Προς Δ/ντες, Δ/ντριες ΓΕ.Λ. Ε.ΠΑΛ. Κατόπιν επιθυμίας των συναδέλφων, σας αποστέλλω, με την ελπίδα να σας φανούν χρήσιμα, Βασικά Σημεία από τα Σεμινάρια για τις Ερευνητικές Εργασίες (Θήβα 8-10-2012 και Λιβαδειά 12-10-2012) Μαϊστρέλλης Ευστράτιος, Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων -Τρόποι οργάνωσης της μαθητικής ομάδας -Κριτήρια σχηματισμού των ομάδων: Απόδοση. Σχηματίζονται ομάδες με κριτήριο την απόδοση των μελών. Για τους μαθητές προτείνεται η ανομοιογενής σύνθεση. Ενδιαφέροντα. Σχηματισμός ομάδων με βάση τα ενδιαφέροντά τους. Κοινωνικές σχέσεις. Οι διαπροσωπικές σχέσεις εξακριβώνονται με κατάλληλο ερωτηματολόγιο, το οποίο ονομάζεται «κοινωνιομετρικό τεστ». Τύχη. Σε κάποιες περιπτώσεις δεν είναι μεμπτό η δημιουργία τυχαίας συγκρότησης ομάδας με κλήρωση. Συνήθως όμως αποφεύγεται. -Οργάνωση των Μαθητικών Ομάδων(1) Αρχική ολομέλεια- πρώτη σύνδεση Υποδεχόμαστε τα μέλη της ομάδας στην αίθουσα την οποία έχουμε από πριν φροντίσει, έχοντας φτιάξει τον κύκλο (χωρίς τραπέζια) με τόσες καρέκλες όσα τα μέλη της ομάδας. Δίνουμε λίγο χρόνο στην αρχική ολομέλεια για ένα καλωσόρισμα και μια αρχική σύνδεση, δίνοντας και εμείς μια πρώτη εικόνα για εμάς. Εξηγούμε το σκοπό των δραστηριοτήτων που θα ακολουθήσουν. Ελάτε να συνεργαστούμε στο να διαμορφώσουμε την ομάδα μας. Θα χρειαστεί να μετακινηθούμε και να φτιάξουμε μικρότερες κοινωνικές ενότητες που μας επιτρέπουν να καλλιεργήσουμε ένα πρώτο βαθμό οικειότητας και να αρχίσουμε να γνωριζόμαστε καλύτερα. Όπως είσαστε στην ολομέλεια κοιταχτείτε μεταξύ σας και διαλέξτε κάποιον, που σας είναι άγνωστος ή λιγότερο οικείος και που νιώθετε ότι θα θέλατε να τον γνωρίσετε περισσότερο. Φτιάξτε μια δυάδα». Μόλις φτιάξτε δυάδες πάρτε τις καρέκλες και καθίστε όπου θέλετε στον χώρο». Γνωριστείτε μεταξύ σας λέγοντας κάποια βασικά, όνομα κλπ, ή αν θέλετε δίνοντας μια εικόνα από τη καθημερινότητά σας, μέσα από την οποία θα θέλετε ο άλλος να σας γνωρίσει καλύτερα, μία θετική εμπειρία από τα προηγούμενα σχολικά τους χρόνια, κάτι απλό που να μπορείτε να το μοιραστείτε σε αυτό το πλαίσιο και χρόνο» ( 3-4 λεπτά). Η κάθε δυάδα να διαλέξει μια άλλη δυάδα με το ίδιο κριτήριο: «διαλέξτε από τους πιο άγνωστους αυτούς που έχετε διάθεση να γνωρίσετε καλύτερα και καθίστε μαζί». 1
Βοηθάμε την τετράδα να διαμορφωθεί: «κλείστε τον κύκλο, ώστε να μην αφήνετε ανοίγματα σε επισκέπτες, οριοθετηθείτε από τις άλλες ομάδες, και συγκεντρωθείτε στην δική σας συναλλαγή». Αρχικά γνωριστείτε μεταξύ σας η τετράδα με τον εξής λίγο διαφορετικό τρόπο: ας παρουσιάσει ο καθένας το ταίρι του. Ζητάμε κάθε μέλος της ομάδας να αναφέρει γιατί διάλεξε αυτό το θέμα ή τι περιμένει να μάθει από αυτό το θέμα. Ζητάμε κάθε ομάδα να γράψει μια παράγραφο που να συμπυκνώνει τις σκέψεις που αντάλλαξαν. Όταν αρχίσουν να γράφουν και σχεδόν τελειώνουν, ζητάμε να επιλέξουν για την ομάδα τους ένα «παρατσούκλι» ή μια χαρακτηριστική φράση και έναν που θα εκπροσωπήσει την ομάδα τους, ο οποίος θα παρουσιάσει τα μέλη της 4άδας και θα διαβάσει το κείμενο που έχουν συντάξει στην ολομέλεια. Στη φάση αυτή επιδιώκουμε να εκφραστούν προσδοκίες, φόβοι, ερωτήματα, προκειμένου να διαμορφώσουμε ένα στοιχειώδες «συμβόλαιο» επικοινωνίας. -Οργάνωση των Μαθητικών Ομάδων(2) Πώς θα τους μάθουμε, πώς θα καταλάβουμε την πιο λειτουργική ομαδοποίησή τους; 1. Ένας τρόπος είναι να τους ρωτήσουμε μέσα από ένα απλό και διασκεδαστικό ερωτηματολόγιο, αφού πρώτα έχουν την ευκαιρία να γνωριστούν μεταξύ τους. Για παράδειγμα, μπορούμε να τους ρωτήσουμε: «Αν έπρεπε να φύγεις για διαστημική αποστολή για έναν ολόκληρο χρόνο και σου ζητούσαν να διαλέξεις τρεις συνεπιβάτες (άντρες ή γυναίκες), ποιους θα διάλεγες (με σειρά προτεραιότητας);» 2. Αυτο-προσδιορισμός των κλίσεων ικανοτήτων (Α): Μοιράζουμε στους μαθητές ένα λευκό χαρτί χωρισμένο σε τέσσερα μέρη. Ζητάμε από τους μαθητές να αυτο-παρουσιαστούν γράφοντας στο πάνω αριστερό ορθογώνιο το όνομά τους, στο δεξί πάνω την αγαπημένη τους απασχόληση, στο τρίτο αριστερά να περιγράψουν μια δεξιότητα στην οποία τα καταφέρνουν πραγματικά πολύ καλά και στο τελευταίο ορθογώνιο να γράψουν κάτι το οποίο πραγματικά αντιπαθούν πολύ (ασχολία, δραστηριότητα σχολική ή εξωσχολική). Στη συνέχεια, αφήνουν το χαρτί ανοικτό στο θρανίο τους και περιφέρονται στην τάξη για να δουν και τα χαρτιά των άλλων μελών του Τμήματος Ενδιαφέροντος και να εντοπίσουν εκείνους με τους οποίους ταιριάζουν. 3. Αυτο-προσδιορισμός των κλίσεων ικανοτήτων(β): Μοιράζουμε στα ζευγάρια των μαθητών από ένα φύλλο με μια αγγελία εργασίας και τους ζητούμε να απαντήσουν γραπτά και ατομικά στην αγγελία. Τους εξηγούμε ότι η απάντησή τους πρέπει να αποσταλεί σε μορφή επιστολής, π.χ. «Κύριε Διευθυντά, ονομάζομαι ΚΠ και σας γράφω επειδή με ενδιαφέρει η εργασία που προσφέρετε. Γενικώς, μου αρέσει πολύ η επικοινωνία με τον κόσμο και είμαι πολύ ικανός /ικανή..» 2
-Δημιουργία Ομάδων Κοινωνιόγραμμα Με ποιους συμμαθητές σου επιθυμείς να είσαι στην ίδια ομάδα. Κώστας Γιάννης Πέτρος Νίκη Ελένη Άννα Νίκος Παύλος Κώστας Γιάννης Πέτρος Νίκη Ελένη Άννα Νίκος Παύλος -Κοινωνικό Συμβόλαιο Πριν αρχίσει η ομαδική εργασία, από κοινού εκπαιδευτικός και μαθητές συζητούν, επεξεργάζονται κριτικά (στοχασμός) και καταλήγουν σε συμφωνημένες αρχές, κανόνες και ρόλους που αποτελούν «το στημόνι και το υφάδι» της κοινής τους πορείας και εργασίας. Αυτό περιλαμβάνει:.συζητήσεις για τη λειτουργία και τον ρόλο κάθε μαθητή στην ομάδα.κανόνες συμπεριφοράς (τι είναι αποδεκτό;).τρόπους αξιολόγησης.αναστοχασμό για τη λειτουργία στην ομάδα -Παραδείγματα 1 1. Προετοιμάζουμε τα θρανία στο διάλειμμα και τα επαναφέρουμε στην αρχική τους θέση, μετά το τέλος του δίωρου. 2. Διατηρούμε φάκελο υλικού 3. Συζητάμε χαμηλόφωνα 4. Φροντίζουμε να συμμετέχουν στη συζήτηση όλα τα μέλη της ομάδας 5. Προσέχουμε και λαμβάνουμε υπόψη τη γνώμη και τις παρατηρήσεις του καθένα 6. Συναποφασίζουμε αλλά και ο καθένας παίζει τον ρόλο του. 7. ο/η καθηγητής/τρια θα μας βοηθήσει μόνο όταν όλοι συμφωνήσουμε και του/της το ζητήσουμε 3
8. όταν δουλεύουμε σε ολομέλεια, παύουμε να ασχολούμαστε με την εργασία της ομάδας μας. -Παραδείγματα 2 Δεσμεύομαι να καταβάλλω τη μέγιστη δυνατή προσπάθεια για την ομαλή διεξαγωγή του Project. Για αυτό : Θα σέβομαι και θα εκτιμώ τις ιδέες, τις απόψεις και τα ίδια τα μέλη της ομάδας μου. Θα προετοιμάζομαι πριν από κάθε συνάντηση της ομάδας. Θα ολοκληρώνω εγκαίρως, εντός του χρονοδιαγράμματος, τις προγραμματισμένες εργασίες. Θα συμμετέχω ενεργά και θετικά στις δράσεις και τις συζητήσεις της ομάδας με: α. πληροφορίες, β. ιδέες, γ. επιχειρήματα και με δ. προτάσεις. Θα βοηθώ τα μέλη της ομάδας στις δυσκολίες τους με στόχο να καλλιεργώ το ομαδικό πνεύμα. Θα ζητώ από τους άλλους βοήθεια με στόχο την πρόοδο του συλλογικού έργου. Θα ενθαρρύνω και θα επαινώ κάθε θετική προσπάθεια των άλλων μελών της ομάδας μου. Θα συμβάλλω ισάξια στη δουλειά της ομάδας μου. Δεν θα καθυστερώ την ομάδα μου άσκοπα. Δεν θα παρεκκλίνω από το στόχο της ομάδας μου. -Για τη συγκρότηση των ομάδων πρέπει να ληφθούν υπόψη τα εξής: 1. Μαθητές που δείχνουν αμοιβαία προτίμηση να μπαίνουν, κατά το δυνατό, στην ίδια ομάδα. 2. Για τον κάθε μαθητή-τρια να ικανοποιείται μία, τουλάχιστον προτίμηση. 3. Μαθητές τους οποίους δεν επέλεξε κανείς, να τοποθετούνται σε ομάδες με συμμαθητές τους που οι ίδιοι προτιμούν και όχι περισσότεροι από ένας σε κάθε ομάδα. 4. Να μη συγκροτούνται ομάδες μαθητών αμιγώς του ιδίου φύλου, διότι δημιουργούνται σεξιστικές τάσεις. Εξαίρεση αποτελεί η περίπτωση εργασία που είναι περισσότερο δημοφιλής σε ένα από τα φύλα. -Πρόληψη Προβλημάτων Συνεργασίας 1. Ανάθεση ρόλων ευθύνης σε όλα τα μέλη 2. Τήρηση και έλεγχος ατομικού ημερολογίου 3. Συμπλήρωση δελτίου αυτο-αξιολόγησης 4. Αξιολόγηση Ομάδας και Μελών 1. Ενδεικτικοί ρόλοι/ αρμοδιότητες μελών ομάδας Yπεύθυνος εργασίας-διαμεσολαβητής Συντονιστής συζήτησης Ακαδημαϊκός βοηθός των μελών της ομάδας Γραμματέας 4
Αναγνώστης παρουσιαστής ( reporter) Κάθε ρόλος έχει καθορισμένες αρμοδιότητες, καταγεγραμμένες και γνωστές σε κάθε μέλος της ομάδας. -Ρόλοι των μελών της ομάδας Α) Yπεύθυνος εργασίας-διαμεσολαβητής: Κατανέμει το υλικό (ερωτηματολόγια, βιβλία κ.λ.π) και εξακριβώνει αν όλα τα μέλη έχουν κατανοήσει τα έργο που ανέλαβαν και αν ασχολούνται μ αυτό χωρίς να απομακρύνονται από την ομάδα. Συγκεντρώνει τις απορίες και τις μεταφέρει στον υπεύθυνο καθηγητή Β) Συντονιστής: συντονίζει τη συζήτηση, ελέγχει το επίπεδο θορύβων και ζητά απ όλα τα μέλη να εκφράζουν άποψη Γ) Ακαδημαϊκός βοηθός: Παρέχει βοήθεια σε όσους συναντούν δυσκολίες, διορθώνει τα λάθη τους, αντικαθιστά δηλαδή σε κάποιο βαθμό των εκπαιδευτικό. Το ρόλο αυτόν αναλαμβάνει συνήθως ένας μαθητής με καλές επιδόσεις. Δ) Εμψυχωτής: Προσφέρει υποστήριξη και ενθάρρυνση στα μέλη. Ε) Γραμματέας Καταγράφει τις ιδέες και τα συμπεράσματα της ομάδας Συμπληρώνει το ημερολόγιο της ομαδικής εργασίας Στ) Αναγνώστης παρουσιαστής ( reporter): Διαβάζει το έντυπο υλικό με τις οδηγίες, τις πληροφορίες και τα προβλήματα που τους έχουν δοθεί και αναλαμβάνει να ανακοινώνει τα αποτελέσματα της εργασίας, όταν αυτή ολοκληρωθεί. Καλό είναι οι ρόλοι να ανατίθενται εναλλακτικά σε όλα τα μέλη, ώστε όλα τα παιδιά να αισθάνονται υπεύθυνα για την πορεία της ομάδας. 2. Ημερολόγιο Δράσεων, Συναισθημάτων, Σκέψεων, Προθέσεων Αυτο-κριτικής Για πρόληψη λειτουργικών προβλημάτων και της έγκαιρης συνειδητοποίησης των ατομικών και συλλογικών ευθυνών, ο εκπαιδευτικός ζητά από τους μαθητές να τηρούν προσωπικό ημερολόγιο έναρξης και ολοκλήρωσης των δράσεών τους. Μαθητές επιπρόσθετα μπορούν να σημειώνουν πληροφοριακά στοιχεία για τις δράσεις τους, αλλά και σχόλια, σκέψεις, παρατηρήσεις, συναισθήματα, προτάσεις, κρίσεις και βιώματα. Καθηγητής παρακολουθεί και σχολιάζει. 5
3. Αυτοαξιολόγηση για ενίσχυση Ομαδικότητας και Αισθήματος Προσωπικής Ευθύνης Μετά τις δύο πρώτες εβδομάδες λειτουργίας της ομάδας κάθε μέλος καλείται να απαντήσει σε ερωτήματα όπως τα παρακάτω: α. Με ποιο τρόπο βοήθησες ιδιαίτερα κάποιον ή όλη την ομάδα σου; β. Ποιος άλλος/ άλλοι βοηθούν ιδιαίτερα την ομάδα σας και με ποιο τρόπο; γ. Σε τι βαθμό πιστεύεις ότι μέχρι τώρα έχεις ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις σου και έχεις προσφέρει στην ομάδα σου αυτό που περιμένει από κάθε μέλος της; δ. Υπάρχει κάποιος στην ομάδα σου που θεωρείς ότι μέχρι τώρα ξεχωρίζει για τη θετική συμβολή του; ε. Τι σκοπεύεις από εδώ και πέρα να κάνεις για να βοηθήσεις την ομάδα σου; στ. Τι περιμένεις από τους άλλους να κάνουν από εδώ και πέρα για να βοηθήσουν την ομάδα σου; 4. Αξιολόγηση Ομάδας και Μελών Συλλογική Εργασία με Ατομική Ευθύνη Από την αρχή της ερευνητικής εργασίας επισημαίνεται: Η διαφοροποίηση της ατομικής βαθμολογίας από ομαδική, βάσει της ατομικής συμβολής. Ότι αξιολογείται όχι μόνο η επίδοση σε ατομικό επίπεδο, αλλά και οι συνεργατικές διαδικασίες της ομάδας. Με αυτή την αξιολόγηση οι μαθητές ξέρουν ότι η διαδικασία της συνεργατικότητας είναι μία σοβαρή υπόθεση για τον εκπαιδευτικό. Ανάδειξη ατομικής ευθύνης έναντι ομάδας -Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στη διδασκαλία με ομάδες είναι απαιτητικός και σύνθετος. 1. Μεσολαβητικός στην αυτόνομη μάθηση. 2. Συνεργατικός. 3. Συμβουλευτικός. 4. Καθοδηγητικός. Αρνείται να δίνει γρήγορες απαντήσεις. Παρεμβαίνει μόνο όπου είναι απαραίτητο. Επαινεί, ενθαρρύνει και αναγνωρίζει την πρέπουσα συμπεριφορά. Ενσωματώνει τα μαθητικά ενδιαφέροντα αλλά και τις ατομικές ικανότητες και κλίσεις στις ομαδικές εργασίες Προωθεί τεχνικές για έρευνα και έξω από την τάξη Παρακολουθεί την εργασία και τις δραστηριότητες των ομάδων (να δει τι είδους προβλήματα και εντάσεις ανακύπτουν ανάμεσα στα μέλη τους, να εντοπίσει ποια μέλη των ομάδων ευνοούν ή μπλοκάρουν την ατομική εργασία, ποιοι μαθητές δεν κερδίζουν από την ομαδική εργασία) ώστε να κάνει επιτυχώς τις απαραίτητες παρεμβάσεις με διακριτικότητα και νηφαλιότητα. Αν είναι θέμα αντικειμενικών δυσκολιών πρέπει να παρέμβει για να βοηθήσει τους μαθητές. Αν είναι θέμα ολιγωρίας, πρέπει να επισημάνει τις ευθύνες τους και κυρίως να τους ζητήσει να διατυπώσουν προτάσεις υπέρβασης των προβλημάτων. 6