ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ ΠΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΣ. «Λεξιλόγιο και μορφολογική ανάλυση της γλωσσικής ποικιλίας του Νεοχωρίου Υπάτης»

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ ΠΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΣ «Λεξιλόγιο και μορφολογική ανάλυση της γλωσσικής ποικιλίας του Νεοχωρίου Υπάτης» Μεταπτυχιακή διατριβή Επόπτρια: Αγγελική Ράλλη Μέλη συμβουλευτικής επιτροπής Ξυδόπουλος Γιώργος Παπαζαχαρίου Δημήτρης ΠΑΤΡΑ 2010

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή... 3 Φωνολογικά χαρακτηριστικά...3 Μορφολογικά χαρακτηριστικά...5 Μορφοσυντακτικά χαρακτηριστικά... 9 Επεξηγήσεις σχετικά με την περιγραφή του λεξιλογίου....9 Συντομογραφίες...13 Λεξιλόγιο...14 Βιβλιογραφία...168 2

Εισαγωγή. Το Νεοχώρι ή Νιχώρ ή απλώς χωριό, όπως το λένε οι κάτοικοί του, είναι το, υψομετρικά, υψηλότερο χωριό της Οίτης, εξ ου και ο χαρακτηρισμός της τοποθεσίας του ως το «τρίτου τ αρανού». Το Νεοχώρι βρίσκεται 56 περίπου χιλιόμετρα Νοτιοδυτικά της Λαμίας, της πρωτεύουσας του Νομού Φθιώτιδος και αποτελεί Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Υπάτης. Το χωριό αυτό πλέον κατοικείται μόνο τους καλοκαιρινούς μήνες και δεν έχει μόνιμους κατοίκους. Η γεωγραφική του θέση και οι ιδιάζουσες κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν τις περασμένες δεκαετίες επηρέασαν και τα γλωσσικά του χαρακτηριστικά. Οι παλαιότεροι κάτοικοί του αποτελούσαν μια κλειστή και σχεδόν νομαδική κτηνοτροφική κοινότητα, η οποία τους χειμερινούς μήνες κατέβαζε τα κοπάδια στον κάμπο και τα καλοκαίρια τα ανέβαζε στο βουνό ενώ συχνή ήταν και η ενασχόλησή της με την γεωργία. Ενδεικτικό της κλειστής κοινωνίας τους ήταν πως μέχρι την δεκαετία του 80 οι γάμοι με κατοίκους άλλων χωριών ήταν σπάνιοι ενώ ο ιδιαίτερος χορός του τόπου αυτού ονομάζεται «Κλειστό» και τα τραγούδια του «κλειστά». 1 Βασικά γλωσσικά χαρακτηριστικά. Φωνολογικά χαρακτηριστικά. Οι κύριοι φωνολογικοί κανόνες Οι κύριοι φωνολογικοί κανόνες που ισχύουν σε αυτή τη γλωσσική ποικιλία είναι αυτά που περιγράφει και ο Κοντοσόπουλος (2οο1) για τα βόρεια ιδιώματα. Πιο συγκεκριμένα, παρατηρείται η αποβολή των άτονων /u/ και /i/ στο μέσο ή στο τέλος της λέξης, όπως στα παραδείγματα: [vno] βουνό και [Òtos] λυτός. Ο δεύτερος φωνολογικός κανόνας αφορά την τροπή των άτονων 1 Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τους καθηγητές μου, Ράλλη Αγγελική, Ξυδόπουλο Γιώργο, Παπαζαχαρίου Δημήτρη για τις γνώσεις, τις παρατηρήσεις και τις συμβουλές που μου προσέφεραν όλα αυτά τα χρόνια, αλλά και τα υπόλοιπα μέλη του γλωσσολογικού τομέα του Πανεπιστημίου της Πάτρας, Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω τον Παπαναγιώτου Δημήτρη, για την παραχώρηση του μεγαλύτερου μέρους του αρχείου του αλλά και τον πατέρα μου, Παπαναγιώτου Αποστόλη, για το χρόνο και τις γνώσεις που μου προσέφερε σχετικά με αυτή τη διαλεκτική ποικιλία. 3

/ο/ και /e/ σε [u] και [i] αντίστοιχα, όπως στα παραδείγματα: [ku'rits] κορίτσι και [ci'ri] κερί. Σειρά εμφάνισης φωνολογικών κανόνων. Η σειρά με την οποία εφαρμόζονται αυτοί οι δύο φωνολογικοί κανόνες, είναι κάτι το οποίο οφείλουμε να προσέξουμε ιδιαίτερα. Ας δούμε το παράδειγμα της λέξης [nirusir'mi] νεροσυρμή. Το [i], το οποίο εμφανίζεται μετά το φώνημα [n], είναι αποτέλεσμα της εφαρμογής του δεύτερου φωνολογικού κανόνα, δηλαδή της τροπής του άτονου /e/ σε [i]. Σε αυτή την περίπτωση δεν εφαρμόζεται σε δεύτερη φάση και ο πρώτος κανόνας που προβλέπει την αποβολή του άτονου /i/ στο μέσον ή στο τέλος της λέξης. Έτσι, το [nirusir'mi] μένει ως έχει και δεν τρέπεται στον αντιγραμματικό τύπο *[ŋrusir'mi]. Συμπερασματικά, όταν εφαρμόζεται ο ένας κανόνας τότε δεν μπορεί να εφαρμοστεί εν συνεχεία και ο δεύτερος στο ίδιο φώνημα. Κατά συνέπεια, το output του πρώτου κανόνα δεν είναι δυνατό να αποτελέσει input για τον δεύτερο. Υπάρχουν όμως και εξαιρέσεις. Ας δούμε την περίπτωση της λέξης [mskar] μοσχάρι. Σε αυτό το παράδειγμα το άτονο [ο] τρέπεται σε ένα άτονο [u] το οποίο τελικά αποβάλλεται. Η σειρά εφαρμογής των κανόνων δεν ισχύει σε αυτή την περίπτωση. Είναι η μόνη περίπτωση κατά την οποία παρατηρείται η εφαρμογή των δύο κανόνων στο ίδιο φωνητικό τεμάχιο. Στην περίπτωση, ωστόσο που μαρτυρούνταν ένας τύπος, */muskari/, η παραπάνω ανάλυση θα ήταν προβληματική. Το άτονο [u] τότε θα έπρεπε να αποβληθεί λόγω της ισχύος του πρώτου φωνολογικού κανόνα. Τέτοιος τύπος, ωστόσο, δεν υπάρχει σε αυτή τη διαλεκτική ποικιλία. Μη εφαρμογή του πρώτου φωνολογικού κανόνα για λόγους ευφωνίας. Ορισμένοι περιορισμοί, σχετικά με την εφαρμογή των παραπάνω κανόνων, ισχύουν ασχέτως της σειράς εμφάνισής τους. Ας δούμε ξανά το προηγούμενο παράδειγμα της λέξης [nirusir'mi] νεροσυρμή. Μεταξύ του φωνήματος [s] και του φωνήματος [r] υπάρχει ένα άτονο [i]. Σύμφωνα με τον πρώτο φωνολογικό κανόνα, το άτονο [i] θα έπρεπε να είχε αποβληθεί. Το γεγονός πως το συμφωνικό σύμπλεγμα [srm] που θα μπορούσε να δημιουργηθεί, δεν είναι επιτρεπτό σε αυτό το γλωσσικό σύστημα, καθώς είναι δυσπρόφερτο, αποτελεί την αιτία για τη μη αποβολή του άτονου [i] από τη λέξη. Το ίδιο παρατηρείται και στην περίπτωση του ρήματος [agri'θçazu] γίνομαι τραχύς. Το συμφωνικό σύμπλεγμα που θα δημιουργούνταν από την αποβολή του άτονου [i] ([grθç]) είναι αντιγραμματικό στο πλαίσιο του συγκεκριμένου γλωσσικού συστήματος. Στη λέξη [purnuma'zja] μάζεμα πουρναριών δεν αποβάλλεται το αρχικό άτονο [u], καθώς το [prn] αποτελεί ακόμη ένα συμφωνικό σύμπλεγμα που δεν απαντά εντός του συστήματος. O Newton (1972) παρατηρεί, επιπρόσθετα, πως συμφωνικά συμπλέγματα, όπως τα [plt], [krv], [xtp], [ftk], δεν είναι δυνατό να εμφανίζονται σε διάφορες διαλέκτους, ως επί το πλείστον του βόρειου ελλαδικού χώρου. 4

Μη εφαρμογή του πρώτου φωνολογικού κανόνα. Ας δούμε μια άλλη περίπτωση στην οποία δεν εφαρμόζεται ο πρώτος φωνολογικός κανόνας. Είναι δυνατό στο τέλος κάποιων λέξεων να εμφανίζεται ένα άτονο [i] το οποίο αναμενόταν, λόγω της εφαρμογής του πρώτου φωνολογικού κανόνα, να έχει αποβληθεί, όπως στα παρακάτω παραδείγματα: [snaγ'οi] συνάθροιση και ['soi] σόι. Σύμφωνα με τον πρώτο φωνολογικό κανόνα το άτονο [i] στο τέλος των δύο αυτών λέξεων θα έπρεπε να έχει αποβληθεί. Αυτό που μας δείχνουν τα παραδείγματα είναι πως δεν είναι δυνατή η εφαρμογή του πρώτου φωνολογικού κανόνα στο τέλος των λέξεων, όταν το προτελευταίο φώνημα είναι φωνήεν. Μη εφαρμογή του δεύτερου φωνολογικού κανόνα και δάνεια θέματα και λέξεις. Ο δεύτερος φωνολογικός κανόνας δεν ισχύει σε περιπτώσεις δάνειων λέξεων, οι οποίες έχουν εισέλθει στο σύστημα αλλά δεν έχουν εξελληνιστεί πλήρως. Ας δούμε το παράδειγμα της λέξης [a' ove]. Αγκιόβε σημαίνει συνήθεια, πάθος, μανία. Το τελικό [e], αν και άτονο δεν τρέπεται σε [i], όπως προβλέπει ο δεύτερος φωνολογικός κανόνας. Σε αυτή την περίπτωση το /e/ παραμένει επειδή αυτή η λέξη είναι δάνεια. Ως δάνειο εισήλθε στο σύστημα και δεν εφαρμόστηκαν σε αυτήν οι φωνολογικοί κανόνες που περιέγραψα πιο πάνω. Δεν συμβαίνει, ωστόσο, το ίδιο με δάνεια θέματα τα οποία εντάσσονται μέσα στο σύστημα και εξελληνίζονται. Η λέξη [tsu'paŋs] τσοπάνης, για παράδειγμα, μολονότι χρησιμοποιεί ένα σλαβικό θέμα, παρόλα αυτά εφαρμόζεται σε αυτήν ο δεύτερος φωνολογικός κανόνας, που προβλέπει την τροπή του άτονου /o/ σε [u]. Αποβολή του συριστικού ανάμεσα σε δυο φωνήεντα. Τέλος, ένα ακόμη χαρακτηριστικό φωνολογικό φαινόμενο που παρατηρείται σε αυτή τη γλωσσική ποικιλία, είναι η αποβολή του συριστικού ανάμεσα σε δυο φωνήεντα, στο τέλος της λέξης. Ας δούμε τις περιπτώσεις των λέξεων Θανάσης, χάσεις, πέσεις, χτίσεις. Οι λέξεις αυτές εμφανίζονται στο Νεοχώρι ως: [θa'nais] ['xais] ['peis] ['χtiis]. Οι περιπτώσεις αποβολής, ωστόσο, περιορίζονται αποκλειστικά στο τελευταίο μέρος των λέξεων. Φορμαλιστικά ο κανόνας έχει αυτή τη μορφή: [συριστικό] _ ^ / [φωνήεν] _ [i] [συριστικό] #. Το -πάντοτε τονισμένο- φωνήεν που προηγείται του συριστικού μπορεί να είναι το [a], το [e] ή το [i]. Το φωνήεν που έπεται του συριστικού είναι πάντοτε το [i]. 5

Μορφολογικά χαρακτηριστικά. Μορφολογοποίηση Το χαρακτηριστικότερο μορφολογικό φαινόμενο που παρατηρείται σε αυτή τη γλωσσική ποικιλία, είναι η γενικευμένη εμφάνιση του τεμαχίου /u/ στο τέλος του πρώτου ενικού προσώπου των ρημάτων. Η εμφάνιση του εν λόγω τεμαχίου στις περισσότερες περιπτώσεις είναι αποτέλεσμα εφαρμογής του δεύτερου φωνολογικού κανόνα, κατά τον οποίο τα άτονα /ο/ τρέπονται σε [u], όπως στις περιπτώσεις των [tsγarulu'γau] καπνίζω [kaza'dizu] πλουτίζω, [ciχaj'levu] χειραγωγώ. Τί γίνεται όμως στις περιπτώσεις όπου συναντούμε τονισμένα [u] στο τέλος των ρηματικών τύπων; Σε αυτές τις περιπτώσεις το τονισμένο τελικό [u] δεν είναι αποτέλεσμα κάποιου φωνολογικού κανόνα αλλά ενός μορφολογικού. Ας δούμε τα παρακάτω παραδείγματα στα οποία φαίνεται καθαρά πως το κλιτικό επίθημα των ρηματικών τύπων είναι το [u]: [kòu] κλείνω, [tòu] τυλίγω, [va'ru] βαράω, [karti'ru] περιμένω. Αν και, γενικά, στο ιδίωμα που εξετάζω φαίνεται να εμφανίζονται συχνότερα οι ασυναίρετοι ρηματικοί τύποι σε σύγκριση με τους συνηρημένους, στην περίπτωση εκείνη που προκρίνεται ο συνηρημένος τύπος, τότε αυτός εμφανίζει στο τέλος του το φώνημα [u]. Η συστηματικότητα εμφάνισης του συγκεκριμένου τεμαχίου μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως πρόκειται για ένα μορφολογικό και όχι για ένα φωνολογικό φαινόμενο. Το τεμάχιο [u], δηλαδή, έχει μορφολογοποιηθεί και δηλώνει το πρώτο ενικό πρόσωπο και το παρόν. (Σχετικά με τη μορφολογοποίηση βλ. Joseph 2003). Λόγω της ισχύος των φωνολογικών κανόνων που περιέγραψα πιο πάνω, τα άτονα τελικά /ο/ τρέπονται σε [u]. Το φαινόμενο αυτό συστηματικοποιείται στο χώρο του ρήματος και πιο συγκεκριμένα στο πρώτο ενικό πρόσωπο και περνάει από το χώρο της φωνολογίας στο χώρο της μορφολογίας. Η χρήση του πλέον δεν είναι αποτέλεσμα εφαρμογής κάποιου φωνολογικού κανόνα αλλά ενός μορφολογικού κανόνα. Κλιτικές τάξεις και παραδειγματική κλίση Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η διογκωμένη ΚΤ2, σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση που κάνει η Ράλλη (2005) για τις ρηματικές κλιτικές τάξεις με βάση την αλλομορφία και τη ορθή σύνδεση ανάμεσα σε κλιτικά επιθήματα και θέματα. Περιπτώσεις παραλλαγών του ίδιου μορφήματος, οι οποίες δεν ερμηνεύονται φωνολογικά, χαρακτηρίζονται ως περιπτώσεις μορφολογικής αλλομορφίας. Σύμφωνα με αυτή τη θεώρηση τα ρηματικά θέματα που εμφανίζουν συστηματική αλλομορφική του τύπου Χ(α) ~ Χφωνήεν (αγαπ(α) ~ αγαπι-), ανήκουν στην ΚΤ2, ενώ αυτά που δεν εμφανίζουν συστηματική αλλομορφική σχέση στην ΚΤ1. Ρηματικά θέματα τα οποία εμφανίζουν μόνο τον τύπο Χφωνήεν αλλά όχι και τον τύπο Χα, ανήκουν στην κλιτική τάξη 6

ΚΤ2β. Το Χ αναπαριστά μέρος του θέματος και το φωνήεν του δεύτερου σκέλους της αλλομορφικής σχέσης προσδιορίζεται λεξικά στο λήμμα του θέματος. (Ράλλη 2005: 132). Οι τιμές της πρώτης και της δεύτερης κλιτικής τάξης διασφαλίζουν τη σωστή σύνδεση θεμάτων και κλιτικών επιθημάτων. Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στην επιλογή των αλλόμορφων, καθώς η εφαρμογή των φωνολογικών κανόνων που ανέφερα πιο πάνω, μπορεί να προκαλέσει σύγχυση σχετικά με την τυπολογία τους. Συχνά, ρήματα τα οποία κατηγοριοποιούνται στα Νέα ελληνικά στην ΚΤ1 και ΚΤ2β, σε αυτή τη γλωσσική ποικιλία κατατάσσονται στη ΚΤ2, όπως στα παρακάτω παραδείγματα. (1) «λ γάω» 'Òγa ~ 'Òγi KT2 (Νεχ) «λυγίζω» li'γ-iz- KT1 (ΚΝΕ) (2) «ξιμουλουγάω» ksιmulo'γa~ ksι'mulo(γ)i ΚΤ2 (Νεχ) «εξομολογώ» eksomolo'γ ~ eksomoloγi ΚΤ2β (ΚΝΕ) «λ γάω» 'Òγa ~ 'Òγi KT2 (Νεχ) «λυγίζω» li'γ-iz- KT1 (ΚΝΕ) λ γά-ου λ γα-ς λ γά-ει λ γά-μι λ γά-τι λ γά-ν λυγ-ίζ-ω λυγ-ίζ-εις λυγ-ίζ-ει λυγ-ίζ-ουμε λυγ-ίζ-ετε λυγ-ίζ-ουν «ξιμουλουγάω» ksιmulo'γa~ ksι'mulo(γ)i ΚΤ2 (Νεχ) ξιμουλουγά-ου ξιμουλουγά-ς ξιμουλουγά-ει ξιμουλουγά-μι ξιμουλουγά-τι ξιμουλουγά-ν «εξομολογώ» eksomolo'γ ~ eksomoloγi ΚΤ2β (ΚΝΕ) εξομολογ-ώ εξομολογ-είς εξομολογ-εί εξομολογ-ούμε εξομολογ-είτε εξομολογ-ούν Η αύξηση του Αορίστου και η παραβίαση του κανόνα της τρισυλλαβίας. Ένα μορφοφωνολογικό φαινόμενο που εμφανίζεται στη γλωσσική ποικιλία του Νεοχωρίου Υπάτης, είναι η παραβίαση του κανόνα της 7

τρισυλλαβίας. Είναι γνωστό πως τα Νέα ελληνικά δεν επιτρέπουν την ύπαρξη τόνου πριν από τις τελευταίες τρεις συλλαβές της λέξης. Ο κανόνας αυτός φαίνεται να παραβιάζεται στην ποικιλία που μελετώ. Το φαινόμενο παρατηρείται στο χώρο του ρήματος. Εμφανίζεται στο κλιτικό παράδειγμα του Αορίστου και πιο συγκεκριμένα στο πρώτο πληθυντικό πρόσωπο. Κατά περίπτωση, εμφανίζεται και στο κλιτικό παράδειγμα του Παρατατικού. Ας δούμε τα παραδείγματα: ['e.ka.tsa.mi] καθίσαμε, ['e.tro.γa.mi] τρώγαμε. Εύκολα διαπιστώνει κανείς πως ο τόνος βρίσκεται πριν την προπαραλήγουσα, παραβιάζοντας τον κανόνα της τρισυλλαβίας. Ο τόνος, μάλιστα, βρίσκεται στην πρώτη συλλαβή σε όλο το κλιτικό παράδειγμα του Αορίστου. Παρατηρείται δηλαδή μια μεγάλη αναλογία όσον αφορά την θέση του τόνου. Η αύξηση [e], όπως έχει παρατηρήσει η Ράλλη (2005), σε επίπεδο διαλέκτων τουλάχιστον, σε συνδυασμό με τα κλιτικά επιθήματα αποτελεί ένα ασυνεχές μόρφημα. Στα ποντιακά, στα χιώτικα και στα επτανησιακά η αύξηση εμφανίζεται υποχρεωτικά ακόμα και σε τύπους στους οποίους είναι άτονη. Στα Νέα Ελληνικά, από την άλλη, η αύξηση εμφανίζεται μόνο όταν είναι τονισμένη και θεωρείται μια μορφοφωνολογική επένθεση. Στην περίπτωση του Νεοχωρίου η αύξηση εμφανίζεται σε ολόκληρο το κλιτικό παράδειγμα και είναι πάντοτε τονισμένη. Είναι δε τονισμένη ακόμη και σε εκείνη την περίπτωση κατά την οποία παραβιάζεται ο κανόνας της τρισυλλαβίας (['e.fa.γa.mi] φάγαμε ). Το ιδιαίτερο πρόθημα ματα- Ένα ακόμη ενδιαφέρον μορφολογικό φαινόμενο αυτής της γλωσσικής ποικιλίας είναι η περίπτωση του προθήματος ματα-. Το ματαχρησιμοποιείται για τη δήλωση της επανάληψης της ενέργειας του ρήματος, δημιουργώντας λεξικές δομές, όπως οι παρακάτω: [mata'leu], ξαναλέω, [mata'γlepu] ξαναβλέπω, [matapir'nau] ξαναπερνώ. Σε αρκετές περιπώσεις, μεταξύ του προθήματος ματα- και του ρηματικού τύπου, παρατηρείται η ύπαρξη ενός ή δύο κλιτικών. Ας δούμε το παρακάτω παράδειγμα: ['ama matamii' is kaka'tsi a na mi 'pis]. Ανάμεσα στο ματα- και τον ρηματικό τύπο ([i' is]) παρεμβάλλεται το κλιτικό με. Όλα αυτά τα στοιχεία (πρόθηκα, κλιτικό, ρηματικός τύπος) αποτελούν έναν ενιαίο λεξικό τύπο. Στο παράδειγμα που ακολουθεί θα δείξω πως είναι δυνατό να υπάρξουν λεξικές δομές, όπου συνυπάρχουν το ματα-, δυο κλιτικά και ένας ρηματικός τύπος: [tu 'piri ci e matam'tufiri] ξανά + μου + το + έφερε [matam'tupi], ξανά + μου + το + είπε. Τα μου και το είναι τα δυο κλιτικά τα οποία παρεμβάλλονται ανάμεσα στο πρόθημα και τον ρηματικό τύπο. Το ερώτημα που ανακύπτει είναι εάν η προσοχή μας θα πρέπει να στραφεί στη φύση των κλιτικών ή στη φύση του προθήματος ματα-. Το φαινόμενο αυτό δείχνει να ξεκινά από τη φύση των κλιτικών, τα οποία φαίνεται να έχουν μια συμπεριφορά που ως τώρα παρατηρούμε στην περίπτωση των μορφημάτων. Αν τα κλιτικά ήταν λέξεις, τότε σε καμία περίπτωση δεν είναι δυνατό να δούμε σε μια λέξη την ύπαρξη ενός προθήματος (mata-), μιας λέξης (-mi-), ενός θέματος (-i' i-) και ενός κλιτικού επιθήματος ( s). Το γεγονός πως ένα κλιτικό εμφανίζεται στη θέση αυτή, μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως η φύση του κλιτικού είναι πιο κοντά στο 8

μόρφημα και όχι στη λέξη. Μόνο στην περίπτωση όπου το κλιτικό είναι μόρφημα είναι δυνατό να είναι γραμματική η δομή τού παραδείγματος: mata m(u)-'tu-fir-i. Σε αντίθετη περίπτωση, θα πρέπει να θεωρήσουμε γραμματικό ένα λεξικό τύπο o οποίος θα αποτελείται από ένα πρόθημα (mata), δυο λέξεις (-mu και tu-), ένα θέμα (-fir-) και ένα κλιτικό επίθημα ( i). Άλλες περιπτώσεις στις οποίες τα κλιτικά εκδηλώνουν τη μορφηματική τους φύση δεν έχουν διαπιστωθεί σε αυτή τη γλωσσική ποικιλία. Μορφοσυντακτικά χαρακτηριστικά. Ο προθηματικός δείκτης θαλα-. Σε συντακτικό επίπεδο οι διαφορές που παρατηρούμε ανάμεσα σε αυτή τη γλωσσική ποικιλία και τα Νέα ελληνικά είναι μικρές. Ενδιαφέρον, ωστόσο, παρουσιάζει η δήλωση του μέλλοντα. Είναι γνωστό πως στα Νέα ελληνικά ο σχηματισμός των τύπων του μέλλοντα γίνεται με τη χρήση του προθηματικού δείκτη θα (Χειλά- Μαρκοπούλου 2000) και τον κατάλληλο ρηματικό τύπο. Στο ιδίωμα που μελετώ, εκτός από αυτόν τον τρόπο σχηματισμού του μέλλοντα, εμφανίζεται και ένας ακόμη. Ο μελλοντικός τύπος σχηματίζεται με τη χρήση του δείκτη θαλα αντί του θα και του ρηματικού τύπου. Βλέπουμε παρακάτω μερικά παραδείγματα: (3) Θαλα φύβγου ταχιά [θala 'fivγu ta'ça] θα φύγω αύριο (4) Θαλα πουλιμάν ακόμα [θala puli'man a'koma] θα πολεμούσαν ακόμη (5) Θαλα σ έχου [θala'sexu] θα ήθελα να σε έχω Η παράλληλη χρήση δομών σχηματισμού του μέλλοντα προκύπτει από διαφορετικές φάσεις γραμματικοποίησης (Χειλά-Μαρκοπούλου 2000). Ο τύπος θαλα βρίσκεται πιθανότατα σε μια ενδιάμεση κατάσταση μεταξύ του πλήρως γραμματικοποιημένου θα και της φραστικής δομής θέλω να. Η θέση του θαλα είναι σταθερή και βρίσκεται πάντοτε πριν το ρήμα, όπως και το θα. Ταυτόχρονα είναι δυνατό ανάμεσα στο θαλα και τον ρηματικό τύπο να υπάρξουν και άλλα γλωσσικά στοιχεία, όπως ένα κλιτικό (παράδειγμα 5). Η χρήση του θαλα σχετίζεται με τη δήλωση του μέλλοντα, όπως είδαμε στο πρώτο παράδειγμα, αλλά όχι αποκλειστικά με αυτή. Όπως παρατηρούμε στο παράδειγμα (3) το θαλα εμφανίζεται να συνδέεται με τη βουλητική διάθεση του ομιλητή. Δεν είναι δηλαδή ξεκάθαρη η μελλοντική 9

διάθεση του εκφωνήματος αλλά διαπιστώνουμε τη δήλωση της θέλησης. Η δήλωση αυτή προκύπτει από τη σημασία του πρόγονου τύπου θέλω να (Χειλά-Μαρκοπούλου 2000). Στο παράδειγμα (5) φαίνεται πως ο πομπός δεν αναφέρεται στο μέλλον αλλά δηλώνει, με τη χρήση του θαλα, την επιθυμία του για κάτι. Η δυνατότητα αυτή δίνεται στον ομιλητή λόγω της σχέσης του θαλα με το αρχικό ρήμα θέλω, το οποίο είναι ένα ρήμα δηλωτικό της βούλησης. Επεξηγήσεις σχετικά με την περιγραφή του λεξιλογίου. Τα λήμματα του λεξικού έχουν καταγραφεί με την ακόλουθη τυπολογία: Αρχικά δηλώνεται το λήμμα. Το λήμμα δίνεται με τη φωνολογική του απόδοση αλλά με την ορθογραφία της Νέας ελληνικής. Στη συνέχεια εμφανίζεται η φωνολογική απόδοση του λήμματος σύμφωνα με το φωνητικό αλφάβητο (βλ παράδειγμα 6). Ο τόνος του λήμματος βρίσκεται πριν από την τονισμένη συλλαβή. Η γραμματική κατηγορία του λήμματος εμφανίζεται μετά τη φωνολογική απόδοσή του, όπως φαίνεται στο παράδειγμα (6). Μετά τη δήλωση της γραμματική κατηγορίας του λήμματος, όταν χρειάζεται, ακολουθούν γραμματικές παρατηρήσεις σχετικές με πιθανές ανωμαλίες που παρουσιάζει το λήμμα στο κλιτικό του παράδειγμα (βλ παράδειγμα 10). Σε αρκετές περιπτώσεις, μετά τη δήλωση της κατηγορίας του λήμματος, δίνονται πληροφορίες σχετικές με το πραγματολογικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εντάσσεται το λήμμα. Οι κατηγορίες αυτές είναι η κτηνοτροφία (κτην), η γεωργία (γεω), η τυροκομία (τυρ) και οι ύβρεις (υβρ) (βλ παράδειγμα 8). Στη συνέχεια ακολουθεί το ερμήνευμα ή τα ερμηνεύματα. Εάν υπάρχει και δεύτερο ερμήνευμα το οποίο συνδέεται με κάποια σημασιολογική σχέση με το πρώτο, όπως η μεταφορά ή η μετωνυμία, δηλώνεται μέσα σε παρένθεση στο τέλος του ερμηνεύματος (βλ παράδειγμα 11). Μετά το ερμήνευμα υπάρχουν πληροφορίες σχετικές με την ύπαρξη συνωνύμων (συν) ή αντωνύμων (αντ) μέσα στο λεξικό. Τα συνώνυμα και τα αντώνυμα εμφανίζονται με πλαγιογράμματη γραφή, όπως στο παράδειγμα (7). Σε αρκετές περιπτώσεις μέσα σε παρένθεση δηλώνεται κάποια λέξη, η οποία δεν είναι συνώνυμη ή αντώνυμη, αλλά ανήκει στο ίδιο εννοιολογικό πλαίσιο (βλ παράδειγμα 9). Άλλου τύπου παρατηρήσεις σχετικές με το ερμήνευμα δίνονται σε παρένθεση μετά την παράθεσή του, όπως στο παράδειγμα 13. Τέλος, ακολουθεί ένα ή περισσότερα παραδείγματα για το κάθε ερμήνευμα. Το παράδειγμα λειτουργεί βοηθητικά, ώστε να κατανοηθεί πλήρως το ερμήνευμα αλλά και για την άντληση συντακτικών πληροφοριών σχετικά με το λήμμα. Στα παραδείγματα είναι εμφανής η εφαρμογή των φωνολογικών κανόνων του συστήματος μέσα στη ροή του λόγου. Σε περιπτώσεις όπου το παράδειγμα είναι μια ιδιωματική φράση ή μια λεξικοποιημένη δομή ακολουθεί επεξήγηση μέσα σε παρένθεση, όπως στο 10

παράδειγμα 12. Άλλες παρατηρήσεις σχετικές με τα παραδείγματα δίνονται αμέσως μετά από αυτά, μέσα σε παρενθέσεις, όπως στο παράδειγμα 14. (6) Ριμόν [ri'moŋ] (Ο-ουδ): κόσκινο. «Τουν πήρι του πουλιβόλου και τουν έκανι ριμόν». γρ. κατηγορία ερμήνευμα φωνολογική απόδοση λήμμα παράδειγμα (7) Αϊρκό [ajr'ko] (Ο-ουδ): ξωτικό, στχειο, ξιραμένις. «Στ αλώνια βγαίνι τ αϊρκά κι τραγδάν τα βράδια». δήλωση ύπαρξης συνωνύμου (8) Καρδάρα [kar' ara] (Ο-θηλ) (κτην): σκεύος μέσα στο οποίο αρμέγουν τα γιδοπρόβατα. «Ντ κλώτσι ντ καρδάρα κι χύθκι του γάλα». πραγματολογική πληροφορία 11

(9) Μσουντρέουλους [msu'dreulus] (Ε): αυτός που έχει ασυνήθιστη συμπεριφορά (βλ. και ντρέλα). «Μην ακούς τι σ λέει αυτός ειν μσουντρέουλους». λέξη η οποία ανήκει στο ίδιο εννοιολογικό πλαίσιο (10) Πστροφ [pstrof] (Ο-ουδ) (πληθ. πστρόφια και πίστρουφα) : η πρώτη επιστροφή των νεονύμφων στο σπίτι των πεθερικών του γαμπρού γυρίσματα. «Θα σ που τν ιστουρία μι τα πίστρουφα τ Νταλιάν». γραμματικές πληροφορίες (11) Αντιλικάτους [adiòi'katus] (Ε): 1. αδύνατος 2. αφερέγγυος (μτφ). «Αντιλικάτους ου γαμπρός!» «Η συμφωνία μας φαίνιτι αντιλικάτ». σημασιολογική σχέση (12) Καλ γώνου [ka'òγonu] (Ρ) (κτην): βάζω πέταλα σε ζώο. «Καλ γών τουν ψύλλου αυτός». (= είναι πολύ έξυπνος) επεξήγηση ιδιωματικής φράσης 12

(13) Γυαλ σταριά [jaòstar'ja] (Ο-θηλ): δηλώνει την γυαλάδα των πραγμάτων, την καθαριότητα (με επιρρηματική χρήση). «Είχι ένα μαχαίρ τι να σ που...γυαλ σταριά!». παρατηρήσεις σχετικές με το λήμμα (14) Αχρόνιαγους [a'χroŋaγus] (Ε): αυτός που δεν έχει κλείσει χρόνο. «Ειν αχρόνιαγου του πιδί τ» «Αχρόνιαγους να πας. Μη σ ευρ ου χρόνους». (κατάρα) παρατηρήσεις σχετικά με το παράδειγμα Συντομογραφίες Αντ: αντίθετο Αντων: αντωνυμία Αρσ: αρσενικό Γεω: γεωργία (η λέξη χρησιμοποιείται στη γεωργία) Ε: επίθετο Επιρρ: επίρρημα Επιφ: επιφώνημα Θηλ: θηλυκό Κτην: κτηνοτροφία (η λέξη χρησιμοποιείται στη κτηνοτροφία) Μτν: μετωνυμία Μτφ: μεταφορά Μτχ: μετοχή Ο: ουσιαστικό Ουδ: ουδέτερο Ρ: ρήμα Τυρ: τυροκομία (η λέξη χρησιμοποιείται στην τυροκομία) Υβρ: ύβρις 13

A Aπουλ τός [apuò'tos] (Ε): 1. αφημένος, απολυμένος 2. χαλαρά υφασμένος, αδίμτους (αντ). «Τα φκι απουλ τά τα σκλια» «Ειν απουλ τό τούτου του γνέμα». Αβάκα [a'vaka] (Ο-θηλ): συμφωνία. «Έκαμαν αβάκα». Άβαλτους ['avaltus] (Ε): αφόρετος. «Τα χ άβαλτα τα παπούτσια». Αβάρα [a'vara] (Ο-θηλ): ζημιά. «Εχνι αβάρα τα πρόβατα». Άβαρους ['avarus] (Ε): καλός, αξιοπρεπής, στιβαρός. «Ειν άβαρους ν κουκύρς τούτους!». Αβασκαμός [avaska'mos] (Ο-αρσ): βασκανία. «Βαλ ματ για τουν αβασκαμό». Αβασκαντήρ [avaska'dir] (Ο-ουδ): φυλαχτό, χαϊμαλί. «Το ραψι στ σαρκουφάνελα αβασκαντήρ να μην παιρν απού ματ». Αβγουλίθ [avγu'liθ] (Ο-ουδ) (κτην): απόστημα που βγάζουν τα πρόβατα κυρίως στο λαιμό τους. «Δε τσουγκράμι αυγά του Πάσχα να μη βγάνι αβγουλίθια τα πρόβατα». Άβρακους ['avrkus] (Ε): αυτός που δεν έχει και δεν φοράει βρακί. «Είδι ου άβρακους βρακί κι έκατσι κι το χισι». Αγανός [aγa'nos] (Ε): αραιός. «Ειν αγανό τούτου του πλιχτό». Αγγριθιάζου [agri'θjazu] (Ρ): γίνομαι τραχύς, ξηρός. «Αγγρίθιασι του ψουμί». Αγιουγδίτς [aju'γ its] (Ο-αρσ): απατεώνας, κλέφτης. «Μαρή ξερς τι αγιουγδίτς ειν αυτός!». Αγιουκάρα [aju'kara] (Ο-θηλ):1. η κάρα ενός αγίου 2. αδύνατος (μτφ), αντιλικάτους, τσιλιγκρός. «Αγιουκάρα γίν κι τούτους». 14

Αγιουκέρ [aju'cer] (Ο-ουδ): κίτρινη λαμπάδα από κερί μέλισσας το οποίo χρησιμοποιείται στην εκκλησία και στις νεκρικές τελετές. «Άναψαν τ αγιουκέρια στου μνημόσνου». Αγκαλώνουμι και αγκαλώνου [aga'lonumi] και [aga'lonu] (Ρ): αγκυλώνομαι. «Αγκαλώνουμι απ ντ αγουρτσά». Αγκιόβε [a' ove] (Ο-ουδ): πάθος, μανία. «Εχ αγκιόβε να κλεβ!». Αγκόρτσου [a'gortsu] (Ο-ουδ): άγριο αχλάδι. «Κόλλ σι απάν τν αγουρτσά να κοψ αγκόρτσα». Αγκουνάρ [agu'nar] (Ο-ουδ): μεγάλη πέτρα πελεκητή. «Τούτου του σπίτι γίν κι μ αγκουνάρια. Δεν πεφτ μι τίπουτα». Αγκουνή [agu'ŋi] (Ο-θηλ): 1. θέση δίπλα στο τζάκι 2. σπίτι, εστία (μτν). «Θα πάου στ ν αγκουνή μ». Αγκουρτσιά [agur'tsa] (Ο-ουδ): άγρια αχλαδιά. «Κόλλ σι απάν τν αγουρτσά να κοψ αγκόρτσα». Αγκούτσα [a'gutsa] (Ο-θηλ): γκλίτσα. «Θα σι κουπανίσου μι ντ ακγούτσα στου κιφάλ» «Έμαθι νια αγκούτσα γράμματα». (=λίγα) Αγκρέμγους [a'gremγus] (Ε): αγκρέμιστος. «Αν κι δι μεν δω, το χνι αγκρέμγου του πατρικό τς». Αγκτσάρι [ag'tsar](ο-ουδ): το πάνω περίτεχνο μέρος της γκλίτσας. «Μο σπασι του αγκτσάρ ιχτέ στα πρόβατα». Αγκφάου [ag'fau] (Ρ): ακουμπώ κάπου ελαφρώς όντας καθήμενος. «Αγκφάει σ ντ πουλυθρόνα ου γέρουντας κι κ μάτι». Αγουνιώμι [aγu'ŋomi] (Ρ): αγωνίζομαι. «Έτσ αγουνιέτι, δεν καν τίπουτα». 15

Αγράδα [a'γra a] (Ο-θηλ): πέρασμα, σύρτα. «Ειν αργάδα δώια!». Αγριουμάρα [aγriu'mara] (Ο-θηλ): αγριάδα. «Μι τήραξι μ αγριουμάρα». Αγρουκόβου [aγru'kovu] (Ρ): 1. κόβω κάποιο φρούτο πριν την ολοκλήρωση της διαδικασίας ωρίμανσή του 2. σταματώ κάτι πρόωρα (μτφ). «Τα αγρόκουψι τα κράνα» «Τν αγρόκουψι την κβέντα». Αγύργα [ani'jira] (Επιρρ): αγύριστα. «Στ ανιγύργα να πας, να μη ματαρθείς δω!». Αγύργου [a'jirγu] (Ε-ουδ) (γεω): αυτός που δεν έχει οργωθεί δεύτερη φορά (κυρίως για χωράφια). «Αγύργα χουράφια τούτα». Αδιδέτσ [a i' ets] (Επιρρ): έτσι, με τέτοιον τρόπο. «Τ άφκαμι αδιδέτσ κι λάκ σαμι». Αδιδώ [a i' o] (Επιρρ): εδώ. «Αδιδώ τo βανα κι τώρα δε ντου βρίσκου». Αδικεύου [a i'cevu] (Ρ): αδικώ. «Τουν αδίκιψαν στ μοιρασιά!». Αδίμτους [a' imtus] (Ε): 1. υφασμένος με δυο κλωστές και γι αυτό ήταν δασύτερος και πιο κρουστός, απουλ τό(αντ). 2. δύστροπος αλλά ισχυρός (μτφ). «Αδίμτου γνέμα» «Αδίμτις κβέντις». Αδιρφουμοίρ [a irfu'mir] (Ο-ουδ): κληρονομικό στοιχείο που ανήκει από μισό σε δυο αδέρφια. «Τα χουράφια π θα πάρνι για του δρόμου ειν αδερφουμοίρια». Αδιτέτοιους [a i'tetçus] (Αντων): τέτοιος. «Αδιτέτοιους ήταν ου πατέρα τς, γι αυτό λάκ σαν τα πιδιά απ του σπιτ». Αδιτώραϊα [a i'toraja] (Επιρρ): μόλις τώρα. «Αδιτωραϊά πέρασι για ντ πλατεία». 16

Αδιφτού [a i'ftu] (Επιρρ): εκεί. «Αδιφτού το βαλα κι τώρα δε ντου βρίσκου». Αδράχτ [a' raχt] (Ο-ουδ): μικρό ξύλινο εργαλείο με το οποίο κλώθοντας το μαλλί το μετατρέπουν σε κλωστή. Στο πάνω μέρος του υπάρχει υποδοχή για το γνέμα, η κόκκα. «Πόσα αδράχτια έγνισις;» «Βαν του λαδ μι τ αδράχτ». (=βάζει λίγο λίγο) Αδρόσγους [a' rosγus] (Ε): δύστροπος. «Αδρόσγους άνθρουπους δεν κάν μι κάνανστου χουριό». Αηδουνουλαλάου [ai unu'lalau] (Ρ): μιλάω πολύ. «Αηδουνουλάλ σι χτε στου τραπέζ. Mας τρύπσι!». Αήλιουτους [a'iòutus] (Ε): αυτός που δεν αποσυντίθεται μετά το θάνατό του. «Μι τόσις αμαρτίες θα μειν αήλιουτους ου μακαρίτς» Αϊκσμένους [ajkz'menus] (Ε): αυτός που έχει ακουστεί, που είναι γνωστός. «Ειν αϊκσμήν αυτήν η γναίκα». Αιρκό [ajr'ko] (Ο-ουδ): ξωτικό, στχειο, ξιραμένις. «Στ αλώνια βγαίνι τ αϊρκά κι τραγδάν τα βράδια». Ακατούργους [aka'turγus] (Ε): αυτός που δεν έχει κατουρήσει. «Κάτσι να πάου στουν απόπατου. Μη κ νίσουμι ακατούργ για του γάμου». Ακλίτσαβους [a'kòitsavus] (Ε): αδέξιος. «Ακλίτσαβου του πιδί τούτου, δε νουγάει ντιπ!». Ακόν [a'kοŋ] (Ο-ουδ): επίπεδη πέτρα, πέτρα πάνω στην οποία ακονίζανε τα μαχαίρια. «Φεύγα! Θα πάρου τ ακόν κι θα σι ξικιφαλιάσου!». Άκουπους ['akupus] (Ε): συνεχιζόμενος. «Γίν κι άκουπου γλεντ, δυο μέρες χόριβαμι». 17

Ακούριβους [a'kurivus] (Ε): ακούρευτος. «Να πας στου μπαρμπέρ να κουριυτείς. Ακούριβους θα ρθς στου γάμου;». Αλακάπα [ala'kapa] (Επιρρ): απότομα, φουριόζικα. «Ωρέ τουν πήρι αλακάπα κι τουν πααίν στου σπιτ πλαλώντα!». Αλαμανίζου [alama'ŋizu] (Ρ): ανακατεύω, προκαλώ ταραχή. «Ήρθι κι μας αλαμάνιασι». Αλαμέτ [ala'met] (Ο-ουδ): θύελλα, μεγάλη βροχόπτωση με αέρα. «Μαρή τι αλαμέτ έπιασι τωραϊα». Αλαργεύου [alar'jevu] (Ρ): απομακρύνομαι. «Αλάργεψι πουλύ, τρόμαζα να τουν φτάσου!». Αλαργινός [alarji'nos] (Ε): μακρινός. «Αυτά τα χρόνια π κβιντιάιζ ειν πουλύ αλαργινά». Αλαταριά [alatar'ja] (Ο-θηλ) (κτην): 1.πλάκες πάνω στις οποίες έβαζαν αλάτι για να τρων τα πρόβατα 2. οποιαδήποτε διαδικασία υπόσχεται γαστριμαργική απόλαυση (μτφ). «Ριξ τα πρόβατα του προυί τς αλαταριές ν αρμυρίσνι» «Μυρίσκι αλαταριά κι πάει». Αλαφιάζουμι [ala'fçazumi] (Ρ): ανησυχώ, ταράζομαι (βλ και θιρμουτσουκνιδίζουμι). «Αλαφιάστκα μι αυτό π άικσα». Αλαφιασμένους [alafça'zmenus] (Ε): αναστατωμένος. «Ήρθι κι ήταν αλαφιασμένους. Μάλλον πέθανι ου μπάρμπας τ». Αλαφρουπαλάντζα [alafrupa'ladza] (Ο-θηλ): άνθρωπος χωρίς σταθερό χαρακτήρα. «Ντιπ αλαφουπαλάτζα ου γαμπρός. Όθι φσάει ου άνιμους ειν». Αλιά [a'òa] (Επιφ): αλίμονο. «Αλιά π να μη σ κοβ ντιπ χαζουλόγου!» 18

Αλισφιρίσι [aòizvi'ris] (Ο-ουδ): σχέση, νταραβέρ. «Ξικίν σι αλισφιρίσια μι τ γειτουνιά». Αλιτρουνουρά [alitrunu'ra] (Ο-θηλ) (γεω): η λαβή του ξύλινου αλετριού. «Ξαπέχ σαν αλιτρονουρά τούτου του κούτσουρου!». Αλλαξουμτσουνιάζου [alaksumtsu'ŋazu] (Ρ): κάνω έντονο μορφασμό (συνήθως δυσαρέσκειας). «Μόλις άικσι π θα πάινι φαντάρους αλλαξουμτσούνιασι». Αλλουγιρότιρους [aluji'rotirus] (Ε): ο πιο δυνατός. «Αλλουγιρότερους ειν ου Γιάνν ς. Μι σι κουλλήσ στα χέρια τ!». Αλλουκαλύτιρους [aluka'òiterus] (Ε): ο καλύτερος. «Αλλουκαλύτερους στου χουρό ήταν ου Κουστάκ ς». Αλλουτισνός [alutis'nos] (Ε): πολύ παλιός, από άλλοτε. «Του καζάν αυτό ειν αλλουτισνό πιδί μ, απ τουν πόλιμου» Αλουγόκατρου [alu'γokatru] (Ο-ουσ): 1. το κάτουρο του αλόγου 2. υγρό ζεστό και αφρισμένο (μτφ). «Τέρα μην πατήεις τ αλουγόκατρου!» «Αλουγάκατρου η μπίρα, δεν πίνιτι». Αλουγόκουμπους [alu'γokubus] (Ο-αρσ): 1. τύπος κόμπου που έκαναν για δέσουν τα άλογα 2. άτεχνη τεχνική ραψίματος (μτφ). «Φκιάσι ένα αλουγόκουμπου στ τριχιά για να στιριωθεί του φόρτουμα!» «Έραψι του κουμπι κι έφκιασι έναν κόμπου...αλουγόκουμου!». Αλουγουνουρά [aluγunu'ra] (Ο-θηλ): 1. η ουρά του αλόγου 2. ζωηρός (μτφ), σγκαθόκουλους. «Νια τρίχα απου αλογονουρά» «Ουλ ντ μερούλα πλαλάει μεσ τσ στράτες, αλογονουρά αυτό του πιδί του θκο 19

μας» «Πααίν αλογονουρά!». (= κινείται συνεχώς) Αλουή [alu'i] (Ο-θηλ): πικρό, φαρμακευτικό φυτό. «Δεν έβανις λ γάκ ζάχαρ στου καφέ ειν σαν αλουή!». Αλπουτνάζουμι [alpou'tnazumi] (Ρ): τινάζομαι σαν αλεπού, εκνευρίζομαι φαινομενικά όχι ουσιαστικά. «Κατ του παν κι αλπουτνάχτικι». Αμάκα [a'maka] (Επιρρ): τζάμπα, δωρεάν. «Αμάκα ξιδ, γλυκό σα μελ». Αμακαδόρους [amaka' oros] (Ο αρσ): τζαμπατζής. «Μιγάλους αμακαδόρους ου Γιώργους. Δεν εχ κιράσ πουτέ στου μαγαζί!». Αμαλαϊά [amalai'a] (Ο-θηλ): κάτι το οποίο δεν έχει πειραχθεί εκ των προτέρων. «Βρήκαν αμαλαϊά τα πρόβατα σήμιρα κι έφαγαν καλά» (=βρήκαν μέρος που δεν είχε περάσει άλλο κοπάδι) «Άν ξι ένα μαγαζί κι ήβρι αμαλαϊά κι ετσ πρόκουψι»(= δεν υπήρχε κάποιο ανρίστοιχο μαγαζί) Αμίαντους [a'miadus] (Ε): αμόλυντος (βλ και μαγάρα, μαγαρισιά, μόλεμα (αντ)). «Δεν του πάλιψι κάνας, ειν αμίαντου». Αμουλόητους [amu'loitus] (Ε): αυτό που δεν λέγεται. «Αυτό ειν απ τ αμουλόητα». Αμούντγους [a'mudγus] (Ε): άφαντος. «Γίν κι αμούντγους». Αμπάρα [a'bara] (Ο-θηλ): βαρύ ξύλο με το οποίο ασφάλιζαν τις πόρτες. «Βαλ κι τν αμπάρα στ πόρτα κι πάμι για ύπνου». Άμπλας ['ablas] (Ο-αρσ) (γεω): κατακόρυφη πηγή νερού, που δημιουργεί μια μικρή λίμνη. «Εχ έναν άμπλα στουν πάτου στου χουράφ». 20