ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ & ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ 1

ΣΤΕΛΙΟΣ Κ. ΚΡΑΣΣΑΣ Σχολικός Σύµβουλος Π.Ε. 31 ης Ε.Π. Αθηνών ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ & ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ 1 Εισαγωγή Η λειτουργία του σηµερινού δηµοτικού σχολείου αφορά και ένα σύνολο από ε- νέργειες, δράσεις και πρωτοβουλίες οι οποίες σε καθηµερινή βάση αναπτύσσονται, σε κάθε σχολείο, από τους εκπαιδευτικούς. Βασικός στόχος αυτών των δράσεων είναι η συµβολή στην αναβάθµιση της ποιότητας της παρεχόµενης εκπαίδευσης. Η προσπάθεια όµως αυτή πρέπει να στηρίζεται σε ένα θεσµοθετηµένο σύνολο αρχών και κανόνων ώστε να εξυπηρετεί πραγµατικά το θεµελιώδη σκοπό του δηµοτικού σχολείου, δηλαδή την ολόπλευρη και ισόρροπη ανάπτυξη των διανοητικών και ψυχοσωµατικών δυνάµεων των µαθητών (νόµος 1566, 1985). Σε αυτήν την κατεύθυνση, µέσα από τη διαµόρφωση ενός κατάλληλου και αποτελεσµατικού παιδαγωγικού περιβάλλοντος στην τάξη αλλά και στο σχολικό χώρο ευρύτερα, οι εκπαιδευτικοί, επιδιώκουµε τη µορφωτική, κοινωνική και παιδαγωγική λειτουργία του σχολείου (Ανδρέου, 2001). Τα αναλυτικά προγράµµατα και βιβλία, τα οποία υπάρχουν εδώ και αρκετά χρόνια στο δηµοτικό σχολείο αλλά και τα νέα αναλυτικά προγράµµατα, µε βάση τα οποία θα εκπονηθούν τα νέα βιβλία, τοποθετούν τη σπουδή κάθε γνωστικού αντικειµένου µέσα στη σχολική πράξη, µε µορφές διδασκαλίας που προσπαθούν να φέρουν τα παιδιά όσο γίνεται πιο κοντά σε καταστάσεις ζωής και µάθησης πέρα από τις παραδοσιακές τυποποιήσεις. Το θεσµοθετηµένο αυτό πλαίσιο µας οδηγεί σε µια σχολική τάξη όπου επικρατεί κλίµα αµοιβαίας εµπιστοσύνης, χαράς και ενδιαφέροντος και τα παιδιά συζητούν µαζί µε τους δασκάλους τους, χωρίς αυτό να σηµαίνει πως ο δάσκαλος ρωτά και εκείνα είναι 1 Εισήγηση στο Περιφερειακό Σεµινάριο ιεύθυνσης Π.Ε. Γ Αθήνας για διευθυντές, υποδιευθυντές, υπεύθυνους και εκπαιδευτικούς κλάδου δασκάλων και ειδικοτήτων των Ολοήµερων ηµοτικών Σχολείων της ιεύθυνσης Γ Αθήνας, κτίριο ΚΥΒΕ Περιστέρι, Περιστέρι, 11 14 Νοεµβρίου 2003 [υπό δηµοσίευση] 1

υποχρεωµένα να απαντήσουν αλλά ότι µαζί οδηγούνται στα µονοπάτια της ανακάλυψης της γνώσης. Τυπικά ο κύκλος αυτός πρέπει να κλείνει µέσα στην τάξη και για την άλλη µέρα οι µαθητές πρέπει να έχουν δουλειά η οποία να σχετίζεται µε την ενεργητική τους συµµετοχή στην οικοδόµηση της γνώσης. Αυτό είναι το πλαίσιο λειτουργίας του σχολείου σήµερα. Είναι έτσι όµως στην πραγµατικότητα ή όλα αυτά υπάρχουν µόνο στα χαρτιά; Στο σηµερινό σχολείο γίνεται όλη η δουλειά στην τάξη; εν υπάρχει εργασία για το σπίτι; Στο σηµερινό σχολείο πρέπει να γίνεται όλη η δουλειά στην τάξη; Πρέπει να υπάρχει εργασία για το σπίτι; Εργασία στο σπίτι: Ένα περίπλοκο πρόβληµα Το θέµα της εργασίας στο σπίτι µας απασχολεί αρκετά χρόνια. Με αυτό έχουν καταπιαστεί δάσκαλοι, πανεπιστηµιακοί, κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι, φορείς της εκπαιδευτικής πολιτικής, συνδικαλιστικοί φορείς ( ΟΕ, σύλλογοι γονέων) και οι γονείς των µαθητών. Όµως στην πραγµατικότητα όσο σηµαντικό κι αν ακούγεται, όσο πολύ κι αν µας έχει απασχολήσει στις συζητήσεις µας (µεταξύ εκπαιδευτικών αλλά και µε τους γονείς), είναι ανύπαρκτες οι έρευνες που θα µπορούσαν να µας φωτίσουν (Πετρουλάκης, 1990). Οι αναφορές που έχουµε στην Ελλάδα είναι κυρίως σε µικρές µελέτες που φανερώνουν τις απόψεις (αποτυπώνουν τις γνώµες) των εκπαιδευτικών, των µαθητών και των γονέων για το αν πρέπει ή δεν πρέπει να έχουν τα παιδιά «δουλειά» στο σπίτι, για το αν πρέπει ή δεν πρέπει να βαθµολογούνται οι εργασίες στο σπίτι, τι είδους εργασίες µπορεί να αναθέτει ο δάσκαλος στο σπίτι κ.ά. Μήπως όµως όλη αυτή η συζήτηση για την αναγκαιότητα της «δουλειάς στο σπίτι» δείχνει το «µετέωρο» του βήµατός µας από το παραδοσιακό στο σύγχρονο σχολείο; Μήπως δείχνει την αδυναµία µας να πείσουµε ή τη δυσκολία µας να πειστούµε για την ανάγκη που έχει το παιδί για παιχνίδι και δραστηριότητες; 2

Παρατηρήστε τα παιδιά ενός σχολείου στη λήξη των µαθηµάτων, στο σχόλασµα. Οι γονείς που τα περιµένουν ρωτούν µόλις τα δουν: «Τι έχετε για αύριο;» κι εκείνα κατεβάζουν το κεφάλι και λένε: «Μας έδωσε δυο φωτοτυπίες». Ειδικά τα τελευταία χρόνια αυτή είναι η πιο συνηθισµένη πρακτική που ακολουθείται στο σχολείο: Βασικός άξονας (µε βάση το θεσµικό πλαίσιο): η µαθησιακή διαδικασία να ο- λοκληρώνεται µέσα στην τάξη. Οι γονείς όµως φωνάζουν και θέλουν να γίνεται δουλειά και στο σπίτι. Ειδικά στις αργίες. Γιατί έτσι έµαθαν. Έτσι γινόταν όταν ήταν αυτοί µαθητές. Οι δάσκαλοι πολλές φορές δεν προλαβαίνουν «να βγάλουν την ύλη». Περισσεύουν ασκήσεις που θεωρούν καλό να τις αφήνουν για το σπίτι. Υπάρχει και η αγωνία των εκπαιδευτικών «να δώσουν στα παιδιά περισσότερα»: κανέναν κανόνα γραµµατικής, καµιά χρονική αντικατάσταση, κανένα όνοµα να κλίνουν, δυο τρεις φορές την «προπαίδεια», ακόµη και κανέναν ορισµό από το «Εµείς κι ο κόσµος» (Να µη µάθουν τα παιδιά τι είναι λεκανοπέδιο;). Βασικό είναι να µη µείνουν κενά! Άρα ας δώσουµε καµιά φωτοτυπία! Μια καλή έρευνα θα ήταν να καταγράψουµε πόσο χαρτί και πόσος γραφίτης καταναλώνεται σε κάθε δηµοτικό σχολείο, κάθε σχολική χρονιά. Άραγε πόσα φωτοτυπικά µηχανήµατα υπάρχουν; Πολλά σχολεία έχουν περισσότερα από ένα. Καµιά φορά στο διάλειµµα υπάρχει ουρά στο φωτοτυπικό, υπάρχουν και «τα διαγωνίσµατα» αφού τα επαναληπτικά (του βιβλίου) δεν φτάνουν πια. Γιατί οι εκπαιδευτικοί ορίζουν εργασία στο σπίτι; Οι δάσκαλοι ορίζουν εργασία για το σπίτι («βάζουν δουλειά») για πολλούς λόγους. Κατά τους εκπαιδευτικούς η εργασία µπορεί να βοηθήσει τα παιδιά: να κάνουν επανάληψη και εξάσκηση σε αυτά που έµαθαν, να προετοιµαστούν για την επόµενη µέρα στην τάξη, 3

να µάθουν να χρησιµοποιούν πηγές πληροφοριών, όπως οι βιβλιοθήκες, οι εγκυκλοπαίδειες κ.ά., να ερευνήσουν ένα θέµα πληρέστερα, πέρα από τους χρονικούς περιορισµούς του µαθήµατος στην τάξη. Η εργασία µπορεί επίσης να βοηθήσει τα παιδιά να αναπτύξουν καλές συνήθειες και στάσεις. Μπορεί να διδάξει τα παιδιά να εργάζονται ανεξάρτητα, να ενθαρρύνει την αυτοπειθαρχία και την ανάπτυξη ευθύνης (οι αναθέσεις εργασιών στο σπίτι παρέχουν σε µερικά παιδιά την πρώτη ευκαιρία να διαχειριστούν το χρόνο τους και να τηρήσουν τις προθεσµίες) και ενθαρρύνει την αγάπη της µάθησης. Η εργασία µπορεί επίσης να φέρει πιο κοντά τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς. Οι γονείς που εποπτεύουν και βοηθούν τα παιδιά τους µε την εργασία που τους έχει ανατεθεί, µαθαίνουν για την εκπαίδευση των παιδιών τους και για το σχολείο. Με τον τρόπο αυτό η εργασία στο σπίτι προορίζεται να είναι µια θετική εµπειρία και να ενθαρρύνει τα παιδιά για να µάθουν. Οι αναθέσεις εργασιών στο σπίτι δεν πρέπει, για κανένα λόγο, να χρησιµοποιούνται ως τιµωρία. Η χρησιµότητα Στην ελληνική πραγµατικότητα είναι γενικά παραδεκτό, από εµπειρικά και όχι από ερευνητικά δεδοµένα, πως οι εργασίες βοηθούν τα παιδιά περισσότερο: όταν γίνονται στο σχολείο, όταν αυτά που ανατίθενται ως εργασία είναι σηµαντικά (έχουν ενδιαφέρον) για τα παιδιά, όταν ολοκληρώνονται επιτυχώς και επιστρέφονται µε εποικοδο- µητικά σχόλια από το δάσκαλο. Μια ανάθεση εργασίας πρέπει να έχει έναν συγκεκριµένο σκοπό, να συνοδεύεται από σαφείς οδηγίες, να αντιστοιχείται, κατά το δυνατό, στις συγκεκριµένες δυνατότητες του µαθητή (εξατοµίκευση) και να βοηθά στην ανάπτυξη των γνώσεων και των δεξιοτήτων του. Η εµπειρία των εκπαιδευτικών λέει πως, σε πιο απλό επίπεδο, στις πρώτες τάξεις, η εργασία σε µικρές ποσότητες, µπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να αναπτύξουν τις συνήθειες και τις δεξιότητες που περιγράφονται παραπάνω. Οι ίδιοι θεωρούν πως από την τέταρτη ως την έκτη τάξη, αυξάνοντας βαθµιαία κάθε έτος την ποσότητα εργασίας, 4

µπορούµε να στηρίξουµε και τη βελτίωση της σχολικής επίδοσης. Στην έκτη τάξη και πέρα (προς το γυµνάσιο), εκπαιδευτικοί και γονείς θεωρούν πως οι µαθητές που τους ανατίθενται περισσότερες εργασίες ανταποκρίνονται καλύτερα στις τυποποιηµένες δοκιµασίες (επαναληπτικά τεστ) και κερδίζουν καλύτερους βαθµούς, στο µέσο όρο, από τους µαθητές που κάνουν λιγότερες εργασίες. Επισηµαίνεται ότι οι διαφορές αυτές είναι καθαρά εµπειρικές, αναφέρονται συχνά από τους εκπαιδευτικούς και από τους γονείς (περισσότερο ίσως από τους δεύτερους) αλλά δεν υπάρχουν πραγµατικά δεδοµένα από έρευνες που να τις επαληθεύουν ή να τις απορρίπτουν. Ποια είναι η «σωστή ποσότητα» για εργασία στο σπίτι; Πολλοί εκπαιδευτικοί θεωρούν ότι η εργασία στο σπίτι είναι αποτελεσµατικότερη για την πλειοψηφία των παιδιών των µικρών τάξεων (από την πρώτη µέχρι την τρίτη) όταν δεν υπερβαίνει τα 20 λεπτά κάθε ηµέρα. Από την τέταρτη ως την έκτη τάξη, πολλοί εκπαιδευτικοί συστήνουν από 20 έως 40 λεπτά κάθε ηµέρα για τους περισσότερους µαθητές. Στην πραγµατικότητα οι γονείς αναφέρουν ότι για τις µικρές τάξεις τα παιδιά χρειάζονται τουλάχιστον 1 2 ώρες για να ανταποκριθούν στις εργασίες που τους ανατίθενται για το σπίτι, ενώ για τους µαθητές των µεγαλύτερων τάξεων, γενικά, η απασχόληση είναι πάνω από 2 ώρες την ηµέρα. Τα ποικίλα αυτά όρια απασχόλησης είναι σηµαντικά για µερικούς µαθητές, αν λάβουµε υπόψη τις ατοµικές διαφορές. Αυτό φαίνεται και από τις συζητήσεις των γονιών µε τους δασκάλους των παιδιών τους όπου εκφράζονται ανησυχίες είτε για πάρα πολύ είτε επίσης για λίγη εργασία. Εργασία στο σπίτι: Μια ανησυχία για ολόκληρη την οικογένεια Αναµφισβήτητα και η εργασία στο σπίτι είναι µια ευκαιρία για τους µαθητές να µάθουν και για τους γονείς να λάβουν µέρος στην εκπαίδευση των παιδιών τους. Το ενδιαφέρον ενός γονέα µπορεί να προκαλέσει τον ενθουσιασµό σε ένα παιδί και η βοή- 5

θεια που θα του δώσει διδάσκει το σηµαντικότερο µάθηµα: ότι η µάθηση µπορεί να είναι διασκέδαση και αξίζει πολύ την προσπάθεια. Εντούτοις, η βοήθεια του παιδιού στις εργασίες στο σπίτι από τους γονείς δεν είναι πάντα εύκολη. Σε συναντήσεις που έχω µε συλλόγους γονέων και στις συναντήσεις γονέων δασκάλων, οι µητέρες και οι πατέρες ρωτούν: Πώς µπορώ να βάλω τον Κωστή να κάνει την εργασία του; Κάθε µέρα γίνεται ένας αγώνας για να κλείσει την τηλεόραση και να στρωθεί να δουλέψει. Γιατί η Μαρία δεν παίρνει περισσότερη εργασία; (Ή γιατί ο Γιάννης παίρνει τόσο πολλή εργασία;) Πότε η Γεωργία υποτίθεται ότι πρέπει να κάνει την εργασία της; Έχει τα µαθήµατα πιάνου, τα αγγλικά, κάνει κολύµβηση και µε βοηθά µε τις οικογενειακές µικροδουλειές. Έχει ελάχιστο χρόνο για να µελετήσει. Πώς µπορώ να βοηθήσω τον Ερµάλ µε τη Γλώσσα όταν δεν την καταλαβαίνω; (Ή πώς µπορώ να βοηθήσω τη Βασιλική στα Μαθηµατικά, όταν δεν έχω γνώσεις γιατί δεν τέλειωσα το γυµνάσιο;) Πότε να βοηθήσουµε τα παιδιά στο διάβασµα; Ξέρετε δουλεύουµε και οι δύο και γυρνάµε αργά στο σπίτι. Τα παιδιά είναι µόνα τους και συνήθως παίζουν στο δρόµο ή βλέπουν τηλεόραση. Οι εργασίες στο σπίτι βοηθούν πραγµατικά το παιδί µου να µάθει; Οι απαντήσεις σε αυτές τις ερωτήσεις και πολλές άλλες τονίζουν ότι οι γονείς και άλλοι που φροντίζουν τα παιδιά στο δηµοτικό (αλλά και στο γυµνάσιο) ρωτούν συχνά για την εργασία γιατί ζητούν κυρίως πρακτικές ιδέες για να βοηθήσουν τα παιδιά τους στο σπίτι επιτυχώς. Έχουν όµως όλα τα παιδιά ένα τέτοιο οικογενειακό περιβάλλον, ένα σπίτι, ένα δωµάτιο που θα εξασφαλίζει συνθήκες ικανές να εργαστούν και να αποδώσουν; Εργασία στο σπίτι: Ένα πλαίσιο (Ποιος ο σκοπός; Πώς εκτελούνται; Πώς αξιολογούνται;) 6

Τι είδους εργασίες µπορούµε να αναθέσουµε στο σπίτι και ποιους παιδαγωγικούς και διδακτικούς στόχους θα εκπληρώσουµε µε αυτές για το γνωστικό αντικείµενο µε το οποίο σχετίζονται; Πόσο έχουµε διδάξει τους µαθητές µας να δουλεύουν στο σπίτι; Πόσο γνωρίζουµε τις αδυναµίες, τις ελλείψεις, τις δυσκολίες του κάθε παιδιού της τάξης µας ώστε να εξατοµικεύουµε τη δουλειά που τους δίνουµε; Με ποια κριτήρια και από ποιες πηγές συνθέτουµε τις ασκήσεις; Πόση ώρα πρέπει να ασχοληθούν στο σπίτι; Σε ποια µαθήµατα θα δώσουµε εργασίες; Πόσο σίγουροι είµαστε πως είναι οι µαθητές αυτοί που τις εκτελούν και δεν υπάρχει «χέρι βοήθειας» ειδικά όταν αναθέτουµε εργασίες για τις οποίες δεν είµαστε σίγουροι πως µπορούν να τις εκτελέσουν µόνα τους τα παιδιά (Για αύριο θα έχετε αυτόν το χάρτη ); Πώς θα (αν) τις διορθώσουµε και θα επισηµάνουµε τα λάθη στους µαθητές µας ή θα επανέλθουµε µε νέα διδασκαλία ώστε να ανατροφοδοτηθούν τα παιδιά και να κερδίσουν από αυτές; Στο σηµερινό σχολείο, το θέµα των εργασιών στο σπίτι αφορά µια καθιστική δουλειά που σχετίζεται κυρίως µε επαναλήψεις και ανακεφαλαιώσεις ή προπαρασκευή για την επόµενη µέρα. Σε µια πιο ευοίωνη προοπτική µε την επεξεργασία κάποιου σχεδίου µπορεί να αφορά (αν το παιδί γνωρίζει τους τρόπους, τη µέθοδο) την έρευνα κάποιου θέµατος για τη σύνθεση, στο σχολείο, της σχετικής αναφοράς σε κάποιο σχέδιο εργασίας. Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο αναφέρεται, µε Πράξη του Τµήµατος Πρωτοβάθµιας Εκπαίδευσης (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2003), στην εργασία στο σπίτι. Το κείµενο αυτό και η σχετική εγκύκλιος του ΥΠ.Ε.Π.Θ. αποτελούν το θεσµοθετηµένο πλαίσιο για τις εργασίες στο σπίτι. Χρειάζεται όµως µια πιο ολοκληρωµένη παρουσίαση του θέµατος η οποία να στηρίζεται σε ερευνητικά στοιχεία και στις απόψεις όλων µας για τη χρησιµότητα και τη µορφή που θα πρέπει να έχουν οι εργασίες στο σπίτι (αν είναι απαραίτητες). Με βάση αυτές τις οδηγίες θα πρέπει οι εργασίες που θα αναθέτουµε στο σπίτι για τους µαθητές: 1. Να µην είναι απλές αντιγραφές (π.χ. από εγκυκλοπαίδειες) και αποµνηµονεύσεις. 2. Να είναι δυνατόν να εκτελεστούν από τα παιδιά χωρίς τη βοήθεια των γονέων. Γι αυτό κρίνεται σκόπιµο να εξατοµικεύονται όσο είναι δυνατόν. 3. Να τις έχει προετοιµάσει ο δάσκαλος σταθµίζοντας και τη δυσκολία και τη διάρκειά τους µε βάση το µέσο µαθητή. 7

4. Να µην περιέχουν δυσκολίες άλλες εκτός από ό, τι συγκεκριµένο προβλέπεται κάθε φορά να ελεγχθεί. 5. Να δίνονται έπειτα από συζήτηση µε τους µαθητές, ώστε να διευκρινίζονται οι δυσκολίες τους και να εξασφαλίζεται η συγκατάθεσή τους. 6. Να µη δίνονται ως τιµωρίες. 7. Να είναι δυνατή η παρακολούθηση και διόρθωσή τους από το δάσκαλο και να µη δίνονται όταν δεν πρόκειται να ελεγχθούν. 8. Να είναι απαραίτητες για την απόκτηση µιας δεξιότητας. 9. Να συµβάλλουν στην προετοιµασία της επόµενης ενότητας, χωρίς αυτό να γίνεται κατά σύστηµα και υποχρεωτικά. 10. Στην περίπτωση εργασιών και ασκήσεων που περιέχονται στα βιβλία να µην απαιτείται αντιγραφή των εκφωνήσεων στο τετράδιο. 11. Να µην απαιτείται γραπτή εκτέλεση εργασιών που µπορούν να γίνουν µε ευκολότερο και οικονοµικότερο τρόπο (όπως είναι π.χ. η επισήµανση µε σηµάδια στοιχείων πάνω στο κείµενο και προφορική τους ανακοίνωση). 12. Να µη δίνονται εργασίες τεχνικής φύσεως (χάρτες, κατασκευές κ.ά.), αν προηγου- µένως ο δάσκαλος δεν έχει διδάξει στους µαθητές πώς γίνονται και δεν τους έχει ασκήσει µέσα στην τάξη. 13. Να µη δίνονται για τις ηµέρες αργίας του σχολείου περισσότερες εργασίες από ό- σες τις άλλες µέρες. 14. Η εκτέλεσή τους για όλα τα µαθήµατα να µην απαιτεί περισσότερο από περίπου 30 λεπτά για τις Α και Β, 40 για τις Γ και και 60 για τις Ε και Στ τάξεις (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, ό.π.). Τα παιδιά είναι πιθανότερο να ολοκληρώσουν τις εργασίες που τους αναθέτουµε στο σπίτι επιτυχώς όταν οι γονείς τα ελέγχουν. Πόσο πολύ πρέπει να ελέγχουν οι γονείς εξαρτάται από την ηλικία του παιδιού, πόσο ανεξάρτητο είναι και πόσο καλά τα πηγαίνει στο σχολείο. Οποιαδήποτε κι αν είναι η ηλικία του παιδιού εάν οι εργασίες δεν γίνονται ικανοποιητικά, απαιτείται περισσότερη επίβλεψη. Πώς όµως µπορούν να ανταποκριθούν σε αυτόν το ρόλο οι γονείς; Με την έναρξη του σχολικού έτους, ο δάσκαλος θα πρέπει να ενηµερώσει: Τι είδους εργασίες θα αναθέτει. 8

Πόσο εξατοµικευµένες θα είναι οι εργασίες. Πώς και πόσο ο δάσκαλος θέλει να αναµιχθούν οι γονείς. Οι προσδοκίες των δασκάλων ποικίλουν. Οι γονείς πρέπει να µπορούν να ρωτήσουν το δάσκαλο του παιδιού τους τι πρέπει να κάνουν και να πάρουν ξεκάθαρες απαντήσεις. Θα πρέπει να γνωρίζουν ακριβώς τι περιµένει ο δάσκαλος από τις εργασίες που αναθέτει και αν πρέπει να κάνει ο γονιός κάτι περισσότερο. Μερικοί δάσκαλοι θέλουν τους γονείς να προχωράνε πέρα από τη βοήθεια στην ετοιµασία της εργασίας και να επισηµάνουν τα λάθη (ή πολλές φορές αυτό το πιστεύουν οι γονείς), ενώ άλλοι ζητούν οι γονείς να ελέγχουν απλά για να σιγουρευτούν ότι οι εργασίες που έχουν ανατεθεί στα παιδιά ολοκληρώνονται. Καλό είναι επίσης οι δάσκαλοι να καλούν σε συνεργασία τους γονείς και εκείνοι να ανταποκρίνονται εάν οποιαδήποτε προβλήµατα εµφανίζονται µε την εργασία και την προετοιµασία των παιδιών στο σπίτι. Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να προσέχουν: εάν κάποιο παιδί αρνείται να κάνει τις εργασίες που ανατίθενται ακόµα κι αν έ- χει βοήθεια (π.χ. από τους δασκάλους του Τµήµατος Μελέτης στο Ολοήµερο ή από τους γονείς στο σπίτι), οι οδηγίες για τις εργασίες να µην είναι ασαφείς, όταν δεν υπάρχει υποστηρικτικό οικογενειακό πλαίσιο, όταν δεν έχει κάποιο παιδί τα αναγκαία µέσα ή τα υλικά και δεν µπορεί να του τα παράσχει το σχολείο, ώστε να µπορεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των εργασιών που του ανατίθενται, όταν τα παιδιά ή και οι γονείς δηλώνουν ότι δεν µπορούν να καταλάβουν το σκοπό των εργασιών που δίνονται στο σπίτι, όταν οι εργασίες που αναθέτουν είναι συχνά πάρα πολύ δύσκολες (και προκαλούν απογοήτευση) ή πάρα πολύ εύκολες (και δεν προξενούν ενδιαφέρον), όταν οι εργασίες που αναθέτουν δεν είναι χρονικά ισοκατανεµηµένες (π.χ. καµία εργασία δε δίνεται τη ευτέρα, την Τρίτη ή την Τετάρτη αλλά την Πέµπτη δίνονται εργασίες σε τέσσερα µαθήµατα από το δάσκαλο της τάξης και εργασία από τον εκπαιδευτικό της ξένης γλώσσας για την επόµενη ηµέρα) ή 9

αν κάποιο παιδί απουσιάζει από το σχολείο (π.χ. λόγω ασθένειας) και πρέπει να εκτελέσει τις εργασίες που έχουν ανατεθεί στην υπόλοιπη τάξη χωρίς να έχει παρακολουθήσει τη διδασκαλία. Σε µερικές περιπτώσεις, ο σχολικός σύµβουλος µπορεί να είναι χρήσιµος στην επίλυση τέτοιων προβληµάτων. Η επικοινωνία µεταξύ των δασκάλων και των γονέων είναι επίσης πολύ σηµαντική στην επίλυση αυτών των προβληµάτων. Η συζήτηση των δασκάλων µε τους γονείς πρέπει, όπως προαναφέρθηκε, να γίνεται µε την έναρξη αλλά και κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους. Οι γονείς πρέπει προτού να προκύψουν τα προβλήµατα να συνεργαστούν τους δασκάλους και να κρατούνται διαρκώς ενήµεροι. Τα περισσότερα δηµοτικά σχολεία προσκαλούν τους γονείς για να έρθουν στις συναντήσεις γονέων δασκάλων. Πολλές φορές όµως οι γονείς δεν δείχνουν όλοι την απαιτούµενη σοβαρότητα για αυτήν τη συνεργασία. Αν οι γονείς συνεργαστούν µε το δάσκαλο µόλις υποψιαστούν ότι το παιδί τους έχει οποιοδήποτε σηµαντικό πρόβληµα µε τη σχολική του επίδοση τα πράγµατα γίνονται ευκολότερα. Με τη συνεργασία του δασκάλου και των γονιών, µπορεί να λυθεί ένα πρόβληµα στα αρχικά στάδιά του. Οι γονείς για τους οποίους τα ελληνικά είναι µια δεύτερη γλώσσα µπορεί να ζητήσουν τη βοήθεια ενός άλλου προσώπου που είναι δίγλωσσο. Η αναφορά στη διεύθυνση του σχολείου ή στο σχολικό σύµβουλο και τον προϊστάµενο, χωρίς συνεργασία πρώτα µε το δάσκαλο, δυσκολεύει την πιθανότητα να επιλυθεί το πρόβληµα. Είναι δύσκολο να λυθούν τα προβλήµατα εάν οι δάσκαλοι και οι γονείς βλέπουν ο ένας τον άλλον ως εχθρούς. Εν κατακλείδι η εργασία που ανατίθεται στο σπίτι πρέπει να αφορά ένα ευρύ φάσµα των ενδιαφερόντων των παιδιών. Αυτό θα πρέπει να το ορίσει µε υπευθυνότητα ο δάσκαλος και πρέπει να το κατανοήσουν οι γονείς. Παραδείγµατος χάριν: Οι διαφορετικές προσεγγίσεις στο ίδιο θέµα ή το µάθηµα µπορούν να προσφερθούν για µελέτη στους µαθητές, στο πλαίσιο εκπόνησης σχεδίων εργασίας. Οι πρόσθετες εργασίες µπορούν να δοθούν στους µαθητές που θέλουν να ασχοληθούν περισσότερο. Οι εξειδικευµένες εργασίες µπορούν να δοθούν στους µαθητές που έχουν κάποιο πρόβληµα (αδυναµία ή δυσκολία) σε µια ιδιαίτερη γνωστική περιοχή. 10

Η στρατηγική του δασκάλου για την ανάθεση εργασιών στο σπίτι θα πρέπει να εξαρτάται από αυτό που εντοπίζει ως πρόβληµα, στο σύνολο των µαθητών ή ατοµικά, πόσο σηµαντικό είναι το πρόβληµα, ποιο είναι το διδακτικό αντικείµενο για το οποίο απαιτείται περισσότερη εξάσκηση ή διεύρυνση της διερεύνησής του και ποιες είναι οι ιδιαίτερες ανάγκες κάθε παιδιού. Στις Η.Π.Α. έχουν, τα τελευταία χρόνια, αναπτυχθεί από τα σχολεία δικτυακοί τόποι στους οποίους υπάρχουν θέµατα για εργασίες των µαθητών στο σπίτι (Salari, S. κ.ά., 2003). Οι εργασίες αυτές είναι εξατοµικευµένες, παρέχουν δυνατότητα αυτοδιόρθωσης και δίνουν τη δυνατότητα να εκπονηθούν, στο σχολείο (µετά το πέρας των µαθηµάτων, όπως στα Τµήµατα Μελέτης του Ολοήµερου) ή στο σπίτι χωρίς να απαιτείται παρουσία ή εξειδικευµένη βοήθεια κάποιου άλλου προσώπου (π.χ. του γονέα). Ο δάσκαλος στην ανάθεση των εργασιών στο σπίτι πρέπει επίσης να αναρωτηθεί: Είναι η εργασία που ανατίθεται συχνά πάρα πολύ δύσκολη (ή πολύ εύκολη); Έχει ίσως κάποιο παιδί µείνει πίσω και θα χρειαστεί πρόσθετη βοήθεια; Κάποιο άλλο µήπως χρειάζεται πιο δύσκολες εργασίες που να του κινούν τον ενδιαφέρον; Έχει εντοπιστεί ή υπάρχει υποψία πως κάποιο παιδί έχει µια µαθησιακή δυσκολία; Σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει να σιγουρευτεί ο δάσκαλος ότι το παιδί έχει πρόσθετη βοήθεια και αν χρειαστεί να ρυθµίσει µερικές εργασίες. Επισηµαίνεται ότι η ανάθεση των εργασιών στο σπίτι θα πρέπει να συµβαδίζει και µε το πρόγραµµα του Ολοήµερου Σχολείου. Αυτό σηµαίνει πως οι εργασίες στο σπίτι δεν θα φαλκιδεύουν τις επιδιώξεις των Τµηµάτων Μελέτης του Ολοήµερου (µε άλλα λόγια τα Τµήµατα Μελέτης δεν θα πρέπει να εξοµοιωθούν µε «φροντιστήρια») και θα ολοκληρώνονται µέσα στο χρονικό πλαίσιο που διατίθεται γι αυτές στην ώρα της προετοιµασίας µελέτης χωρίς να αποβαίνουν σε βάρος των υπολοίπων δραστηριοτήτων και χωρίς να µεταφέρονται στην αιώνια αγωνία του «κάτσε διάβασε» µε τους γονείς στο σπίτι. Σε µια τέτοια προοπτική είναι αυτονόητο ότι ο δάσκαλος του πρωινού προγράµµατος και ο δάσκαλος της µελέτης προετοιµασίας πρέπει να συνεργάζονται στενά. Ο πρώτος ενηµερώνει το δεύτερο για τις εργασίες που έχει αναθέσει, τη δυσκολία τους και τις οδηγίες που έδωσε στους µαθητές αλλά και ενηµερώνεται από αυτόν για τις 11

δυσκολίες που συνάντησαν τα παιδιά, το χρόνο που χρειάστηκαν ή ό, τι άλλο και λαµβάνει υπόψη του τις παρατηρήσεις σε επόµενο κύκλο εργασιών για το ίδιο ή διαφορετικό γνωστικό αντικείµενο. Σε µια τέτοια προοπτική επίσης οι εργασίες στο σπίτι θα πρέπει να είναι γενικά ένα ιδιαίτερο πεδίο προσοχής και µελέτης από τους εκπαιδευτικούς οι οποίοι, µε βάση τα όσα αναφέρθηκαν και σε αυτές τις γραµµές, θα πρέπει να καταλάβουν τη σηµασία της λελογισµένης χρήσης τους. Σε καµία περίπτωση δεν είναι νοητές αν δεν ληφθούν υπόψη: ο σκοπός, η µεθοδολογία και η ανατροφοδοτκή αξία τους. Σε καµιά περίπτωση όλες οι εργασίες δεν µπορούν να απευθύνονται σε όλους τους µαθητές. Σε καµιά περίπτωση εργασία στο σπίτι δεν είναι βγάζω και δίνω φωτοτυπίες µε ασκήσεις. Στο σύγχρονο σχολείο που όλοι µαζί χτίζουµε είναι βέβαιο ότι οι εκπαιδευτικοί µπορούν να διδάξουν στα παιδιά τη χαρά της ανεξάρτητης εργασίας, να τα ενθαρρύνουν στην εξερεύνηση και στην ανάληψη ευθυνών και να τους εµφυσήσουν την ιδέα πως µέσα από την εργασία θα βελτιώσουν τις δυνατότητές τους, θα επεκτείνουν τις γνώσεις τους και θα κερδίσουν τη χαρά της µάθησης. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ανδρέου, Α. (2001). Στάσεις και απόψεις των εκπαιδευτικών της πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης για το σύλλογο διδασκόντων. Ενηµέρωση, Τ. 68, Φεβρουάριος 2001. Αθήνα: ΙΝΕ/ΓΕΣΕΕ-Α Ε Υ ΝΟΜΟΣ 1566 (1985). οµή και λειτουργία της πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης και άλλες διατάξεις. ΦΕΚ 167 /30-9-1985. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003). Απόσπασµα από την 3/2003 Πράξη του Τµήµατος Πρωτοβάθµιας Εκπαίδευσης Σχετική: Φ.12/428/85241/Γ1/18-8-2003/ΥΠΕΠΘ Πετρουλάκης, Ν. Β. (1990). Εργασία στο σπίτι. Λήµµα στο: Παιδαγωγική Ψυχολογική Εγκυκλοπαίδεια - Λεξικό. Τόµος 4 (σελ. 2090 2092). Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα. 12

Salari, S., Flynn, L., Bonk, C. (2003). The Effectiveness of yourhomework.com on Teachers, Students, and Parents. U.S.A.: YOURHOMEWORK LLC. 13