunktiv, pokud vyjadřujeme přání splnitelné v přítomnosti nebo v budoucnosti. Konjunktivu rovněž mohou předcházet slovesa nebo výrazy vyjadřující přání, např. τι καλό (καλά) να, καλύτερα να, θα ήθελα να, εύχομαι να, ελπίζω να atd. Zápor se tvoří pomocí μη(ν): ας (μη) διαβάζω ας (μη) διαβάζεις ας (μη) διαβάζει ας (μη) διαβάζουμε ας (μη) διαβάζετε ας (μη) διαβάζουν Μακάρι να τον συναντήσω ξανά σύντομα! Ας γίνει πρώτα καλά, και βλέπουμε ύστερα. Θα ήθελα να μη δουλέψεις αυτό το καλοκαίρι. Ας ζήσει! Spojení uvedených částic nebo výrazů: kéž (ne)čtu, (ne)studuji kéž (ne)čteš, (ne)studuješ kéž (ne)čte, (ne)studuje kéž (ne)čteme, (ne)studujeme kéž (ne)čtete, (ne)studujete kéž (ne)čtou, (ne)studují Kéž ho brzy znovu potkám! Ať se nejprve uzdraví a pak uvidíme. Rád bych, abys toto léto nepracoval. Ať žije! 1) s aoristem nebo perfektem vyjadřuje přání splnitelné v minulosti. Μακάρι να ήρθαν εγκαίρως στον Kéž přišli včas na nádraží! 2
σταθμό! Τι καλό να έχει περάσει στις εισαγωγικές εξετάσεις! Kéž složil přijímací zkoušky! 2) s imperfektem vyjadřuje přání nesplnitelné (ireálné) v přítomnosti nebo v budoucnosti. Do češtiny ho překládáme pomocí kondicionálu přítomného (např. kéž bych poznal, kéž bys poznal atd.). Μακάρι να μην τον γνώριζα! Μακάρι να ήμουν πλούσιος! Ας είχα την υγεία σου! Αχ, και να ερχόταν πια! Τι καλά να πήγαινα φέτος ταξίδι! Kéž bych ho nepoznal! Kéž bych byl bohatý! Kéž bych měl tvé zdraví! Kéž by už přišel! Kéž bych letos mohl cestovat! 3) s plusquamperfektem (nebo řidčeji imperfektem) vyjadřuje přání nesplnitelné (ireálné) v minulosti. Do češtiny ho překládáme pomocí kondicionálu minulého (např. kéž bych byl poznal, kéž bys byl poznal atd.). Μακάρι να είχα αγοράσει αυτό το σπίτι! Ας μην είχα φάει τόσο πολύ χθες το βράδυ! Μακάρι να σε άκουγα τότε που με συμβούλεψες! Kéž bych byl koupil ten dům! Kéž bych se byl včera večer nepřejedl! Kéž bych tě byl poslechl tehdy, když jsi mi radil! Potenciál (πιθανολογική) Vyjadřuje děj, který se pravděpodobně děje nebo udál. Tvoří se pomocí částice θα + indikativ všech časů kromě budoucího. Zápor je δε(ν). Do češtiny se překládá pomocí částice asi. Θα τον φοβάται πολύ, γι αυτό κρύβεται. Τέτοια ώρα δεν θα είναι στο σπίτι. Θα βιαζόταν, γι αυτό δε σταμάτησε. Θα πήγε χτες εκεί. Δε θα έχει πάει εκεί ποτέ του. Θα είχε φύγει, γι αυτό δεν τον βρήκες. Asi se ho moc bojí, proto se schovává. V tuto dobu asi není (nebude) doma. Asi spěchal, proto nezastavil. Asi tam šel včera. Asi tam vůbec nikdy nebyl. Asi už odešel, proto jsi ho nezastihl. Α. Συμπληρώνω: Ασκήσεις 1. Αυτό το παλάτι ανήκε σ έναν πλούσιο ευγενή. (ο ευγενής) 2. Οι... περιμένουν στην αίθουσα αναμονής. (ο ασθενής) 3. Η Φωτεινή είναι κόρη... μας από την Κρήτη. (ο συγγενής) 4. Και οι δύο... περιμένουν έξω. (η ασθενής) 5. Το καλοκαίρι περάσαμε μια βδομάδα στο σπίτι ενός... μας στη Σαντορίνη. (ο συγγενής) 3
6. Πολλοί Τσέχοι... έφυγαν μετά το 1620 στο εξωτερικό. (ο ευγενής) B. Διαβάζω τις προτάσεις και λέω αν μπορεί να πραγματοποιηθεί η ευχή και αν αφορά στο μέλλον, το παρόν ή το παρελθόν: 1. Να σας ζήσει! 2. Μακάρι να την είχαμε ακούσει. 3. Ας έρθει νωρίς η Άννα. 4. Να μην έχει πολλή κίνηση! 5. Ας είχε λίγο ήλιο σήμερα. Θα πηγαίναμε για μπάνιο. 6. Μακάρι να βρήκαν το βιβλίο. Γ. Μεταφράζω τις προτάσεις της άσκησης Α και σχηματίζω παρόμοιες. Δ. Τι ταιριάζει; Τι εύχονταν οι θεοί και οι ήρωες της ελληνικής μυθολογίας: 1. Αθηνά α. Μακάρι να μην είχα ξεχάσει να αλλάξω τα πανιά. 2. Ποσειδώνας β. Μακάρι να γυρίσει σύντομα ο Οδυσσέας. 3. Ήφαιστος γ. Μακάρι να μη σταματούσαμε ποτέ σ αυτό το νησί. 4. Πάρης δ. Αχ και να μην είχα πιει το κρασί του Οδυσσέα. 5. Οδυσσέας ε. Μακάρι να είχα δώσει το χρυσό μήλο στην Αθηνά, και όχι στην Αφροδίτη. 6. Πολύφημος στ. Θα ήθελα να γίνω προστάτιδα της Αθήνας. 7. Πηνελόπη ζ. Μακάρι να γινόμουν βασιλιάς όλων των θεών. 8. Θησέας η. Μακάρι να σταματούσε αυτή η ταλαιπωρία. 9. Σίσυφος θ. Μακάρι να μην ήμουν τόσο άσχημος και να μ αγαπούσε η γυναίκα μου η Αφροδίτη. Λέω ποιες ευχετικές φανερώνουν την απραγματοποίητη ευχή. Ε. Συμπληρώνω: 1. Μακάρι να είναι καλά η Αντιγόνη. (είμαι) Φυσικά είναι καλά. Θα δεις σε λίγο. 2. Μακάρι να... άλλη η πραγματικότητα. Αλλά πρέπει να ζήσουμε μ αυτά που έχουμε. (είμαι) 3. Μην τους λέτε τίποτα. Θα ήθελα... τους... έκπληξη. (κάνω) 4. Καλύτερα... μην της...τώρα. Θα περιμένω να ησυχάσει λίγο η κατάσταση. (τηλεφωνώ) 5. Μακάρι... μην της.... Θύμωσε ακόμη περισσότερο. (τηλεφωνώ) 6. Μακάρι... το γράμμα σου νωρίτερα. Τώρα πια είναι αργά. (διαβάζω) 7. Θα ήθελα πρώτα... το γράμμα του και μετά να αποφασίσω. (διαβάζω) 8. Καλύτερα... μην... αυτά που λέει, Μαργαρίτα. Έχει παράξενες απόψεις. (ακούω) 4
9. Μακάρι... σε... τότε που με συμβούλευες να μην παντρευτώ. (ακούω) 10. Ελπίζω... καλά στο σπίτι της η Παναγιώτα. (φτάνω) Αυτό μπορούμε να το μάθουμε αμέσως. Θα της τηλεφωνήσω. 11. Ας... μαζί με τον Κώστα. Θα ήμασταν τώρα στο σπίτι πια και όχι έξω στη βροχή. (φεύγω) 12. Ας μην της το.... Δε θα ήταν τώρα θυμωμένη μαζί μου. (λέω) 13. Τι καλά να... τις εξετάσεις της. (τελειώνω) 14. Ας... καμιά φορά και τους άλλους. Αλλά αυτή μόνο τον εαυτό της βλέπει. (σκέφτομαι) 15. Μακάρι να (αυτές)... όλα τα εμπόδια που βρίσκουν. (ξεπερνάω) 16. Ας (αυτοί)... επιτέλους το κάπνισμα σε κλειστούς χώρους. (απαγορεύω) 17. Αχ! Και να... τώρα ο Θανάσης. Όλα θα ήταν πιο εύκολα. (έρχομαι) 18. Μακάρι... μην... αυτοί οι δύο. Χάλασαν όλη τη βραδιά. (εμφανίζομαι) 19. Πόσο θα ήθελα... με.... (πιστεύω) 20. Μακάρι... μη.... Είναι τόσο ωραίο ζευγάρι. (χωρίζω) ΣΤ. Διαβάζω και μεταφράζω: 1. Θα τα βλέπει τώρα τα μηνύματά σου. Περίμενε λίγο. 2. Θα έβλεπε τηλεόραση, γι αυτό δεν άκουσε το κουδούνι. 3. Θα τον είδε στη συναυλία. Από κει θα τον θυμάται. 4. Νομίζω πως θα το έχουν δει. Διάλεξε κάτι άλλο. 5. Μάλλον θα το είχε δει τότε στην έκθεση και αργότερα το αγόρασε. Ζ. Αλλάζω τις προτάσεις: 1. Μάλλον κοιμάται. Θα κοιμάται. 2. Νομίζω πως έφυγαν. 3. Ίσως της το έχουν πει. 4. Μπορεί να έλειπε. 5. Σκέφτομαι πως τη φοβόταν. Γι αυτό δεν είπε τίποτα. 6. Πιθανόν να το είχε βρει. Η. Μεταφράζω: Kdysi jsem se zeptala dětí mých kamarádů i těch svých, co si přejí nejvíc ze všeho. Jaká jsou jejich největší přání. Tady jsou jejich odpovědi: Malé děti (2 4 roky): Chtěla bych mít sestřičku, aby si se mnou hrála. Přeju si, aby se vrátil náš táta. Chtěl bych mít křídla. Ať se stanu princeznou! Chtěla bych pejska, abych se o něj mohla starat. Děti ve věku 4 8 let: Přeju si, aby se máma tolik nerozčilovala. Nebo raději, aby se nerozčiloval ani táta. Chtěl bych, aby nás babička víc navštěvovala. Přeju si, aby mě mé sestry měly rády. Chtěl bych, aby dědeček neumřel. Překvapilo mě (= bylo pro mě překvapením), že většina přání malých dětí není ze světa fantazie, ale týkají se jejich každodenního života, vztahů v rodině a s kamarády. 5
Θ. Μεταφράζω: V Praze je mnoho šlechtických paláců. Toto je obraz českého šlechtice z 15. století. Dům mých příbuzných je v centru Prahy. Naše rodina má mnoho příbuzných. Marie je žena jednoho z mých příbuzných. Pacienti čekají venku. Řekni pacientce, ať počká. Αť přijdou. Kéž by přišli brzy! Měl jsem jít raději s nimi! Jak rád bych s nimi býval šel! Kéž mu řekne celou pravdu! Kéž mu řekl celou pravdu! Kéž by mu byl řekl celou pravdu! Pojedou do Atén? Rád bych jel s nimi. Co říkáš, jeli do Atén? Kéž bych byl mohl jet s nimi. Jak rád bych teď byl na horách! Měli jsme raději zůstat doma. Kéž bych si mohl koupit ten dům! Kéž by se všichni dívali na ten problém jako ty! Doufám, že ten vlak stihnou. Doufám, že ten vlak stihli. Kéž by ten vlak stihli. Kéž by spali. Teď asi není doma. Děti asi spí. Asi s ním chodil do školy. Asi to četl včera v novinách. Asi se mu něco stalo, že nepřišel do kanceláře. Asi nikdy nebyl v Řecku. Tato kniha asi nebude v knihovně. Asi vůbec nečtou. Asi se vás bál. Ι. Γράφω έναν μικρό κατάλογο με τις επιθυμίες μου. Αυτές που μπορούν να πραγματοποιηθούν και τις απραγματοποίητες στο παρόν ή μέλλον ή και στο παρελθόν (περίπου 120 λέξεις). Λεξιλόγιο αιώνιος, -α, -ο věčný άποψη, η (εις) názor, stanovisko, pohled απραγματοποίητος, -η, -ο neuskutečněný, nesplněný; neuskutečnitelný αχ ach (citosl.) βέλος, το šíp; šipka, ukazatel γερουσιαστής, ο senátor γόνατο, το koleno έγκυος (fem.) těhotná, v jiném stavu εκτίμηση, η (εις) ocenění, odhad; úcta, uznání εκτιμώ (άω), -ώμαι oceňuji, hodnotím; mám v úctě, vážím si ελάφι, το jelen, laň εμπόδιο, το překážka, zábrana επιθυμία, η přání, touha ευχετικός, -ή, -ό přací; jaz. ευχετική (υποτακτική), η konjunktiv přací ευχή, η přání, touha; círk. modlitba, požehnání ήρωας, ο hrdina ησυχάζω, uklidňuji (se); odpočívám θυμός, ο hněv, zlost Κύκλωπας, ο Kyklop Λητώ, η Létó μακάρι (να) kéž 6
νύμφη, η nymfa, víla ξανά opět, zase, znova ξεπερνώ (-άω), -ιέμαι překonávám; překračuji, přesahuji πανέξυπνος, -η, -ο velmi chytrý πανί, το plátno, hadřík; plena; plachta παρελθόν, το minulost παρόμοιος, -α, -ο podobný, přibližně stejný παρόν, το přítomnost πιθανολογική (οριστική), η jaz. potenciál πραγματικότητα, η skutečnost, realita πριγκίπισσα, η princezna προστάτιδα, η ochránkyně σελήνη, η měsíc, luna στεριά, η pevnina, souš συστήνω, -ομαι radím, doporučuji; seznamuji, představuji (někoho) ταλαιπωρία, η utrpení, strádání, potíž τόξο, το luk; přen. oblouk, klenba φαντασία, η fantazie, představivost; iluze Παροιμίες και αφορισμοί Αύγουστε, καλέ μου μήνα να σουν δυο φορές τον χρόνο. Κανένας δεν είπε ποτέ πεθαίνοντας: «Μακάρι να είχα περάσει περισσότερες ώρες στο γραφείο». (Paul Tsongas, 1941 1997, Ελληνοαμερικανός γερουσιαστής) 7