ΤΜΗΜΑ ΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004

ΤΜΗΜΑ ΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΣΧΕΣΕΙΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΤΩΝ ΧΩΡΙΩΝ ΤΟΥ ΗΜΟΥ ΜΑΚΕ ΝΩΝ Ν. ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20 Ο ΑΙΩΝΑ ΧΡΙΣΤΟ ΟΥΛΟΥ ΓΑΛΑΤΕΙΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΡΑΥΜΟΝ ΟΣ ΑΛΒΑΝΟΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Κεφάλαιο 1ο 1. Εισαγωγή.1 Κεφάλαιο 2 ο Η Ιστορία του ήµου Μακεδνών από την άφιξη των Προσφύγων (1922 1923) έως και τον εµφύλιο πόλεµο(1946 1949). 2.1 Η άφιξη των προσφύγων. 3 2.2 Προβλήµατα µεταξύ προσφύγων ντόπιων ποντίων..4 2.3 Ο ρόλος του κράτους..7 2.4 Η αλλαγή στάσης του κράτους...8 2.5 Οι πολιτικές επιλογές προσφύγων και ντόπιων..9 2.6 Οι σλαβόφωνοι και ελληνόφωνοι ντόπιοι..10 2.7 Οι διαφορές µεταξύ κυρίως των κατοίκων Μαυροχωρίου Πολυκάρπης αλλά και Φωτεινής..11 2.8 H περίοδος Μεταξά 12 2.9Οι σταθερές πολιτικές πεποιθήσεις των ντόπιων και η αλλαγή των προσφύγων...16 2.10 Τα χρόνια της κατοχής. 17 2.11 Πρόσφυγες στην κατοχή...23 2.12Οι συνέπειες της τροµοκρατίας εναντίον των σλαβόφωνων και ο εµφύλιος.23 2.13 Η έναρξη του εµφυλίου πολέµου.25 2.14 Η στρατηγική του κράτους απέναντι στις ντόπιες οικογένειες την περίοδο του εµφυλίου 28 2.15 Οι πρόσφυγες...30 2.16 Οι συνέπειες από τον εµφύλιο. 31 Κεφάλαιο 3 ο Τα µετεµφυλιακά χρόνια 3.1 Τα δύσκολα χρόνια µετά τον εµφύλιο..33 Κεφάλαιο 4 ο Η δηµιουργία του ήµου Μακεδνών 4.1 Τα νεότερα χρόνια της ιστορίας του ήµου Μακεδνών...37 4.2 Το σχέδιο νόµος Καποδίστρια στο ήµο Μακεδνών και τα προβλήµατα υλοποίησης του..38 4.3 Τα προβλήµατα και παράπονα των ηµοτών...40 5. Συµπεράσµατα.42 6. Παράρτηµα 1 44 7. Παράρτηµα 2 45 8. Παράρτηµα 3 48 9. Βιβλιογραφία...52 1

Σχέσεις συνεργασίας και σύγκρουσης των χωριών του ήµου Μακεδνών κατά τον εικοστό αιώνα. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο 1. Εισαγωγή Ο σηµερινός ήµος Μακεδνών, που αποτελείται από τα χωριά Μαυροχώρι, Πολυκάρπη και ισπηλιό, είναι µια περιοχή µε αξιοσηµείωτη ιστορία. Αν και είναι από τους µικρότερους ήµους του Νοµού Καστοριάς συµµετείχε σε πολλά από τα ιστορικά γεγονότα που συνέβησαν στην περιοχή. Έχει όµως να θυµάται και κάποιες ιστορίες οι οποίες αναφέρονται σε συγκρούσεις και αντιδικίες µεταξύ των κατοίκων των χωριών του ήµου. Οι αντιδικίες αυτές είχαν ξεκινήσει από την εποχή της άφιξης των προσφύγων στην Ελλάδα(1922-23) και κυρίως στις παραµεθόριες περιοχές και συνεχίζονται µέχρι και σήµερα. Όπως είναι φυσικό άλλες ήταν οι αιτίες των συγκρούσεων τα χρόνια εκείνα και άλλες τώρα που βέβαια οι διαφορές τους έχουν µειωθεί σε σηµαντικό βαθµό. Ποιοι ακριβώς υπήρξαν οι λόγοι της σύγκρουσης, αλλά και της οποιασδήποτε µορφής συνεργασίας που είχαν και έχουν οι κάτοικοι θα εξεταστούν παρακάτω. Αρχικά θα γίνει αναφορά στις αρχές του αιώνα γύρω στη δεκαετία του 20 και στη συνέχεια θα προχωρήσουµε σύµφωνα µε τις εξελίξεις της ιστορίας στις µέρες µας. Στόχος αυτής της εργασίας είναι να προσπαθήσουµε να καταλάβουµε για ποιο λόγο υπήρξαν οι συγκρούσεις, πως επηρέασαν την συµβίωση των κατοίκων και την εξέλιξη της περιοχής. Ακόµη πως µέσα από διάφορες ιστορίες των γερόντων επηρεάστηκαν οι νεότεροι και ακόµη και σήµερα εκδηλώνουν την αντίδρασή τους και την πικρία τους για µίση και πάθη τους παρελθόντος. Οι τρόποι οι οποίοι έχουν χρησιµοποιηθεί για την εξεύρεση των στοιχείων που µας αφορούν, δηλαδή η µεθοδολογία που έχει χρησιµοποιηθεί είναι κυρίως οι συνεντεύξεις κατοίκων των χωριών, οι οποίοι είτε έχουν ζήσει κάποιες καταστάσεις είτε τις θυµούνται από αφηγήσεις άλλων. Τα άτοµα που συµµετείχαν στην 2

συνέντευξη ήταν 31 και οι ηλικίες είναι κυρίως άνω των 65 ετών, λόγω του γεγονότος ότι αυτοί έζησαν από κοντά τις καταστάσεις αυτές. Η βοήθεια τους κρίθηκε πολύτιµη καθώς ήταν η κυριότερη πηγή πληροφοριών. Επίσης έχει γίνει χρήση και ενός περιορισµένου αριθµού βιβλίων που έχουν γραφτεί για την περιοχή. (ο λόγος είναι ότι τα βιβλία που αναφέρονται συγκεκριµένα στα τρία χωριά του ήµου είναι ελάχιστα ). Ακόµη πρέπει να σηµειωθεί ότι στην εργασία γίνεται λόγος κυρίως για τις συγκρούσεις µεταξύ των κατοίκων, επειδή αυτές θυµούνται κατά κύριο λόγο οι κάτοικοι και είναι αυτές που στιγµάτισαν την ιστορία του τόπου. 3

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο Η ιστορία του ήµου Μακεδνών από την άφιξη των Προσφύγων (1922 1923) έως και τον εµφύλιο πόλεµο. 2.1 Η άφιξη των προσφύγων. Κατά τη δεκαετία του 20 άρχισαν οι µαζικές µετακινήσεις προσφύγων 1 και ποντίων στον Ελλαδικό χώρο και κυρίως στην µεθόριο περιοχή. Ξεκινώντας µε καράβια από τις περιοχές τους έκαναν αρχικά στάσεις στα νησιά του Αιγαίου κι έπειτα στα λιµάνια της Καβάλας και της Θεσσαλονίκης. Ταλαιπωρηµένοι όπως ήταν προσπαθούσαν να βρουν περιοχές που να τους θυµίζουν τις πατρίδες τους στον Πόντο και την Μικρά Ασία. Αρκετοί έφτασαν στην περιοχή της Καστοριάς και ορισµένοι επέλεξαν να µείνουν σε παραλίµνια χωριά, όπως το Μαυροχώρι και η Πολυκάρπη. Η αιτία που τους ώθησε να εγκατασταθούν σ αυτά τα µέρη, ήταν ότι βλέποντας από µακριά τη λίµνη και τις ιτιές που βρίσκονταν στις όχθες της, νόµισαν πως ήταν θάλασσα και γύρο είχε ελιές, όπως στις δικές τους παραθαλάσσιες περιοχές 2. Έτσι σε «νοµάδες» (µε αυτό τον όρο προσδιόριζαν οι ίδιοι, τις οµάδες που ανήκαν και µε τις οποίες ταξίδευαν για να βρουν το τόπο παραµονής τους) όπως ήταν, αποφάσισαν να εγκατασταθούν σ αυτά τα χωριά. Όταν έφτασαν εκεί το κλίµα που αντιµετώπισαν από τους κατοίκους δεν ήταν ιδιαίτερα φιλικό. Οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν σε σπίτια Τούρκων οι οποίοι ακόµη δεν είχαν φύγει και δέχτηκαν να τους φιλοξενήσουν. Άλλοι πάλι έµειναν σε εγκαταλελειµµένα σπίτια είτε ντόπιων που είχαν φύγει στην Βουλγαρία 3 είτε Τούρκων που είχαν φύγει. Οι κατοικίες αυτές ήταν ελάχιστες. Οι κάτοικοι των χωριών βλέποντας τους πρόσφυγες να εγκαθίστανται στα χωριά τους, πρόβαλαν αντίσταση. Ένιωθαν απειλή ( για λόγους που θα αναφερθούν παρακάτω ) και προσπάθησαν να τους διώξουν. Κατάφεραν να µην επιτρέψουν να µείνουν πόντιοι. Συγκεκριµένα στην Πολυκάρπη εγκαταστάθηκαν µόνο πρόσφυγες, 1 Πρόσφυγες θα ονοµάζουµε τους Μικρασιάτες που έφτασαν από τα παράλια της Μικράς Ασίας. Έτσι ονόµασαν τους εαυτούς τους οι ίδιοι. Όπως για παράδειγµα ο κυρ. Ιωάννης κάτοικος Πολυκάρπης ετών 90, η κυρ. Μαρία κάτοικος Μαυροχωρίου ετών 93. 2 κυρ. Ιωάννης κάτοικος Πολυκάρπης 3 κυρ. Αργύρης κάτοικος Πολυκάρπης ετών 68 4

ενώ τους πόντιους τους έδιωξαν και τους ανάγκασαν µε τη βία να µείνουν σε ένα τσιφλίκι του χωριού τους που ονοµάστηκε Φωτεινή. 4 Όσον αφορά το Μαυροχώρι εγκαταστάθηκαν λίγες οικογένειες προσφύγων, χωρίς όµως ιδιαίτερα προβλήµατα. Προέβαλαν κι εκεί οι κάτοικοι κάποια αντίσταση, αλλά τελικά κατάφεραν να ενσωµατωθούν γρηγορότερα στην αρχή ως βοηθοί στο νοικοκυριό και στα χωράφια των ντόπιων κι έπειτα από αρκετά χρόνια ως κύριοι των δικών τους σπιτιών. 5 Το µόνο όµως χωριό στο οποίο δεν έµειναν µόνιµα ούτε πρόσφυγες ούτε πόντιοι (όσον αφορά το ήµο Μακεδνών) ήταν το ισπηλιό. Παρά το γεγονός ότι ήταν παραλίµνιο χωριό, οι ίδιοι οι πρόσφυγες και οι πόντιοι δεν θέλησαν να εγκατασταθούν εκεί, γιατί οι λιγοστοί κάτοικοι του ήταν φτωχοί και οι καλλιέργειες ελάχιστες. 6 Εξάλλου το συγκεκριµένο χωριό διατηρούσε µια απόσταση από όλες αυτές τις εξελίξεις κι έµενε αµέτοχο. Ήταν βέβαια και σχετικά πιο µακριά. Ο ταλαιπωρηµένος κόσµος προτίµησε να εγκατασταθεί στα πρώτα παραλίµνια χωριά που αντίκρισε καθώς πληρούσαν τις προϋποθέσεις και ανταποκρίνονταν στις ανάγκες τους. Αναλυτικά στο ισπηλιό δεν εγκαταστάθηκαν καθόλου πρόσφυγες, στο Μαυροχώρι εγκαταστάθηκαν 75 οικογένειες, στην Πολυκάρπη 31 και στην Φωτεινή 34. 7 Πρέπει να σηµειωθεί ότι στη Φωτεινή δεν υπήρχε ούτε µια οικογένεια ντόπιων. Σήµερα µόνο υπάρχουν περίπου 6 µε 7 οικογένειες ντόπιων, οι οποίες έχουν γίνει κάτοικοι του χωριού τα τελευταία 15 χρόνια. Επίσης, πρέπει να αναφερθεί ότι αυτοί που έµειναν στην Πολυκάρπη ήταν µόνο πρόσφυγες ( Μικρασιάτες ) και όχι πόντιοι, καθώς οι ντόπιοι του χωριού θεωρούσαν ότι οι πρόσφυγες βρίσκονταν πιο κοντά στις δικές τους συνήθειες και ότι ήταν πιο αναπτυγµένοι (ίσως και επειδή η γλώσσα δεν αποτελούσε εµπόδιο). Τους πόντιους όλους όπως αναφέρθηκε τους έστειλαν στη Φωτεινή. 2.2 Προβλήµατα µεταξύ προσφύγων ντόπιων ποντίων. Συνολικά, 8370 πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στην επαρχία Καστοριάς ενώ αναχώρησαν 17894 σλαβόφωνοι (στο πλαίσιο της ανταλλαγής πληθυσµών µε τη 4 κυρ. Κύρος κάτοικος Πολυκάρπης, κυρ. Κωνσταντίνος κάτοικος Φωτεινής 5 κυρ. Νίκος κάτοικος Μαυροχώρι 6 κυρ. Κωνσταντίνος κάτοικος ισπηλιού 7 Πελαγίδης Ευστάθιος, Η αποκατάσταση των προσφύγων στη δυτική Μακεδονία (1923-1930), Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη, 1994. 5

Βουλγαρία) και µουσουλµάνοι (στα πλαίσια της ανταλλαγής πληθυσµών µε τη Τουρκία). Οι ντόπιοι δεν είδαν µε καλό µάτι την άφιξη των Μικρασιατών και των ποντίων. Πίστευαν ότι θα έφευγαν οι Τούρκοι και οι περιουσίες τους θα έµεναν σ αυτούς, καθώς ήταν αυτοί που δούλευαν τα χωράφια. Μάλιστα δεν ήταν λίγοι αυτοί που είχαν πληρώσει κάποια χρήµατα στους Τούρκους ώστε να πάρουν «νόµιµα» τα σπίτια και τα χωράφια τους. 8 Όταν όµως έφτασαν οι πρόσφυγες, καθώς δεν είχαν δικές τους περιουσίες, έµειναν αρχικά ως υπηρέτες στα σπίτια των Τούρκων. Έπειτα, όταν οι Τούρκοι έφυγαν στην Τουρκία, οι περιουσίες τους θεωρήθηκαν ανταλλάξιµες και πέρασαν στα χέρια των προσφύγων. Έτσι άρχισαν οι συγκρούσεις µεταξύ των ντόπιων που ένιωθαν αδικηµένοι και των προσφύγων οι οποίοι προσπαθούσαν να φτιάξουν από την αρχή τη ζωή τους. Οι πρώτοι αντιδρούσαν, καθώς, εκτός από τους Τούρκους στους οποίους είχαν δώσει χρήµατα, πλήρωσαν και στο κράτος 9 ώστε να κατοχυρώσουν τα σπίτια και τα χωράφια των Τούρκων. 10 Βλέποντας την αδικία, όπως είπαν, σε βάρος τους κατηγορούσαν τους πρόσφυγες. Οι δεύτεροι ένιωθαν επίσης αδικηµένοι : Αυτοί είχαν αφήσει πίσω τους όλο τους το βιος, όλη τους την περιουσία, τις καλλιέργειές τους, τα πάντα και ήρθαν σε ένα µέρος αφιλόξενο όπου έπρεπε να χτίσουν από την αρχή µια καινούρια ζωή. Και οι δύο πλευρές αλληλοκατηγορούνταν, αλλά και οι δύο είχαν δίκιο. εν ήξεραν όµως πώς να δικαιωθούν και δηµιουργούνταν µεταξύ τους προστριβές. Τα χωριά είχαν χωριστεί σε γειτονιές ή όπως τους ονόµαζαν, «µαχαλάδες». Για παράδειγµα υπήρχε ο «µαχαλάς» των προσφύγων και ο «µαχαλάς» των ντόπιων. 11 εν επιτρεπόταν αρχικά κανενός είδους ανάµιξη και φυσικά αποκλείονταν οι µεικτοί γάµοι. Οι µεγαλύτερες όµως προστριβές που δηµιουργήθηκαν, ήταν µεταξύ των ντόπιων της Πολυκάρπης και των πόντιων της Φωτεινής. 12 Ο λόγος της διαφοράς ήταν τα χωράφια τα οποία βρίσκονταν ανάµεσα στα δύο χωριά. Μέχρι τον ερχοµό των ποντίων, αυτά ανήκανε στην Πολυκάρπη και τα εκµεταλλεύονταν οι κάτοικοι 8 κυρ. Γεώργιος κάτοικος Μαυροχωρίου, κυρ. Ιωάννης κάτοικος Πολυκάρπης, κυρ. Αργύρης κάτοικος Πολυκάρπης 9 Πριν φτάσουν οι πρόσφυγες και οι πόντιοι και µε τις πρώτες αναχώρησης Τούρκων, οι ντόπιοι θέλοντας να εξασφαλίσουν τα χωράφια κατέβαλαν στους τοπικούς άρχοντες κάθε χωριού ένα ποσό ώστε να θεωρούνται δικά τους και να µπορούν να τα καλλιεργούν. 10 κυρ. Αργύρης κάτοικος Πολυκάρπης 11 κυρ. Ευθύµιος κάτοικος Πολύκαρπης, κυρ. Ευαγγελία κάτοικος Μαυροχωρίου 12 πρόσφυγας κάτοικος Πολυκάρπης 6

της, είτε αυτοί ήταν ντόπιοι, είτε ήταν Τούρκοι. Με τον ερχοµό τους όµως οι πόντιοι διεκδίκησαν όχι απλά µέρος των χωραφιών, αλλά όλα τα χωράφια, ισχυριζόµενοι ότι ανήκανε στην δική τους περιοχή 13, κάτι µε το οποίο δυσανασχέτησαν οι κάτοικοι της Πολυκάρπης. Καθηµερινά εκδηλώνονταν συγκρούσεις µεταξύ των κατοίκων των δύο χωριών, που πολλές φορές κατέληγαν σε ξυλοδαρµό. 14 Το αποκορύφωµα αυτών των συγκρούσεων ήρθε το 1935 όταν οι κάτοικοι της Πολυκάρπης έκαψαν σπίτια, χωράφια και ζώα στη Φωτεινή. 15 Τα γεγονότα ξεκίνησαν από τους συνήθεις καβγάδες που εκδηλώνονταν σε καθηµερινή βάση. Αρχικά υπήρξαν µόνο λογοµαχίες και έντονοι διαπληκτισµοί, οι κάτοικοι της Φωτεινής πίστευαν ότι η ιστορία θα έληγε όπως πάντα σ αυτό το σηµείο. Αποχώρησαν ύστερα από λίγη ώρα από την Πολυκάρπη (όπου έλαβαν µέρος οι λογοµαχίες) και πήγαν στο χωριό τους, όπου προς µεγάλη έκπληξή τους µετά από λίγο έφθασε µία οµάδα που αποτελούνταν περίπου από 15 άντρες, όλοι τους κάτοικοι της Πολυκάρπης, και άρχισαν να τους χτυπάνε. Ανάµεσα τους ήταν και ο δάσκαλος του χωριού που στα ελληνικά τους έλεγε να µην χτυπάνε αλλά στα σλαβοµακεδόνικα που τα καταλάβαιναν µόνο οι Πολυκαρπινοί τους έλεγε να συνεχίσουν. Ύστερα από αρκετή ώρα, και ενώ οι διαµάχες συνεχίζονταν, ορισµένοι από τους κατοίκους της Πολυκάρπης έβαλαν φωτιές σε σπίτια και χωράφια για να «πάρουν εκδίκηση» όπως ισχυρίστηκαν. 16. Αρκετοί είναι οι κάτοικοι της Φωτεινής κυρίως γέροι οι οποίοι θυµούνται το γεγονός είτε γιατί το έζησαν, είτε από ιστορίες παλιότερων. Όµως και οι Πολυκαρπινοί έχουν να πουν γι αυτό ιστορίες. Μάλιστα χαρακτηριστικά αναφέρουν ότι δεν ήταν καθαρά δικό τους σφάλµα, αφού τα χωράφια για τα οποία µαλώνανε ήταν δικά τους και δεν είχαν δικαίωµα να τους τα πάρουν. Όπως είπε κατά λέξη ο κυρ. Αργύρης, ετών 68, κάτοικος Πολυκάρπης δεν τα έφεραν από τον Πόντο για να είναι δικά τους. 13 κυρ. Βασίλειος κάτοικος Φωτεινής 14 κ.ευθύµιος, Πολυκάρπη 15 κ. Χρήστος, Φωτεινή, κ. Σπύρος, Φωτεινή, κ. Ιωάννης, Πολυκάρπη, κ. Αντώνης, Πολυκάρπη 16 κ. Αργύρης, Πολυκάρπη 7

2.3 Ο ρόλος του κράτους. Οι προστριβές µεταξύ των δύο οµάδων, ενισχύονταν ακόµη περισσότερο µε την ανάµιξη του κράτους. Όπως είναι γνωστό οι πρόσφυγες και οι Πόντιοι έφτασαν στην Ελλάδα µετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης (1923) και τη συµφωνία για ανταλλαγή των πληθυσµών που την ακολούθησε και υπογράφηκε από το Βενιζέλο και τον Κεµάλ. Τα πρώτα χρόνια της ζωής στη νέα πατρίδα δεν ήταν σίγουρα και τα πιο ευχάριστα. Το έργο της προσφυγικής αποκατάστασης ήταν τεράστιο και η ελληνική κυβέρνηση αδυνατούσε να το αντιµετωπίσει από µόνη της. Για το λόγο αυτό προσέφυγε στη βοήθεια της διεθνούς κοινότητας. Πραγµατικά διάφορες φιλανθρωπικές οργανώσεις, κυρίως αγγλικές και αµερικάνικες, όπως η Αmerican Bible Society, η Save the Children Fund και η All British Appeal προσέφεραν σηµαντικά στην ανακούφιση των προσφύγων. Παράλληλα, η Ελλάδα προχώρησε στη σύναψη δανείων µε ξένες τράπεζες, για να εγκαταστήσει τους πρόσφυγες όσο πιο παραγωγικά γινόταν. Την όλη διαχείριση των χρηµάτων, καθώς και την πρόοδο του εποικιστικού έργου, ανέλαβε µια διεθνής επιτροπή που συστάθηκε υπό την κηδεµονία της Κ.Τ.Ε., η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων, γνωστότερη ως Ε.Α.Π. Πρώτος πρόεδρος της Ε.Α.Π. διορίσθηκε ο Αµερικανός Henry Morgentau, πρεσβευτής λίγο αργότερα στην Αθήνα 17. Η εγκατάσταση των προσφύγων προχώρησε προς δύο βασικές κατευθύνσεις, α)την αγροτική και β)την αστική εγκατάσταση. Η αγροτική εγκατάσταση αποδείχθηκε σαφώς πιο εύκολη από την αστική, γιατί η διαθέσιµη γη που υπήρχε ήταν αρκετή, ιδίως στη Μακεδονία και τη Θράκη. Η Ε.Α.Π. αναλάµβανε να χορηγήσει στους αγρότες-πρόσφυγες σπίτια, συνήθως αντιστοιχούσε ένα (1) σπίτι σε κάθε δύο (2) ή τρεις (3) οικογένειες. Επίσης, τους προµήθευε και µε τον απαραίτητο εξοπλισµό, για να µπορέσουν να καλλιεργήσουν τη γη. Η αγροτική εγκατάσταση των προσφύγων προχώρησε µε γοργούς ρυθµούς και το 1930 είχε σχεδόν ολοκληρωθεί 18. Στα πλαίσια της αγροτικής εγκατάστασης προβλεπόταν και η διανοµή στρεµµάτων. Συγκεκριµένα στην περιοχή του ήµου Μακεδνών διανεµήθηκαν 42¼ στρέµµατα σε κάθε µία από τις οικογένειες που είχαν έρθει. 19 Σε άλλους δόθηκαν 33 17 του Ιάκωβου Μιχαηλίδη 18 του Ιάκωβου Μιχαηλίδη 19 κυρ. Χρήστος κάτοικος Φωτεινής 8

στρέµµατα 20. Το πόσα στρέµµατα θα δίνονταν εξαρτιόταν κάθε φορά όχι µόνο από τα µέλη που είχε η κάθε οικογένεια, αλλά και από το µέγεθος της περιουσίας που είχαν αφήσει στα εδάφη της Μικράς Ασίας και του Πόντου. Επίσης τους παραχωρούσαν σπίτια και ζώα, ώστε να µπορούν να αρχίσουν τη ζωή τους µε κάποια εφόδια. Στις πιο άπορες οικογένειες έδιναν ακόµη και ρούχα και τρόφιµα, µέχρι να µπορέσουν να εγκλιµατιστούν και να στηριχτούν στις δικές τους δυνάµεις. Η δικαιολογηµένη αυτή εύνοια του ελληνικού κράτους απέναντι στους πρόσφυγες και τους πόντιους ήταν εµφανείς και η δυσαρέσκεια των ντόπιων µεγάλη. Όταν προσπαθούσαν να εκφράσουν τα παράπονα τους γι αυτήν την αδικία οι αρχές τους τιµωρούσαν µε ξυλοδαρµό. 21 Πολλοί ήταν αυτοί που τιµωρήθηκαν επειδή ζήτησαν να δώσουν λίγα στρέµµατα και σ αυτούς. Βέβαια για όλες αυτές τις πράξεις, η ελληνική πολιτική ηγεσία είχε το σκοπό της. Ήθελε να κρατήσει τους πρόσφυγες και τους πόντιους σε παραµεθόριες περιοχές, καθώς αισθανόταν έντονα την απειλή του κράτους από τους βόρειους γείτονες του. Γνώριζε ότι, αν τους βοηθούσε οικονοµικά, θα τους έδινε κίνητρα για να παραµείνουν σ αυτές τις περιοχές. Μάλιστα πολλές φορές τους έδινε και χρήµατα. Χαρακτηριστικό και άξιο να αναφερθεί είναι ότι όσο κανείς κατεβαίνει από τη βόρεια Ελλάδα προς την Νότια, τόσο λιγότερες προσφυγικές οικογένειες που εγκαταστάθηκαν εκείνα τα χρόνια θα συναντήσει. Οι περισσότερες πήγαν εκεί τα τελευταία χρόνια. 2.4 Η αλλαγή στάσης του κράτους. Η δυσαρέσκεια των ντόπιων µετά από αρκετό καιρό ανάγκασε τις αρχές και το κράτος να αλλάξουν στάση απέναντι τους. Το κράτος άρχισε να τους αντιµετωπίζει πιο ευνοϊκά και να βοηθάει πια και τις δύο πλευρές. Κυρίως στον αγροτικό τοµέα, όπου πλέον ήταν αυτό που ενδιέφερε την κυβέρνηση και που βέβαια παρουσίαζε ραγδαία ανάπτυξη. 22 20 κυρ. Ιωάννης κάτοικος Πολυκάρπης 21 γεγονός που έγινε αποδεκτό και από ανώνυµο πρόσφυγα της Πολυκάρπης και από τον κυρ. Αργύρη ντόπιο κάτοικο Πολυκάρπης 22 Αλβανός Ραϋµόνδος, «Μεσοπολεµικές πολιτικές και εθνοτικές συγκρούσεις και ελληνικός εµφύλιος πόλεµος στην περιοχή Καστοριάς», Επιστήµη και Κοινωνία, 2003. 9

Μάλιστα η ανάπτυξη αυτή, έφερε τις αντιµαχόµενες πλευρές πιο κοντά, καθώς βοηθούσαν ο ένας τον άλλο στις καλλιέργειες. Άλλωστε µε την άφιξη των προσφύγων και των ποντίων έφτασαν στην Ελλάδα και νέες καλλιεργητικές µέθοδοι 23. Το κράτος άρχισε να παραχωρεί δάνεια στους αγρότες και να στέλνει δικούς του ανθρώπους έµπειρους για να βοηθάνε τους πολίτες. Ακόµη ενίσχυε οικονοµικά και µε αποζηµιώσεις διάφορες περιοχές του τόπου οι οποίες πλήττονταν από καιρικά φαινόµενα που τους κατέστρεφαν τις σοδειές του χρόνου. Οι σχέσεις κράτους και ντόπιων αλλά και ντόπιων µε πρόσφυγες πόντιους άρχισαν πλέον να εξοµαλύνονται, µόνο όµως στα πλαίσια των χωριών, γιατί οι διαπροσωπικές σχέσεις των κατοίκων των χωριών µεταξύ τους παρέµεναν δυσµενείς. 2.5 Οι πολιτικές επιλογές προσφύγων και ντόπιων. Όπως ήταν αναµενόµενο οι πρόσφυγες πόντιοι και οι ντόπιοι είχαν διαφορετικές πολιτικές προτιµήσεις, γεγονός που οφείλονταν στην προέλευσή τους από διαφορετικό κοινωνικό-πολιτισµικό περιβάλλον και ενισχύονταν από τα διαφορετικά τους συµφέροντα, κυρίως οικονοµικά. Οι πρόσφυγες και οι πόντιοι υποστήριζαν µε µεγάλο φανατισµό τον Βενιζέλο. Άλλωστε ήταν ο άνθρωπος που τους έδινε ελπίδες για µια καλύτερη ζωή, το άτοµο το οποίο τους βοηθούσε οικονοµικά. Πολλοί µάλιστα, κυρίως ηλικιωµένοι, ακόµη και σήµερα χαρακτηρίζουν το Βενιζέλο «πατέρα» τους. 24 Τους έδωσε στέγη, όταν δεν είχαν που να µείνουν µε τα παιδιά τους. Ακόµη τους έδωσε χωράφια και λίγα χρήµατα σαν βοήθηµα για το νέο τους ξεκίνηµα. Ήταν εποµένως λογικό και επόµενο να είναι οπαδοί του. Σε αντίθεση µε τους πρόσφυγες, οι ντόπιοι ήταν εναντίον του Βενιζέλου. Αυτός ευθύνονταν για τις «καταστροφές» που τους είχαν βρει. Άλλα προσδοκούσαν και τελικά άλλα αποκόµισαν. Έτσι οι ντόπιοι ήταν οπαδοί του Λαϊκού Κόµµατος, του Τσαλδάρη ο οποίος ήταν αντίπαλος του Βενιζέλου. Αυτούς υποστήριζαν επιδιώκοντας ότι τελικά θα τους βοηθήσουν να αποκτήσουν ό,τι επιθυµούσαν. 25 23 κυρ. Γεώργιος κάτοικος Φωτεινής, κυρ. ηµήτρης κάτοικος ισπηλιού 24 κυρ. Ιωάννης κάτοικος Πολυκάρπης, κυρ. Γεώργιος κάτοικος Φωτεινής, κυρ. Ευαγγελία και κυρ. Μαρία κάτοικοι Μαυροχωρίου 25 κυρ. Αργύρης κάτοικος Πολυκάρπης 10

ιαπιστώνουµε ότι οι ντόπιοι και οι πρόσφυγες πόντιοι είχαν έναν ακόµη λόγο για να βρίσκονται σε µόνιµη αντιµαχία, τον πολιτικό. Η Φωτεινή αλλά και οι λίγοι πρόσφυγες που είχαν εγκατασταθεί στην Πολυκάρπη και το Μαυροχώρι, υποστήριζαν το Βενιζέλο. Οι περισσότεροι όµως κάτοικοι των δύο τελευταίων χωριών, όπως επίσης και του ισπηλιού που ήταν ντόπιοι, υποστήριζαν το Λαϊκό Κόµµα. Ήταν συχνοί οι διαπληκτισµοί µεταξύ των κατοίκων για πολιτικούς λόγους και ταυτόχρονα θυµόνταν και παλαιότερες διαφορές. Έτσι πολλές φορές κατέληγαν σε ξυλοδαρµό. 26 2.6 Οι σλαβόφωνοι και ελληνόφωνοι ντόπιοι. Είναι γνωστό ότι οι ντόπιοι της περιοχής χωρίζονταν κυρίως σε ελληνόφωνους και σε σλαβόφωνους. Οι µεν πρώτοι ήταν αυτοί που ως µητρική τους γλώσσα είχαν τα ελληνικά, ενώ οι δεύτεροι γνώριζαν ως γλώσσα τους τα σλαβικά ή (όπως έχει επικρατήσει να ονοµάζονται από την εποχή που εµφανίστηκε έντονο το πρόβληµα αµφισβήτησης της ελληνικότητας της Μακεδονίας) τα σλαβοµακεδόνικα. Στην περιοχή του νοµού Καστοριάς κατά κύριο λόγο οι ντόπιοι ήταν σλαβόφωνοι. Στα χωριά στα οποία αναφερόµαστε, εκτός βέβαια της Φωτεινής οι κάτοικοι ήταν µοιρασµένοι. Στο ισπηλιό ήταν σλαβόφωνοι, 27 στο Μαυροχώρι υπήρχαν και οι δύο οµάδες, 28 ενώ στην Πολυκάρπη υπήρχαν µόνο σλαβόφωνοι. 29 Βέβαια το γεγονός ότι σαν µητρική τους γλώσσα είχαν τα σλαβοµακεδόνικα, δεν σήµαινε ότι δεν ήταν Έλληνες. Κι όµως πολλές φορές και ακόµα και στις µέρες µας έχει αµφισβητηθεί η Ελληνική τους καταγωγή και συνείδηση. Το γεγονός αυτής της αµφισβήτησης προκαλούσε διχόνοιες µεταξύ των κατοίκων των χωριών. Ακόµη και ανάµεσα στους ίδιους τους ντόπιους, οι προστριβές ήταν έντονες, κυρίως µεταξύ των δύο γειτονικών χωριών του Μαυροχωρίου και της Πολυκάρπης, όπου οι πρώτοι κατηγορούσαν τους δεύτερους ως Βούλγαρους. Μάλιστα τόσο έντονες ήταν οι διαφορές τους που οι κάτοικοι της Πολυκάρπης δεν µπορούσαν να περάσουν στο Μαυροχώρι, µέσω της γέφυρας που υπάρχει, γιατί αρχικά, µέχρι το 1949, υπήρχε στρατός που δεν επέτρεπε την είσοδο και έπειτα οι 26 κυρ. Αργύρης κάτοικος Πολυκάρπης, κυρ. Γαβριήλ κάτοικος Πολυκάρπης 27 κυρ. Παντελής κάτοικος ισπηλιού 28 κυρ. Χρήστος κάτοικος Μαυροχωρίου 29 κυρ. Ευθύµιος κάτοικος Πολυκάρπης 11

ίδιοι κάτοικοι ήταν έτοιµοι να τους επιτεθούν µε όποιο αντικείµενο έβρισκαν µπροστά τους. 30 2.7 Οι διαφορές µεταξύ κυρίως των κατοίκων Μαυροχωρίου-Πολυκάρπης αλλά και Φωτεινής. Πέρα από την διαφορά που αναφέρθηκε, σχετικά µε τους σλαβόφωνους και τους ελληνόφωνους, τα δύο χωριά είχαν και άλλες διαφορές τις οποίες κατάφεραν να ξεπεράσουν τα τελευταία δεκαπέντε µόλις χρόνια. 31. Σαν βασική αιτία θεωρούνταν τα σύνορα των δύο χωριών και η γνωστή παραλία της «Σταραρέκας». Την συγκεκριµένη περιοχή διεκδικούσαν και τα δύο χωριά υποστηρίζοντας ότι τους ανήκει. Οι κάτοικοι του Μαυροχωρίου πιστεύανε ότι είναι στα όρια του δικού τους χωριού, αφού η γέφυρα είναι µετά την παραλία και εκεί είναι που χώριζαν µε την Πολυκάρπη. 32 Οι κάτοικοι όµως της Πολυκάρπης δεν αποδέχονταν αυτόν τον ισχυρισµό, καθώς υποστήριζαν πως η συγκεκριµένη περιοχή ανήκε στο χωριό τους, αλλά σιγά, σιγά κατάφεραν οι Μαυροβινοί να την πάρουν στην ιδιοκτησία τους. 33 Ακόµη µια βασική αιτία συγκρούσεων θεωρείται η άποψη των Μαυροβινών ότι είναι ανώτεροι από τους Πολυκαρπινούς. Λέγοντας ανώτεροι εννοούν πνευµατικά αλλά και οικονοµικά. Ο τρόπος µε τον οποίο αντιµετώπιζαν τους γείτονες τους ήταν υποτιµητικός και καθαρά περιφρονητικός. (Ο καθένας µπορεί να διαπιστώσει αυτή την συµπεριφορά όταν επισκεφθεί τα δύο χωριά ακόµη και στις µέρες µας ). Μάλιστα η συγκεκριµένη διαφορά, σε συνδυασµό µε τα προηγούµενα προβλήµατα, είχε ως αποτέλεσµα να µην επιτρέπονται ( από τους γονείς των νέων και των δύο χωριών) ούτε και οι γάµοι µεταξύ των κατοίκων των χωριών. (Όλοι όσοι έδωσαν συνέντευξη γι αυτήν την εργασία το παραδέχτηκαν). Ο άτυπος νόµος έληξε το 1964 που άρχισαν και οι πρώτες επαφές µεταξύ τους. Μέχρι εκείνη την χρονιά 30 κυρ. Κύριλλος κάτοικος Πολυκάρπης, κυρ. Αντώνιος κάτοικος Πολυκάρπης και κυρ. Παναγιώτης κάτοικος Μαυροχωρίου 31 κυρ. Χρήστος κάτοικος Πολυκάρπης, κυρ. Ιωάννης κάτοικος Μαυροχωρίου 32 κυρ. Χριστόδουλος κάτοικος Μαυροχωρίου 33 κυρ. Κατίνα κάτοικος Πολυκάρπης 12

µόνο τέσσερις οικογένειες από κάθε χωριό κατάφεραν να αψηφήσουν τα πιστεύω των συχωριανών τους και να προχωρήσουν στο µυστήριο του γάµου. Όσον αφορά τις σχέσεις µε τη Φωτεινή καµία αλλαγή δεν είχε σηµειωθεί. Οι κάτοικοι της Πολυκάρπης ακόµη δεν µπορούσαν να αποδεχτούν την κατάσταση. Το µικρό βουνό το οποίο παλαιότερα ήταν τσιφλίκι τους ( σ αυτό εργάζονταν πριν από την άφιξη των προσφύγων οι κάτοικοι της Πολυκάρπης, όσο ήταν ακόµη στην υπηρεσία των Τούρκων. Εξάλλου το χωριό της Φωτεινής δηµιουργήθηκε µε τον ερχοµό των πόντιων) παρέµενε ακόµη αιτία για διαµάχες. Οι κάτοικοι της Φωτεινής οι οποίοι είχαν εγκατασταθεί στην περιοχή, άρχισαν να βγάζουν τα ζώα τους και να καλλιεργούν τα χωράφια, καθώς θεωρούσαν ότι πλέον τους ανήκανε δικαιωµατικά, αφού τους τα είχε δώσει το κράτος. Εποµένως οι συγκρούσεις ήταν αναπόφευκτες και σχεδόν καθηµερινές. 34 Αλλά και οι σχέσεις της Φωτεινής µε τους κατοίκους του Μαυροχωρίου είχαν περάσει από διάφορα επίπεδα. Ίσως να µην ήταν τόσο έντονες και συχνές οι συγκρούσεις µεταξύ τους, αλλά οπωσδήποτε υπήρχαν, γιατί ούτε οι Μαυροβινοί επιθυµούσαν εκείνα τα χωράφια να µένουν ανεκµετάλλευτα. Μάλιστα ορισµένοι µε σκοπό να πάρουν κάποια στρέµµατα στην κατοχή τους, έχτισαν παράνοµα καλύβες σε χωράφια και µέχρι να ξεπεραστεί ο κίνδυνος να τους τα πάρουν πίσω οι Φωτεινιώτες, έµεναν εκεί. Αυτές οι καλύβες είχαν γίνει το σπίτι τους ακόµα και το βράδυ εκεί κοιµόταν. Είχαν αφήσει τις οικογένειες τους και έµεναν µόνοι. 35 Παρόλο που οι σχέσεις µεταξύ των τριών χωριών ήταν έντονες, το ισπηλιό δεν είχε προβλήµατα. Ίσως οι κάτοικοι µεταξύ τους να είχαν µικροδιαφορές, αλλά µε τα υπόλοιπα χωριά δεν είχαν επαφές. Ήταν αρκετά δύσκολο αυτό, καθώς το ισπηλιό είναι σχετικά µακριά από τα άλλα τρία χωριά. Ήταν εποµένως εκ των πραγµάτων σχεδόν αδύνατον να προκύψουν διαφορές. 36 2.8 Η περίοδος Μεταξά. Η περίοδος αυτή µπορεί να χαρακτηριστεί ως σκοτεινά χρόνια στην ιστορία του έθνους κι αυτό γιατί, πέρα από την δικτατορία που υπήρχε, ακολούθησαν τα δύσκολα χρόνια όπου οι Γερµανοί και οι Ιταλοί ήταν κατακτητές. 34 κυρ. Αργύρης κάτοικος Πολυκάρπης, κυρ. Γεώργιος κάτοικος Φωτεινής 35 κυρ. Χρήστος κάτοικος Μαυροχωρίου, κυρ. Γεώργιος κάτοικος Φωτεινής 36 κυρ. Παντελής και κυρ. Σάκης κάτοικοι ισπηλιού, κυρ. Χρήστος κάτοικος Μαυροχωρίου 13

Στην έρευνα που έγινε ελάχιστοι ήταν αυτοί που δέχτηκαν να πουν λίγες κουβέντες γι αυτήν την περίοδο. Οι περισσότεροι είπαν ότι ήθελαν να ξεχάσουν ή ότι ήθελαν να διαγράψουν αυτά τα χρόνια από την µνήµη τους. 37 Απέφυγαν να µιλήσουν καθώς είχαν υποστεί πολλά. Ο φόβος ότι µπορεί να περάσουν κάποια στιγµή τα ίδια δεν τους επιτρέπει να αναφερθούν σ αυτά τα γεγονότα. Ακόµη και η ανάµνησή τους προκαλεί πόνο ίσως όχι σωµατικό αλλά σίγουρα ψυχικό. Η δικτατορία του Μεταξά (1936-41) ακολούθησε ταχτική βίαιου εξελληνισµού των Σλαβοµακεδόνων. Εξαπέλυσε έναν τεράστιας έκτασης ανοιχτό «πόλεµο» εναντίον τους, µε µαζικές εξορίες και φυλακίσεις, µε βαριά διοικητικά πρόστιµα, απαγορεύοντας τους, µε την απειλή βαριών ποινών, ακόµη και να µιλούν δηµόσια τη γλώσσα τους. Αποκαλυπτική για τη µεταχείριση των Σλαβοµακεδόνων από το ελληνικό αστικό κράτος είναι η οµολογία του ειδικού, κατά το "Βήµα", µελετητή Λεωνίδα Μπατρινού, σε άρθρο του µε τίτλο: Τι είναι οι "Σλαβοµακεδόνες" ("Βήµα", 26/9/1950) 38. Αφού παρουσιάζει τους Σλαβοµακεδόνες σαν Έλληνες εκσλαβισθέντες µε αθέµιτα µέσα από τη Βουλγαρική Εξαρχία, που πρέπει να επανέλθουν στην "ελληνική οικογένεια", συνεχίζει: "Πιστοί εις την ιστορικήν αλήθειαν οφείλοµεν να οµολογήσωµεν µετά παρρησίας ότι η επί δεκαετηρίδας προσπάθεια αυτή των Σλάβων δεν έµεινε άνευ αποτελέσµατος. Μετά την απελευθέρωσιν της Μακεδονίας κατά το 1912 η Ελλάς εύρεν εις τας απελευθερωθείσας χώρας αρκετάς χιλιάδας κατοίκων ή συνειδητών και φανατικών σλάβων ή - το πλείστον - αµφιβόλου ρευστής εθνικής συνειδήσεως ανθρώπων. Τί έπραξεν η Μητέρα Ελλάς δια τους τελευταίους τούτους; Τί µέσα µετεχειρίσθη δια να διδάξει, να νουθετήσει, να επαναφέρει εις την ελληνικήν οικογένειαν τα παραστρατηµένα αυτά παιδιά της; Από της απελευθερώσεως και µέχρι σήµερον ακόµη οι εκπρόσωποι της Ελληνικής Πολιτείας και οι εκάστοτε κυβερνήσεις της έπραξαν το παν δια να επιτύχουν το αντίθετο. Οι υπό δυσµένειαν διατελούντες του εκάστοτε κυβερνώντος κόµµατος υπάλληλοι απεστέλλοντο προς τιµωρίαν δίκην εξορίας εις τας ατυχείς αυτάς περιοχάς. Εγλύτωσαν οι κάτοικοι από τους Τούρκους Ζαπτιέδες -χωροφύλακας - οι οποίοι τους απεκάλουν "γκιαούρηδες" και περιέπεσαν εις τους Ελληνας εκείνους χωροφύλακας, τους χαρακτηριζόµενους ως "στραβόξυλα" και αποστελλόµενους 37 κυρ. Θωµάς και κυρ. Αντώνης κάτοικοι Πολυκάρπης, κυρ. Κατίνα κάτοικος Μαυροχωρίου 38 "Βήµα", 26/9/1950 14

εκεί προς σωφρονισµόν, ωσάν τα µέρη εκείνα να ήσαν "Λόχος Καλπακίου", οι οποίοι τους απεκάλουν από το πρωί έως το βράδυ "Βουλγάρους". Μέχρι προ ολίγων ετών ακόµη εις τον πίνακα του Υπουργείου ικαιοσύνης τα Πρωτοδικεία των περιφερειών εκείνων εθεωρούντο "δυσµενή" και αντί να τοποθετούνται εις αυτά οι οριστείς των ικαστών και να θεωρείται η υπηρεσία των τιµητική, εστέλλοντο ικασταΐ, τινές των οποίων απέπεµπον τους µη γνωρίζοντας καλώς την ελληνικήν µάρτυρας, αποκαλούντες αυτούς "Βουλγάρους". Αντί διδασκάλων Εθναποστόλων ετοποθετούντο εις τας αείποτε κενός θέσεις των σχολείων εκείνων διάφορα ευνοούµενοι οι οποίοι ουδέποτε µετέβαινον εις την εξορίαν αυτήν αποσπώµενοι εις αλλάς θέσεις, αλλά και αν µετέβαινον, ουδέποτε έδειξαν πραγµατικήν στοργήν δια τους µικρούς µαθητάς των οι οποίοι είχον το ατύχηµα να µην έχουν µητρικήν γλώσσαν την Ελληνικήν. Και τοιουτοτρόπως όλοι αυτοί, όλοι µας, µηδέ του γράφοντος εξαιρουµένου, κατά το µέτρον των υποχρεώσεών των ως Ελλήνων έκαστος, δεν έπραξε το καθήκον του δια να αποσοβήση το σκότιον έργον των πρακτόρων του Σλαβιοµού". Το 1950, ο Λεωνίδας Μπατρινού παραδέχεται, ότι στην Ελλάδα υπάρχει πληθυσµός που δεν έχει µητρική γλώσσα την ελληνική και δεν έχει αφοµοιωθεί, παρά τους διωγµούς, τις εξορίες, τις φυλακίσεις, τις δολοφονίες, τις χιλιάδες των πολιτικών προσφύγων και των µεταναστών. Αλλά και γιατί αποκαλύπτει την εγκατάλειψη των Σλαβοµακεδόνων από το ελληνικό κράτος, που αντιµετωπίζει τις περιοχές τους σαν τόπους εξορίας 39. Η περίοδος Μεταξά υπήρξε καταλυτική για τους σλαβόφωνους κατοίκους και των χωριών της περιοχής της Καστοριάς. Οι κάτοικοι των χωριών που είχαν ως µητρική γλώσσα τα σλαβικά άρχισαν να αντιµετωπίζουν δυσκολίες. Στην Πολυκάρπη, για παράδειγµα, ακόµη και τα παιδιά τιµωρούνταν αυστηρά από τους δασκάλους, σε περίπτωση που χρησιµοποιούσαν τα σλαβικά. 40 Οι αρχές βασάνιζαν και πολλές φορές έστελναν εξορία 41 σε νησιά της Ελλάδας µε την πρόφαση ότι ήταν κοµµουνιστές. 42 39 http:// www.eksegersi.gr/theoria/theoria.htm 40 κυρ. Χρήστος κάτοικος Πολυκάρπης 41 Philip Carabott The politics of constructing the other the Greek state and its Slavic speaking citizens 19263 ca. 1949. Conference on Minorities in Greece : historical issues and new perspectives Berlin, 30 January I February 2003. 42 Αλβανός Ραϋµόνδος, «Μεσοπολεµικές πολιτικές και εθνοτικές συγκρούσεις και ελληνικός εµφύλιος πόλεµος στην περιοχή Καστοριάς», Επιστήµη και Κοινωνία, 2003. 15

Όλα αυτά -να το θυµίσουµε- συµβαίνουν σε µια εποχή που ο σλαβοµακεδονικός πληθυσµός της Βόρειας Ελλάδας υφίσταται, εκτός από την απαγόρευση της µητρικής του γλώσσας, µια γενικότερη απειλή για τους ίδιους. Όλες σχεδόν οι σλαβόφωνες περιοχές της είχαν κηρυχτεί µε τον ΑΝ 376/1936 "αµυντικές περιοχές" (Επιτηρούµενη Ζώνη), µέσα στις οποίες κάθε κίνηση των κατοίκων υπαγόταν σε ένα καθεστώς αυστηρού ελέγχου, µε απαγορευµένη οποιαδήποτε επικοινωνία ανάµεσα στους ίδιους και τους τυχόν διερχόµενους ξένους, δραστική περιστολή της έκδοσης διαβατηρίων µε βάση την αξιολόγηση των "κοινωνικών και Εθνικών φρονηµάτων" τους από τις στρατιωτικές αρχές, ακόµη και στέρηση του δικαιώµατος για αγορά γης σε όσους θεωρούνταν "εθνικώς υπόπτου διαγωγής" από τη χωροφυλακή. Ταυτόχρονα, οι εκτοπίσεις Σλαβοµακεδόνων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης που η µεταξική δικτατορία είχε εγκαθιδρύσει στα νησιά του Αιγαίου πήραν ένα µαζικό και αδιάκριτο χαρακτήρα, που ξεπερνούσε κατά πολύ κάθε παλιότερη επίδοση των µηχανισµών ασφαλείας. Η παραµικρή "παρακίνησις κατοίκων εις απείθειαν προς τας αρχάς", όπως αυτή γινόταν αντιληπτή από τα όργανα της δικτατορίας, θεωρούνταν ένδειξη αντεθνικής συµπεριφοράς και οδηγούσε στις αρµόδιες Επιτροπές Στρατιωτικής Ασφαλείας. Φυσικά, στην όλη προσπάθεια καταστολής της σλαβικής γλώσσας, βοηθοί υπήρξαν οι πρόεδροι των χωριών, που θεωρούσαν ότι έτσι µπορούσαν να επιβάλλουν ευκολότερα την εξουσία τους, αλλά και οι πρόσφυγες και οι πόντιοι, οι οποίοι παρά το γεγονός ότι ήταν Βενιζελικοί και εποµένως εναντίον του Μεταξά, βρήκαν αµέριστη συµπαράσταση και βοήθεια από το κράτος και θεωρήθηκαν ως γνήσιοι Έλληνες. Με την ισχύ που τους έδινε το κράτος, µπορούσαν να εκδικηθούν τους ντόπιους για την όποια συµπεριφορά είχαν εκδηλώσει απέναντί τους ως τότε. 43 Έτσι τους κατέδιδαν στις αρχές, που µε τη σειρά τους, τους συγκέντρωναν στο παλιό σχολείο της περιοχής που βρίσκονταν στο Μαυροχώρι και από κει άλλους τους ελευθέρωναν και άλλους τους βασάνιζαν. (όσον αφορά τα χωριά µε τα οποία σχετίζεται η εργασία). Όµως και για τους πρόσφυγες πόντιους η κατάσταση δεν ήταν καλύτερη. Οι λίγοι που προσπαθούσαν να βοηθήσουν τους ντόπιους ή που προέβαλαν αντίσταση στις αρχές τιµωρούνταν επίσης αυστηρά, ίσως όχι µε θάνατο. Οι πρώτοι, δηλαδή οι φίλοι και συνεργάτες των ντόπιων, ήταν οι πλέον γνωστοί στις αρχές. Όσον αφορά όµως τους δεύτερους που θεωρούνταν αντιστασιακοί, αυτούς τους 43 κ. Αντώνης, Πολυκάρπη 16

παρέδιδε στις αρχές ο πρόεδρος που κατά κύριο λόγο ήταν ντόπιος και συνεργάτης της τότε κυβέρνησης. Και αυτούς τους συγκέντρωναν στο Τούρκικο σχολείο, αλλά αυτή τη φορά στο υπόγειο 44, όπου και προέβαιναν σε ξυλοδαρµό. Παρά το γεγονός ότι το σχολείο ήταν στο Μαυροχώρι, οι κάτοικοι του συγκεκριµένου χωριού, κατά ένα παράξενο τρόπο (ίσως λόγο του γεγονότος ότι πάντα φρόντιζαν να έχουν αρµονικές σχέσεις µε την εξουσία) δεν αντιµετώπιζαν ανάλογα προβλήµατα, όπως οι Πολυκαρπινοί. Βέβαια δεν συνεργάζονταν µε τις αρχές αλλά δεν προέβαλαν και ιδιαίτερες αντιστάσεις, µε εξαίρεση ορισµένες µεµονωµένες περιπτώσεις. 45. Η ίδια κατάσταση µε το Μαυροχώρι επικρατούσε και στο ισπηλιό, για το λόγο αυτό τα δύο χωριά δεν είχαν θύµατα στην περίοδο Μεταξά. 46 Η Φωτεινή όµως είχε τις ίδιες συγκρούσεις µε τις αρχές που είχε η Πολυκάρπη. Μάλιστα οι κάτοικοι αυτού του χωριού, ανήκαν στην κατηγορία των πόντιων οι οποίοι φυλακίζονταν και βασανίζονταν ύστερα από προδοσία του προέδρου ή ντόπιων κατοίκων, ανθρώπων του προέδρου της Πολυκάρπης 47. (ο πρόεδρος ασκούσε το επάγγελµα του αγρότη). Έτσι οι διαφορές των δύο χωριών, ακόµη και σ αυτά τα δύσκολα χρόνια εντείνονταν και διατηρούνταν, γεγονός που οδήγησε πάλι σε ακραίες καταστάσεις. Μετά από λίγα χρόνια και συγκεκριµένα το 1953, οι κάτοικοι της Πολυκάρπης ύστερα από έντονη λογοµαχία µε τους κατοίκους της Φωτεινής έκαψαν για δεύτερη φορά το χωριό. Περίπου τα µισά σπίτια του χωριού και οι αντίστοιχες καλλιέργειες έγιναν στάχτη. 48 2.9 Οι πολιτικές πεποιθήσεις των ντόπιων και η αλλαγή των προσφύγων. Στη διάρκεια του µεσοπολέµου, οι σλαβόφωνοι ντόπιοι (Σλαδοµακεδόνες) εµφανίζονταν πολιτικά συντηρητικοί: ακολουθούσαν, γενικά, την αντιβενιζελική παράταξη, ενώ το 1935 εκφράστηκαν και µέσα από τη «Μακεδονική Ένωση», (έναν σχηµατισµό που προέκυψε από το Λαϊκό Κόµµα), που στις εκλογές του 1935 (µε αρχηγό τον Σ. Γκοτζαµάνη και φιλοµοναρχικό στίγµα) συγκέντρωσε το 14,80% των ψήφων της 44 κυρ. Αντώνιος κάτοικος Πολυκάρπης 45 κυρ. ηµήτριος, κυρ. Νικόλαος και κυρ. Μαρία κάτοικοι Μαυροχωρίου 46 κυρ. Χρυσόστοµος κάτοικος ισπηλιού 47 κυρ. Σπυρίδων και κυρ. Θεόδωρος κάτοικοι Φωτεινής 48 κυρ. Σπυρίδων, κυρ. Θεόδωρος και κυρ. Γεώργιος κάτοικοι Φωτεινής κυρ. Ιωάννης κάτοικος Πολυκάρπης 17

Μακεδονίας. Το κόµµα αυτό (αλλά και η «Μακεδονική Οµάδα» της Κοζάνης και της ράµας) προσανατολιζόταν προς τη διοικητική αυτονόµηση της Μακεδονίας και την αποµάκρυνση των προσφύγων 49. Οι πρόσφυγες, προς έκδηλη δυσαρέσκεια των πιο συντηρητικών στοιχείων του αυτόχθονος πληθυσµού, ήταν πολυπληθείς και συµπαγώς εγκαταστηµένοι, ώστε να δρουν ως ρυθµιστές της πολιτικής ζωής στη διάρκεια του µεσοπολέµου. Μερικοί από τους µη προνοµιούχους ήταν επηρεασµένοι ιδεολογικά από τα επαναστατικά δόγµατα του Κοµµουνιστικού Κόµµατος της Ελλάδας (ΚΚΕ), το οποίο είχε ιδρυθεί πρόσφατα (το 1918) και ορισµένοι από τους ηγέτες του κατάγονταν από την Ανατολία. Παρά τις µεγάλες στερήσεις όµως η απήχηση του κοµµουνισµού θα εµποδιζόταν σηµαντικά από την εµµονή της Κοµιντέρν (µεταξύ 1924 και 1935) το ελληνικό κόµµα να υποστηρίζει την ιδέα ενός αυτόνοµου Μακεδονικού κράτους, η δηµιουργία του οποίου θα είχε ως επακόλουθο την απόσπαση µιας µεγάλης περιοχής της Βόρειας Ελλάδας. Από τους νεοεγκατεστηµένους πρόσφυγες των οποίων η ζωή είχε ήδη αναστατωθεί µια φορά, λίγοι ήταν διατεθειµένοι να ξαναζήσουν αυτή την εµπειρία. Στην συντριπτική τους πλειοψηφία οι πρόσφυγες παρέµειναν πιστοί στον Ελευθέριο Βενιζέλο, τον οραµατιστή µιας Μεγάλης Ελλάδας και επίδοξο ελευθερωτή τους. Το λυτρωτικό του όραµα είχε τώρα καταρρεύσει, αλλά αυτό ερµηνευόταν απόλυτα µε την προδοσία της εσωτερικής αντίδρασης και τις µηχανορραφίες εξωτερικών δυνάµεων. Αυτή η αφοσίωση επιβίωσε για πολλά χρόνια 50. 2.10 Τα χρόνια της κατοχής Κατά την περίοδο της κατοχής υπήρχε ουσιαστικά συνέχιση της εξουσίας και εποµένως και της συµπεριφοράς της απέναντι στους σλαβόφωνους. Οι πρόεδροι και οι χωροφύλακες των χωριών παρέµειναν λίγο πολύ τα ίδια πρόσωπα για την περιοχή της Καστοριάς και υπήρχε ένα είδος συνέχειας µε την προηγούµενη περίοδο. 51 Στις 27 Σεπτέµβρη 1941 δηµιουργείται το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο, το Ε.Α.Μ., που έµελλε να παίξει το κύριο ρόλο στην οργάνωση του ελληνικού λαού κατά τη διάρκεια της κατοχής στη χώρα µας. 49 του Χρήστου Τυροβούζη. 50 Ρ. ΟΙ099. Συνοπτική Ιστορία της Ελλάδας 1770 1990, Αθήνα 1995, σσ. 111-112 51 Αλβανός Ραϋµόνδος, «Μεσοπολεµικές πολιτικές και εθνοτικές συγκρούσεις και ελληνικός εµφύλιος πόλεµος στην περιοχή Καστοριάς», Επιστήµη και Κοινωνία, 2003. 18

Η δηµιουργία του Ε.Α.Μ. δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Ήρθε ως αποτέλεσµα της αναγκαιότητας οργάνωσης της αντίστασης του ελληνικού λαού, της µάχης των οχυρών αλλά και των πρώτων αυθόρµητων εν πολλοίς αντιστασιακών πράξεων των πρώτων ηµερών της κατοχής. Του Ε.Α.Μ. είχε προηγηθεί η δηµιουργία του Εργατικού Ε.Α.Μ. του Ε.Ε.Α.Μ. (Ιούλης 1941) µε τη συµµετοχή της Ενωτικής Γ.Σ.Ε.Ε.(που βρισκόταν κάτω από τη επιρροή του Κ.Κ.Ε.), της Γ.Σ.Ε.Ε. που ακολουθούσε ρεφορµιστική γραµµή και τα Ανεξάρτητα Συνδικάτα που είχα αποσπαστεί από τη Γ.Σ.Ε.Ε. εξαιτίας της δεξιάς γραµµής που ακολούθησε η διοίκηση της. Στους στόχους του Ε.Ε.Α.Μ. ανάµεσα στα άλλα βρισκόταν και η προσπάθεια συγκρότησης πανελλαδικού εθνικοαπελευθερωτικού µετώπου από όλα τα κόµµατα και οργανώσεις που ήθελαν να παλέψουν για το διώξιµο του ξένου κατακτητή και την απελευθέρωση της χώρας. υστυχώς παρά τις πολύµηνες προσπάθειες του Ε.Ε.Α.Μ. αλλά και του Κ.Κ.Ε. οι ηγεσίες των µεγάλων προπολεµικά αστικών κοµµάτων απέκρουσαν τις προτάσεις για συνεργασία µε βασικό επιχείρηµα πως ήταν "τυχοδιωκτισµός" κάθε αντίσταση απέναντι στον κατακτητή. Τελικά η συγκρότηση του Ε.Α.Μ. έγινε πράξη µετά τη συνεργασία του Κ.Κ.Ε. µε το Σοσιαλιστικό Κόµµα Ελλάδας, της Ένωσης Λαϊκής ηµοκρατίας µε επικεφαλής τον Ηλία Τσιριµώκο καθώς και το Αγροτικό κόµµα. Σκοποί του Ε.Α.Μ. σύµφωνα µε το ιδρυτικό του ήταν: α. Η απελευθέρωση του έθνους µας από τον ξένο ζυγό και η απόκτηση της πλήρους ανεξαρτησίας της χώρας. β. Ο σχηµατισµός προσωρινής κυβερνήσεως του Ε.Α.Μ. αµέσως µετά τη εκδίωξη των κατακτητών, µοναδικός σκοπός της οποίας θα ήταν η προκήρυξη εκλογών για Συντακτική Εθνοσυνέλευση, µε βάση την αναλογική, ώστε ο λαός να γίνει κυρίαρχος του τρόπου της διακυβερνήσεως του. γ. Η κατοχύρωση του κυριαρχικού τούτου δικαιώµατος του Ελληνικού λαού, όπως αποφανθή περί του τρόπου διακυβερνήσεως του, από κάθε αντιδραστική απόπειρα, ώστε να τείνει να επιβάλει στον λαό λύσεις αντιθέτους προς τις επιθυµίες του και η εκµηδένιση δι' όλων των µέσων του Ε.Α.Μ. και των οργάνων που αποτελούσαν, πάσης τέτοιας απόπειρας. Μετά την υπογραφή του ιδρυτικού προσχώρησαν κατά τη διάρκεια της κατοχής στο Ε.Α.Μ. και η Σοσιαλιστική Ένωση, οι Σοσιαλιστές ηµοκράτες, Το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόµµα και η ηµοκρατική Ένωση. Επίσης 19

προσχώρησαν του Εργατικό Ε.Α.Μ., Η Εθνική Αλληλεγγύη, η Ε.Π.Ο.Ν., η Κεντρική Πανυπαλληλική Επιτροπή και η Παγκληρική Ένωση. Ακόµη το Κόµµα Αριστερών Φιλελευθέρων συνεργαζόταν µε αυτό. Ψυχή, οργανωτής, σηµαιοφόρος και κύριος αιµοδότης του Ε.ΑΜ και γενικότερα της αντίστασης ήταν το Κ.Κ.Ε. Χαρακτηριστικό το γεγονός πως ακόµη και ο ραδιοφωνικός σταθµός του Λονδίνου σ εκποµπή του στις 13/3/44 αναγνώριζε " Οι κοµµουνιστές, προς αιωνίαν των τιµήν, είναι οι πρώτοι που ερίφθησαν εις τον πατριωτικός αγώνα". Το Κ.Κ.Ε. χτυπηµένο από τη παρανοµία και τις διώξεις της 4ης Αυγούστου, πήρε την πρωτοβουλία για τη οργάνωση της αντίστασης. Η ίδρυση του Ε.Α.Μ. δεν µπορούσε να αφήσει αδιάφορους τους αστούς πολιτικούς και τους Άγγλους που πάντα έβλεπαν µακρύτερα... Έτσι δηµιουργούνται και άλλες οργανώσεις όπως Ε..Ε.Σ., Ε.Κ.Κ.Α. κ.α. µε µικρή δράση αλλά και τακτικές υπονόµευσης του έργου του Ε.Α.Μ.. Το Ε.Α.Μ. έφτασε να αριθµεί πάνω από 1.600.000 λαού. Στις γραµµές του συγκεντρώθηκαν η εργατική τάξη, η αγροτιά, η διανόηση, οι επαγγελµατίες, σηµαντικό µέρος του κλήρου και ένα µέρος της µικρής και µεσαίας αστικής τάξης. Γενικά συσπειρώθηκαν όλες οι τάξεις και τα στρώµατα που ενδιαφερόταν είτε έτσι είτε αλλιώς για την εθνική απελευθέρωση της χώρας, για την κατάκτηση και την κατοχύρωση της πλήρους εθνικής ανεξαρτησίας και για τη κοινωνική, τη λαϊκοδηµοκρατική αναγέννηση της. Η προσφορά του Ε.Α.Μ. ανεκτίµητη. Αποτελεί ένα από τα µεγαλύτερα επιτεύγµατα στην ιστορία του ελληνικού λαού. Ενδεικτικά αναφέρουµε: 1. Η δηµιουργία του ένοπλου τµήµατος της Ε.Α.Μ.Ι.κης αντίστασης του Ε.Λ.Α.Σ. (έφτασε σε πάνω από 130.000 µαχητές), και του Ε.Λ.Α.Ν. είχε ως αποτέλεσµα την απασχόληση πολλών µεραρχιών των γερµανών (8-12 µεραρχίες) στο εσωτερικό της χώρας, συµβάλλοντας έτσι στον κοινό αντιφασιστικό αγώνα των λαών. 2. Το Ε.Α.Μ. οργάνωσε µαζικούς αγώνες και πέτυχε να σώσει το λαό από τον εφιάλτη της πείνας. Πέτυχε να εµποδίσει την πολιτική επιστράτευση που επεδίωξαν οι κατακτητές µε αποτέλεσµα ούτε ένας Έλληνας να µην πολεµήσει στο Ανατολικό Μέτωπο. Πέτυχε και σταµάτησε τη επέκταση της Βουλγάρικης Κατοχής στη χώρα µας. 3. Ίδρυσε στα 1944 την κυβέρνηση του βουνού, την Π.Ε.Ε.Α., υλοποιώντας λαϊκοδηµοκρατικές προτάσεις στην απελευθερωµένη ύπαιθρο 52. 52 Αλέκος Χατζηκώστας 20

Οι αντάρτες έκαναν αισθητή την παρουσία τους στην περιοχή τον Μάρτιο του 1943 53 πραγµατοποιώντας επιθέσεις κατά των κατακτητών. Πολλοί από τους κατοίκους του Μαυροχωρίου ακολούθησαν τους αντάρτες, αφήνοντας τα σπίτια και τις οικογένειες του και ζώντας στα βουνά µε σκοπό να βοηθήσουν στην απελευθέρωση της περιοχής τους πρώτα, κι έπειτα της χώρας τους. 54 Περνούσαν βέβαια δύσκολες στιγµές και για να επιβιώσουν πραγµατοποιούσαν εφόδους σε σπίτια κυρίως τα βράδυ, γιατί µόνο τότε µπορούσαν να περνούν απαρατήρητοι από τις δυνάµεις κατοχής. Και παρά τα όσα περνούσαν, οι προσπάθειες για προσέλκυση νέων ατόµων συνεχίζονταν καθηµερινά. Στην αρχή από την Πολυκάρπη συµµετείχαν λίγοι, 55 καθώς επίσης και από το ισπηλιό και αυτοί ήταν κυρίως κοµµουνιστές. 56 Επίσης µελή των ανταρτικών οµάδων υπήρξαν και πολλοί χωροφύλακες είτε από φόβο, είτε επειδή η δράση τους εξέφραζε τα πιστεύω τους. Οι Ιταλοί βλέποντας τη δράση του Ε.Α.Μ. στην περιοχή της Καστοριάς προσπάθησαν να αντισταθούν καλώντας στην πόλη άτοµα από όλο τον νοµό ώστε να σχηµατίσουν ένα σώµα εναντίων των ανταρτών ( Κοµιτάτο ). Πιο πρόθυµοι αποδείχτηκαν οι σλαβόφωνοι, οι οποίοι, δυσαρεστηµένοι όπως ήταν από το κράτος για την συµπεριφορά του απέναντι τους, ήταν εύκολη λεία. 57 Άλλωστε όσοι δεν επιθυµούσαν να συµµετέχουν στο κοµιτάτο δέχονταν απειλές για τους ίδιους και τις οικογένειες τους, οπότε από φόβο και µόνο γίνονταν µέλη του. Άλλοι πάλι δυσαρεστηµένοι από την τοπική εξουσία συµµετείχαν εθελοντικά. Όπως η περίπτωση την οποία αναφέρει ο κ Βλαχάκης στο βιβλίο του (Η ιστορία ενός αντάρτη του Ε.Λ.Α.Σ.), όπου ένας κάτοικος της Πολυκάρπης συµµετείχε στο Κοµιτάτο, γιατί ο πατέρας του, ο οποίος στην περίοδο Μεταξά υπήρξε πρόεδρος του χωριού, είχε διαφορές µε έναν ενωµοµατάρχη ο οποίος του δηµιουργούσε προβλήµατα 58. 53 Κολιόπουλος Ιωάννης, Λεηλασία φρονηµάτων. Το µακεδονικό ζήτηµα στην κατεχόµενη υτική Μακεδονία 1941-44, τ. Α, Θεσσαλονίκη, Βάνιας, 1995. 54 κυρ. Νικόλαος κάτοικος Μαυροχωρίου 55 κ. Αντώνιος κάτοικος Πολυκάρπης 56 Κολιόπουλος Ιωάννης, Λεηλασία φρονηµάτων. Το µακεδονικό ζήτηµα στην κατεχόµενη υτική Μακεδονία 1941-44, τ. Α, Θεσσαλονίκη, Βάνιας, 1995. 57 Αλβανός Ραϋµόνδος, «Μεσοπολεµικές πολιτικές και εθνοτικές συγκρούσεις και ελληνικός εµφύλιος πόλεµος στην περιοχή Καστοριάς», Επιστήµη και Κοινωνία, 2003, Κολιόπουλος Ιωάννης, Λεηλασία φρονηµάτων. Το µακεδονικό ζήτηµα στην κατεχόµενη υτική Μακεδονία 1941-44, τ. Α, Θεσσαλονίκη, Βάνιας, 1995. 58 Βλαχάκης ηµήτρης, Η ιστορία ενός αντάρτη του ΕΛΑΣ, Καστοριά, 1984. 21

µας». 59 Λογικό κατά συνέπεια ήταν και οι κάτοικοι της Πολυκάρπης κυρίως, οι οποίοι Εποµένως οι περισσότεροι σλαβόφωνοι που έγιναν µέλη του Κοµιτάτου επιθυµούσαν να πάρουν εκδίκηση για τα όσα είχαν υποστεί ως τώρα. Χαρακτηριστικά είναι τα όσα γράφει ο υποδιοικητής της χωροφυλακής Αντωνίου: «Από του απογεύµατος της 8 ης Μαρτίου, φάλαγγες εξοπλισµένων χωρικών, κατέκλυσαν τας οδούς της πόλεως Καστοριάς και ηπειλούν τους πόντιους, ακουσθέντες να λέγωσι χαρακτηριστικώς : «Έως τώρα µας ρουφάγατε το αίµα σεις. Τώρα ήρθε η σειρά κατά κύριο λόγο ήταν σλαβόφωνοι, να ενταχθούν στο Κοµιτάτο. Αρχικά το Κοµιτάτο ήταν υποχείριο των Ιταλών. Έπειτα όµως συµµετείχαν και Βούλγαροι, οι οποίοι επιθυµούσαν µέσω αυτού να προωθήσουν τα δικά τους συµφέροντα. εν υπάρχει βέβαια βουλγαρική στρατιωτική παρουσία στην περιοχή, ενεργοποιείται όµως η βουλγαρική προπαγάνδα κυρίως εξαιτίας της παρουσίας του Κάλτσεφ (αξιωµατούχος στρατιωτικός των Βουλγάρων ο οποίος διαδραµάτισε σηµαντικό ρόλο εκείνη την περίοδο, και το όνοµά του έχει συνδεθεί µε το Κοµιτάτο) στην ευρύτερη περιοχή της Καστοριάς 60. Το περιεχόµενο της προπαγάνδας αυτής αφορά κυρίως ισχυρισµούς για την απελευθέρωση της Καστοριάς και την επιστροφή στους ντόπιους όλων όσων οι πρόσφυγες τους είχαν «αρπάξει» µε τον ερχοµό τους, καθώς επίσης και υποσχέσεις για απόκτηση δύναµης και συµµετοχή τους στην άσκηση της εξουσίας. 61 Με αυτόν τον τρόπο φανάτιζαν τον κόσµο εναντίον των ανταρτών, αλλά και του Ελληνικού κράτους. Παράλληλα το Κοµιτάτο πραγµατοποιούσε κυρίως κατά την διάρκεια της ηµέρας επιδροµές, έτσι ώστε να εξασφαλίσει για τα άτοµα που το επάνδρωναν τα προς το ζην. Τέτοιες επιδροµές πραγµατοποίησαν και εναντίον των κατοίκων της Πολυκάρπης, κυρίως βέβαια σε σπίτια που µέλη τους ανήκαν στο Ε.Α.Μ. Ακόµη και στο Μαυροχώρι, το οποίο όπως έχει αναφερθεί είχε πάντα καλές σχέσεις µε την εξουσία, σηµειώθηκαν πολλές λεηλασίες και κλοπές τόσο τροφίµων όσο και ζωών. Το ισπηλιό ίσως ήταν λιγότερο άτυχο, καθώς η συµπεριφορά του Κοµιτάτου απέναντι στους κατοίκους αυτού του χωριού ήταν επιεικής. Ένας λόγος και ίσως ο 59 Αντωνίου Κωνσταντίνος, Η σλαυική και κοµµουνιστική επιβουλή και η αντίστασις των Μακεδόνων, Θεσσαλονίκη, 1950, σ. 105, Αλβανός Ραϋµόνδος, «Μεσοπολεµικές πολιτικές και εθνοτικές συγκρούσεις και ελληνικός εµφύλιος πόλεµος στην περιοχή Καστοριάς», Επιστήµη και Κοινωνία, 2003. 60 Αλβανός Ραϋµόνδος, «Μεσοπολεµικές πολιτικές και εθνοτικές συγκρούσεις και ελληνικός εµφύλιος πόλεµος στην περιοχή Καστοριάς», Επιστήµη και Κοινωνία, 2003. 61 κυρ. Ευθύµιος κάτοικος Πολυκάρπης 22

σηµαντικότερος, είναι το γεγονός ότι στο ισπηλιό στεγαζόταν ένα τµήµα του Κοµιτάτου, στο οποίο οι χωρικοί δεν προκαλούσαν προβλήµατα και το έβλεπαν µε ουδέτερο «µάτι». 62 Το συγκεκριµένο χωριό επιλέχθηκε από τους Κοµιτατζήδες, ώστε να στεγαστεί εκεί ένα τµήµα του, εξαιτίας του γεγονότος ότι είναι σε κεντρική αρτηρία του νοµού. Βρίσκεται πάνω στο δρόµο τόσο προς την πόλη της Καστοριάς όσο και προς το Άργος Ορεστικό και εποµένως εξυπηρετούσε τα συµφέροντα τους. 63 Πέρα από τις λεηλασίες και τις κλοπές, το κοµιτάτο είχε ορίσει οµάδες ατόµων, «αποσπάσµατα», που επισκέπτονταν το κάθε χωριό, ασκούσαν έλεγχο και για οτιδήποτε συνέβαινε έδιναν αναφορά στο Αρχηγείο τους. Πάντως, όπως χαρακτηριστικά µας ανέφεραν ορισµένοι κάτοικοι τόσο της Πολυκάρπης όσο και του Μαυροχωρίου, αυτή η περίοδος ίσως ήταν µια εποχή που ενώθηκαν οι ντόπιοι των χωριών, οι σλαβόφωνοι, µε τους σλαβόφωνους και οι πρόσφυγες µε τους πόντιους. Παρόλα αυτά οι διαφορές µεταξύ των γειτονικών χωριών δεν ξεχνιόταν και πάντα υπήρχαν οι διακρίσεις. Εξάλλου έγινε ήδη αναφορά για το φυλάκιο το οποίο υπήρχε κατά την διάρκεια 1940 έως 1949 στην γέφυρα που χωρίζει το Μαυροχώρι και την Πολυκάρπη και οι στρατιώτες του οποίου έλεγχαν τον καθένα ο οποίος επιχειρούσε να περάσει τα «σύνορα» για να πάει στην άλλη µεριά. Κυρίως απαγορευµένη ήταν η είσοδος για τους κατοίκους της Πολυκάρπης, ενώ οι Μαυροβινοί µπορούσαν ευκολότερα να περάσουν από το φυλάκιο για να πάνε στην Πολυκάρπη, οι Πολυκαρπινοί είχαν προβλήµατα καθώς πέρα από το φυλάκιο ούτε οι ίδιοι οι κάτοικοι του Μαυροχωρίου τους επέτρεπαν να περάσουν στο χωριό τους. 64 Όλα αυτά συνέβησαν κυρίως κατά την περίοδο της εαµοκρατίας στην περιοχή, η οποία έδρασε στο διάστηµα από το Σεπτέµβριο του 44 έως το Μάρτιο του 45. Ο ρόλος του Ε.Α.Μ. ήταν εκτός των άλλων να κατανοήσει την σλαβοµακεδονική νοοτροπία έτσι ώστε να µπορέσει να προσεγγίσει τους σλαβόφωνους κάτι το οποίο όµως δεν στάθηκε ιδιαίτερα δυνατό. 65 62 κυρ. Αργύρης κάτοικος Πολυκάρπης, κυρ. ηµήτριος κάτοικος Μαυροχωρίου, κυρ. Κύριλλος κάτοικος Πολυκάρπης, κυρ. Παντελής κάτοικος ισπηλιού 63 κυρ. Αθανάσιος κάτοικος ισπηλιού 64 κυρ. Ιωάννης κάτοικος Πολυκάρπης, κυρ. Μαρία κάτοικος Μαυροχωρίου 65 Αλβανός Ραϋµόνδος, «Μεσοπολεµικές πολιτικές και εθνοτικές συγκρούσεις και ελληνικός εµφύλιος πόλεµος στην περιοχή Καστοριάς», Επιστήµη και Κοινωνία, 2003. 23

2.11 Πρόσφυγες στην κατοχή. Στην περίοδο της κατοχής οι πόντιοι αλλά κυρίως οι πρόσφυγες τάχθηκαν εναντίον των ανταρτών του Ε.Α.Μ. και του Ε.Λ.Α.Σ. και µε το µέρος του κράτους. Έτσι και οι περισσότεροι από τα χωριά που εξετάζονται στράφηκαν εναντίον των ίδιων των συγχωριανών τους, εξαιτίας κυρίως των διαφορών που είχαν µέχρι τότε, κυρίως λόγω των περιουσιών τους. 66 Ορισµένοι βέβαια, οι οποίοι είχαν αναπτύξει κάποιες σχέσεις µε τους ντόπιους και οι οποίοι επηρεάστηκαν από τις ιδέες τους στρατολογήθηκαν µε το Ε.Α.Μ. και τον Ε.Λ.Α.Σ., ώστε να µπορέσουν να αντιµετωπίσουν τον µεγάλο εχθρό της περιοχής εκείνης της εποχής, που ήταν το κοµιτάτο, το οποίο όπως αναφέρθηκε ναι µεν πολεµούσε κυρίως τους αντάρτες, αλλά από τις λεηλασίες του δεν εξαιρούταν ούτε οι πόντιοι και οι πρόσφυγες. Οι πρόσφυγες όµως που τάχθηκαν και πολέµησαν υπέρ των ανταρτών ήταν λίγοι. Η πλειοψηφία ήταν εναντίον τους αλλά και εναντίον των σλαβόφωνων, τους οποίους επιθυµούσαν να διώξουν από την Ελλάδα. Έτσι η ένταση στις σχέσεις των ντόπιων µε τους πρόσφυγες έγινε εντονότερη και οι διαφορές που τους χώριζαν ακόµη περισσότερες. ιαφορές οι οποίες παλαιότερα αλλά και εκείνη την εποχή είχαν µεταφερθεί σε προσωπικό επίπεδο. Άλλωστε οι πόντιοι και οι πρόσφυγες, µε την επιλογή τους να στρατολογηθούν εναντίον των ανταρτών αλλά και των σλαβόφωνων, πίστευαν ότι θα µπορούσαν πλέον να είναι νικητές στην µακρόχρονη διαµάχη τους. Κυρίως οι κάτοικοι της Φωτεινής, οι οποίοι προσδοκούσαν µε αυτόν τον τρόπο να εκδικηθούν τους Πολυκαρπινούς, για τις συµφορές που είχαν προκαλέσει στο χωριό τους. 67 2.12 Οι συνέπειες της τροµοκρατίας εναντίον των σλαβόφωνων και ο εµφύλιος. Το µίσος εναντίον των σλαβόφωνων είχε αρχίσει να εµφανίζεται νωρίτερα, µετά την συµφωνία της Βάρκιζας όµως έγινε εντονότερο. Η Εθνοφυλακή κατέφθασε στις περιοχές των σλαβόφωνων ως εκστρατευτικό σώµα σε εχθρική περιοχή και οι αρχές που εγκαταστάθηκαν επανέφεραν, επί τα ριζοσπαστικότερο, όλα τα 66 κυρ. Θεόδωρος κάτοικος Φωτεινής 67 κυρ. Σπυρίδων, κυρ. Χρήστος κάτοικοι Φωτεινής 24