ΠΑ.ΣΟ.Κ. Τομέας Απασχόλησης & Κοινωνικής Προστασίας ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ (Ο.Ε.Κ.) 24 Φεβρουαρίου 2009

ΠΑ.ΣΟ.Κ. Τομέας Απασχόλησης & Κοινωνικής Προστασίας ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ (Ο.Ε.Κ.) 24 Φεβρουαρίου 2009

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο Οργανισμός Εργατικής Κατοικίας (ΟΕΚ) είναι ο κύριος φορέας κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα και αποτελεί το κύριο όργανο άσκησης κοινωνικής στεγαστικής πολιτικής καθώς και τον μεγαλύτερο κατασκευαστικό φορέα κατοικίας. Ο ΟΕΚ είναι ΝΠΔΔ, εποπτευόμενο από το Υπουργείο Απασχόλησης, διατηρεί όμως απόλυτη οικονομική αυτονομία, δεδομένου ότι οι πόροι του προέρχονται από τις εισφορές των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα και στις ΔΕΚΟ (1% επί των αποδοχών τους) και των εργοδοτών τους (0,75% επί των αποδοχών των εργαζομένων που απασχολούν). Για περισσότερα από 50 χρόνια παράγει σημαντικότατο κοινωνικό έργο, παρέχοντας στέγη είτε μέσω στεγαστικών δανείων είτε με την παραχώρηση κατοικιών στους δικαιούχους. Όμως, τα πέντε τελευταία χρόνια της διακυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας, ο ΟΕΚ βρίσκεται σε ένα πλαίσιο απαξίωσης καθώς ο ρόλος του έχει περιοριστεί στην επιδότηση ενοικίου και δανείων που απορροφά και το μεγαλύτερο μέρος του ετησίου προϋπολογισμού του. Το κατασκευαστικό έργο έχει ουσιαστικά εγκαταλειφθεί, ή έχει υποκατασταθεί από έλασσον επισκευαστικό, γεγονός που αποδεικνύει την ανυπαρξία ενεργού στεγαστικής πολιτικής της κυβέρνησης. Χαρακτηριστικό είναι ότι μεταξύ των (πολλών) αλλαγών Προέδρων, ο Οργανισμός έμεινε ακέφαλος το 2007 επί σχεδόν έξι συνεχόμενους μήνες. 2

Σύμφωνα με τη σχετική νομοθεσία, η διάρθρωση του προϋπολογισμού και, κατά συνέπεια, το έργο του ΟΕΚ θα πρέπει να είναι: ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ Ο.Ε.Κ. ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 50% (Ν2224/1994) ΧΟΡΗΓΗΣΗ ΔΑΝΕΙΩΝ ΕΠΙΔΟΤΗΣΗ ΕΝΟΙΚΙΟΥ 50% ΑΓΟΡΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΩΝ (15% του κατασκ. προγραμ. του προηγούμενου έτους) ΕΠΙΣΚΕΥΗ ΟΙΚΙΣΜΩΝ (έως 5% Ν.2736/1999) Αλλά, στην πραγματικότητα, σήμερα είναι: ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ Ο.Ε.Κ. ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 9% ΧΟΡΗΓΗΣΗ ΔΑΝΕΙΩΝ ΕΠΙΔΟΤΗΣΗ ΕΝΟΙΚΙΟΥ 91 % ΕΠΙΔΟΤΗΣΗ ΕΠΙΤΟΚΙΩΝ ΑΓΟΡΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΩΝ 2% ΑΝΕΓΕΡΣΗ ΟΙΚΙΣΜΩΝ 6% ΕΠΙΣΚΕΥΗ ΟΙΚΙΣΜΩΝ 1% Τα βασικά προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα ο Οργανισμός είναι: Υστέρηση εσόδων λόγω μη καταβολής των οφειλών από το Ι.Κ.Α. (συσσωρευμένα χρέη ετών, περίπου 1,5 δις ) Υψηλό περιθώριο κέρδους των τραπεζών (απαιτείται μείωση του spread) Εξαπάτηση τριτέκνων και πολύτεκνων δικαιούχων (αντικειμενική αξία επί 1,20 έναντι εμπορικής αξίας ) Καθυστερήσεις των οικονομικών παροχών με αποτέλεσμα την ταλαιπωρία των δικαιούχων οι οποίοι μπορεί να περιμένουν 3-5 μήνες για την επιδότηση ενοικίου 3

Δραματική μείωση του κατασκευαστικού έργου σε αντιδιαστολή με τις επισκευές και το Πρόγραμμα Αγοράς Έτοιμων Κατοικιών και Διαμερισμάτων (Π.Α.ΚΑ.ΔΙ) Αναχρονιστική συγκεντρωτική δομή του Οργανισμού, γραφειοκρατικές διαδικασίες και ελλιπής χρήση τεχνολογίας Η κατανομή σε ποσοστά του απολογισμού του έργου του Ο.Ε.Κ. για το 2008 ήταν: ΕΠΙΔΟΤΗΣΗ ΕΝΟΙΚΙΟΥ 22% 1% ΑΝΕΓΕΡΣΗ ΟΙΚΙΣΜΩΝ 6% ΔΑΝΕΙΑ ΤΡΑΠΕΖΩΝ 22% ΔΑΝΕΙΑ Ο.Ε.Κ.47% Διάγραμμα: Κατανομή εκταμιευθέντων ποσών ανά πρόγραμμα έτους 2008 4

2. ΕΠΙΔΟΤΗΣΗ ΕΠΙΤΟΚΙΟΥ ΔΑΝΕΙΑ ΜΕΣΩ ΤΡΑΠΕΖΩΝ Ενώ οι συμβάσεις που έχει συνάψει ο Ο.Ε.Κ. με τις τράπεζες εξασφαλίζουν σε αυτές υψηλά κέρδη και μαζική σταθερή πελατεία, σε αρκετές περιπτώσεις μεμονωμένοι πολίτες πετυχαίνουν χαμηλότερο επιτόκιο στη σύναψη δανείου τους με την τράπεζα, από αυτό που προβλέπει η σύμβαση του Ο.Ε.Κ. με την ίδια τράπεζα!!! Πρόσφατα γίναμε μάρτυρες μιας πρωτοφανούς προσπάθειας άσκησης πίεσης προς τον ΟΕΚ από αρκετές Τράπεζες, ανάμεσα στις οποίες και η Εθνική(!), οι οποίες με εκβιαστικές πρακτικές επιδίωξαν τη μονομερή τροποποίηση των συμβάσεών τους με τον Οργανισμό, προκειμένου να αυξήσουν τα κέρδη τους, σε περίοδο οικονομικής κρίσης! Για το λόγο αυτό επιβάλλεται η άμεση προσθήκη ειδικών όρων στις συμβάσεις, ώστε να αποφευχθούν εκ νέου απόπειρες συμβεβλημένων με τον ΟΕΚ Τραπεζών, να επαναδιαπραγματευθούν τους ευνοϊκούς όρους των στεγαστικών δανείων, που χορηγούν σε δικαιούχους του Οργανισμού. Επιπλέον, Ο Ο.Ε.Κ. οφείλει να πιέσει για να πετύχει μείωση περιθωρίου κέρδους των τραπεζών, μειώνοντας το spread προς όφελος των δικαιούχων δανειοληπτών. 3. ΔΑΝΕΙΑ ΑΠΟ ΚΕΦΑΛΑΙΑ Ο.Ε.Κ. - ΕΙΔΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ ΑΥΞΗΜΕΝΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ Η πολιτική ηγεσία 1 δεσμεύτηκε για ειδικές πολιτικές στέγης που θα επιτρέψουν στις οικογένειες αυξημένων κοινωνικών αναγκών να αποκτήσουν κατοικία. Στην πράξη όμως ο ΟΕΚ, που φέρει την κύρια ευθύνη για τη στεγαστική πολιτική στη χώρα, κινείται προς εκ διαμέτρου αντίθετη κατεύθυνση, συρρικνώνοντας τις παροχές, τις διευκολύνσεις και, τελικά, την ίδια την ομάδα των δικαιούχων πολιτών. Η αναστάτωση εντείνεται μεταξύ των οικογενειών-δικαιούχων του Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας (ΟΕΚ) με τρία ή περισσότερα παιδιά που υφίστανται την κατάφωρη διάκριση της «νέας πολιτικής» του ΟΕΚ η οποία υπολογίζει το ποσό του δανείου όχι με βάση την εμπορική αξία του ακινήτου αλλά την αντικειμενική αξία επαυξημένη κατά 20%, αντίθετα με τους δικαιούχους επιδότησης επιτοκίου δανείου ιδιωτικής τράπεζας, στην οποία περίπτωση ο ΟΕΚ, υπολογίζει τη σαφώς υψηλότερη εμπορική αξία του ακινήτου. 1 Κώστας Καραμανλής σε προεκλογική ομιλία το 2004. Επίσης, ως Πρωθυπουργός στην ομιλία του στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης είπε χαρακτηριστικά, αναφερόμενος στον Οργανισμό Εργατικής Κατοικίας (ΟΕΚ) ότι «Ευνοούνται ιδιαίτερα οι οικογένειες με τρία παιδιά, που είναι δικαιούχοι του Οργανισμού». 5

Η κυβέρνηση μοίρασε υποσχέσεις στους τρίτεκνους ακόμη και μέσω διαφημιστικών φυλλαδίων του ΟΓΑ!- εκμεταλλευόμενη τα όνειρα των εργαζομένων για ένα σπίτι χωρίς κανένα ενδοιασμό και χωρίς, φυσικά, οικονομικό σχεδιασμό. Το αποτέλεσμα ήταν λόγω του μεγάλου αριθμού των τρίτεκνων δικαιούχων να δημιουργηθεί γενικότερο πρόβλημα στην επάρκεια των κεφαλαίων του ΟΕΚ για την κάλυψη του συνόλου των προγραμμάτων του. Για το λόγο αυτό, σήμερα σημειώνονται σημαντικές καθυστερήσεις σε οποιαδήποτε οικονομική παροχή του ΟΕΚ προς το σύνολο των δικαιούχων του. 4. ΕΠΙΔΟΤΗΣΗ ΕΝΟΙΚΙΟΥ Ο Οργανισμός Εργατικής Κατοικίας χορηγεί σε κατηγορίες δικαιούχων του οικονομική ενίσχυση για την αντιμετώπιση της δαπάνης μίσθωσης κατοικίας. Η κάλυψη των απαιτούμενων δαπανών βαρύνει το στεγαστικό κεφάλαιο του Ο.Ε.Κ. (Ν 1849/1989). Θεωρούμε ότι η συγκεκριμένη δαπάνη στερεί πόρους από σημαντικότερα στεγαστικά προγράμματα. Σε αντίθεση με το κατασκευαστικό και το δανειοδοτικό πρόγραμμα, η επιδότηση ενοικίου δεν παρέχει μόνιμη λύση στον δικαιούχο αφού δεν εξασφαλίζει την ιδιόκτητη στέγη. Κατόπιν συνειδητής επιλογής της πολιτικής ηγεσίας του Οργανισμού, μετά το 2005 αυξήθηκε υπερβολικά το ύψος των εκταμιευθέντων ποσών με αποτέλεσμα να υπερβαίνει το 30% του συνόλου των εκταμιευθέντων ποσών όλων των προγραμμάτων. Οι λόγοι της αύξησης οφείλονται στην μείωση των προϋποθέσεων, την αύξηση των χορηγούμενων ποσών ανά δικαιούχο και στην αύξηση του αριθμού των δικαιούχων. Εμείς πιστεύουμε ότι το πρόγραμμα επιδότησης ενοικίου θα πρέπει να περιοριστεί σε κατηγορίες δικαιούχων που για διάφορους λόγους αδυνατούν να αποκτήσουν στέγη (νέα ζευγάρια, συνταξιούχοι, πολύ χαμηλά εισοδήματα). Τα ποσά που θα εξοικονομηθούν θα πρέπει να κατευθυνθούν στο κατασκευαστικό και δανειοδοτικό πρόγραμμα. Επίσης, για τον καλύτερο έλεγχο των δικαιολογητικών αλλά και την μείωση της ταλαιπωρίας του πολίτη, θα πρέπει να πραγματοποιηθούν ενέργειες για (ηλεκτρονική) άμεση επικοινωνία με άλλες υπηρεσίες όπως εφορία, υπουργείο εξωτερικών κλπ. 6

5. ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Η υποβάθμιση που έχει υποστεί από το 2004 ο κατασκευαστικός κλάδος του Οργανισμού είναι δραματική. Η πολιτική ηγεσία του Ο.Ε.Κ., με τις επιλογές της οδήγησε σε τέλμα το πρόγραμμα ανέγερσης νέων οικισμών παραβιάζοντας τη σχετική νομοθεσία (Ν2224/1994) που προβλέπει ότι το ποσό που διαθέτει κάθε χρόνο ο Ο.Ε.Κ. για την κάλυψη των κατασκευαστικών του δραστηριοτήτων δεν μπορεί να είναι λιγότερο από το 50% του προϋπολογισμού του. Αντί της κατασκευής νέων σύγχρονων οικισμών, επιλέγεται η αγορά από ιδιώτες έτοιμων διαμερισμάτων, εξυπηρετώντας συγκεκριμένες σκοπιμότητες. Συγκεκριμένα, τα εκταμιευθέντα ποσά μετά το 2000 για το σύνολο των κατασκευαστικών δραστηριοτήτων ως ποσοστό του συνόλου όλων των παρεχόμενων προγραμμάτων φαίνονται στο παρακάτω διάγραμμα: 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Διάγραμμα: Ποσοστό εκταμιευθέντων ποσών για κατασκευαστικές δραστηριότητες (ανέγερση νέων οικισμών, οικόπεδα, ολυμπιακό χωριό κλπ.) ως προς το σύνολο του έργου του Οργανισμού. Ενώ έως και το 2003 το κατασκευαστικό έργο του ΟΕΚ απορροφούσε άνω του 50% του προϋπολογισμού του, από το 2004 και μετά η πτώση υπήρξε κατακόρυφη. Μάλιστα, το 2005 τα εκταμιευθέντα ποσά για το πρόγραμμα ανέγερσης οικισμών αποτελούσε το 28% του συνόλου των παρεχόμενων προγραμμάτων, το 2006 το 13%, το 2007 το 10% και το 2008 αποτελεί μόλις το 6%!!! Επίσης, παρατηρείται διαχρονικά συστηματική προσπάθεια αύξησης ή διαφοροποίησης του συμβατικού αντικειμένου των έργων, προς όφελος των εργοληπτών, με αύξηση πολλές φορές της αρχικής δαπάνης κατά 50%. 7

6. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΟΡΑΣ ΕΤΟΙΜΩΝ Ή ΥΠΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΚΑΤΟΙΚΙΩΝ Ή ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΩΝ (Π.Α.ΚΑ.ΔΙ.) Αντίθετα με τα κατασκευαστικά προγράμματα, τα προγράμματα αγοράς ετοίμων ή υπό κατασκευή κατοικιών ή διαμερισμάτων (Π.Α.ΚΑ.ΔΙ.) έχουν αλματώδη αύξηση, παρότι, σύμφωνα με την ΥΑ 506/1992, είναι προγράμματα που επικουρούν το κατασκευαστικό πρόγραμμα του ΟΕΚ και δεν το υποκαθιστούν. Μέχρι το 2005, ο επικουρικός ρόλος αυτών των ΠΑ.ΚΑ.ΔΙ. διασφαλιζόταν θεσμικά, με μια σειρά από δικλέιδες ασφαλείας ώστε να μην υπάρχει υπέρβαση. Όμως, το 2005 η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας, με την ΥΑ 50332/2005, ουσιαστικά απενεργοποίησε τις δικλείδες ασφαλείας. Σύμφωνα με την νέα υπουργική απόφαση, ο συνολικός αριθμός των κατοικιών και διαμερισμάτων που θα αγοράζονται κάθε χρόνο σε όλη την Ελλάδα, μέσω του Π.Α.ΚΑ.ΔΙ., θα είναι απεριόριστος (!!!), ανάλογα με τις παρουσιαζόμενες στεγαστικές ανάγκες των δικαιούχων, που εκτιμώνται από το Διοικητικό Συμβούλιο του Ο.Ε.Κ. με απόφασή του. Την ίδια χρονιά, δηλαδή το 2005, αποφασίστηκε η αγορά 3.000 διαμερισμάτων σε όλη την Ελλάδα από εργολάβους με μάξιμουμ τιμή τα 2.000 ευρώ ανά τετραγωνικό μέτρο (!!!), ενώ θα μπορούσε ο Οργανισμός να δώσει μεγαλύτερη ώθηση στο πρόγραμμα ανέγερσης νέων οικισμών ώστε οι δικαιούχοι να αποκτήσουν φθηνότερη κατοικία, κατασκευασμένη από τον ΟΕΚ. Το αποτέλεσμα ήταν το επικουρικό πρόγραμμα (ΠΑ.ΚΑ.ΔΙ) να αποτελεί το 2007 το 50% του κατασκευαστικού προγράμματος σε εκταμιευθέντα ποσά, μη εφαρμόζοντας για ακόμα μια φορά το σχετικό νόμο (2224/1994), σύμφωνα με τον οποίο το ποσό για την αγορά έτοιμων διαμερισμάτων από ιδιώτες κατασκευαστές δεν μπορεί να υπερβαίνει σε καμιά περίπτωση το 15% του συνολικού ποσού που διατέθηκε τον προηγούμενο χρόνο για το κατασκευαστικό πρόγραμμα. Υπάρχουν επίσης σαφείς ενδείξεις ότι έχουν αγοραστεί «μισοτελειωμένα» διαμερίσματα σε υψηλές τιμές, ενώ αρκετά διαμερίσματα που αγοράστηκαν μέσω του προγράμματος ΠΑ.ΚΑ.ΔΙ. δεν έχουν δοθεί σε δικαιούχους παρά το γεγονός ότι έχει παρέλθει μεγάλο χρονικό διάστημα από την αγορά τους. Επίσης εκφράζονται παράπονα από πολίτες σχετικά με την έλλειψη ενημέρωσης στις τοπικές κοινωνίες για την προσέλκυση ενδιαφερομένων. 8

7. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ Παρά το γεγονός ότι ο ΟΕΚ χρηματοδοτείται αποκλειστικά από χρήματα των εργαζομένων και των εργοδοτών, η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας δε διστάζει να χρησιμοποιεί τον Οργανισμό ως όχημα μιας αμφιλεγόμενης και αναποτελεσματικής στεγαστικής πολιτικής, τελευταία προτεραιότητα της οποίας είναι η στεγαστική αποκατάσταση των δικαιούχων πολιτών. Αυτό αποδεικνύεται από το σύνολο των πολιτικών του από το 2004 και μετά: 1. Συρρίκνωση των κατασκευών κατοικιών σε αντίθεση με το δανειοδοτικό πρόγραμμα 2. Κατακόρυφη αύξηση της αγοράς έτοιμων διαμερισμάτων και υποβάθμιση του Οργανισμού σε ρόλο μεσίτη 3. Κατακόρυφη αύξηση επιδότησης ενοικίων έναντι δανειοδότησης για αγορά κατοικίας 4. Μεγάλης αύξησης των δικαιούχων, για ψηφοθηρικούς λόγους, που καταλήγει σε εμπαιγμό, μη εξυπηρέτηση και ταλαιπωρία όλων 5. Μικρή διαπραγματευτική δράση έναντι των τραπεζών, με αποτέλεσμα να δίδονται στον ΟΕΚ, με τους χιλιάδες δικαιούχους, υψηλότερα επιτόκια από κάθε μεμονωμένο πολίτη! Το ΠΑΣΟΚ πιστεύει ότι ο ρόλος του ΟΕΚ στην Ελληνική οικονομία είναι καθοριστικός και ευρύτερος, αφού μέσω των δανειοδοτικών του προγραμμάτων, μπορούν να κινητοποιηθούν ιδιωτικά κεφάλαια, τόσο των δανειοληπτών, που χρησιμοποιούν παράλληλα την ιδιωτική τους αποταμίευση, όσο και των επιχειρηματιών του κατασκευαστικού τομέα, όπου κατευθύνονται οι δανειολήπτες προς αγορά κατοικίας. Ιδιαίτερα αυτή την εποχή, μέσα στο περιβάλλον της επερχόμενης διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης, ο ρόλος του ΟΕΚ θα μπορούσε να αναβαθμιστεί ώστε να συμβάλει καθοριστικά στην παραγωγή κοινωνικής κατοικίας αλλά και να δημιουργήσει θέσεις εργασίας στον κατασκευαστικό κλάδο, που αναμένεται ότι θα πληγεί σοβαρότατα από την κρίση. 9